26 May 2020

Alan Guth: το σύμπαν είναι στην πραγματικότητα αιώνιο

Ο φυσικός Alan Guth, ο πατέρας της κοσμικής θεωρίας του πληθωρισμού, περιγράφει τις νέες κοσμολογικές ιδέες

Το σύμπαν ξεκίνησε με μια έκρηξη – μια μεγάλη έκρηξη. Η έκρηξη «τέντωσε» τον ίδιο τον χωροχρόνο, εκτοξεύοντας υπέρθερμη ύλη προς όλες τις κατευθύνσεις. Με την διαστολή του σύμπαντος, η ύλη ψύχθηκε και άρχισε να συγκεντρώνεται σχηματίζοντας τους πρώτους πυρήνες, τα πρώτα άτομα, στη συνέχεια τα άστρα, μετά τους γαλαξίες, και τελικά, όλα όσα σήμερα βλέπουμε και γνωρίζουμε.
Για τον φυσικό και κοσμολόγο Alan Guth, καθηγητή Φυσικής στο MIT, υπάρχει ένα μεγάλο αναπάντητο ερώτημα για την μεγάλη έκρηξη: «τι ήταν αυτό που την προκάλεσε;»
Η απάντηση σύμφωνα με τον Guth βρίσκεται στην θεωρία του κοσμικού πληθωρισμού, οποίος καθορίζει τις προϋποθέσεις της μεγάλης έκρηξης. Για την θεωρία αυτή ο Guth, ο Andrei Linde από το Πανεπιστήμιο του Στάνφορντ και ο Alexei Starobinsky του Ινστιτούτου Θεωρητικής Φυσικής Landau της Ρωσικής Ακαδημίας Επιστημών, τιμήθηκαν με το βραβείο Kavli 2014 στην αστροφυσική.
Σύμφωνα με τη θεωρία, για λιγότερο από ένα εκατομμυριοστό του τρισεκατομυριοστού του τρισεκατομμυριοστού του δευτερολέπτου μετά την γέννηση του σύμπαντος, μια εξωτική μορφή ύλης άσκησε μια (πέραν της διαισθήσεώς μας) δύναμη, μια βαρυτική απωστική δύναμη. Παρότι θεωρούμε την βαρυτική δύναμη ελκτική (η εικόνα του Νεύτωνα και το μήλο που πέφτει), η θεωρία της σχετικότητας του Αϊνστάιν επιτρέπει μια τέτοια δύναμη.
Σύμφωνα με τον Guth, στις συνθήκες που επικρατούσαν στο αρχέγονο σύμπαν, όταν οι θερμοκρασίες ήταν εξαιρετικά υψηλές η ύπαρξη ενός τέτοιου υλικού ήταν λογικά πιθανή. Δεν ήταν παρά μια μικροσκοπική κηλίδα, αλλά όταν άρχισε να μεγαλώνει η διαστολή ήταν εκθετική. Εξετάζοντας αυτά τα μοιραία γεγονότα – και το τι συνέβη στη συνέχεια – εγείρονται μερικά από τα πιο συναρπαστικά ερωτήματα στην επιστήμη: Πως άρχισε το σύμπαν μας, πως θα εξελιχθεί και τι προκάλεσε την δημιουργία του;
Δεν περιμένουμε να απαντήσουμε άμεσα σ’ αυτές τις ερωτήσεις, αλλά οτιδήποτε μας οδηγεί σε μικρά βήματα κατανόησης αυτών των ερωτημάτων είναι εντυπωσιακό.
Ας δούμε λοιπόν πως απαντά ο Guth στα ερωτήματα, από πού προήλθε το σύμπαν μας, τι άλλο υπάρχει εκεί έξω, πως ο πληθωρισμός μπορεί να δημιουργήσει αρχέγονες μαύρες τρύπες, μια υποθετική οντότητα που θα μπορούσε να είναι συστατικό της σκοτεινής ύλης του σύμπαντος.
Τι υπήρχε πριν αρχίσει ο πληθωρισμός;
Αυτό είναι κάτι που έχω σκεφτεί στο πλαίσιο μιας δημοσίευσης που γράφω με τον Sean Carroll [από το Caltech]. Η ιδέα είναι ότι το σύμπαν είναι στην πραγματικότητα αιώνιο. Υπήρχε πάντοτε, οπότε δεν υπάρχει κάποια αρχή που να απαιτεί εξήγηση. Οι ίδιοι οι νόμοι της Φυσικής δεν φαίνεται να κάνουν σημαντική διάκριση μεταξύ παρελθόντος και μέλλοντος. Καθώς το σύμπαν εξελίσσεται, η εντροπία του, το μέγεθος που μετράει την αταξία, αυξάνεται. Αυτό που αποκαλούμε μέλλον είναι απλά μια κατεύθυνση προς μεγαλύτερη εντροπία. Μια κατάσταση χαμηλότερης εντροπίας είναι αυτό που αποκαλούμε παρελθόν.
