Το μήνυμα του Ναβαρίνου

Ιντερμέδιο

Μέρες που 'ναι και καθώς μία ακόμα 25η Μαρτίου πλησιάζει, ευκαιρία να θυμηθεί κανείς κάποια ζητήματα που συνδέονται με το 1821 και τη θέση που κατέχει αυτό στο συλλογικό φαντασιακό -ή και στο συλλογικό ασυνείδητο- των Νεοελλήνων. Αλλωστε, ορισμένα κρίσιμα σημεία ως προς τη συγκρότηση και την πορεία της νεότερης Ελλάδας δεν έχουν ιστορική μόνο σημασία. Ο Τζορτζ Οργουελ γράφει κάπου: «Οι διαμάχες περί την Ιστορία είναι πάντα μάχες για την εξουσία. Οποιος ελέγχει το παρελθόν, ελέγχει το μέλλον».

Τέτοιο κομβικό γεγονός για τη δημιουργία και ύπαρξη του νεοελληνικού κράτους είναι και η Ναυμαχία του Ναβαρίνου, τον Οκτώβριο του 1827. Ας γίνω, όμως, πιο συγκεκριμένος:

• Το 1827 η Επανάσταση του 1821 είχε ήδη ουσιαστικά κατασταλεί· έπνεε τα λοίσθια, με ελάχιστες εστίες αντίστασης να απομένουν, που και αυτές ήταν θέμα χρόνου να σβήσουν.

• Τρεις από τις Μεγάλες Δυνάμεις της Ευρώπης, η Αγγλία, η Γαλλία και η Ρωσία, αποφάσισαν τότε (τον Ιούλιο του 1827, με τη λεγόμενη Συνθήκη του Λονδίνου) να υποστηρίξουν και να προωθήσουν, ακόμα και με δυναμικά μέσα αν χρειαστεί, τη δημιουργία ανεξάρτητου ελληνικού κράτους. Αυτή η πρωτοβουλία ήταν, κυρίως, απόρροια αλλαγών στις πολιτικές και διπλωματικές επιλογές και προτεραιότητες των Μεγάλων Δυνάμεων, αλλά δευτερευόντως και του κλίματος συμπάθειας που είχε διαμορφωθεί στην Ευρώπη για την υπόθεση των εξεγερμένων Ελλήνων.

• Λόγω της απροθυμίας των Τούρκων και του Ιμπραήμ να συμμορφωθούν με το τελεσίγραφο που τους απηύθυναν οι ναύαρχοι των τριών Μεγάλων Δυνάμεων (στο οποίο τονιζόταν ρητά «σας αφήνουμε να προΐδητε τας συνεπείας μιας αρνήσεώς σας, ή μιας υπεκφυγής»), αγγλικά, γαλλικά και ρωσικά πλοία συγκρούστηκαν με τον τουρκοαιγυπτιακό στόλο στον όρμο του Ναβαρίνου. Κατά τη ναυμαχία που ακολούθησε οι Αγγλογαλλορώσοι νίκησαν, αφήνοντας όμως πίσω τους περίπου 650 νεκρούς. Με άλλα λόγια, κατά την παρέμβαση (ή, αν θέλετε, «επέμβαση») των Αγγλων, Γάλλων και Ρώσων με σκοπό τη δημιουργία νεοελληνικού κράτους, υπήρξαν και θύματα από τη μεριά τους.

• Συμπερασματικά, και ας μη μας φοβίζει η διατύπωση/διαπίστωση, η νεότερη Ελλάδα οφείλει την κρατική (προσοχή: την κρατική, όχι την εθνική) υπόστασή της εν πολλοίς στην «επέμβαση ξένων», η οποία οδήγησε σε αίσιον τέλος τις αδιαμφισβήτητα ηρωικές προσπάθειες των εξεγερμένων Ελλήνων.

• Συμπληρωματικά και δίκην υστερόγραφου, οι «κακοί ξένοι», οι «αγνώμονες για τον πολιτισμό που τους δώσαμε [να 'τα και τα βελανίδια!] Ευρωπαίοι» απέτρεψαν την προέλαση των Τούρκων στην Αθήνα, μετά τον γνωστό ως «ατυχή» πόλεμο του 1897, τον οποίο είχαν προκαλέσει οι υπερπατριώτες των εθνικιστικών κύκλων και «εταιρειών».

Το χεράκι της, όμως, στις κάθε είδους «αντιξενικές»/αντιδυτικές αναγνώσεις της Ιστορίας έχει βάλει, δυστυχώς, και η παραδοσιακή αριστερά, ή τουλάχιστον οι πιο ηχηρές φωνές και εκδοχές της. Σχεδόν επιγραμματικά λόγω περιορισμένου χώρου, θα έλεγα ότι η αριστερά, επιχειρώντας (με καλή πίστη και πρόθεση) μια «λαϊκή» ανάγνωση του 1821 και των μεταγενέστερων γεγονότων, οδηγήθηκε συχνά σε μια «λαϊκίστικη» προσέγγιση, στην οποία κυριαρχούσαν -και κυριαρχουν, εν πολλοίς- ο τυφλός «αντιιμπεριαλισμός», ο στρεψόδικος και μυωπικός αντιδυτικισμός, καθώς και μπόλικος «καημός της ρωμιοσύνης» και άλλα βαρύγδουπα δείγματα «ποιητικού λαϊκισμού». Σε αυτές, όμως, τις προσεγγίσεις θα επανέλθω, μιας και οι αφορμές δεν θα λείψουν, φοβάμαι.

(Ανδρέας Παππάς, ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 21/03/2008)