Tελική Λύση για την Ουκρανία

 του Σάκη Μουμτζή, Καθημερινή, 7/4/2022

Στο ρωσικό πρακτορείο ειδήσεων Ria Novosti δημοσιεύθηκε ένα κείμενο, στο οποίο περιγράφεται η τύχη της Ουκρανίας. Στα ολοκληρωτικά καθεστώτα, με την πλήρως ελεγχόμενη πληροφόρηση, η δημοσίευση ενός άρθρου ή ενός σχολίου από επίσημο πρακτορείο ή ιστοσελίδα σημαίνει και την υιοθέτησή του.

Το κείμενο κυριαρχείται από τον ισχυρισμό πως οι πολίτες της Ουκρανίας που ανέδειξαν στην εξουσία «νεοναζιστικές» κυβερνήσεις είναι συνυπεύθυνοι για όσα αυτές οι κυβερνήσεις πράττουν και, ως εκ τούτου, τους αρμόζει η τιμωρία. Συνεπώς, «το όνομα Ουκρανία προφανώς δεν μπορεί να διατηρηθεί ως τίτλος οποιασδήποτε πλήρως αποναζιστικοποιημένης κρατικής οντότητας σε μια περιοχή απελευθερωμένη από το ναζιστικό καθεστώς». Με απλά λόγια, επειδή η πλειοψηφία των Ουκρανών πολιτών εξέλεξε με δημοκρατικές διαδικασίες κυβερνήσεις που οι Ρώσοι θεωρούν πως είναι ναζιστικές, η Ουκρανία θα πάψει να υφίσταται ως κράτος. Αυτή θα είναι η τιμωρία και τιμωρός θα είναι ο ρωσικός στρατός. Ετσι δικαιολογείται η μανία των Ρώσων στρατιωτών κατά των άμαχων Ουκρανών. Τιμωρούν, δολοφονώντας.

Αλλά πάντα σε κάθε αμάρτημα υπάρχει η εξιλέωση, υπάρχει η λύτρωση. Πώς θα έρθει αυτή η εξιλέωση; Το κείμενο είναι ξεκάθαρο: «Οι Ουκρανοί πρέπει να εξιλεωθούν από την ενοχή τους ενώπιον της Ρωσίας για το ότι την αντιμετώπισαν ως εχθρό. Αυτό μπορεί να συμβεί μόνον αν αναθέσουν στη Ρωσία τις διαδικασίες ανοικοδόμησης, αναβίωσης και ανάπτυξης. Δεν πρέπει να επιτραπούν σχέδια Μάρσαλ γι’ αυτές τις περιοχές». 

Δηλαδή, η Ουκρανία θα αναθέσει σε αυτούς που την κατέστρεψαν την ανοικοδόμησή της και την ανάπτυξή της, χωρίς να αναμειχθούν σε αυτήν την προσπάθεια τα κράτη της Δύσης. Εξυπακούεται πως όλα αυτά δεν θα γίνουν με το αζημίωτο. Προφανώς θα λεηλατηθεί όλος ο πλούτος που κρύβει το υπέδαφος και υπάρχει στο έδαφος της μαρτυρικής αυτής χώρας. Πόσο θα διαρκέσει η αποναζιστικοποίηση; «Η διάρκεια της αποναζιστικοποίησης δεν μπορεί σε καμιά περίπτωση να είναι μικρότερη από μια γενιά...».

Σε αυτό το ανατριχιαστικό κείμενο περιγράφεται πώς θα εφαρμοσθεί το σχέδιο για την Τελική Λύση του «ουκρανικού ζητήματος», χωρίς υπεκφυγές, με τρόπο ωμό, κυνικό και σαφή. «Η αποναζιστικοποίηση θα είναι αναπόφευκτα μια απο-ουκρανοποίηση», γράφει ο συντάκτης του κειμένου.

Aποκρουστικό, αλλά γνήσιο.

Αλήθειες και ψέματα για τη σφαγή του Κατίν

του Θανάση Γιαλκέτση, Εφημερίδα των Συντακτών, 18/3/2018

Το βιβλίο του Χρήστου Κεφαλή «Υπόθεση Κατίν» (Επίκεντρο, 2017) είναι καρπός επίμονης και μεθοδικής μελέτης, ενδελεχούς και διεξοδικής έρευνας των πηγών και των ιστορικών δεδομένων.

Ταυτόχρονα είναι και μια θαρραλέα και μαχητική υπεράσπιση της ιστορικής αλήθειας, μια ευθύβολη πολεμική εναντίον των νεοσταλινικών του σημερινού ΚΚΕ που πλαστογραφούν ανενδοίαστα την ιστορία.

Νομίζουμε ότι ξέρουμε τα πάντα, ή τουλάχιστον πολλά, για τις ωμότητες και τις θηριωδίες που σημάδεψαν την ιστορία του εικοστού αιώνα. Διαβάζοντας όμως αξιόλογες μελέτες, όπως αυτή του Κεφαλή για το Κατίν, ανακαλύπτουμε ότι υπάρχουν σελίδες της ιστορίας στις οποίες το ψέμα πήρε τη θέση της αλήθειας, όπου με άλλα λόγια η ιστορική αλήθεια παραχαράχθηκε προκειμένου να υποταχθεί στην πολιτική σκοπιμότητα.

Το βιβλίο «Κατίν» και ο συγγραφέας Χρήστος Κεφαλής

Στη συλλογική συνείδηση κυριαρχεί ακόμη και σήμερα στη χώρα μας η εικόνα μιας ειρηνικής Σοβιετικής Ενωσης, που δέχθηκε την επίθεση της ναζιστικής Γερμανίας στις 22 Ιουνίου 1941. Αντίθετα, δεν είναι ευρέως γνωστά τα όσα έγιναν στην κατεχόμενη από τους Σοβιετικούς ζώνη της Πολωνίας στα χρόνια 1939-1941. Τότε που εκατοντάδες χιλιάδες Πολωνοί είχαν συλληφθεί και εκτοπιστεί και πολλές δεκάδες χιλιάδες εκτελέστηκαν ή πέθαναν σε φυλακές και στρατόπεδα.

Το έγκλημα στο Κατίν είναι ένας μόνον κρίκος αυτής της μακράς αλυσίδας βιαιοτήτων. Αυτή η βάρβαρη πράξη μαζικής εξόντωσης αποτελεί ακόμη ένα τραγικό επεισόδιο από την ιστορία του σταλινικού τρόμου. Η σφαγή του Κατίν χαρακτηρίζεται ωστόσο από ένα ιδιαίτερο γνώρισμα που τη διακρίνει από όλα τα άλλα μαζικά εγκλήματα που διαπράχθηκαν στον εικοστό αιώνα: συνδέθηκε με ένα ψέμα που άντεξε επί περίπου μισό αιώνα. Καταβλήθηκαν επίμονες και συστηματικές προσπάθειες από τους ίδιους τους θύτες για να διαγραφεί το έγκλημά τους από την ιστορία και να σβήσει από τη συλλογική μνήμη.

Ας ξετυλίξουμε όμως πρώτα το κουβάρι των γεγονότων.

Στις 23 Αυγούστου 1939, υπογράφτηκε στη Μόσχα το Σύμφωνο Ρίμπεντροπ-Μολότοφ, ένα σύμφωνο μη επίθεσης μεταξύ της ναζιστικής Γερμανίας και της σταλινικής ΕΣΣΔ. Το σύμφωνο συνοδευόταν από μυστικό πρωτόκολλο που διαιρούσε την Ανατολική Ευρώπη σε δύο σφαίρες επιρροής και προέβλεπε μεταξύ άλλων τον διαμελισμό της Πολωνίας.

Την 1η Σεπτεμβρίου 1939, η χιτλερική Γερμανία θα εισβάλει στην Πολωνία. Δύο βδομάδες αργότερα, στις 17 Σεπτεμβρίου, μονάδες του Κόκκινου Στρατού θα εισβάλουν και θα καταλάβουν το 52% των πολωνικών εδαφών. Στη διάρκεια της στρατιωτικής κατοχής της χώρας του από τις δύο σκληρότερες δικτατορίες του εικοστού αιώνα, ο πολωνικός λαός θα πληρώσει βαρύτατο τίμημα σε ανθρώπινες ζωές και σε υλικές καταστροφές.

Οι Πολωνοί αιχμάλωτοι πολέμου συγκεντρώθηκαν από τους Σοβιετικούς σε τρία στρατόπεδα, που βρίσκονταν στη Ρωσία και την Ουκρανία: του Κοζέλσκ, του Οστάσκοφ και του Σταρομπέλσκ. Ο Μπέρια, πιθανότατα σε συνεννόηση ή μετά από προτροπή του Στάλιν, με έκθεσή του προς το Πολιτικό Γραφείο του ΚΚΣΕ, εισηγήθηκε τη μαζική εξόντωσή τους. Οι Πολωνοί αξιωματικοί θεωρούνταν άλλωστε ορκισμένοι εχθροί της σοβιετικής εξουσίας. Επρόκειτο για επιστήμονες, καθηγητές, δικηγόρους, γιατρούς, διανοούμενους, καλλιτέχνες, πολιτικούς, μορφωμένους επαγγελματίες. Με την εξόντωση αυτής της ελίτ η πολωνική κοινωνία θα έμενε ακέφαλη, ανίκανη για ισχυρή αντίσταση στις δυνάμεις κατοχής.

Η εισήγηση του Μπέρια εγκρίθηκε από τον Στάλιν και από το Πολιτικό Γραφείο και έπειτα δόθηκαν οι σχετικές εντολές στους επαγγελματίες δήμιους της NKVD. Έτσι, τον Απρίλιο-Μάιο του 1940, περίπου 22.000 Πολωνοί αξιωματικοί εκτελέστηκαν εν ψυχρώ, με μια τουφεκιά στον σβέρκο και θάφτηκαν σε ομαδικούς τάφους. Αυτό το μαζικό έγκλημα κρατήθηκε μυστικό από τους Σοβιετικούς θύτες. Για την τύχη των αθώων θυμάτων δεν ενημερώθηκαν καν οι οικογένειές τους και οι συγγενείς τους. Εξάλλου, μετά το έγκλημα, οι οικογένειες των δολοφονημένων εκτοπίστηκαν στο Καζακστάν. Και βέβαια η εξόριστη στο Λονδίνο πολωνική κυβέρνηση του Σικόρσκι ποτέ δεν πήρε κάποια απάντηση από τη Μόσχα σχετικά με την τύχη των «αγνοούμενων» από το 1939 Πολωνών αξιωματικών.

Όταν ο γερμανικός στρατός προωθήθηκε προς την Ανατολή, ανακάλυψε τους ομαδικούς τάφους με τα χιλιάδες πτώματα στο δάσος του Κατίν, τον Απρίλιο του 1943. Ο ίδιος ο Γκέμπελς εκμεταλλεύτηκε προπαγανδιστικά αυτό το εύρημα για να κλονίσει την αντιχιτλερική συμμαχία, δημιουργώντας προβλήματα στις σχέσεις της Μόσχας με την εξόριστη πολωνική κυβέρνηση.

Οι Σοβιετικοί αρνήθηκαν τις γερμανικές κατηγορίες, υποστηρίζοντας ότι οι Πολωνοί αξιωματικοί είχαν συλληφθεί και εξοντωθεί από τους ναζί τον Αύγουστο του 1941. Η αλήθεια για τη σφαγή στο Κατίν κρατήθηκε μυστική επί πολύ καιρό. Το Κρεμλίνο κατέβαλε κάθε δυνατή προσπάθεια για να φορτώσει την ευθύνη στους ναζιστές, οι οποίοι βέβαια, την ίδια περίοδο, είχαν διαπράξει τρομερές φρικαλεότητες σε όλες τις περιοχές που είχαν καταλάβει.

Για την τεκμηριωμένη εξιστόρηση των γεγονότων, ο Χρήστος Κεφαλής στηρίζεται στέρεα στα αποτελέσματα της μεθοδικής έρευνας έγκυρων ιστορικών, που αξιοποίησαν όλες τις διαθέσιμες πρωτογενείς πηγές. Χάρη σε αυτές τις έρευνες και χάρη στο μερικό άνοιγμα των σοβιετικών αρχείων τα τελευταία χρόνια, σήμερα γνωρίζουμε καλά ποιοι ακριβώς ήταν εκείνοι που έδωσαν τις εντολές για τη σφαγή, ακόμη και ποιοι ήταν εκείνοι που τις εκτέλεσαν.

Γνωρίζουμε επίσης τις κατοπινές μεθοδεύσεις τους για τη συγκάλυψη και την πλαστογράφηση της ιστορικής αλήθειας: συνέλαβαν Πολωνούς συνεργάτες των ναζί και υπό την απειλή της εκτέλεσης, τους υποχρέωσαν να κάνουν ψευδείς δηλώσεις, ανέθεσαν σε ειδική επιτροπή να ερευνήσει το έγκλημα στο Κατίν, το τελικό πόρισμα της οποίας (Έκθεση Μπούρντενκο) βασίστηκε σε σημείωμα που είχαν συντάξει εκείνοι που είχαν οργανώσει τις εκτελέσεις κ.ο.κ. Στη διάρκεια της Δίκης της Νυρεμβέργης, οι Σοβιετικοί προσπάθησαν με κάθε μέσο να εγκριθούν τα συμπεράσματα της Έκθεσης Μπούρντενκο από το Διεθνές Δικαστήριο, το οποίο όμως αρνήθηκε να τα αποδεχθεί εξαιτίας της έλλειψης βάσιμων στοιχείων και αποδείξεων. Ωστόσο, επί περίπου μισό αιώνα, η σοβιετική προπαγάνδα κατόρθωνε να πείθει τον υπόλοιπο κόσμο ότι το έγκλημα στο Κατίν το είχαν διαπράξει οι ναζί.