Όμως ένα περίεργο πράγμα συμβαίνει όταν πάρουμε αυτήν την αρχική κατάσταση χαμηλής εντροπίας και την παρακολουθήσουμε πίσω στον χρόνο, προς αυτό που αποκαλούμε παρελθόν: η εντροπία θα αρχίσει να αυξάνεται επίσης και προς αυτήν την κατεύθυνση. Νομίζω ότι οι άνθρωποι που θα ζούσαν [κατά μήκος αυτού του βέλους του χρόνου] δεν θα ένιωθαν κάτι διαφορετικό από αυτό που αισθανόμαστε τώρα. Όλοι θα σκέφτονται ότι ζουν από το παρελθόν προς το μέλλον, μόνο που αυτό που αποκαλούν μέλλον θα είναι αυτό που εμείς αποκαλούμε παρελθόν.
Τι μπορεί να μας πει ο πληθωρισμός σχετικά με τις δυνάμεις που συγκροτούν το σύμπαν μας;
Αν η μόνη ύλη στους γαλαξίες ήταν η ύλη που βλέπουμε, τότε δεν θα ήταν αρκετή για να τους συγκρατήσει ώστε να μην διαλυθούν εξαιτίας της γρήγορης περιστροφής τους – ή δεν θα είχαν σχηματιστεί ποτέ. Γιαυτό υπάρχει η υπόθεση της σκοτεινής ύλης, απαραίτητη ώστε να συγκρατείται η ύλη των γαλαξιών. Σε συνεργασία με άλλους φυσικούς και φοιτητές υπολογίζω την παραγωγή των αρχέγονων μαύρων τρυπών σε μια εκδοχή της πληθωριστικής θεωρίας που ονομάζεται υβριδικός πληθωρισμός. Οι αρχέγονες μαύρες τρύπες θα μπορούσαν να είναι συστατικό της σκοτεινής ύλης. Θα μπορούσαν επίσης να είναι οι σπόροι οι οποίοι οδήγησαν στον σχηματισμό των τεράστιων μαύρων τρυπών που εντοπίζονται στα κέντρα των γαλαξιών – μαύρες τρύπες που έχουν εκατομμύρια έως και δισεκατομμύρια ηλιακές μάζες. Αν ποτέ εντοπίσουμε τις αρχέγονες μαύρες τρύπες, θα πρόκειται για συγκλονιστική ανακάλυψη.
 Είναι το σύμπαν μας όλο αυτό που βλέπουμε;
Η θεωρία του αιώνιου πληθωρισμού μας λέει ότι άπαξ και ξεκινήσει ο πληθωρισμός, δεν θα σταματήσει ποτέ. Μάλλον εκεί που τελειώνει δημιουργούνται σύμπαντα. Τα αποκαλούμε σύμπαντα τσέπης γιατί κανένα δεν από αυτά δεν είναι αυτό που εκφράζει μόνη της έννοια συν-πᾶν. Ζούμε σε ένα από αυτά. Και παρόλο που τα σύμπαντα τσέπης συνεχίζουν να σχηματίζονται, υπάρχει πάντα ένας όγκος εξωτικού υλικού απωστικής βαρύτητας που μπορεί να αυξάνεται για πάντα, παράγοντας έναν άπειρο αριθμό αυτών των κόσμων τσέπης σε μια ατελείωτη διαδικασία.
Κάθε ξεχωριστό σύμπαν-τσέπης τελικά πιθανώς να πεθάνει, με την έννοια ότι θα εξαντληθεί η ενέργειά του και θα κρυώσει. Όμως, στη μεγάλη εικόνα όλων των συμπάντων τσέπης, η ζωή θα εμφανιζόταν συνεχώς σε όλο και περισσότερα από αυτά.
Υπάρχει κάτι αρνητικό στο να ζεις σε ένα πολυσύμπαν;
Το πρόβλημα με ένα άπειρο πολυσύμπαν είναι ότι αν θέσουμε μια απλή ερώτηση όπως, «εάν ρίξετε ένα νόμισμα ποια είναι η πιθανότητα να εμφανιστεί κορώνα», συνήθως θα λέγατε 50%. Αλλά στο πλαίσιο του πολυσύμπαντος, η απάντηση είναι ότι υπάρχει ένας άπειρος αριθμός κορωνών και άπειρος αριθμός γραμμάτων. Δεδομένου ότι δεν μπορούμε να συγκρίνουμε άπειρες ποσότητες, δεν υπάρχει σαφής τρόπος να λέμε ότι κάποιοι τύποι γεγονότων είναι πιο πιθανοί και κάποιοι άλλοι τύποι σπάνιοι. Αυτό οδηγεί σε θεμελιώδη ερωτήματα σχετικά με την σημασία της πιθανότητας. Και οι πιθανότητες είναι ζωτικής σημασίας για τους φυσικούς, επειδή η βασική μας θεωρία είναι η κβαντική θεωρία, η οποία θεμελιώνεται με τις πιθανότητες, επομένως θα πρέπει να αποκτήσουμε μια βαθύτερη γνώση γι αυτές.

