...
Έγραψα προ ημερών, για τις αντιφάσεις στις σκέψεις και στα γραπτά του απόστολου Παύλου στο ζήτημα της κοινωνικής θέσης της γυναίκας. Απ' τη μια μεριά δίνει ο Παύλος την εντύπωση ότι θεωρεί ισότιμα τα δύο φύλα, αλλά σε πολλές ειδικές αναφορές του προδιαγράφει την απόλυτη υποταγή της γυναίκας στο σύζυγο. Εγγύτερη ερμηνεία γι' αυτές τις αντιφάσεις δεν είναι, φυσικά, ότι έλεγε ο Παύλος ό,τι του κατέβαινε κάθε στιγμή, αλλά ότι προσαρμοζόταν στο ακροατήριό του, διατηρώντας την οπισθοδρομική γραμμή της εποχής, η οποία, εννοείται, δεν έχει καμιά απολύτως σημασία για μας σήμερα.
Το ίδιο συμβαίνει με το θέμα της δουλείας και των δούλων, οι οποίοι δούλοι αποτελούσαν μια από τις κύριες κοινωνικές ομάδες μεταξύ των οπαδών του χριστιανισμού των πρώτων χρόνων. Ήλπιζαν σε απελευθέρωση από το καθεστώς δουλείας και ο χριστιανισμός αυτό υποσχόταν αρχικά. Πράγματι γράφει ο Παύλος: «Ούκ ένι δούλος ή ελεύθερος» (Γαλ., γ', 28) και ερμηνεύεται αυτό ότι δεν πρέπει να υπάρχει δούλος ή ελεύθερος, όλοι ίδιοι είναι ή είμαστε. Πολύ πιθανότερη φαντάζει όμως η ερμηνεία (κατά την ερμηνευτική μέθοδο), τα ίδια χάλια είμαστε, είτε δούλοι είτε ελεύθεροι, στον πάτο βρισκόμαστε!
Τα χωρικά «Οι κύριοι το δίκαιον και την ισότητα τοις δούλοις παρέσχεσθε» (Κολοσ., δ', 1) και «Τιμής αγοράσθητε. Μή γίνεσθε δούλοι ανθρώπων» (Α' Κορινθ., ζ', 23), δείχνουν για μερικούς επίσης μια τάση προς απελευθέρωση των δούλων. Τίποτα απ' αυτά: στο (Κολοσ., δ', 1) υπενθυμίζεται να αποδίδουν στους δούλους ό,τι είναι δίκαιο και η ανάλογη αμοιβή τους, δεν υποστηρίζει την ανατροπή της δουλείας. Στο δε (Α' Κορινθ., ζ', 23) μάλλον μήνυμα μοιρολατρίας και αναμονής της άλλης ζωής εκπέμπεται, αν διαβαστεί η παράγραφος συνολικά:
Πολύ περισσότερο, εικάζεται ότι επί Παύλου επήλθε μια στροφή στη χριστιανική διδασκαλία και μάλλον με δική του έμπνευση και πρωτοβουλία: με διάφορα λογοπαίγνια (δούλος-ελεύθερος) περνάει το μήνυμα ότι η απελευθέρωση δεν αφορά την, έτσι κι αλλιώς απορριπτέα και ευτελή για τους χριστιανούς πατέρες επίγεια ζωή (των άλλων), αλλά τη μετά θάνατον «ζωή», στον παράδεισο κτλ. Γράφει λοιπόν ο Παύλος:
Έγραψα προ ημερών, για τις αντιφάσεις στις σκέψεις και στα γραπτά του απόστολου Παύλου στο ζήτημα της κοινωνικής θέσης της γυναίκας. Απ' τη μια μεριά δίνει ο Παύλος την εντύπωση ότι θεωρεί ισότιμα τα δύο φύλα, αλλά σε πολλές ειδικές αναφορές του προδιαγράφει την απόλυτη υποταγή της γυναίκας στο σύζυγο. Εγγύτερη ερμηνεία γι' αυτές τις αντιφάσεις δεν είναι, φυσικά, ότι έλεγε ο Παύλος ό,τι του κατέβαινε κάθε στιγμή, αλλά ότι προσαρμοζόταν στο ακροατήριό του, διατηρώντας την οπισθοδρομική γραμμή της εποχής, η οποία, εννοείται, δεν έχει καμιά απολύτως σημασία για μας σήμερα.