Η αλήθεια για την ενοχή του σταλινικού καθεστώτος άρχισε να αποκαλύπτεται μετά την «περεστρόικα» και την «γκλάσνοστ», στα τέλη της δεκαετίας του 1980. Και μόνον από τη δεκαετία του 1990 θα ριχτεί πλήρες φως στην υπόθεση Κατίν και θα αναγνωριστεί με τον πιο επίσημο τρόπο ότι το έγκλημα διαπράχθηκε με διαταγή της σταλινικής ηγεσίας. Θα δημοσιοποιηθούν μάλιστα στην πορεία και όλες οι σχετικές αποδείξεις και τα στοιχεία.

Στάλιν και Μπέρια

Στη χώρα μας ωστόσο τα στελέχη του ΚΚΕ και οι αρθρογράφοι του «Ριζοσπάστη» επιμένουν να προβάλλουν και να υποστηρίζουν τη σταλινική εκδοχή για το Κατίν, αναμασώντας κραυγαλέα ψεύδη και παραχαράσσοντας αναίσχυντα και αδίστακτα την ιστορική αλήθεια.

Ο Χρήστος Κεφαλής ανασκευάζει πειστικά και συντρίβει μία προς μία όλες τις ψευδολογίες, τις πλαστογραφίες και τις απάτες των νεοσταλινικών δημοσιολόγων του ΚΚΕ (των Ν. Μπογιόπουλου, Ε. Βαγενά, Μ. Μαΐλη, Α. Γκίκα, Σ. Λουκά κ.ά.). Αποκαλύπτει μάλιστα τις βασικές πηγές της αρθρογραφίας τους, που είναι διάφοροι ακραίοι αντιδραστικοί συνωμοσιολόγοι και τσαρλατάνοι «ερευνητές», συχνά με φασιστικές συμπάθειες και με αντισημιτικές απόψεις!

Η κυριότερη πηγή είναι ο ακροδεξιός και συμπαθών των ναζί Γιούρι Μούχιν, ένας «Ρώσος Λιακόπουλος», που δεν είναι καν ιστορικός, ο οποίος δηλώνει «πατριώτης» και αντικομμουνιστής! Στα βιβλία του συνδυάζει μεγαλορωσικό σοβινισμό, αντισημιτισμό και φιλοσταλινισμό. Τα σαθρά επιχειρήματα του Μούχιν αναμηρυκάζουν και άλλοι ανάλογου φυράματος απολογητές του σταλινισμού, όπως ο Αμερικανός Γκρόβερ Φουρ και οι Ρώσοι Σλομπότκιν, Ζούκοφ και Ιλιούχιν.

Όπως δείχνει ο Κεφαλής, στον εξωραϊσμό και την εξύμνηση των σοβινιστικών και καταπιεστικών πρακτικών του Στάλιν συγκλίνουν και συνασπίζονται ο ρωσικός νεοφασισμός με τον φιλοσταλινικό κομμουνισμό.

«Η συμπόρευση του ΚΚΕ -γράφει χαρακτηριστικά- με φασιστοειδή τύπου Μούχιν και σοβινιστές ή ανερμάτιστους ιστορικούς και προσωπικότητες όπως οι Σλομπότκιν, Φουρ, Ιλιούχιν, Ζούκοφ κ.ά. δεν είναι τυχαία. Απορρέει από την όλη τωρινή διαδικασία σταλινικής αναπαλαίωσης, που κάνει αναγκαία μια απολογία της σταλινικής κτηνωδίας».

Πράγματι, το να δηλώνει κανείς σήμερα σταλινικός -όπως το κάνει η ηγεσία του ΚΚΕ- σημαίνει ουσιαστικά ότι δικαιολογεί τα στρατόπεδα συγκέντρωσης και τα γκουλάγκ, τις μαζικές εκκαθαρίσεις, τις δίκες της Μόσχας, τον «μεγάλο τρόμο», τον λιμό στην Ουκρανία και μια σειρά μαζικά εγκλήματα που άφησαν πίσω τους εκατομμύρια νεκρούς. Όλα αυτά, όσο αποτρόπαια και αν είναι, θεωρούνται αναγκαία βήματα στην πορεία της ανθρωπότητας προς τον σοσιαλισμό.

Ο ιστορικός σταλινισμός ξαναέγραφε την ιστορία και πλαστογραφούσε μεθοδικά τα γεγονότα, προκειμένου, για παράδειγμα, να υποβαθμιστεί ο ρόλος του Τρότσκι και άλλων μπολσεβίκων ηγετών στην επανάσταση και να υπογραμμιστεί αντίθετα η πρωταγωνιστική συμβολή του Στάλιν. Δεν δίσταζε να χαλκεύει και να παραποιεί στοιχεία, για να κατασκευάζει ψευδή κατηγορητήρια με βάση τα οποία ο Στάλιν οδηγούσε τους ίδιους τους συντρόφους του στο εκτελεστικό απόσπασμα. Οι σημερινοί θλιβεροί επίγονοι θεωρούν «επαναστατικό» και «κομμουνιστικό» τους χρέος να δικαιολογούν σε κάθε περίπτωση τη σταλινική πολιτική, ακόμη και αν αυτή η στάση υπαγορεύει -όπως στην περίπτωση του Κατίν- την παραγνώριση ή και την παραχάραξη της ιστορικής αλήθειας.

Έτσι και οι αρθρογράφοι του «Ριζοσπάστη», καθοδηγούμενοι από τον τυφλό κι επιθετικό φανατισμό τους, αγνοούν τα πορίσματα της σοβαρής ιστορικής έρευνας και εμπιστεύονται τις συνωμοσιολογικές ψευδολογίες αντιδραστικών απατεώνων. Αποκρύπτουν από το αναγνωστικό τους κοινό αντικειμενικά διαπιστωμένα και τεκμηριωμένα ιστορικά γεγονότα, τροποποιούν αυθαίρετα χρονολογίες και ημερομηνίες, παραποιούν το νόημα δηλώσεων και τοποθετήσεων που αποσπώνται από τα συμφραζόμενά τους και παρουσιάζονται με τρόπο που αλλοιώνει το περιεχόμενό τους.

Η στοιχειώδης διανοητική εντιμότητα επιβάλλει σε όσους έχουν δημόσιο λόγο τον κριτικό έλεγχο όλων των δεδομένων, τη διασταύρωση των στοιχείων, την αποφυγή εκείνης της ιδεολογικής προκατάληψης που γεννάει δογματική τύφλωση, ανειλικρίνεια και υποκρισία, υπεκφυγές και ψέματα.

Οι δημοσιολόγοι του νεοσταλινικού ΚΚΕ αρνούνται πεισματικά την αναμέτρηση με τα πραγματικά ιστορικά δεδομένα της υπόθεσης Κατίν. Τους ενδιαφέρει μόνον η επικράτηση της δικής τους «αλήθειας», που, όπως δείχνει ο Κεφαλής, κρύβει πίσω της ένα βουνό απάτης, ψευδών, πλαστογραφιών, θράσους και αναισχυντίας.

Οι εγκαταλειμμένοι

Αμερικανοί μετανάστες στα γκουλάγκ του Στάλιν

του Αναστάση Βιστωνίτη, ΒΗΜΑ, 16/1/2011

Μπορεί κανείς να φανταστεί ότι εργάτες από τις ΗΠΑ μετά το κραχ του 1929 θα μετανάστευαν στην ΕΣΣΔ; Και όμως συνέβη. «Μόνο τους οκτώ πρώτους μήνες του 1931, το Αμτρογκ – το σοβιετικό πρακτορείο εργασίας με έδρα τη Νέα Υόρκη- έλαβε περισσότερες από 100.000 αιτήσεις Αμερικανών να μεταναστεύσουν στην ΕΣΣΔ». Τι διεκδικούσαν όλοι αυτοί; Τις μόλις 6.000 θέσεις εργασίας που πρόσφεραν οι Σοβιετικοί για ειδικευμένους μηχανικούς. Οι περισσότεροι από τους Αμερικανούς μετανάστες δεν επέστρεψαν ποτέ στις ΗΠΑ. Έπεσαν θύματα της σταλινικής τρομοκρατίας. Αυτή τη σχετικά άγνωστη πτυχή της ιστορίας του 20ού αιώνα ερευνά ο ελληνικής καταγωγής Τιμ Τζουλιάδης στο ογκώδες βιβλίο του Οι εγκαταλειμμένοι (Τhe Forsaken), που απέσπασε το βραβείο Longman-Ηistory Τoday το 2009. 

Αφήνοντας κατά μέρος τα στερεότυπα στα οποία καταφεύγει μερικές φορές, ιδιαίτερα στα τελευταία κεφάλαια, το βιβλίο του αποτελεί λαμπρό δείγμα ερευνητικής δημοσιογραφίας. Και όπου μιλούν τα γεγονότα και τα στοιχεία, οι θεωρητικολογίες και οι γενικεύσεις πάνε περίπατο. Τι επεδίωκε ο Στάλιν μ΄ αυτό είναι φανερό: να δώσει την εικόνα μιας χώρας που αντιπροσώπευε την πατρίδα της εργατικής τάξης, μια Γη της Επαγγελίας, μια νέα μεθόριο. Απέναντι στον καταρρέοντα καπιταλιστικό κόσμο υψωνόταν ένας άλλος όπου δεν θα υπήρχε ανεργία, οι συνθήκες εργασίας θα ήταν πολύ καλύτερες και θα χτιζόταν μια δίκαιη και ειρηνική κοινωνία. Στα πρώτα τέσσερα- πέντε χρόνια τα πράγματα έβαιναν κάπως ομαλά. 

Οι Αμερικανοί εργάτες, τεχνίτες και μηχανικοί είχαν προσαρμοστεί σε έναν άλλον τρόπο ζωής διατηρώντας πολλές από τις αμερικανικές τους συνήθειες. Ακόμη και ομάδες του μπέιζμπολ υπήρχαν, παρά το γεγονός ότι δεν ήταν εύκολο εκείνα τα χρόνια να προμηθευθούν τα ρόπαλα, τα γάντια και τις απαραίτητες ειδικές μπάλες για το παιχνίδι. Το μπέιζμπολ ωστόσο σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα έγινε από τα δημοφιλέστερα σπορ σε όλη τη Σοβιετική Ένωση. Ώσπου συνέβη αυτό που θα άλλαζε τα πάντα. 

Τους έπαιρναν το διαβατήριο 

Την 1η Δεκεμβρίου 1934 στο Λένινγκραντ δολοφονήθηκε ο Κίροφ, ο δεύτερος ισχυρότερος άνδρας του κομμουνιστικού κόμματος μετά τον Στάλιν. Η συνέχεια είναι λίγο- πολύ γνωστή. Ενα κύμα συλλήψεων και εκτελέσεων κατέκλυσε τη χώρα τα επόμενα έξι χρόνια. Από τον Μεγάλο Τρόμο δεν γλίτωσαν ούτε οι Αμερικανοί, που υπέστησαν τις ίδιες διώξεις με τους Σοβιετικούς και είχαν την ίδια μεταχείριση. Πώς μπορούσε όμως ένα καθεστώς να φυλακίσει, να εξορίσει, να στείλει σε στρατόπεδο συγκέντρωσης τους πολίτες μιας άλλης χώρας; 

Η μέθοδος ήταν απλή: οι Αμερικανοί που μετανάστευαν στη Σοβιετική Ένωση μόλις έφθαναν παρέδιδαν για διαδικαστικούς λόγους το διαβατήριό τους, το οποίο δεν τους το επέστρεφαν ποτέ. Έτσι, όταν άρχισαν οι διωγμοί θεωρούνταν σοβιετικοί πολίτες, ήθελαν δεν ήθελαν. Αν τολμούσαν να πάνε στην αμερικανική πρεσβεία της Μόσχας δεν είχαν καμία υποστήριξη, αφού «δεν ήταν πλέον Αμερικανοί». Όσοι το έπραξαν, μόλις βγήκαν από το κτίριο αμέσως συνελήφθησαν και παραπέμφθηκαν σε δίκη για κατασκοπεία. 

Την εποχή εκείνη πρεσβευτής των ΗΠΑ στη Μόσχα ήταν ο Τζόζεφ Ντέιβις που, όπως τον παρουσιάζει ο Τζουλιάδης, είχε τόσο γοητευθεί από τον Στάλιν που δεν μπορούσε ή δεν ήθελε να δει τι γινόταν γύρω του. Το 1938, τη χειρότερη χρονιά του Μεγάλου Τρόμου, ο πρεσβευτής έγραψε στην κόρη του ότι ο Στάλιν «δίνει την εντύπωση ενός γερού μυαλού, είναι ατάραχος και σώφρων. Τα καστανά μάτια του είναι υπερβολικά φιλικά και ευγενικά. Ένα παιδάκι θα ήθελε να καθίσει στα γόνατά του και ένας σκύλος θα τον πλησίαζε δειλά». 

Ο καλός ποιμήν 

Να λοιπόν μια εικόνα του «Πατερούλη» από έναν Δυτικό. Εκείνος ο «καλός ποιμήν» με το παχύ μουστάκι, πέραν των εντολών του σε άλλους, είχε προδιαγράψει την εκτέλεση 45.000 ανθρώπων. Βέβαια, εδώ θα πρέπει κανείς να τονίσει αφενός μεν τη γοητεία ανάμεικτη με δέος που ασκούσε ο Στάλιν στους πάντες εκείνη την εποχή, αφετέρου ένα πρακτικό ζήτημα που σχετίζεται με τη real politic των ΗΠΑ. 

Πράγματι, ο πρεσβευτής είχε σαφείς εντολές από τον πρόεδρο Ρούζβελτ να κερδίσει την εμπιστοσύνη του Στάλιν και να βοηθήσει στην ανάπτυξη των αμερικανοσοβιετικών σχέσεων. Άλλωστε η αλληλογραφία Στάλιν-Ρούζβελτ κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου είναι η μεγαλύτερη απόδειξη. Ήταν λοιπόν ένας άλλος κόσμος που σε μεγάλο βαθμό -και ευτυχώς- τον έχουμε αφήσει πίσω μας. 