24 May 2020

Ταξιδιώτης από την Taured

Η ιστορία του "Man of Taured" ξεκινά σε πολλές πηγές με μια ζεστή μέρα τον Ιούλιο του 1954. Εκείνη τη συγκεκριμένη ημέρα, ένας άνδρας λέγεται ότι έφτασε στο αεροδρόμιο Haneda στο Τόκιο. Αυτός ο άνθρωπος περιγράφηκε ως λευκός (καυκάσιος) άνδρας με γενειάδα. Αν και η κύρια γλώσσα του λέγεται ότι ήταν γαλλικά, υποστηρίζεται ότι μιλούσε επίσης ιαπωνικά και μερικές άλλες γλώσσες. Μέχρι στιγμής, δεν υπάρχει τίποτα το εξαιρετικό να παρατηρήσετε...

Η πορεία των γεγονότων στη συνέχεια ποικίλλει ανάλογα με την εκδοχή της ιστορίας που διαδόθηκε. Κεντρικό σενάριο ήταν ότι, αυτός ο ταξιδιώτης παρέδωσε το διαβατήριό του στον έλεγχο, και ο Ιάπωνας αξιωματικός της μετανάστευσης παρατήρησε κάτι περίεργο. Το διαβατήριο φαινόταν μεν αυθεντικό, αλλά η χώρα στην οποία εκδόθηκε, "Taured", ήταν ανύπαρκτη, τόσο για τον υπάλληλο-ελεγκτή όσο και για τους συναδέλφους του. Όλοι έκριναν ότι ο άνθρωπος πρέπει να οδηγηθεί σε ανάκριση.