Το ίδιο συμβαίνει με το θέμα της δουλείας και των δούλων, οι οποίοι δούλοι αποτελούσαν μια από τις κύριες κοινωνικές ομάδες μεταξύ των οπαδών του χριστιανισμού των πρώτων χρόνων. Ήλπιζαν σε απελευθέρωση από το καθεστώς δουλείας και ο χριστιανισμός αυτό υποσχόταν αρχικά. Πράγματι γράφει ο Παύλος: «Ούκ ένι δούλος ή ελεύθερος» (Γαλ., γ', 28) και ερμηνεύεται αυτό ότι δεν πρέπει να υπάρχει δούλος ή ελεύθερος, όλοι ίδιοι είναι ή είμαστε. Πολύ πιθανότερη φαντάζει όμως η ερμηνεία (κατά την ερμηνευτική μέθοδο), τα ίδια χάλια είμαστε, είτε δούλοι είτε ελεύθεροι, στον πάτο βρισκόμαστε!
Τα χωρικά «Οι κύριοι το δίκαιον και την ισότητα τοις δούλοις παρέσχεσθε» (Κολοσ., δ', 1) και «Τιμής αγοράσθητε. Μή γίνεσθε δούλοι ανθρώπων» (Α' Κορινθ., ζ', 23), δείχνουν για μερικούς επίσης μια τάση προς απελευθέρωση των δούλων. Τίποτα απ' αυτά: στο (Κολοσ., δ', 1) υπενθυμίζεται να αποδίδουν στους δούλους ό,τι είναι δίκαιο και η ανάλογη αμοιβή τους, δεν υποστηρίζει την ανατροπή της δουλείας. Στο δε (Α' Κορινθ., ζ', 23) μάλλον μήνυμα μοιρολατρίας και αναμονής της άλλης ζωής εκπέμπεται, αν διαβαστεί η παράγραφος συνολικά:
«21 Ήσουν δούλος όταν προσκλήθηκες; Μη σε στενοχωρεί αυτό. Αλλά κι αν έχεις τη δυνατότητα ν' αποκτήσεις την ελευθερία σου, προτίμησε να επιλέξεις εκείνο που είναι χρησιμότερο.Αναρωτιέμαι, πού είδε ο Τάσιος την ισότητα που κήρυξε ο Παύλος «χίλια εφτακόσια χρόνια πριν απ' τη Γαλλική Επανάσταση»;
22 Γιατί εκείνος που ήταν δούλος, όταν προσκλήθηκε από το Θεό, και τώρα ανήκει στον Κύριο, έχει απελευθερωθεί από τον Κύριο. Παρόμοια, κι εκείνος που ήταν ελεύθερος, όταν προσκλήθηκε, τώρα πια είναι δούλος του Xριστού.
23 Πληρώθηκε ακριβά η εξαγορά σας. Μην υποδουλώνεστε σε ανθρώπους.
24 Αδελφοί, ο καθένας στη θέση που βρισκόταν, όταν προσκλήθηκε από το Θεό, σ' αυτήν ας μένει κοντά στο Θεό.»
Πολύ περισσότερο, εικάζεται ότι επί Παύλου επήλθε μια στροφή στη χριστιανική διδασκαλία και μάλλον με δική του έμπνευση και πρωτοβουλία: με διάφορα λογοπαίγνια (δούλος-ελεύθερος) περνάει το μήνυμα ότι η απελευθέρωση δεν αφορά την, έτσι κι αλλιώς απορριπτέα και ευτελή για τους χριστιανούς πατέρες επίγεια ζωή (των άλλων), αλλά τη μετά θάνατον «ζωή», στον παράδεισο κτλ. Γράφει λοιπόν ο Παύλος:
- «Οι δούλοι να υπακούετε στους κατά σάρκα κυρίους μετά φόβου και τρόμου με την απλότητα της καρδιάς σας, σαν να υπακούετε στον Χριστό, όχι για τα μάτια, σαν να θέλετε να αρέσετε στους ανθρώπους, αλλά ως δούλοι, κάνοντας το θέλημα του Θεού με την ψυχή σας.» (Εφ. 6/5,6).
- «Όσοι είναι δούλοι κάτω από το ζυγό, τους δεσπότες τους να θεωρούν άξιους κάθε τιμής για να μην βλασφημείται η διδασκαλία και το όνομα του Θεού. Αυτοί δε που έχουν πιστούς (δηλ. χριστιανούς) δεσπότες να μην τους καταφρονούν, διότι είναι αδελφοί, αλλά περισσότερο να δουλεύουν, διότι είναι πιστοί και αγαπητοί αυτοί που αντιλαμβάνονται την ευεργεσία.» (Τιμ. Α 6/1,2).