Γι' αυτό και δεν θα πρέπει να μας παραξενεύει το ότι ο Τζόζεφ Ντέιβις που αδιαφορούσε για τη ζωή και την τύχη των συμπατριωτών του στην ΕΣΣΔ, εφαρμόζοντας φυσικά εντολές, έγραψε ένα βιβλίο με τίτλο Μission to Μoscow (Αποστολή στη Μόσχα), όπου υμνεί τον Στάλιν, αφού όταν εκδόθηκε το 1941 πούλησε μόνο στις ΗΠΑ 700.000 αντίτυπα, ενώ βρέθηκε στην κορυφή των ευπώλητων στις 13 γλώσσες στις οποίες μεταφράστηκε. 

Το συμπέρασμα που προκύπτει είναι ότι η ίδια η κυβέρνηση των ΗΠΑ, έχοντας μπροστά της το φάσμα του επερχόμενου παγκοσμίου πολέμου, πήρε την οδυνηρή απόφαση να «θυσιάσει τους ανθρώπους της», όπως γράφτηκε χαρακτηριστικά στον «Μonde». Η πράξη εξηγείται αλλά κατά κανέναν τρόπο δεν δικαιολογείται. Σε κάθε εποχή κρίνονται οι παραλείψεις και οι αθλιότητες της προηγούμενης. Αλλά αν κάτι μάς έχει διδάξει η δική μας είναι ότι η ανθρώπινη ζωή βρίσκεται πάνω από τα συστήματα και, κυρίως, τα συστήματα κρίνονται τελικά από το μέγεθος του σεβασμού που οφείλουν στην ανθρώπινη ζωή.

Αμερικανός και κομμουνιστής 

Ένας από τους πρωταγωνιστές του βιβλίου είναι ο Τόμας Σγκόβιο που το 1945, στα 19 του χρόνια, ταξίδεψε με τη μητέρα του και τη δεκαεπτάχρονη αδελφή του στη Ρωσία για να συναντήσουν τον πατέρα τους Τζόζεφ, δραστήριο μέλος του Κομμουνιστικού Κόμματος των ΗΠΑ που έβγαζε πύρινους λόγους στα σοβιετικά εργοστάσια διεκτραγωδώντας την αθλιότητα στην οποία είχε περιπέσει η αμερικανική εργατική τάξη. Ο Τζόζεφ συνελήφθη το 1937 και πέρασε δέκα χρόνια σε στρατόπεδα συγκέντρωσης στην περιοχή του ποταμού Κολυμά. Το ίδιο συνέβη και στον γιο του, ο οποίος σε όλο σχεδόν το υπόλοιπο διάστημα που έμεινε στη Σοβιετική Ένωση μπαινόβγαινε στις φυλακές και στα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Κατάφερε να επιστρέψει στις ΗΠΑ το 1960. 

 Ένας άλλος είναι ο Βίκτορ Χέρμαν, που πήγε κι αυτός νεαρός στην ΕΣΣΔ τέσσερα χρόνια νωρίτερα και μπαινόβγαινε στις φυλακές και στα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Επέστρεψε στην Αμερική το 1976. Και ο Χέρμαν και ο Σγκόβιο εξέδωσαν βιβλία με τις αναμνήσεις τους, τα οποία πέρασαν απαρατήρητα. Θεωρήθηκαν περίπου ως «παρεκτροπές του Ψυχρού Πολέμου». Ο Χέρμαν πέθανε το 1985 από καρδιακή προσβολή. Ο Σγκόβιο το 1997. 

Το 1919 ο κορυφαίος Ρώσος ποιητής Αλεξάντρ Μπλοκ φανταζόταν τη Ρωσία της επανάστασης ως τη «νέα Αμερική», την «αληθινή Αμερική». Αυτή ονειρεύτηκαν και οι νέοι Αμερικανοί που μετανάστευσαν εκεί τη δεκαετία του 1930. Δεν τη βρήκαν, ούτε οι ίδιοι ούτε τα εκατομμύρια των Ρώσων και όσων τη φαντάστηκαν στον υπόλοιπο κόσμο, απλούστατα γιατί ποτέ δεν υπήρξε. 

Το βιβλίο του Τζουλιάδη, πέραν των σημαντικών στοιχείων που φέρνει στο φως έπειτα από συστηματική έρευνα στις αρχειακές πηγές, έχει ένα σημαντικό προσόν: συνδυάζει με αριστοτεχνικό τρόπο όσα ήδη γνωρίζουμε με αυτά που φέρνει στο φως. Ο συγγραφέας ενδίδει κάποτε σε υπεραπλουστεύσεις. Όταν όμως κανείς αναφέρεται σε ένα από τα μεγαλύτερα συλλογικά δράματα στην παγκόσμια ιστορία, αυτό είναι, θα λέγαμε, αναπόφευκτο.

Σύντροφε Στάλιν, δεν είμαι εχθρός του λαού...

Εγκληματική αθλιότητα

του Σταύρου Τζίμα, ΑΠΕ, 7/11/2017

Στις 12 Ιουλίου του 2011 ο παιδοψυχίατρος Μάριος Μαρκοβίτης, που ζει στη Θεσσαλονίκη, έλαβε ένα e-mail, μεταφρασμένο από τα ρωσικά σε αγγλικά του Google. Μεταξύ άλλων έγραφε: «Αγαπητέ Μάριε, ο παππούς μου λεγόταν Μαρκοβίτης. Αναζητώ πληροφορίες για την οικογένειά του. Δεν γνωρίζω το πραγματικό του όνομα. Στην ΕΣΣΔ είχε το όνομα Ατσάλις Κονσταντίν. Τον Απρίλιο του 1931 είχε αποδράσει από τη φυλακή και κατέφυγε στην ΕΣΣΔ σαν πολιτικός πρόσφυγας. Παντρεύτηκε στη Μόσχα και απόκτησε το 1933 μια κόρη, τη Στέλλα. Το 1938 εκτελέστηκε για άδικους λόγους. Αποκαταστάθηκε το 1957. Το μόνο που έχω από τον παππού μου είναι μια φωτογραφία του 1938». Αποστολέας: Ντμίτρι Αρακελιάν (Dmitri Arakelyants).

Το μήνυμα έπεσε σαν «κεραυνός» στην οικογένεια Μαρκοβίτη, που επί 90 χρόνια έψαχνε να μάθει τι απέγινε ο Μάρκος, τα ίχνη του οποίου είχαν χαθεί από το 1931, όταν απέδρασε μαζί με άλλους συντρόφους του από τις φυλακές Συγγρού και διέφυγε στη «μεγάλη πατρίδα του σοσιαλισμού», τη Σοβιετική Ένωση. Τώρα είχε πιάσει την άκρη του νήματος, που θα οδηγούσε στην εξιχνίαση του μυστηρίου σχετικά με τους λόγους για τους οποίους ο Μάρκος, ένα από τα εννιά παιδιά της οικογένειας, είχε γίνει «κόκκινος κρίνος» στο τοίχο κάποιου γκούλαγκ του Ιωσήφ Στάλιν, την περίοδο της «μεγάλης τρομοκρατίας», με την κατηγορία ότι ήταν «εχθρός του λαού». Μαζί θα έρχονταν στο φως στοιχεία για την εξόντωση των Ελλήνων της τότε Σοβιετικής Ένωσης.

Ο Μάριος Μαρκοβίτης επικοινώνησε με τον Ντμίτρι Αρακελιάν, εγγονό (από την κόρη) του θείου του και επιβεβαίωσε ότι όντως ο Μάρκος ήταν μέλος της οικογένειας Μαρκοβίτη. Μαζί άρχισαν να ερευνούν τη διαδρομή του από τη Νάουσα ίσαμε τη Μόσχα και κάποιο στρατόπεδο συγκέντρωσης στη Σιβηρία, όπου έκλεισε πρόωρα και βίαια ο κύκλος της ζωής του.

«Ο πατέρας μου και οι άλλοι συγγενείς νόμιζαν ότι ήταν μεγάλος και τρανός, ενώ το 1938 είχε εκτελεστεί ως "εχθρός του λαού"» λέει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο Μάριος Μαρκοβίτης, ο οποίος με τα στοιχεία που βρέθηκαν στον φάκελο του Μάρκου, τον οποίο ανέσυρε από τα κρατικά αρχεία της Σοβιετικής Ένωσης με την κατάρρευση, συνέγραψε ένα συγκλονιστικό βιβλίο με τίτλο «Όχι, δεν είμαι εχθρός του λαού», που πρόκειται να κυκλοφορήσει τον επόμενο μήνα από τις εκδόσεις ?Επίκεντρο?.

Στο βιβλίο παρατίθενται και δύο γράμματα του έγκλειστου στο γκούλαγκ Έλληνα κομμουνιστή προς τον Ιωσήφ Στάλιν, στα οποία ο Μάρκος Μαρκοβίτης, ή Κωνσταντίν Ατσάλις, όπως ήταν το όνομα που του είχαν δώσει οι Σοβιετικοί, υπερασπίζεται -τουλάχιστον έτσι νόμιζε- τον εαυτό του και δήλωνε την «αφοσίωσή» του στον σοβιετικό ηγέτη και τη «μεγάλη χώρα του σοσιαλισμού».

«Από ψιθύρους από κάποιους πολιτικούς πρόσφυγες που επέστρεψαν μετά τη χούντα μάθαμε ότι μπορεί να έχει εκτελεσθεί. Δεν ξέραμε ούτε ότι έχει σκοτωθεί, ούτε ότι αποκαταστάθηκε το 1957 επί Χρουστσόφ. Αυτά τα μάθαμε μετά το ΄89-΄90, όταν χαλάρωσαν τα πράγματα επί Γκορμπατσώφ. Ο ένας θείος μου και αδερφός του Μάρκου, Νίκος, έστειλε τότε επιστολή στο ΚΚΣΕ και πήρε απάντηση από την ΚΕ ότι εκτελέστηκε ως «εχθρός του λαού» «λανθασμένα» και ότι αποκαταστάθηκε. Το τι ακριβώς συνέβη το μάθαμε, όταν ο εγγονός του βρήκε τον φάκελό του και ήρθε σε επαφή μαζί μας. Ο Μάρκος δεν κρατούσε αρχείο και όλα τα έγγραφα βρέθηκαν στα αρχεία του κράτους» σημειώνει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο κ. Μαρκοβίτης.

Παιδί εύπορης οικογένειας από τη Νάουσα ο Μάρκος μυήθηκε στα ιδεώδη του κομμουνισμού για τα οποία διώχθηκε και φυλακίστηκε αρχικά στο Καλπάκι Ιωαννίνων και ακολούθως στις φυλακές «υψίστης ασφαλείας», στη Συγγρού, στην Αθήνα, απ΄ όπου στα μέσα Απριλίου του 1931 θα αποδράσει με μια εντυπωσιακή επιχείρηση μαζί με άλλους οκτώ συντρόφους του και όλοι μαζί θα διαφύγουν με ρωσικό καράβι στη Σοβιετική Ένωση. Εκεί με το νέο του όνομα Κονσταντίν Ατσάλις, θα ξεκινήσει μια «δεύτερη ζωή», η οποία θα τελειώσει με τραγικό τρόπο εφτά χρόνια αργότερα.

Ο Μαρκοβίτης θα γίνει μέλος του μπολσεβικικού κόμματος, θα αναγνωρισθεί ως πολιτικός πρόσφυγας και θα του χορηγηθεί άδεια παραμονής, η οποία ουσιαστικά αποτελεί ένα εσωτερικό διαβατήριο. Ταυτόχρονα θα ενταχθεί στο κομματικό πανεπιστήμιο KOUNNZ, όπου φοιτούν κεντρωευρωπαίοι κομμουνιστές.

Από τα φρικτά κρατητήρια των ελληνικών φυλακών θα βρεθεί στη Μόσχα, «την πρωτεύουσα, την πόλη του Λένιν, του Στάλιν, την έδρα της Τρίτης Διεθνούς!» και μάλιστα από τον Ιανουάριο του 1932 ως μέλος του κόμματος των μπολσεβίκων με αριθμό κομματικής ταυτότητας 2233226, προνόμιο που απολάμβαναν ελάχιστοι Έλληνες κομμουνιστές. Τι άλλο να λαχταρούσε ο φλογερός 25χρονος επαναστάτης; Το ότι οι σοβιετικές Αρχές δεν του έδωσαν την υπηκοότητα και το σοβιετικό διαβατήριο, ήταν για τον Μαρκο μια λεπτομέρεια, που αποδόθηκε σε παρέμβαση της ηγεσίας του ΚΚΕ για να μπορεί να τον στείλει για κομματική δουλειά στην Ελλάδα.

Καθώς τα σύννεφα του «μεγάλου τρόμου», όπως έχει χαρακτηριστεί η περίοδος των σταλινικών διώξεων, είχαν αρχίσει να συσσωρεύονται στην Ισπανία, ο Μαρκοβίτης ζήτησε από το κόμμα να στον στείλει στην Ισπανία για να πολεμήσει μέσα από τις γραμμές των Διεθνών Ταξιαρχιών εναντίον του Φράνκο, ή να επιστρέψει στην Ελλάδα. Αντί αυτών, στάλθηκε με ειδική αποστολή μαζί και με τους άλλους Έλληνες στον νότο της Ρωσίας, στο Κρασνοντάρ. Ποια ήταν αυτή η αποστολή, όπως προκύπτει από τα έγγραφα που βρέθηκαν στον φάκελό του; Να εκκαθαρίσει από «αντικομματικά και αντεπαναστατικά στοιχεία» έναν μεγάλο εκτυπωτικό οργανισμό που εξέδιδε εφημερίδες, περιοδικά και σχολικά βιβλία» για τους χιλιάδες Έλληνες, που ζούσαν στα σοβιετικά παράλια της Μαύρης Θάλασσας.