Στη συνέχεια της ιστορίας, ο ταξιδιώτης προσπαθεί να πείσει τους υπαλλήλους της μετανάστευσης ότι η χώρα Taured υπάρχει πραγματικά. Σύμφωνα με τον ταξιδιώτη, η χώρα του ήταν μεταξύ της Γαλλίας και της Ισπανίας και υπάρχει για πάνω από 1000 έτη.

Όταν του έδειξαν οι υπάλληλοι ένα χάρτη, ο άνδρας έδειξε με άνεση ως Taured την περιοχή που καταλάμβανε το Πριγκιπάτο της Ανδόρας. Ήταν δε παραξενεμένος, γιατί η χώρα του αναφέρεται στο χάρτη ως Ανδόρα. Και οι δύο πλευρές αρνήθηκαν να υποχωρήσουν - οι Ιάπωνες ανώτεροι υπάλληλοι επέμεναν ότι Taured δεν υπάρχει, ο ταξιδιώτης υποστήριζε με πείσμα το αντίθετο.


Τελικά, ο άνδρας κρατήθηκε από την υπηρεσία μετανάστευσης της Ιαπωνίας με την υποψία ότι θα μπορούσε να είναι κάποιος απατεώνας. Τον οδήγησαν σε ένα κοντινό ξενοδοχείο για διανυκτέρευση, αφού τον φωτογράφησαν και του πήραν δακτυλικά αποτυπώματα για να τα συγκρίνουν με αυτά σε αρχεία άλλων κρατών. Για να διασφαλιστεί δε ότι ο άνδρας δεν θα μπορούσε να δραπετεύσει κατά τη διάρκεια της νύχτας, δύο φρουροί τοποθετήθηκαν έξω από το δωμάτιό του. Το επόμενο πρωί, όταν οι αστυνομικοί πήγαν στο δωμάτιο τού ταξιδιώτη για να τον πάρουν για νεότερη ανάκριση, διαπίστωσαν ότι είχε απλά εξαφανιστεί, χωρίς να υπάρχει κανένα σημάδι παρουσίας του στο δωμάτιο ή απόδρασης. Επιπλέον, όλα τα προσωπικά του είδη και τα έγγραφα, τα οποία θα μπορούσαν να χρησιμεύσουν ως απόδειξη της εγκυρότητας της ιστορίας, είχαν εξαφανιστεί ολοσχερώς.

Θα μπορούσε να είναι ένας ταξιδιώτης του χρόνου από το μέλλον, ένας τύπος από το παράλληλο σύμπαν ή απλά μια φανταστική ιστορία;

11 May 2020

Τον έσυρε στο γήπεδο του

του Σάκη Μουμτζή, Liberal.gr, 10/5/2020

Εδώ και καιρό υποστηρίζω πως η ιδεολογική ηγεμονία της Αριστεράς τελείωσε. Η Μεταπολιτευτική Δημοκρατία μας γυρίζει σελίδα. Σε αυτό συνετέλεσε και η διακυβέρνηση των ΣΥΡΙΖΑΝΕΛ που ευτέλισε τα ιδεολογήματα που κυριαρχούσαν για 45 χρόνια περίπου. Αλλά αυτό από μόνο του δεν ερμηνεύει το ξέφτισμα των ιδεών της Αριστεράς.
Στην Νέα Δημοκρατία αναδείχθηκε ένας ηγέτης, ο οποίος πολύ γρήγορα βρήκε τον βηματισμό του και πρόβαλε το ιδεολογικοπολιτικό προφίλ του, που στα περισσότερα σημεία του, είναι σαφές και κρυστάλλινο.
Δεν αφήνει περιθώρια για παρερμηνείες. Και αν τυχόν προκύψουν, τις διορθώνει. Το έχει αποδείξει.