- «Οι δούλοι να υποτάσσονται στους δεσπότες τους, να είναι ευάρεστοι, να μην αντιλέγουν, να μην τους εγκαταλείπουν, αλλά πίστη να δείχνουν αγαθή για να κοσμούν έτσι την διδασκαλία του σωτήρος ημών Θεού.» (Τίτ. 2/9,10).
- «Οι δούλοι της οικίας να υποτάσσονται με κάθε φόβο στους δεσπότες τους, όχι μόνο στους καλούς κι επιεικείς, αλλά και στους διεστραμμένους.» (Πέτρ. Α 2/18).
Και δεν είναι μόνο αυτές οι (πολύ σοβαρές) αντιφάσεις, επιπλέον έρχονται οι διάφορες αλλαγές πλεύσης που γίνονται αντιληπτές στα ευαγγέλια, τα οποία γράφονταν ακριβώς εκείνη την εποχή: Στο κατά Λουκάν, όταν ο χριστιανισμός φαίνεται να λειτουργούσε ακόμα ως πολιτικό, εθνικό και θρησκευτικό απελευθερωτικό κίνημα μιας ομάδας Ιουδαίων, η επί του όρους ομιλία αναφέρεται σε «μακάριους πτωχούς». Δηλαδή, οι φτωχοί θα έρθουν στα πράγματα και θα λύσουν τα κοινωνικά προβλήματα του ιουδαϊκού έθνους - ένα διαχρονικό μήνυμα από το χώρο των ταξικών συγκρούσεων σε όλες τις κοινωνίες.
Στο ευαγγέλιο κατά Ματθαίον έχει «βελτιωθεί» η διατύπωση: «μακάριοι οι πτωχοί τω πνεύματι». Φαίνεται ότι τώρα έχει ήδη εμπεδωθεί η αντίληψη για μεταβολή πορείας του χριστιανισμού προς θρησκεία, προς μεταφυσική θεωρία. Όπου «πτωχοί τω πνεύματι» είναι οι καλοί, οι αγαθοί, οι πιστοί και ό,τι άλλο επινοεί το εκκλησιαστικό ιερατείο κάθε εποχή.
Εδώ στηρίζεται και μια συνωμοτική ερμηνεία των γεγονότων ότι ο Παύλος ήταν καθοδηγούμενος (πράκτορας στα καθ' ημάς) από τους Ρωμαίους, οι οποίοι αποφάσισαν να στρέψουν το χριστιανισμό από απελευθερωτικό κίνημα σε θρησκευτική αίρεση. Έτσι αποκτάει βαρύτητα και η παραίνεση σε επιστολή του προς τους Ρωμαίους οπαδούς: «1 Πᾶσα ψυχὴ ἐξουσίαις ὑπερεχούσαις ὑποτασσέσθω· οὐ γάρ ἐστιν ἐξουσία εἰ μὴ ὑπὸ Θεοῦ· αἱ δὲ οὖσαι ἐξουσίαι ὑπὸ τοῦ Θεοῦ τεταγμέναι εἰσίν· 2 ὥστε ὁ ἀντιτασσόμενος τῇ ἐξουσίᾳ τῇ τοῦ Θεοῦ διαταγῇ ἀνθέστηκεν· οἱ δὲ ἀνθεστηκότες ἑαυτοῖς κρίμα λήψονται» (προς Ρωμαίους 13.1).
Πιθανόν απλές εικασίες και τυχαίοι συσχετισμοί! Όμως, για τον πολιτικό και κοινωνικό αρχικό στόχο του χριστιανισμού συνηγορεί το γεγονός ότι ο Ιησούς εκτελέστηκε με σταύρωση, δηλαδή με μέθοδο που επιβαλλόταν κατά το ρωμαϊκό ποινικό δίκαιο για πολιτικά εγκλήματα σε μη Ρωμαίους πολίτες, άρα αντιμετωπίστηκε ως ηγέτης ανταρσίας κατά της ρωμαϊκής εξουσίας.
Για να επανέλθουμε στις απόψεις του Παύλου: κάπου (εκτιμάται ότι) μιλάει για ισότητα κύριων και δούλων, αλλά η ουσία των απόψεών του είναι ότι οι δούλοι υπακούν και υποτάσσονται - τίποτα διαφορετικό από τις συνήθεις απόψεις της εποχής! Όχι όμως ότι μέσα στο χριστιανισμό προέκυψε κίνημα απελευθέρωσης των δούλων, όχι ότι προηγήθηκε κατά 17 αιώνες της Γαλλικής Επανάστασης...