«Βγαλμένος από τη νέα σκληρή γενιά ορθόδοξων κομμουνιστών, πιστός στους 21 όρους της Κομμουνιστικής Διεθνούς, απόλυτα και ανεπιφύλακτα αφοσιωμένος στο κόμμα των μπολσεβίκων και στον μεγάλο ηγέτη Στάλιν, ο Μάρκος Μαρκοβίτης πίστευε ακράδαντα ότι εχθροί της ΕΣΣΔ υπήρχαν παντού. Δεν ήταν μόνο οι καπιταλιστές και οι φασίστες που προετοίμαζαν τον πόλεμο. Υπήρχαν και μέσα στη χώρα, κρύβονταν και δρούσαν ύπουλα» διηγείται ο Μάριος Μαρκοβίτης και συμπληρώνει: «Καθήκον του στην αποστολή που του ανατέθηκε ήταν να τους ανακαλύψει και να προστατέψει το Κόμμα και την Επανάσταση. Ο ίδιος φαίνεται πως θεωρούσε τον εαυτό του μακράν αλώβητο από τέτοιες σκέψεις και φόβους. Ήταν ένα απολύτως καθαρό, τίμιο, πιστό κομματικό στέλεχος, χωρίς ούτε μία μομφή σε όλη του τη διαδρομή. Τα περιγράφει με σπαραγμό στα γράμματα προς τον Στάλιν, τα σημειώνει σε όλα τα απογραφικά δελτία που είχε μέχρι τότε συμπληρώσει. Αυτά τουλάχιστον, μέχρι το Μάιο του 1937. Δεν είχε, λοιπόν, να φοβάται τίποτα».

Και ενώ εκείνος «κάρφωνε» Έλληνες συντρόφους του στον χώρο δουλειάς -αναφέρεται, μεταξύ άλλων, μια έκθεσή του για έναν Ιορδανίδη που εργαζόταν ως διορθωτής κειμένων, ότι μέσω των διορθώσεων γραμματικών λαθών περνούσε «αντισοβιετικά» και εθνικιστικά μηνύματα- άλλοι σύντροφοί του «κάρφωναν» τον ίδιο, με «κατηγορίες» του τύπου «ήταν τσιφλικάς στην Ελλάδα», «η απόδραση ήταν ?μαϊμού? για να μεταβεί στην Σοβιετική Ένωση σε ρόλο πράκτορα των μυστικών υπηρεσιών» κ.α.

Στο μεταξύ, από τις αρχές του 1937 η Λαϊκή Επιτροπή Εσωτερικής Ασφάλειας, η γνωστή NKVD είχε θέσει σε εφαρμογή το σχέδιο διωγμού των ξένων εθνοτήτων αρχής γεννημένης από τους Γερμανούς της Σοβιετικής Ένωσης. Οι συνθήκες θα αλλάξουν δραματικά και για τον Μαρκοβίτη καθώς πρώτα θα διαγράφει από το μπολσεβίκικο κόμμα «διότι δεν είχε σοβιετικό διαβατήριο», ή «διότι έκρυψε την κοινωνική του προέλευση» και αργότερα, στις αρχές Αυγούστου, θα απολυθεί από τον εκδοτικό οίκο, με την αιτιολογία ότι «... σε κάποιο έγγραφο αναφερόταν ότι το επάγγελμά μου είναι εργάτης υποδημάτων?».

Στις 11 Δεκεμβρίου 1937 θα εκδοθεί το διάταγμα του επικεφαλής της NKVD Νικολαϊ Γεζόφ με το οποίο τέθηκε σε εφαρμογή επιχείρηση, γνωστή ως «Ελληνική Επιχείρηση», ο διωγμός δηλαδή του ελληνικού στοιχείου.

«Στις 3 Ιανουαρίου του 1938, όταν η NKVD συνέλαβε τον Ochalis-Μάρκο, βαθιά μεσάνυχτα, στις δύο η ώρα. Έτσι γίνονταν όλες οι συλλήψεις. «?ξαφνικά κατά τη μία τη νύχτα αντήχησε ένα αφόρητα εκφραστικό χτύπημα στην πόρτα. "Ήρθαν για τον Όσια" είπα και πήγα ν? ανοίξω. Επρόκειτο για μια "νυχτερινή επιχείρηση", στη γλώσσα των ανδρών της Ασφάλειας, την οποία έκανε μια τριάδα ατόμων, η γνωστή ως τρόικα. Ένας από τη NKVD, ένας από το Κόμμα και ο τρίτος από την εισαγγελία» αναφέρεται στο βιβλίο.

Οι σταλινικές εκκαθαρίσεις είχαν φτάσει την εποχή εκείνη στην κορύφωσή τους. Ξεκίνησαν αρχικά με τη δίωξη όλων των Γερμανών, μη εξαιρουμένων ούτε των κομμουνιστών που βρίσκονταν τότε στη Ρωσία. Η σειρά των Ελλήνων ήρθε τυπικά με την οδηγία Νο 50215 της NKVD, της 11ης Δεκεμβρίου του 1937. Οι συλλήψεις είχαν αρχίσει ήδη και από τις «ανακρίσεις» των πρώτων συλληφθέντων προέκυψαν τα «στοιχεία» για την «αντισοβιετική δράση των Ελλήνων».

Στον φάκελο του Μαρκοβίτη βρέθηκε και αντίγραφο της οδηγίας Γιεζόφ για τους Έλληνες. Λέει μεταξύ άλλων: «...Με στοιχεία από ανακρίσεις, διαπιστώνεται ότι η ελληνική αντικατασκοπία διενεργεί έντονη κατασκοπευτική, υπονομευτική και εξεγερτική δουλειά στην ΕΣΣΔ, εκπληρώνοντας τα καθήκοντα της αγγλικής, γερμανικής και ιαπωνικής αντικατασκοπίας. Η δράση αυτή αναπτύσσεται στις ελληνικές περιοχές Ραστοβ-να-ντον και Κρασναντάρσκι του βόρειου Καυκάσου, αλλά και σε περιοχές του Ντανιέσκ, της Οδησσού, σε περιοχές της Ουκρανίας, στην Απχαζία και σε άλλες δημοκρατίες της Υπερκαυκασίας, στην Κριμαία, αλλά και σε ομάδες Ελλήνων που είναι διασκορπισμένοι σε διάφορες περιοχές και πόλεις της ΕΣΣΔ.

Μαζί με την κατασκοπευτική-υπονομευτική δουλειά για το συμφέρον των Γερμανών και Ιαπώνων, η ελληνική αντικατασκοπία αναπτύσσει έντονη εθνικιστική αντεπαναστατική δραστηριότητα, βασισμένη στο πλατύ αντισοβιετικό στρώμα (κουλάκοι, καπνοπαραγωγοί, πρώην έμποροι, μαυραγορίτες, λαθρέμποροι συναλλάγματος) που υπάρχει ανάμεσα στον ελληνικό πληθυσμό της ΕΣΣΔ.

Για να ανακοπεί η αντικατασκοπευτική ελληνική δραστηριότητα ΔΙΝΩ ΕΝΤΟΛΗ:

Στις 15 Δεκεμβρίου, σε όλες τις δημοκρατίες, τις επαρχίες, τις περιοχές να συλληφθούν όλοι οι Έλληνες για τους οποίους υπάρχει υπόνοια κατασκοπευτικής, αντεπαναστατικής, εξεγερτικής, αντισοβιετικής δουλειάς.

Πρέπει να συλληφθούν όλοι οι Έλληνες (Έλληνες υπήκοοι ή υπήκοοι Σοβιετικής Ένωσης) των εξής κατηγοριών: α) όσοι βρίσκονται υπό παρακολούθηση β) πρώην έμποροι, μαυραγορίτες, λαθρέμποροι, έμποροι συναλλάγματος γ) Έλληνες που κάνουν δραστήρια εθνικιστική, αντισοβιετική δουλειά, και πρώτα απ? όλα κουλάκοι που κρύβονται δ) πολιτικοί κρατούμενοι και Έλληνες που έφτασαν παράνομα στην ΕΣΣΔ, ανεξάρτητα από ποια χώρα έφτασαν και ε) όλοι οι τακτοποιημένοι στην ΕΣΣΔ Έλληνες, οι λεγόμενοι πράκτορες του INO NKVD και της διεύθυνσης αντικατασκοπίας του Κόκκινου Στρατού».

Ο Μαρκοβίτης θα μεταφερθεί στις φυλακές Μπουτίρκα, απ΄ όπου θα γράψει το πρώτο γράμμα προς τον Ιωσήφ Στάλιν.

«Αγαπητέ σύντροφε Στάλιν

... αλλά ξαφνικά, στις 2:00 τη νύχτα στις 3 Ιανουαρίου 1938 συνελήφθηκα και άρχισε η τραγωδία μου. Ακόμα δεν μπορώ να πιστέψω πώς θα μπορούσε να συμβεί κάτι τέτοιο, και στην αρχή σκεφτόμουν ότι ίσως με καλούν για ανάκριση σχετικά με τα θέματα του Εκδοτικού, για τα οποία είχα γράψει. Μπορεί, σκέφτηκα, να θέλουν να με χρησιμοποιήσουν σε κάποιο πολύ υπεύθυνο έργο, και να θέλουν έτσι να μάθουν περισσότερα για μένα και να με ελέγξουν. Αλλά δεν φαντάζεστε τη μεγάλη μου έκπληξη όταν ο ανακριτής, ο σύντροφος Γκορντέεφ (6ο Γραφείο του Τρίτου Τμήματος του NKVD), μου είπε ότι συνελήφθηκα ως "πράκτορας" της ελληνικής κατασκοπίας.

»Δεν μπορώ να περιγράψω την ψυχική κατάσταση, στην οποία βρίσκομαι από τότε. Δεν θυμάμαι ποτέ μου να έχω κλάψει, όμως εδώ έκλαψα. Έκλαψα σαν μικρό παιδί. Θα προτιμούσα χίλιες φορές να είχα πεθάνει (ήμουν πάντα έτοιμος για κάτι τέτοιο εάν το απαιτούσε το συμφέρον της εργατικής τάξης), παρά να ακούσω αυτά τα λόγια από τον σοβιετικό ανακριτή. Ποτέ δεν ένιωσα τέτοιο πόνο στο παρελθόν.

»Από τα σχολικά μου, ακόμα, χρόνια στο Κόμμα, ήμουν πάντα και παραμένω ακλόνητος και πιστός προς τη μεγάλη υπόθεση της εργατικής τάξης. Ονειρευόμουν και αγωνιζόμουν ενεργά σε ολόκληρη την ενήλικη ζωή μου για να εφαρμοστούν οι μεγάλες ιδέες του κομμουνισμού, και γι αυτόν τον λόγο έκοψα όλους τους δεσμούς μου με την παλιά μου οικογένεια, αρνήθηκα την κοινωνική μου τάξη και ήμουν πάντα έτοιμος να θυσιαστώ.

»Πώς μπορούν να με αποκαλούν "εχθρό του έθνους", αυτού του έθνους που τόσο βαθιά αγάπησα, ή "προδότη της πατρίδας", της οποίας ήμουν ένθερμος πατριώτης. Τι έκανα; Τι έγκλημα έχω διαπράξει; Βασάνισα πολύ τον εαυτό μου να σκεφτεί έστω και ένα βλαβερό λάθος που μπορεί να είχα διαπράξει, οποιεσδήποτε ασυνείδητες πράξεις ή, έστω, κάποια ατυχή έκφραση. Τίποτα, απολύτως τίποτα δεν βρήκα. Όλη μου η δουλειά (κομματική, κοινωνική, καθημερινή) ήταν απολύτως καθαρή και μέσα στα πλαίσια της κομματικότητας. Πάνω από όλα έβαζα πάντα όχι τα προσωπικά, ιδιοτελή μου συμφέροντα, αλλά τα συμφέροντα του λαού.

»Στην κομματική ζωή μου δεν είχα λάβει ούτε μία μομφή ή παρατήρηση. Ήμουν ευτυχισμένος που ζούσα και εργαζόμουν σε μια φανταστική χώρα, όπου όλα αυτά τα χρόνια, υπό την ηγεσία Σας, κτίσθηκε το υπέροχο οικοδόμημα του Σοσιαλισμού. Και τώρα βρίσκομαι εδώ, μαζί με τους εχθρούς του λαού! Ποιος, εγώ; Ποτέ δεν είχα αμφιβολίες ότι στη Σοβιετική Ένωση η αλήθεια πάντα επιβάλλεται και εάν κάποιο άτομο αποδειχθεί κάθαρμα, θα πρέπει να συντριβεί ανελέητα, όποιο και να ήταν το ένδοξο παρελθόν του.

»Είμαι βέβαιος ότι η περίπτωσή μου θα διαλευκανθεί και θα είμαι και πάλι ελεύθερος να επιστρέψω στη δουλειά που θα με διατάξει να κάνω το Κόμμα. Σας παρακαλώ, αγαπητέ Ιωσήφ Βησσαριόνοβιτς, να συμβάλετε στην επιτάχυνση της διερεύνησης του προβλήματος μου και την αποκατάστασή μου στο Κόμμα.

11 Ιανουαρίου 1938

Με κομμουνιστικούς χαιρετισμούς

Ochalis K.V. (Ατσάλις Κ.Β.)»

Το γράμμα, όπως και το «δεύτερο που "απέστειλε", φυσικά δεν θα φτάσει ποτέ στον Στάλιν. Η παραίνεση των ανακριτών προς τους ανακρινόμενος να γράφουν στον Μεγάλο Ηγέτη, απλώς εξυπηρετούσε το έργο τους και συντηρούσε για τον Σοβιετικό ηγέτη την εικόνα του δικαίου, του προστάτη όλων, προσφέροντας στους κατηγορούμενους την ψευδαίσθηση της ύστατης, ανώτερης δικαιοσύνης και δικαίωσης.