Έτσι, χθες ο Κυριάκος Μητσοτάκης κατήγαγε μια στρατηγικής σημασίας νίκη επί του Α.Τσίπρα. Τον ανάγκασε να τιμήσει την μνήμη των νεκρών της Marfin μετά από δέκα χρόνια περίεργης - για να μην πω ένοχης - αφωνίας.

Ως γνωστόν ο πρωθυπουγός πήρε αυτός την πρωτοβουλία για την μαρμάρινη πλάκα μνήμης και κάλεσε όλους τους αρχηγούς των πολιτικών κομμάτων να παραστούν στην τελετή.

Ο Α.Τσίπρας δεν προσήλθε. Επειδή όμως το διαμορφωμένο πολιτικό κλίμα δεν του έδινε την δυνατότητα να μην παραστεί, πήγε μόνος του, αγνοώντας την παρουσία των συγγενών των θυμάτων που παραβρέθηκαν στην επίσημη τελετή.

Απρέπεια.

Αυτό το σκηνικό που είδαμε στις τηλεοράσεις και στο διαδίκτυο, αποτελεί ιδεολογική και επικοινωνιακή ήττα τόσο του ίδιου του Α.Τσίπρα όσο και της ριζοσπαστικής Αριστεράς. Προχώρησαν σε μια πράξη την οποίαν, επιμελώς, απέφευγαν επί μια δεκαετία.

Η ιδεολογική ηγεμονία ενός χώρου έχει δύο διαστάσεις:

Στην πρώτη διάσταση ο ιδεολογικοπολιτικός αντίπαλος αυτολογοκρίνεται. Πριν δηλώσει κάτι, υπολογίζει πώς αυτό θα το εκλάβει η άλλη, η κυρίαρχη πλευρά, και αναλόγως πράττει.

Είτε το καταπίνει, αν προβλέπει πως ο αντίπαλος θα του επιτεθεί, δηλαδή θα τον αποκαλέσει π.χ. «αντικομμουνιστή» ή «ψυχροπολεμικό» είτε δειλά-δειλά το εκφέρει, αν κρίνει πως αυτό δεν θα ενοχλήσει τον αντίπαλο.

Αυτό το λέμε και ιδεολογική υποτέλεια.

Η άλλη διάσταση αφορά την ολοκληρωτική αποδοχή βασικών ιδεολογημάτων του αντίπαλου χώρου. Παράδοση αμαχητί. Κλασσικό παράδειγμα τέτοιας συμπεριφοράς είναι η φράση «τιμούμε την Αριστερά και τους αγώνες της».

Χθες τι είχαμε; Έναν Τσίπρα που υπέκυψε στη ιδεολογική πρόκληση του Μητσοτάκη. Αναγκάσθηκε να συρθεί πίσω του. Τίμησε τα θύματα πρακτικών που και ο ίδιος υποδαύλισε.

Ως γνωστόν η ριζοσπαστική Αριστερά έχει μιαν ιδιόμορφη αντίληψη για την άσκηση πολιτικής βίας. Τυπικά την αποδοκιμάζει, ουσιαστικά όμως την θεωρεί μιαν αποδεκτή πολιτική πρακτική, καθώς της προσδίδει «ανθρωπιστικά» κίνητρα. Μάλιστα, τα όρια μεταξύ του ακτιβισμού και της πολιτικής βίας πολλές φορές είναι δυσδιάκριτα.

Πέραν όλων των ανωτέρω να υπενθυμίσω στον αναγνώστη τις δηλώσεις βουλευτών του ΣΥΡΙΖΑ υπέρ των τρομοκρατών, το αμέριστο ενδιαφέρον που έδειχναν για τα δικαιώματα τους, ενδιαφέρον που δεν έδειξε ο Α. Τσίπρας όταν ο πρώην πρωθυπουργός Λ. Παπαδήμος κόντεψε να χάσει την ζωή του από εκρηκτικό μηχανισμό.

Ο Τσίπρας δεν του έκανε ούτε ένα - έστω τυπικό - τηλεφώνημα.