Κατ' αρχάς, οι αρχαίοι φιλόσοφοι είχαν αναπτύξει το θέμα, υπέρ και κατά της δουλείας, σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό! Απ' την άλλη πλευρά, ο μηχανισμός των χριστιανικών εκκλησιών στηρίχθηκε ακριβώς σ' αυτές τις απόψεις του Παύλου περί υπακοής και υποταγής και δημιούργησε για τις δικές του ανάγκες και για τις ανάγκες των φεουδαρχών στρατιές δούλων και δουλοπάροικων, μέχρι την εποχή του Διαφωτισμού, τη Γαλλική Επανάσταση και λίγο μετά. Να ξέρουμε τι λέμε!
Στο ευαγγέλιο κατά Ματθαίον έχει «βελτιωθεί» η διατύπωση: «μακάριοι οι πτωχοί τω πνεύματι». Φαίνεται ότι τώρα έχει ήδη εμπεδωθεί η αντίληψη για μεταβολή πορείας του χριστιανισμού προς θρησκεία, προς μεταφυσική θεωρία. Όπου «πτωχοί τω πνεύματι» είναι οι καλοί, οι αγαθοί, οι πιστοί και ό,τι άλλο επινοεί το εκκλησιαστικό ιερατείο κάθε εποχή.
Εδώ στηρίζεται και μια συνωμοτική ερμηνεία των γεγονότων ότι ο Παύλος ήταν καθοδηγούμενος (πράκτορας στα καθ' ημάς) από τους Ρωμαίους, οι οποίοι αποφάσισαν να στρέψουν το χριστιανισμό από απελευθερωτικό κίνημα σε θρησκευτική αίρεση. Έτσι αποκτάει βαρύτητα και η παραίνεση σε επιστολή του προς τους Ρωμαίους οπαδούς: «1 Πᾶσα ψυχὴ ἐξουσίαις ὑπερεχούσαις ὑποτασσέσθω· οὐ γάρ ἐστιν ἐξουσία εἰ μὴ ὑπὸ Θεοῦ· αἱ δὲ οὖσαι ἐξουσίαι ὑπὸ τοῦ Θεοῦ τεταγμέναι εἰσίν· 2 ὥστε ὁ ἀντιτασσόμενος τῇ ἐξουσίᾳ τῇ τοῦ Θεοῦ διαταγῇ ἀνθέστηκεν· οἱ δὲ ἀνθεστηκότες ἑαυτοῖς κρίμα λήψονται» (προς Ρωμαίους 13.1).
Πιθανόν απλές εικασίες και τυχαίοι συσχετισμοί! Όμως, για τον πολιτικό και κοινωνικό αρχικό στόχο του χριστιανισμού συνηγορεί το γεγονός ότι ο Ιησούς εκτελέστηκε με σταύρωση, δηλαδή με μέθοδο που επιβαλλόταν κατά το ρωμαϊκό ποινικό δίκαιο για πολιτικά εγκλήματα σε μη Ρωμαίους πολίτες, άρα αντιμετωπίστηκε ως ηγέτης ανταρσίας κατά της ρωμαϊκής εξουσίας.
Για να επανέλθουμε στις απόψεις του Παύλου: κάπου (εκτιμάται ότι) μιλάει για ισότητα κύριων και δούλων, αλλά η ουσία των απόψεών του είναι ότι οι δούλοι υπακούν και υποτάσσονται - τίποτα διαφορετικό από τις συνήθεις απόψεις της εποχής! Όχι όμως ότι μέσα στο χριστιανισμό προέκυψε κίνημα απελευθέρωσης των δούλων, όχι ότι προηγήθηκε κατά 17 αιώνες της Γαλλικής Επανάστασης...
Κατ' αρχάς, οι αρχαίοι φιλόσοφοι είχαν αναπτύξει το θέμα, υπέρ και κατά της δουλείας, σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό! Απ' την άλλη πλευρά, ο μηχανισμός των χριστιανικών εκκλησιών στηρίχθηκε ακριβώς σ' αυτές τις απόψεις του Παύλου περί υπακοής και υποταγής και δημιούργησε για τις δικές του ανάγκες και για τις ανάγκες των φεουδαρχών στρατιές δούλων και δουλοπάροικων, μέχρι την εποχή του Διαφωτισμού, τη Γαλλική Επανάσταση και λίγο μετά. Να ξέρουμε τι λέμε!
(Στέλιος Φραγκόπουλος, Stelios Frangopoulos)