Εξάλλου, τι απάντηση να προσδοκούσε ο Μαρκοβίτης, όταν ο ίδιος ο πολύς Νικολάι Μπουχάριν, ενόσω ήταν στις φυλακές, έγραψε στον Στάλιν 49 φορές και δεν πήρε απάντηση σε καμία;

Στις 19 Μαρτίου του 1938 ο Μαρκοβίτης - Ochalis θα παραπεμφθεί στο Ανώτατο Στρατιωτικό Δικαστήριο με βάση το άρθρο 58, παράγραφοι 6, 8 και 11 του Ποινικού κώδικα περί κατασκοπίας, υλοποίηση τρομοκρατικών πράξεων και οργανωμένη δράση, κατηγορίες που τιμωρούνταν με «το ανώτατο μέτρο κοινωνικής άμυνας: εκτέλεση...».

Το κατηγορητήριο δεν άφηνε καμία επιλογή πλην εκείνης του θανάτου.

«... Ο ΑΤΣΑΛΙΣ Κονσταντίν Βασίλιεβιτς ή ΜΑΡΚΟΒΙΤΗΣ γεννημένος το 1905 στην Ελλάδα, σε αστική οικογένεια, ελληνικής εθνικότητας, πολίτης της ΕΣΣΔ, έφτασε στην ΕΣΣΔ το 1931 ως πολιτικός πρόσφυγας, μέλος του ΚΚΕ από το 1928, μέλος του ΠΚΚ (μπ.) από το 1931, είχε διαγραφεί από το Κόμμα το 1937, ακόμα μέχρι τη σύλληψή του ελεγκτής της Ομάδας των Ειδικών Αποστολών των Εκδόσεων των Συνδικάτων κατηγορείται ότι:

α) Ευρισκόμενος στη φυλακή στη Αθήνα, το 1931, στρατολογήθηκε από τον πράκτορα της Ελληνικής Ασφάλειας ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ, για την κατασκοπευτική - προβoκατόρικη δουλειά στο ΚΚΕ και στη Σοβ. Ένωση.

β) Μετά τη στρατολόγηση, με την καθοδήγηση της Ελληνικής Ασφάλειας, δραπέτευσε από τη φυλακή μαζί με την ομάδα από 8 άτομα και στάλθηκε από την ΚΕ του ΚΚΕ στην ΕΣΣΔ ως πολιτικός πρόσφυγας.

γ) Ευρισκόμενος στη Σοβιετική Ένωση, έκανε κατασκοπευτική ? προβοκατόρικη δουλειά στο KUNMZ και στη ΔΛΣ και στο Ελληνικό τμήμα της Κομιντέρν, διαβιβάζοντας κατασκοπευτικά υλικά στον ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ και μετά στον ΠΑΝΟΦ και την ΠΕΤΡΟΒΑ.

δ) Δουλεύοντας στις Ελληνικές Περιοχές της επαρχίας Κρασναντάρ έκανε αντεπαναστατική εθνικιστική και ανατρεπτική δουλειά στο πολιτιστικό μέτωπο (Τύπος, λογοτεχνία).

Η Ελληνική Ασφάλεια, πριν στείλει τους πράκτορές της στην ΕΣΣΔ, βάζει μπρος τους τον στόχο να κάνουν τρομοκρατικές και υπονομευτικές ενέργειες, πράγμα που τον προσδιορίζει σαν άτομο που έχει σχέση με την τρομοκρατία, δηλ. με εγκλήματα που προβλέπονται από το άρθρο 58 παράγρ. 6, 8 και 11 του Ποινικού Κώδικα της Ρωσικής Ομοσπονδίας.

Με βάση τα παραπάνω ο ΑΤΣΑΛΙΣ Κονσταντίν Βασίλιεβιτς ή ΜΑΡΚΟΒΙΤΗΣ πρέπει να δικαστεί από το Ανώτατο Δικαστήριο της Στρατιωτικής Δικαιοσύνης της ΕΣΣΔ σε εφαρμογή του Νόμου από την 1η Δεκεμβρίου 1934.

Ο ανακριτής του 6ου Τμήματος του 3ου Τομέα της Διοίκησης Της Κρατικής Ασφάλειας, Υπαξιωματικός Κρατικής Ασφάλειας».

Η εκτέλεση θα γίνει την ίδια μέρα σε περιοχή λίγο έξω από τη Μόσχα, γνωστή σήμερα ως Kommunarka Polygon.

Εκεί βρίσκεται ο δεύτερος μεγαλύτερος ομαδικός τάφος των θυμάτων των σταλινικών εκκαθαρίσεων. Ανάμεσά τους ο Μπουχάριν, ο Ρίκοφ, ο συγγραφέας Μπόρις Πιλνιάκ κ.α.

Για τον Ochalis, η αποκατάσταση θα έρθει με απόφαση του Στρατοδικείου του Ανωτάτου Δικαστηρίου της ΕΣΣΔ (Νο 4η-021346/56 του Ανωτάτου Δικαστηρίου, στη συνεδρία της 6ης Ιουνίου 1957), η οποία, σύμφωνα με τα νέα δεδομένα για την υπόθεση, διαπίστωσε και συμπέρανε «?την αθωότητα και το αβάσιμον της καταδίκης του» και κατόπιν αυτών ακύρωσε την αρχική καταδίκη και έκλεισε την υπόθεση.

Η κόρη του Μάρκου Μαρκοβίτη ζει σήμερα στη Μόσχα σε προχωρημένη ηλικία, όπως και ο γιος της και εγγονός του που εντόπισε και ανέσυρε τον φάκελο της τραγικής διαδρομής του παππού του. Από το 2011 αποκαταστάθηκε και η επικοινωνία με τον Μάριο Μαρκοβίτη και τους λοιπούς εν Ελλάδι μακρινούς συγγενείς.

Tο Σχέδιο Β' του Γ. Βαρουφάκη

Liberal, 5/7/2016

Κήρυξη κατάστασης έκτακτης ανάγκης, άμεση εθνικοποίηση της Τράπεζας της Ελλάδος, επαναπροσδιορισμός των καταθέσεων σε Νέα Δραχμή, μέτρα για την εγγύηση της δημόσιας τάξης και ασφάλειας, επιστράτευση δημοσίων υπαλλήλων.

Οι παραπάνω ενέργειες αποτελούσαν το βασικό περίγραμμα του Σχεδίου Β ή «Σχεδίου Χ» που προετοίμαζε από τον Μάρτιο του 2015 με εντολή του Γιάνη Βαρουφάκη και υπό συνθήκες άκρας μυστικότητας -που περιελάμβανε ασφαλείς επικοινωνίες, ακόμη και τοποθέτηση κινητών τηλεφώνων σε ψυγεία ξενοδοχείων!- το «πολεμικό συμβούλιο» του τότε υπουργού Οικονομικών, με βασικό συντονιστή τον Τζέιμς Γκάλμπρεϊθ.

Σύμφωνα με την "Καθημερινή", τις ενέργειες αυτές περιγράφει λεπτομερώς ο Αμερικανός καθηγητής στο βιβλίο του «Καλώς όρισες στη μαρτυρική αρένα», και υποστηρίζει μάλιστα ότι αυτοί που κλήθηκαν να αναπτύξουν το σχέδιο, μεγαλοποιούσαν τις δυσκολίες και παρέβλεπαν «κάποιες ευοίωνες προοπτικές». 

Κατά το διάστημα της έκτακτης ανάγκης, η Τράπεζα της Ελλάδος θα έπρεπε να εθνικοποιηθεί είτε μέσω προεδρικού διατάγματος, είτε μέσω Γενικής Συνέλευσης. Για την εισαγωγή νέου νομίσματος, όμως, θα έπρεπε να τροποποιηθεί και το καταστατικό της ΤτΕ. Με βάση το σενάριο του Σχεδίου Β, για την αποτροπή συμψηφισμού των καταθέσεων με τον ELA, οι τράπεζες θα εθνικοποιούνταν αμέσως, θα ανακεφαλαιοποιούνταν σε Νέα Δραχμή και θα έμεναν κλειστές για απροσδιόριστο χρονικό διάστημα, μέχρι τη μετατροπή του νομίσματος. Για την κάλυψη μισθών και συντάξεων θα έπρεπε να εκτυπωθούν άμεσα υποσχετικές.

Κατά τη διαδικασία μετάβασης στο νέο νόμισμα, υπεύθυνοι για τη δημόσια τάξη, την ασφάλεια και τις προμήθειες θα ήταν οι υπουργοί Aμυνας και Εσωτερικών. Θα ήταν αναγκαίο να υπάρξει έλεγχος και εξοικονόμηση στις προμήθειες καυσίμων, γράφει ο Γκάλμπρεϊθ, ενώ οι υπάλληλοι που στελεχώνουν σημαντικούς δημόσιους οργανισμούς (σχολεία, νοσοκομεία, αστυνομία), θα έπρεπε να επιστρατευθούν. Κατόπιν θα έπρεπε να ακολουθήσει διάγγελμα του πρωθυπουργού που θα ανακοίνωνε τη μετάβαση στο νέο νόμισμα και εντολή για εκτύπωση νέων χαρτονομισμάτων.

Ο Γκάλμπρεϊθ δεν κρύβει την απογοήτευσή του για το γεγονός ότι το Σχέδιο δεν εφαρμόστηκε. «Πραγματοποιήθηκε μια συνάντηση υψηλού επιπέδου για το ζήτημα, ο πρωθυπουργός δεν ζήτησε ενημέρωση από μας και η εργασία επί του θέματος τερματίστηκε με την υποβολή ενός εκτενούς υπομνήματος στις αρχές Μαΐου», σημειώνει.

Ενδιαφέρουσες είναι οι πληροφορίες που παρουσιάζει ο Γκάλμπρεϊθ για την επικοινωνία της κυβέρνησης με τις ΗΠΑ, καθώς εμφανίζεται ως βασικός δίαυλος της κυβέρνησης με Αμερικανούς αξιωματούχους. «Υπάρχει η αίσθηση εδώ ότι οι ΗΠΑ είναι οι πολυτιμότεροι σύμμαχοι της Ελλάδας λόγω σύγκλισης συμφερόντων και ότι το ΔΝΤ είναι ενδεχομένως ο δεύτερος πολυτιμότερος σύμμαχος εν μέρει λόγω της επιρροής που ασκούν σ’ αυτό η κυβέρνηση των ΗΠΑ και το Κογκρέσο», έγραφε σε e-mail του προς την αναπληρώτρια υπουργό Οικονομικών των ΗΠΑ Σάρα Ράσκιν στις 8 Φεβρουαρίου του 2015. Στο ίδιο μήνυμα, ο συγγραφέας εμφανιζόταν δυσαρεστημένος από την αποστολή του αμερικανικού υπουργείου Οικονομικών στην Αθήνα, ενώ διαμαρτυρόταν για τη συνεργασία του πρεσβευτή των ΗΠΑ στην Αθήνα, επικρίνοντάς τον ως «εχθρικό και τελείως εκτός γραμμής σε σχέση με τη δήλωση του προέδρου Ομπάμα».

Μια μαρτυρία από την εξέγερση του Πολυτεχνείου '73

Το κείμενο αυτό αποτελεί συρραφή αναρτήσεων φίλου που μάζεψα στη σελίδα του στο facebook. Η τελική μορφή έγινε αποδεκτή από τον συγγραφέα τους, ο οποίος είναι συνάδελφος, μηχανικός και εκπαιδευτικός, τον γνωρίζω προσωπικά και δήλωσε ότι δεν επιθυμεί να αποκαλυφθεί το όνομά του.

Εντωμεταξύ, τον Νοέμβριο του 2022 πέθανε πρόωρα ο συγκεκριμένος φίλος και συνάδελφος, οπότε μπορώ πλέον να ξεπεράσω την επιθυμία του να μη γίνει γνωστός. Πρόκειται για τον Ηρακλή Δημόπουλο, Δρ.Μηχανικό και καθηγητή στο πανεπιστήμιο Δυτ. Αττικής. 

____________________________________________________________

Γύρω στην άνοιξη του 1973, μετά πάντως από τον Φεβρουάριο, ο αντιπρόεδρος της χουντικής κυβέρνησης, «αδελφός» Παττακός, όντας ενήμερος για τον αναβρασμό που υπήρχε στο φοιτητικό κόσμο και την κοινωνία, ζήτησε να μιλήσει με εκπροσώπους των φοιτητών στην αίθουσα συνεδριάσεων της Συγκλήτου του ΕΚΠΑ. Όσες Γενικές Συνελεύσεις πανεπιστημιακών σχολών λειτουργούσαν, εξέλεξαν αντιπρόσωπο για την συνάντηση αυτή.

Πήγαμε λοιπόν, εγώ ως εκπρόσωπος των Μηχ/γων-Ηλ/γων ΕΜΠ, η Τώνια Μωροπούλου από τους Χημικούς Μηχανικούς και καμιά 15αριά άλλοι εκπρόσωποι, μεταξύ των οποίων και η Ιωάννα Καρυστιάνη ως φοιτήτρια της Νομικής που, αν δεν κάνω λάθος, ήταν τότε και πρόεδρος των Κρητών Φοιτητών.  Καθίσαμε γύρω από το μεγάλο οβάλ τραπέζι και γύρω-γύρω πίσω μας κάθισαν ή στέκονταν όρθιοι δεκάδες ασφαλίτες.

Μόλις ήρθε ο Παττακός στην αίθουσα της Συγκλήτου του ΕΚΠΑ, κάθισε στην κεφαλή του οβάλ τραπεζιού, σήκωσε το δεξί του χέρι, όπως κάνουν οι δεσποτάδες για να ευλογήσουν και είπε: "Ειρήνη υμίν". Εμένα με έπιασαν τα γέλια αλλά λούφαξα μετά από αυστηρή παρατήρηση του αντιπροέδρου της χούντας: "Γιατί γελάτε νεαρέ;".