Τώρα, έστω μίζερα, έστω μικρόψυχα, αναγκάστηκε να κάνει αυτό που απέφευγε να κάνει επί δέκα χρόνια. Προφανώς δεν άλλαξε ο ΣΥΡΙΖΑ ούτε ο αρχηγός του.

Εδώ όμως μιλούμε για την εικόνα και τον συμβολισμό της, που αποτύπωσε την ιδεολογική κυριαρχία του Μητσοτάκη. Αυτή είναι η χθεσινή φωτογραφία.

Ο Κυριάκος ανάγκασε τον Τσίπρα να παίξει στο γήπεδο του, με τους δικούς του όρους. Οι καιροί άλλαξαν.

07 May 2020

Ανθρωπιστική Ηθική ή Οικονομική Ηθική;

Αυτό το άρθρο "Ανθρωπιστική Ηθική ή Οικονομική Ηθική;" του Χρήστου Γιαπιτζάκη δημοσιεύτηκε στις 26-4-2020 στο ΒΗΜΑ της Κυριακής (ένθετο Νέες Εποχές). 


Σπάνια εκφράζομαι με δημόσιο λόγο στον τύπο και συνήθως μόνο με την ευκαιρία κάποιας συνέντευξης για κάτι που θεωρώ σημαντικό για την κοινωνία μας. Όμως, αυτή η πρωτόγνωρη για την ανθρωπότητα περίοδος της πανδημίας με ώθησε σε κάποιες σκέψεις. Το έναυσμα να μοιραστώ τις σκέψεις αυτές μού το έδωσαν δύο κείμενα που δημοσιεύτηκαν στο ΒΗΜΑ και αφορούσαν την υποστήριξη δύο αντίθετων φιλοσοφικών προσεγγίσεων της αντιμετώπισης της πανδημίας, που ακολούθησαν οι σύγχρονες Ευρωπαϊκές κοινωνίες. Η μία προσέγγιση υπέρ του εμπειρικού κριτηρίου «να σώζεις ανθρώπινες ζωές» εκφράστηκε από τον ομότιμο καθηγητή του ΕΜΠ Θεοδόση Π. Τάσιο, έναν Αριστοτελικό σοφό της εποχής μας, με τίτλο «Ηθοκορονιικά: Η ανθρώπινη ζωή ως υπέρτατη αξία» (5 Απριλίου 2020). Η δεύτερη προσέγγιση υπέρ του κριτηρίου «της αξιοπρέπειας ενός καλού θανάτου» με στόχο την σωτηρία της οικονομικής δραστηριότητας της κοινωνίας, που είχε τίτλο «Άνθρωποι, αριθμοί και ηθική υπεροχή» (19 Απριλίου 2020), ήταν των καθηγητών Αναστάση Περάκη και Νίκου Ψαρρού (σε πανεπιστήμια της Ολλανδίας και της Γερμανίας αντίστοιχα), οι οποίοι εκφράστηκαν ως σύγχρονοι Στωικοί στοχαστές. Το φιλοσοφικό δίλημμα, που νηφάλια αναλύουν οι προαναφερθέντες συνάδελφοι καθηγητές, είναι στην απλοποιημένη του μορφή: ανθρώπινη ζωή ή κοινωνικοοικονομική αξία του ανθρώπου;

Ο καθηγητής Τάσιος αναφέρει τα αντίστοιχα κύρια κριτήρια της ζωής ή της οικονομίας και προτάσσει την εμπειρία τριών χιλιάδων χρόνων που υποστηρίζει την ζωή ως υπέρτατη αξία. Ο καθηγητής υποστηρίζει εύλογα πως η βέλτιστη ηθική είναι εκείνη που σέβεται τον άνθρωπο ως βιολογικό ον. Οι αμετανόητοι οικονομολάγνοι, που πιστεύουν ότι η οικονομία είναι σπουδαιότερη αξία από τον άνθρωπο, ας αναλογιστούν για πόσα χρήματα θα δέχονταν να τυφλωθούν οι ίδιοι ή να πουλήσουν τα παιδιά τους για ζωοτροφή…   
   
Από την άλλη πλευρά, οι καθηγητές Περάκης και Ψαρρός υπερασπίζονται την αυτόνομη και οικειοθελή αυτοθυσία, την επιλογή ενός «καλού θανάτου», την επιτέλεση του στωικού καθήκοντος του πολίτη, με άλλα λόγια την προτεσταντική ηθική που ωφελεί την οικονομία και εν τέλει την κοινωνία στο σύνολό της. Θεωρούν έτσι ότι υπάρχουν αξίες πέρα από την βιολογία του ανθρώπου, αξίες που έχει ένας ιδεατός αντικειμενικός παρατηρητής του σύμπαντος με στωική απάθεια και αδιαφορία για τον κάθε άνθρωπο, χωρίς συναίσθημα αλλά και χωρίς «αλτρουϊστική στρατηγική» (όπως την ονομάζουν). Είναι προφανές πως η διανοουμενίστικη και εκλογικευμένη προσέγγιση των Στωικών που δεν σέβεται τον άνθρωπο ως βιολογικό ον (άρα και το συναίσθημά του) μπορεί να φτάσει να γίνει απάνθρωπη. Παραδείγματα υπάρχουν πολλά στην ιστορία, όταν εφαρμόστηκε η στωική λογική της καταδίκης ανθρώπων σε θάνατο για το «καλό» της Γαλλικής Επανάστασης την εποχή της Τρομοκρατίας, για το «καλό» της Ρωσικής Επανάστασης στην Σοβιετική Ένωση και δυστυχώς σήμερα για το «καλό» της Οικονομίας σε πολλά κράτη, συμπεριλαμβανομένης -δυστυχώς- και της Σοσιαλδημοκρατικής Σουηδίας. Και δεν αντιλαμβάνονται οι θεωρητικοί της στωικής προσέγγισης τις ψυχολογικές συνέπειες που σίγουρα θα έχουν οι ευρύτατες απώλειες (ακόμη και «έμπειρων στελεχών», κατά τον Τάσιο) και ένα εκτεταμένο μακροχρόνιο πένθος, που θα μπορούσαν να καταβαραθρώσουν την οικονομία και την συνοχή μιας κοινωνίας.

Είναι προφανές ότι η «αλτρουϊστική στρατηγική» της αλληλεγγύης και της αλληλοβοήθειας σε στιγμές αδυναμίας απορρέει από την φυσιολογική βιολογία των ανθρώπων, που έχουν συναισθηματική εγκεφαλική λειτουργία, ενσυναίσθηση και κοινωνικές δεξιότητες. Αυτή η στρατηγική μπορεί βραχυπρόθεσμα να είναι κοστοβόρα αλλά μακροπρόθεσμα έχει δώσει θαυμαστά αποτελέσματα συνεργασίας, όπως είναι το θέατρο, η ιατρική, η επιστήμη και γενικά ο ανθρώπινος πολιτισμός. Άλλωστε και ο Δαρβίνος, που έγραψε για την επιβίωση των καλύτερα προσαρμοσμένων όντων στην φύση, επισήμανε με ικανοποίηση πως η συμπόνοια προς τους αδύναμους είναι ένα από τα ευγενέστερα χαρακτηριστικά των ανθρώπινων κοινωνιών.