Στη συνέχεια μας απήγγειλε ο Παττακός διάφορες εθνοπατριωτικές παπαριές και κατέληξε λέγοντας ότι για να τραγουδήσει κάποιος το «Πότε θα κάνει Ξαστεριά, χρειάζεται θάρρος, λεβεντιά και δύναμη, που δεν την έχετε εσείς!». Ζήτησε μετά να του εκθέσουμε τις απόψεις μας. Εκεί ζητήσαμε εγγυήσεις ότι δεν θα συλληφθούμε, ό,τι κι αν πούμε. Μας διαβεβαίωσε ότι δεν θα υποστούμε δίωξη, πράγμα που τηρήθηκε...

Σηκώνεται λοιπόν η Καρυστιάνη, τον πλησιάζει στην κεφαλή του τραπεζιού, όρθια από πάνω του και κουνώντας του το δάχτυλο τού έσουρε τα εξ αμάξης. Του φώναζε γενικά για την έλλειψη ελευθερίας και δημοκρατίας αλλά και ειδικά για τις εκλογές στα Πανεπιστήμια. Ο Παττακός άκουγε ψύχραιμα και με ειρωνικό χαμόγελο. Ο φιλιππικός της Καρυστιάνη οδήγησε σε τέτοια ένταση στην ατμόσφαιρα της αίθουσας, ώστε φάνηκε αμφίβολο αν θα μας αφήσουν να φύγουμε, παρά τις διαβεβαιώσεις του Παττακού...

Έγινε ένας χαμός στην αίθουσα και αυτό που μου έμεινε στη μνήμη ήταν η γενναιότητα, η τόλμη και ο χειμαρρώδης λόγος αυτής της υπέροχης μελαχρινής κοπελιάς από την Κρήτη. Η συνάντηση αυτή φοιτητών-Παττακού δεν νομίζω ότι αναφέρεται πουθενά στις επετειακές ετήσιες περιγραφές και απορώ, γιατί δεν μαθεύτηκε μέχρι σήμερα.

Την ώρα που η Καρυστιάνη τα έψελνε στον Παττακό, ακριβώς πίσω του στεκόταν όρθιος ο α' αντιπρύτανης του Πανεπιστημίου Αθηνών Δημήτριος Κουτσογιαννόπουλος-Θηραίος, ο οποίος έχοντας τα χέρια του άλλοτε σε στάση παράκλησης και άλλοτε στο στόμα του, της έκανε παρακλητικά νοήματα να σταματήσει... Δεν θυμάμαι να πήραν το λόγο άλλοι, η Ιωάννα είπε τόσο πολλά που μας κάλυψε όλους...

Περνάμε τώρα στα γεγονότα της κατάληψης του 1973 στο ΕΜΠ: Ήμουν από τους πρώτους εκφωνητές του ραδιοφωνικού σταθμού, όταν το Νοέμβριο του 1973 έγινε η κατάληψη του Πολυτεχνείου, και μετά ένα είδος αρχισυντάκτη, που παραλάμβανε τα μηνύματα και ετοίμαζε τα κείμενα για τους εκφωνητές.

Μεταξύ των μηνυμάτων που χειρίστηκα ήταν μια επιστολή σε άψογη καθαρεύουσα κάποιου που δήλωνε υποστηρικτής μας και προσεφέρετο να ηγηθεί του αγώνα μας. Υπογραφή "Στρατηγός Τσακαλώτος"!. Πολύ αργότερα έμαθα ποιός ήταν. Δυστυχώς όταν κανείς ζει αυτές τις στιγμές, δεν συνειδητοποιεί την ιστορική τους αξία. Αντί να κρατήσω την επιστολή αυτή, την έσκισα και την πέταξα στα σκουπίδια...

Κάποια στιγμή, πρέπει να ήταν την πρώτη μέρα και αφού είχε λειτουργήσει ο σταθμός για μερικές ώρες, κατάφερε να έρθει μέχρι την μισάνοιχτη πόρτα του Εργαστηρίου, ο εκδότης και δημοσιογράφος Κ. Καββαθάς, φωνάζοντας το όνομά μου. Πλησίασα να δω τι θέλει και μου είπε επί λέξει: "Αλλάξτε το ύφος σας, ακούγεστε σαν το ράδιο-Τίρανα και τη Φωνή της Αλήθειας"! Η ομάδα περιφρούρησης τον απομάκρυνε πριν προλάβω να του απαντήσω ότι αυτά τα ακούσματα είχαμε αλλά θα προσπαθήσουμε να διορθώσουμε...

Τον πομπό τον έφερε στο Πολυτεχνείο, μέσα σε μια σακούλα, ένας άγνωστος από το Ν. Ψυχικό -νομίζω- και δεν τον έφτιαξε κανείς από αυτούς, όπως ισχυρίζονται διάφοροι σήμερα. Εγώ προσωπικά παρέλαβα τον πομπό! Επειδή τότε, ως φοιτητής ακόμα, δούλευα και στο περιοδικό «Ήχος & HiFi» του Κ. Καββαθά, είχα διασυνδέσεις με τις επιχειρήσεις που πούλαγαν στερεοφωνικά και μέσω του φίλου Γ. Καμπουράκη, που ήταν συμφοιτητής μου και διευθυντής του περιοδικού, ζητήσαμε και μας έστειλε η «Αργώ Ελλάς» (Βαρελτζίδης) ένα μπομπινόφωνο Revox και έναν τετρακάναλο ενισχυτή Kenwood. Αυτά χρησιμοποιήθηκαν καθ' όλη τη διάρκεια της κατάληψης και λειτουργίας του σταθμού.

Το τελευταίο βράδυ και ενώ στη συντονιστική επιτροπή κατάληψης περίπου «μοίραζαν υπουργεία», τους είπα ότι θα μας φάνε λάχανο οι χουντικοί, αν δεν κάνουμε κάτι και πρότεινα να βγούμε αιφνιδιαστικά με καμιά 100σταριά οικοδόμους και να καταλάβουμε το Υπουργείο Δημόσιας Τάξης, που ήταν τότε στην οδό Γ' Σεπτεμβρίου. Αυτό θεωρήθηκε «αναρχικό», οπότε ήμουν πλέον εκτός κλίματος!

Τσαντίστηκα και σηκώθηκα να φύγω, περίπου 2 ώρες πριν μπει το τανκ στον περίβολο του ΕΜΠ. Με δυσκολία με άφησαν οι φοιτητές που είχαν αναλάβει την περιφρούρηση της κεντρικής πύλης να βγω, αλλά το κατάφερα επειδή φορούσα περιβραχιόνιο...

Με την εισβολή του στρατού, κατασχέθηκε όλος ο εξοπλισμός του Εργαστηρίου Ασυρμάτων Επικοινωνιών του καθ. Ι. Φικιώρη, όπου λειτουργούσε ο σταθμός. Ο αείμνηστος Φικιώρης κάποια στιγμή, μετά από 2-3 μήνες, με φώναξε και μου είπε ότι ο στρατός ζητάει λίστα με τον εξοπλισμό του εργαστηρίου για να τον επιστρέψει. «Και γιατί το λέτε εμένα κ.καθηγητά;», λέω εγώ, δήθεν απορημένος. Μου απαντάει με τον πιο φυσικό τρόπο, γιατί ξέρω ότι ήσουν εδώ μέσα και αν είχες φέρει κάποια πράγματα, πες μου να τα δηλώσω σαν εξοπλισμό του εργαστηρίου, ώστε να μου τα επιστρέψουν και να στα δώσω!

Επειδή ήξερα το ήθος του καθηγητή μου, του δήλωσα χωρίς κανένα δισταγμό ότι ήρθαν απ' έξω το μπομπινόφωνο και ο ενισχυτής. Πράγματι, σε μερικές ημέρες με φώναξε και μου έδωσε ένα σάκο, που είχε μέσα τον ενισχυτή. Το Revox χάθηκε μου είπε με λύπη...

Τηλεφώνησα στον κ. Βαρελτζίδη για να του επιστρέψω τον ενισχυτή αλλά αυτός έκανε ότι δεν καταλάβαινε για ποιο πράγμα μιλάω, από φόβο μήπως εκτεθεί. Στην αθωότητά μου δεν σκέφτηκα ότι μπορεί να παρακολουθούσαν οι χουντικοί τα τηλέφωνα (σίγουρα το έκαναν!) και να βρισκόταν κατηγορούμενος ο επιχειρηματίας. Τελικά, μού έμεινε ξέμπαρκος ο ενισχυτής του Ρ/Σ του Πολυτεχνείου, τον οποίο συντηρώ και χρησιμοποιώ ακόμα.

Τελειώνοντας θα ήθελα να σημειώσω ότι επειδή δεν ήμουν οργανωμένος σε κανένα κόμμα, ούτε ενδιαφέρθηκα να εξαργυρώσω τη συμμετοχή μου στις κινητοποιήσεις, οι επαγγελματίες πολυτεχνίστας με διέγραψαν από την ιστορία· δεν υπάρχω και οι περισσότεροι παριστάνουν ότι δεν με ξέρουν! 

Η δολοφονία της Υπατίας

του Στέφανου Μυτιληναίου, Αντι-Ιστορία, 21/7/2009

Ιστορικό γεγονός-σταθμός στους διωγμούς που εξαπέλυσε ο ρωμαιοχριστιανισμός κατά των Ελλήνων, είναι και η δολοφονία της Ελληνίδας μαθηματικού και φιλοσόφου Υπατίας από τους μοναχούς και παραβολάνους [1] του πατριάρχη Κύριλλου της Αλεξάνδρειας το 415 μ.Χ. Ο Μαλάλας σημειώνει, ότι η δολοφονία της Υπατίας έγινε μετά από παρότρυνση του Κυρίλλου: «κατ’ εκείνον δε τον καιρόν παρρησίαν [2] λαβόντες υπό του επισκόπου (Κυρίλλου) οι Αλεξανδρείς έκαυσαν φρυγάνοις αυθεντήσαντες [3] Υπατίαν την περιβόητον φιλόσοφον» [4].

Αν και ως πράξη έγινε για να εκτονωθεί η δεισιδαιμονία του χριστιανικού όχλου της πόλης, σε συνδυασμό με τον προσωπικό φθόνο του Πατριάρχη στο πρόσωπο της Ελληνίδας επιστήμονα, καθώς και για να πάψει η Υπατία να στέκεται εμπόδιο στα παιχνίδια εξουσίας της τότε Αλεξανδρινής Εκκλησίας, ο φόνος «νομιμοποιήθηκε» διότι τόσο τα μαθηματικά (που δίδασκε η Υπατία) όσο και η αστρονομία είχαν απαγορευτεί δια νόμου ως μαγικές πρακτικές!

Ο όρος «Ars Mathematika [5]»  σήμαινε ότι η ενασχόληση με τα μαθηματικά ή την αστρονομία επίσυρε τη θανατική ποινή και η Αλεξανδρινή φιλόσοφος δολοφονήθηκε ως μάγισσα!

Η Υπατία η Αλεξανδρινή γεννήθηκε περίπου στο 360 μ.Χ. Ο πατέρας της, ο Θέων ήταν φιλόσοφος μαθηματικός και αστρονόμος. Χάρη στον Σουίδα ξέρουμε ότι ο Θέων ήταν μέλος του αλεξανδρινού Μουσείου:

«Θέων, ο εκ του Μουσείου, Αιγύπτιος, φιλόσοφος, σύγχρονος δε Πάππω τω φιλοσόφω, και αυτώ Αλεξανδρεί. Ετύγχανον δε αμφότεροι επί Θεοδοσίου βασιλέως του πρεσβυτέρου. Έγραψε μαθηματικά, αριθμητικά, Περί σημείων και σκοπής ορνέων και της κοράκων φωνής, Περί της του κυνός επιτολής, Περί της του Νείλου Αναβάσεως, Εις τον Πτολεμαίου πρόχειρον κανόνα, και Εις τον μικρόν αστρολάβον υπόμνημα» [6].

Και πολλές σελίδες παρακάτω αναφέρει:

«Υπατία. η Θέωνος του γεωμέτρου θυγάτηρ του Αλεξανδρέως φιλοσόφου» [7]. 

Ο Θεών λοιπόν εκτός από τις βασικές επιστήμες του, μαθηματικά, γεωμετρία, αριθμητική, κατείχε επίσης γνώσεις μαντικής και αστρονομίας. Η Υπατία είχε εργαστεί στην επιστημονική έρευνα στο πλευρό του πατέρα της. Και οι πηγές τη θεωρούν ως μία «μαθηματικό που ξεπέρασε τις ικανότητες του πατέρα της» [8]. Ο Σουίδας αναφέρει για την Υπατία, ότι «την δε φύσιν γενναιοτέρα του πατρός ούσα ουκ αρκέσθη τοις δια των μαθημάτων παιδεύμασιν υπό τω πατρί, αλλά και φιλοσοφίας ήψατο της άλλης ουκ αγενώς, περιβαλλομένη δε τρίβωνα η γυνή και δια μέσου του άστεος ποιουμένη τας προόδους εξηγείτο δημοσία» [9]. Με τη σειρά του ο Δαμάσκιος, συνοψίζοντας τις γνώμες των προκατόχων του, παρατηρεί ότι «ήταν εκ φύσεως περισσότερο προικισμένη και ικανή από τον πατέρα της».

Ωστόσο, η Υπατία δεν περιορίστηκε μόνο στην επιστημονική έρευνα των μαθηματικών, αλλά στράφηκε εν γένει στη φιλοσοφία, φυσική και ηθική. Ο πατέρας της, αντιθέτως, είχε άλλες προτεραιότητες: «Ο Θέων δεν αγαπούσε τη θεωρητική φιλοσοφία, είχε όμως αρκετά εξωεπιστημονικά ενδιαφέροντα. Όπως η Υπατία, λάτρευε τον "ελληνισμό", αν και η αγάπη του για τα ελληνικά θέματα ήταν, πάνω από όλα, κυρίως θρησκευτική. Προικισμένος με λογοτεχνικές ικανότητες, εξέφραζε την αφοσίωσή του με ποιητική μορφή. Ο Μαλάλας παρατηρεί: "Ο πολυμαθέστερος λόγιος και φιλόσοφος δίδαξε και ερμήνευσε αστρονομικές μελέτες και έγραψε σχόλια για τα βιβλία του Τρισμέγιστου Ερμή και του Ορφέα"» [10].

Η Υπατία συνέχισε μετά το θάνατο του πατέρα της τον δικό της φιλοσοφικό και επιστημονικό δρόμο. Στις αρχές της δεκαετίας του 390 είχε ήδη σχηματιστεί ένας σταθερός κύκλος γύρω της, όχι μόνο από Έλληνες αλλά και χριστιανούς μαθητές. Ένας μάλιστα από τους πιο στενούς της μαθητές και εταίρους ήταν ο Συνέσιος ο Κυρηναίος (ελληνικής καταγωγής χριστιανός από τη Λιβύη), ο οποίος ακόμα και όταν χρίστηκε μητροπολίτης Πενταπόλεως, διατήρησε αμείωτο τον θαυμασμό και τον βαθύτατο σεβασμό του προς τη φιλόσοφο, στέλνοντάς της τα έργα του και περιμένοντας με ανυπομονησία τις απαντητικές επιστολές της.

Αλλά και οι υπόλοιποι μαθητές της «ήταν άτομα που αργότερα κατέλαβαν αυτοκρατορικά ή εκκλησιαστικά αξιώματα. Ακόμα μεγαλύτερη σπουδαιότητα έχει η μαρτυρία ότι άνθρωποι με αυτοκρατορικό κύρος, που έφταναν στην Αλεξάνδρεια, δημιουργούσαν στενές σχέσεις μαζί της και πιθανότατα παρακολουθούσαν τις διαλέξεις της» [11].

Ήταν δε τόσο μεγάλο το κύρος της στην αλεξανδρινή κοινωνία, που και οι τοπικοί άρχοντες της πόλης όταν είχαν να αντιμετωπίσουν ένα σημαντικό πρόβλημα έσπευδαν κοντά της αποζητώντας μία συμβουλή, ή ακόμα και τη λύση του ζητήματος. Ένας από αυτούς ήταν και ο Ορέστης, αυτοκρατορικός έπαρχος της Αλεξάνδρειας, πολιτικός κυβερνήτης της Αιγύπτου τα χρόνια 412(;)-415 και βασικός ήρωας στα γεγονότα που συνδέθηκαν με τη δολοφονία της.

«Ο καλύτερος πληροφοριοδότης μας, ο Σωκράτης ο Σχολαστικός, μας λέει ξεκάθαρα ότι ο Ορέστης γνώριζε καλά την Υπατία, τη συναντούσε συχνά και τη συμβουλευόταν σε δημοτικά και πολιτικά θέματα. Μας δίνει επίσης την εξαιρετικά ενδιαφέρουσα πληροφορία ότι ο Ορέστης ήταν χριστιανός και είχε βαπτιστεί στην Κωνσταντινούπολη από τον πατριάρχη Αττικό πριν διοριστεί κυβερνήτης της Αιγύπτου. Η αποκάλυψη αυτή επιβεβαιώνεται από τον Ιωάννη του Νικίου, γνωστό για την εχθρότητά του προς την Υπατία. Αφού αντιλήφθηκε ότι ο Ορέστης, κάτω από την επίδραση των μαγικών τεχνασμάτων της Υπατίας, "έπαψε να πηγαίνει στην εκκλησία όπως συνήθιζε"…» [12].

Η Υπατία δίδασκε αρχές οντολογίας και ηθικής, μαθηματικά, θεία γεωμετρία, και αστρονομία. Σύμφωνα με τη διδασκαλία της, «η αστρονομία είναι μία θεία μορφή γνώσης» και έλεγε ότι, «τη θεωρώ (την αστρονομία) επιστήμη που ανοίγει τον δρόμο προς την ασύλληπτη θεολογία». Και συμπλήρωνε: «Προχωρεί (η αστρονομία) στις αποδείξεις της με σαφήνεια και καθαρότητα, χρησιμοποιώντας για βοηθούς της την αριθμητική και τη γεωμετρία, αρχές τις οποίες μπορούμε να ονομάσουμε σταθερό μέτρο της αλήθειας» [13].

Η Υπατία, κατά τον ιστορικό της Εκκλησίας Σωκράτη, είχε φτάσει σε τέτοια ύψη ευρυμάθειας ώστε ξεπέρασε όλους τους φιλοσόφους της εποχής της, ανέλαβε την πλατωνική σχολή που είχε ιδρύσει ο Πλωτίνος και έδινε τις φιλοσοφικές της διαλέξεις σε όλους εκείνους που ήθελαν να την ακούσουν. Στις διαλέξεις της δίδασκε εκτός από Πλάτωνα, Αριστοτέλη και όποιον άλλο φιλόσοφο επιθυμούσε το ακροατήριό της.

Αλλά και οι μαθητές της, ήταν απόλυτα αφοσιωμένοι στο πρόσωπό της. Είχαν την πεποίθηση πως αποτελούσαν έναν εκλεκτό κύκλο αριστοκρατών της Γνώσης:

«Η υπερήφανη Ελληνίδα αριστοκράτισσα (όπως σωστά την χαρακτηρίζει ο Κίνσλι), αν και είχε περιβληθεί τον ταπεινό μανδύα των φιλοσόφων, συγκέντρωνε γύρω της μία ομάδα νεαρών μυστών που ζούσαν σύμφωνα με την ηθική τάξη η οποία περιγράφεται από τη φιλοσοφία, πεπεισμένοι ότι ήταν φτιαγμένοι με καλύτερο υλικό από τους άλλους ανθρώπους. Σε αυτή τη μικρή ομάδα, που έμοιαζε βγαλμένη κατευθείαν από την ιδανική πλατωνική Πολιτεία, η λατρεία της αριστοκρατίας ήταν έντονη. Ο Συνέσιος συχνά τόνιζε τη σπαρτιατική καταγωγή του, όπως ασφαλώς έκαναν και οι συνάδελφοί του» [14].

Ο Συνέσιος, στο έργο «Δίων ή Περί της καθ’ ευατόν διαγωγής» (404 μ.Χ.), εκφράζοντας τις αντιλήψεις του κύκλου της Υπατίας, επιτίθεται στους φιλοσόφους που φορούν λευκούς χιτώνες αλλά δεν ασχολούνταν σοβαρά με τη φιλοσοφία. Τους αποκαλεί επαγγελματίες προσήλυτους της φιλοσοφίας, συνηθισμένους σοφιστές που διαδίδουν τη φιλοσοφία στις μάζες που αδυνατούν να την κατανοήσουν. Παράλληλα τα βάζει και με τους μελανοχιτώνες, τους ανθρώπους με τους μαύρους χιτώνες, τους μοναχούς δηλαδή («Επιστολή 154» και «Δίων» 4-11), που τους θεωρεί βαρβάρους, φανατικούς αμαθείς που χρειάζονται καλλιέργεια και μισούν τον Ελληνισμό.

Ωστόσο, επειδή η Υπατία δημόσια κρατούσε αποστάσεις στις συγκρούσεις μεταξύ Ελλήνων και χριστιανών απολάμβανε ένα είδος ασυλίας στην Αλεξάνδρεια. Η ίδια εξάλλου δεν ένιωθε καμία έλξη για τις λαϊκές αντιλήψεις ή πεποιθήσεις περί του Θείου, εφόσον γι’ αυτήν το Θείον ήταν μάλλον αντικείμενο επιστημονικής και Ορθής Λογικής έρευνας παρά απλοϊκών και συχνά δεισιδαιμονικών δοξασιών.

Θα μπορούσε κάποιος να πει ότι πήγε ακόμα παραπέρα τη θέση του φιλόσοφου και αρχιερέα του Απόλλωνα στους Δελφούς, Πλούταρχου, ο οποίος υποστήριζε ότι: «…πρέπει για τα θέματα τούτα (τα περί Θείου δηλαδή) κυρίως να πάρουμε από τη φιλοσοφία τον (ορθό) λόγο ως μυσταγωγό και να σκεφτόμαστε με ευλάβεια καθετί απ’ όσα λέγονται ή γίνονται στις τελετές, για να μη κάνουμε κι εμείς λάθος, αντιλαμβανόμενοι όσα όρισαν οι νόμοι για τις θυσίες και τις γιορτές αλλιώς» [15].

Έχοντας, λοιπόν, αυτή τη φιλοσοφική θεώρηση περί του Θείου αλλά και διατηρώντας στάση αποχής από τις ταραχές και τις δημόσιες συγκρούσεις, είχε καταφέρει όσο ζούσε ο πατριάρχης Θεόφιλος να μη δώσει αφορμές εναντίον της στους χριστιανούς.

Όμως στις 15 Οκτωβρίου του 412, ο Θεόφιλος πέθανε και στον πατριαρχικό θρόνο τον διαδέχτηκε ο ανιψιός του Κύριλλος. Ένας άνθρωπος που κατά τον W. H. C. Frend, «ήταν αδίστακτος, αυταρχικός, βίαιος και άπληστος για δύναμη, έτοιμος να χρησιμοποιήσει το πλήθος και τους μοναχούς για να εκτελέσουν τις εντολές του απέναντι στους αντιπάλους του, όπως ήταν οι Αλεξανδρινοί Εβραίοι και οι ειδωλολάτρες» [16].

Η ενθρόνισή του έγινε στις 17 Οκτωβρίου 412 και αμέσως άρχισε αγώνα για την καθαρότητα της Πίστης. Πρώτα θύματά του οι αιρετικοί χριστιανοί και συγκεκριμένα οι λεγόμενοι Νοβατιανοί. Τους έδιωξε από την πόλη, δήμευσε τα λειτουργικά τους σκεύη και αντικείμενα, έκλεισε τις εκκλησίες τους και αφαίρεσε όλα τα δικαιώματα από τον επίσκοπό τους [17].

Ύστερα στράφηκε κατά των Εβραίων της πόλης, οι οποίοι, σύμφωνα προς τον Σωκράτη [18], έδωσαν μόνοι τους την αφορμή που τόσο περίμενε ο Κύριλλος. Ποια ήταν αυτή; Αντί να τηρούν την αργία του Σαββάτου και να μελετούν το Νόμο, πήγαιναν στα θέατρα και τσακώνονταν με τους χριστιανούς (θέαμα αντίστοιχο με τα επεισόδια που βλέπουμε σήμερα στα γήπεδα μεταξύ των οπαδών διαφορετικών ομάδων).

Ένα Σάββατο, και ενώ ο έπαρχος Ορέστης εντός του θεάτρου ετοιμαζόταν να αναγγείλει παραστάσεις παντομίμας, άρχισαν για μία ακόμη φορά μεταξύ των θεατών, χριστιανών και Εβραίων, φασαρίες. Κατά τη διάρκεια δε της ομιλίας του Ορέστη, οι Εβραίοι φώναξαν ότι μεταξύ του κοινού υπήρχαν άνθρωποι του Κυρίλλου που σκόπευαν να δημιουργήσουν ταραχές. Ο έπαρχος, που μόλις είχε πετύχει να φέρει ηρεμία και τάξη στην πόλη, ανησύχησε μήπως οι διαμαρτυρίες των Εβραίων πάρουν διαστάσεις, γι’ αυτό και δέχτηκε να τους ακούσει. Εκείνοι τότε, με δυνατές φωνές, απαίτησαν την απόλυση του Ιέρακα, ενός Αλεξανδρινού δασκάλου και έμπιστου καταδότη του Κύριλλου. Τον κατηγορούσαν ως συκοφάντη και ως κύριο υποκινητή των ταραχών.

Ο Ορέστης που ήταν δυσαρεστημένος έτσι κι’ αλλιώς με την ανάμιξη της Εκκλησίας στην πολιτική ζωή της πόλης και το σφετερισμό πολλών προνομίων και αρμοδιοτήτων της πολιτικής εξουσίας, διέταξε τη σύλληψη και τον παραδειγματικό βασανισμό του Ιέρακα. Ο Κύριλλος, όπως ήταν αναμενόμενο, ένιωσε οργή κατά του έπαρχου. Επειδή όμως δεν μπορούσε να στραφεί φανερά εναντίον του, κάλεσε τους επικεφαλής της εβραϊκής κοινότητας και τους απείλησε με σοβαρά αντίποινα αν συνέχιζαν να προκαλούν τους χριστιανούς. Η κίνησή του αυτή πόλωσε ακόμα περισσότερο το ήδη τεταμένο κλίμα με αποτέλεσμα οι πολυπληθείς Εβραίοι της Αλεξάνδρειας να αρχίσουν να επιτίθενται κατά των χριστιανών.

Μία νύχτα, διαδόθηκε η φήμη πως η εκκλησία του Αγίου Αλεξάνδρου είχε πιάσει φωτιά. Όταν οι χριστιανοί έτρεξαν να σώσουν τον ναό, οι Εβραίοι που τους παραφύλαγαν επιτέθηκαν εναντίον τους και σκότωσαν πολλούς. Ο Κύριλλος για αντίποινα, μάζεψε τους δικούς του, και επικεφαλής μεγάλου πλήθους, περικύκλωσε τη συναγωγή, διέταξε την αρπαγή των εβραϊκών περιουσιών και τους καταδίωξε έξω από την Αλεξάνδρεια. Ο Σωκράτης ισχυρίζεται, ότι τότε διώχτηκαν όλοι οι Εβραίοι της πόλης, ακόμα και όσες οικογένειες κατοικούσαν σε αυτή από τα χρόνια του Μεγάλου Αλέξανδρου.

Ενώ όμως ο Κύριλλος είχε πετύχει το σκοπό του, ο Ορέστης είχε διαφορετική γνώμη, εφόσον ο διωγμός των Εβραίων προκάλεσε μεγάλη ύφεση στην οικονομία της πόλης. Επίσης στον Ορέστη δεν άρεσε καθόλου που ο Κύριλλος συμπεριφερόταν σφετεριστικά ως κυβερνήτης της πόλης. Αμφότεροι δε, έστειλαν επιστολές διαμαρτυρίας στον αυτοκράτορα αλληλοκατηγορούμενοι. Οι προσπάθειες που έγιναν για να εκτονωθεί η κρίση μεταξύ Εκκλησίας και Πολιτείας δεν έφεραν αποτέλεσμα.

Έτσι, νιώθοντας αποδυναμωμένος ο Κύριλλος, κάλεσε σε βοήθειά του τις «ειδικές δυνάμεις» της εποχής, δηλαδή τους καλόγερους. Πεντακόσιοι μοναχοί της Νιτρίας, άφησαν τα ερημητήριά τους και μπήκαν δυναμικά στην Αλεξάνδρεια (αντίστοιχες μεθόδους είδαμε και στις μέρες μας με τις λαοσυνάξεις της Εκκλησίας). Ήταν οι ίδιοι ζηλωτές που είχε χρησιμοποιήσει και ο Θεόφιλος στις οδομαχίες κατά των Ελλήνων στο παρελθόν (άλωση του Σεραπείου). Μία μέρα οι ερημίτες μοναχοί σταμάτησαν τον έφιππο Ορέστη στο δρόμο και εμποδίζοντάς τον να συνεχίσει, τον κατηγόρησαν ως Έλληνα. Οι διαμαρτυρίες του έπαρχου ότι ήταν βαφτισμένος χριστιανός δεν έδειξαν να τους πείθουν. Ένας δε από τους μοναχούς, ο Αμμώνιος, τον χτύπησε με μία πέτρα στο κεφάλι. Αιμόφυρτος ο Ορέστης σώθηκε την τελευταία στιγμή από τους πολίτες της Αλεξάνδρειας που παρακολουθούσαν τα γεγονότα, ενώ οι σωματοφύλακές του τρομοκρατημένοι από το πλήθος των καλόγερων τον είχαν εγκαταλείψει αβοήθητο.

Ο Αμμώνιος συνελήφθη τελικά και οδηγήθηκε μπροστά στον Ορέστη. Εκείνος τον καταδίκασε σε βασανιστήρια που είχαν σαν αποτέλεσμα τον θάνατό του. Ο Κύριλλος τότε έριξε και άλλο λάδι στη φωτιά ανακηρύσσοντας τον Αμμώνιο σε μάρτυρα της Πίστης. Τελικά, μετριοπαθείς κύκλοι χριστιανών της πόλης έπεισαν τον Κύριλλο να μη δώσει συνέχεια, ενώ προσπάθησαν να φέρουν κοντά, για μία ακόμη φορά, τους δύο άντρες.

Ο έπαρχος Ορέστης όμως δεν έδειχνε καθόλου διατεθειμένος να τα βρει με τον πατριάρχη Κύριλλο. Έτσι, διάφοροι χριστιανικοί κύκλοι άρχισαν να διαδίδουν πως αιτία της έχθρας μεταξύ των δύο ήταν η Υπατία. Οι φήμες αυτές ξεκινούσαν μέσα από το ίδιο το Πατριαρχείο, εφόσον οι υψηλές γνωριμίες και επιρροές της Υπατίας οπωσδήποτε δυνάμωναν τον Ορέστη και στερούσαν τον Κύριλλο από τις θεοκρατικές βλέψεις του.

Επίσης, όπως αναφέρει ο Σουίδας, ο Κύριλλος φθονούσε θανάσιμα την Υπατία επειδή η φιλόσοφος απολάμβανε το σεβασμό της Αλεξανδρινής ελίτ, χαρά που δεν είχε εκείνος: «Ο Δαμάσκιος, που ήξερε πολύ περισσότερα για τη σημαντική θέση της Υπατίας στην Αλεξάνδρεια απ’ ό,τι εμείς, δεν δίστασε να ασχοληθεί με αυτό το θέμα: αναφέρει περιληπτικά αλλά κατηγορηματικά ότι ολόκληρη η πόλη την αγαπούσε και την εκτιμούσε. Είχε επίσης δεχτεί σωρεία δημοτικών διακρίσεων. Ο Κύριλλος δεν μπορούσε ούτε να ονειρευτεί τέτοια αφοσίωση. ήταν ανεπιθύμητος και αντιπαθής από την πρώτη στιγμή που ανέλαβε την επισκοπή. Είχε αντιληφθεί τις αδυναμίες του και φοβόταν ότι θα έχανε τη μάχη με τον Ορέστη. Ήξερε όμως επίσης ότι είχε την υποστήριξη του κλήρου, των μοναχών, ορισμένων μελών της πνευματικής ελίτ (όπως ο Ιέραξ) και ίσως του δημοτικού συμβουλίου. Τέλος, μπορούσε να βασίζεται στο πολλών πλήθος που τον είχε βοηθήσει στην καταστροφή των εβραϊκών κατοικιών» [19].

Άρχισε λοιπόν από την πλευρά του Κύριλλου ο πόλεμος της συκοφαντίας και της λάσπης. Ο Ιωάννης Νικίου [20] αναφέρει ότι την παρουσίαζαν σαν μάγισσα και την κατηγορούσαν για άσκηση μαύρης μαγείας. Εκείνη την εποχή δε, η ενασχόληση με τα μαθηματικά και την αστρονομία ταυτιζόταν από τους χριστιανούς με τη μαγεία. Και όπως σημειώνει ο Σουίδας στο λήμμα Υπατία, «τούτε δε πέπονθε δια φθόνον και την υπερβάλλουσαν σοφίαν, και μάλιστα εις τα περί αστρονομίαν».

Έτσι, οι απλοϊκοί άνθρωποι της Αλεξάνδρειας, άρχισαν να μαθαίνουν τρομερές φήμες, ότι δηλαδή η πασίγνωστη φιλόσοφος ήταν στην πραγματικότητα μια αποτρόπαια αγγελιοφόρος της κόλασης, «αφοσιωμένη πάντα στη μαγεία, στους αστρολάβους και στα όργανα της μουσικής». Από τη λάσπη δεν ξέφυγε ούτε η μνήμη του πατέρα της, του οποίου τα αστρονομικά συγγράμματα και οι κατασκευές οργάνων αστρονομίας παρουσιάζονταν ως αποδείξεις μελέτης και άσκησης μαγείας, και έτσι προσπαθούσαν να πείσουν τους αφελείς πιστούς, ότι η μαύρη μαγεία ήταν περίπου οικογενειακή τους υπόθεση!

Μέσα σε όλα αυτά, όπως αναφέρει ο Ιωάννης Νικίου, άρχισαν να λένε πως είχε μαγέψει τον έπαρχο Ορέστη: «μάγεψε πολλούς με τα διαβολικά της τεχνάσματα. (…) Το πρώτο της θύμα ήταν ο κυβερνήτης της πόλης, ο Ορέστης». Ακόμα και ως υποστηρίκτρια των Εβραίων, την εμφάνιζαν. Μετά από όλα αυτά, αναμενόμενο ήταν να δημιουργηθεί και η ομάδα των εκτελεστών, υπό τις ευλογίες φυσικά του ηθικού αυτουργού πατριάρχη Κυρίλλου.

Ο Σωκράτης λέει ότι είχαν «άγριες διαθέσεις», ο Ιωάννης Νικίου τους αποκαλεί «πλήθος πιστών στο Θεό» και ο Δαμάσκιος τους ονομάζει θηρία μάλλον, παρά ανθρώπινα πλάσματα [21]. Επικεφαλής της συμμορίας των δολοφόνων ήταν ο Πέτρος ο λεγόμενος αναγνώστης, ένας κατηχητής δηλαδή.

Οδηγούμενος από τον Πέτρο, ο όχλος των καλόγερων και των παραβολάνων, διέπραξε τη δολοφονία μια μέρα του Μαΐου του 415, δέκατο χρόνο της υπατείας του Ονωρίου και έκτο του Θεοδοσίου Β΄, στη διάρκεια της Σαρακοστής. Της επιτέθηκαν την ώρα που γύριζε στο σπίτι της, στο δρόμο. Την έβγαλαν βίαια από την άμαξά της και την έσυραν στην εκκλησία Καισάρειον. Εκεί, έσκισαν τα ρούχα της και άρχισαν να την τεμαχίζουν ζωντανή με θραύσματα αγγείων (όστρακα). Ύστερα έσυραν τα μέλη της έξω από την πόλη, σε ένα μέρος που ονομαζόταν Κίναρον, και τα έκαψαν!

Ο Ιωάννης Νικίου, δεν βλέπει τίποτα το μεμπτό στη δολοφονία της. Ο φόνος μίας μάγισσας δεν ήταν τίποτα περισσότερο, για τον εν λόγω επίσκοπο, από την πραγμάτωση της κοινής θέλησης των χριστιανών και του ίδιου του Θεού. Αναφέρει:

«Ορισμένοι χριστιανοί, οδηγούμενοι από τον Πέτρο, έναν άνθρωπο απόλυτα πιστό στον Ιησού Χριστό, βγήκαν από την πόλη σε αναζήτηση της Ελληνίδας. Την βρήκαν καθισμένη σε μία (επιβλητική) καρέκλα να δίνει, κατά τα φαινόμενα, κάποια διάλεξη. Από εκεί την έσυραν στην εκκλησία όπου έσκισαν τα φορέματά της και την κακοποίησαν. Ύστερα την έσυραν μέσα στους δρόμους της πόλης μέχρι να πεθάνει. Τελικά μετέφεραν το σώμα της σε μία τοποθεσία που λεγόταν Κίναρον, όπου το έκαψαν» [22].

Ο Μαλάλας επίσης γράφει: «κατ’ εκείνον δε τον καιρόν παρρησίαν [23] λαβόντες υπό του επισκόπου (Κυρίλλου) οι Αλεξανδρείς έκαυσαν φρυγάνοις αυθεντήσαντες [24] Υπατίαν την περιβόητον φιλόσοφον» [25].

Ο Σουίδας (λήμμα Υπατία) αναφέρεται στον βίαιο διαμελισμό του κορμιού της και στη δημόσια διαπόμπευση του πτώματός της: «αυτή διεσπάσθη παρά των Αλεξανδρέων, και το σώμα αυτής ενυβρισθέν καθ’ όλην την πόλιν διεσπάρη».

Οι δολοφόνοι της, φυσικά, έμειναν ατιμώρητοι, όπως βεβαιώνει ο Δαμάσκιος και προκάλεσαν μεγάλο όνειδος στην πόλη. Ωστόσο, η Υπατία, «το άχραντο άστρον της σοφής παιδεύσεως» όπως την υμνεί ο Παλλαδάς, δεν είναι το μόνο επώνυμο θύμα που θρήνησε η επιστήμη στον αγώνα της να αναχαιτίσει το χριστιανικό μεσαίωνα.

[1] Παραβολάνοι: Σώμα χειροδύναμων αντρών οι οποίοι ασκούσαν καθήκοντα σωματοφυλακής του πατριάρχη Αλεξάνδρειας.

[2] Θάρρος, παρότρυνση, φανερή κάλυψη.

[3] Βασανίζοντας, φονεύοντας, δολοφονώντας.

[4] Ιωάννης Μαλάλας, «Χρονογραφία», εκδόσεις «Ηλιοδρόμιο», σελίδα 285, Αθήνα 2001.

[5] Θεοδοσιανός Κώδιξ, 9, 16.1-9 και 10.

[6] Σουίδας, «Λεξικό», λήμμα Θέων, σελίδα 540, εκδόσεις «Θύραθεν», Θεσσαλονίκη 2002.

[7] Σουίδας, «Λεξικό», λήμμα Υπατία, σελίδα 1141, εκδόσεις «Θύραθεν», Θεσσαλονίκη 2002.

[8] Maria Dzielska, «Υπατία η Αλεξανδρινή», σελίδα 135, εκδόσεις «Ενάλιος», Αθήνα 1997.

[9] Σουίδας, «Λεξικό», λήμμα Υπατία, σελίδα 1141, εκδόσεις «Θύραθεν», Θεσσαλονίκη 2002.

[10] Maria Dzielska, «Υπατία η Αλεξανδρινή», σελίδα 141, εκδόσεις «Ενάλιος», Αθήνα 1997.

[11] Maria Dzielska, «Υπατία η Αλεξανδρινή», σελίδα 78, εκδόσεις «Ενάλιος», Αθήνα 1997.

[12] Maria Dzielska, «Υπατία η Αλεξανδρινή», σελίδες 79-80, εκδόσεις «Ενάλιος», Αθήνα 1997.

[13] Αποσπάσματα από το έργο του Συνέσιου, «Προς Παιόνιον υπέρ του δώρου αστρολαβίου».

[14] Maria Dzielska, «Υπατία η Αλεξανδρινή», σελίδα 117, εκδόσεις «Ενάλιος», Αθήνα 1997.

[15] Πλούταρχος, «Περί Ίσιδος και Οσίριδος», 378A-B.

[16] W. H. C. Frend, «The Rise of Monophysite Movement Chapters in the History of the Church in the Fifth and Sixth Centuries», Cambridge, 1972.

[17] J. Rougé, «La politique de Cyrille d’ Alexandrie et le meurtre d’ Hypatie», Cristianesiono nella storia 11, (1990) σελίδες 487-488.

[18] Σωκράτης, «Εκκλησιαστική Ιστορία», VII.7.

[19] Maria Dzielska, «Υπατία η Αλεξανδρινή», σελίδες 169-170, εκδόσεις «Ενάλιος», Αθήνα 1997.

[20] Βλ. «Το Χρονικόν του Ιωάννου, Επισκόπου Νικίου».

[21] Βλ. Δαμασκίου αποσπάσματα 102 και «Epitome Fhotiana», στο «Damascii Vitae Isidori Reliquie», έκδοση C. Zintzen (Hildesheim, 1967).