Οι καθηγητές Περάκης και Ψαρρός διαπράττουν και ένα φιλοσοφικό ατόπημα, καθώς αναφέρονται στην στωική στρατηγική κάποιων Βορειοευρωπαϊκών κρατών με τον όρο «ωφελιμιστική στρατηγική». Όμως, ο Ωφελιμισμός είναι μια φιλοσοφική θεώρηση που αφορά την ηθική της ωφέλειας, δηλαδή την αύξηση της ευδαιμονίας των ανθρώπων μέσω της ποιοτικής και ποσοτικής αύξησης της ευχαρίστησης (της γλυκιάς ζωής, του ηδονικού βίου) και την μείωση του σωματικού και ψυχικού πόνου. Η ωφέλεια αυτή δεν έχει καμία σχέση με το μυωπικό οικονομικό συμφέρον, ούτε με την στωική προσήλωση στο καθήκον και την εμμονή στην «ενάρετη συμπεριφορά χωρίς συναισθηματική εμπλοκή».

Ο Ωφελιμισμός, όπως παραδέχθηκαν οι ίδιοι οι κορυφαίοι εκπρόσωποί του Τζέρεμυ Μπένθαμ και Τζων Στιούαρτ Μιλλ, αποτελεί σύγχρονη κοινωνικοφιλοσοφική έκφραση της Επικούρειας φιλοσοφίας, η οποία έχει ως στόχο την ευδαιμονία του κάθε ανθρώπου μέσω της σωματικής και της ψυχικής ευστάθειας, δηλαδή της υγείας του σώματος και της ψυχής. Ο Επίκουρος βασίστηκε στην μέθοδο παρατήρησης της φύσης και στην βιολογική ηθική του Αριστοτέλη για να δημιουργήσει την φιλοσοφία του, που μετέδωσε σε πλούσιους και φτωχούς, άνδρες και γυναίκες, ελεύθερους και δούλους, Έλληνες και ξένους. Η Επικούρεια φιλοσοφία εμπεριέχει όλα τα κύρια χαρακτηριστικά του σύγχρονου Ανθρωπισμού: την φυσιοκρατία, την φιλία για κάθε συνάνθρωπο που έχει αυταξία και μόνο λόγω της ανθρώπινης φύσης του, την ελευθερία επιλογής που περιλαμβάνει την ελευθερία θρησκευτικής και ιδεολογικής έκφρασης, την δικαιοσύνη ως κοινωνικό συμβόλαιο, την ποιότητα ζωής και την ευτυχία κάθε ανθρώπου ως τον βασικό στόχο της ανθρωπότητας. Δεν είναι τυχαίο ότι αυτά τα επικούρεια χαρακτηριστικά, δηλαδή της φιλίας/αγάπης/αλληλεγγύης, της ελεύθερης βούλησης και της μετάδοσης του μηνύματος αυτού σε όσους ήθελαν να το ακολουθήσουν, είναι τα καλύτερα συστατικά του Χριστιανισμού, όπως παρατήρησαν οι Χριστιανοί Ουμανιστές της Αναγέννησης Έρασμος, Τόμας Μορ (άγιος των Καθολικών) και Πιερ Γκασσαντί. Ο τελευταίος, που ήταν Καθολικός ιερέας, φιλόσοφος και αστρονόμος φίλος του Γαλιλαίου, ήταν εκείνος που αναβίωσε την Επικούρεια φιλοσοφία οδηγώντας στον Εμπειρισμό, στον Διαφωτισμό και στην Επιστήμη. Κατά συνέπεια, η ωφελιμιστική στρατηγική, δηλαδή η επικούρεια στρατηγική, θεωρεί πως η βέλτιστη ηθική είναι εκείνη που έχει ως επίκεντρο τον άνθρωπο και τον σέβεται ως βιολογικό ον, εκείνη που ενδιαφέρεται να απαλύνει τον πόνο του και να αυξήσει την ευδαιμονία του. Ως άνθρωπος, ως επιστήμονας και ως Έλληνας είμαι υπερήφανος που η ελληνική κοινωνία με ομοψυχία στις δύσκολες παρούσες συνθήκες εμπνεύστηκε από τις βέλτιστες αξίες του Ανθρωπισμού και της Επιστήμης και υιοθέτησε την στρατηγική της προστασίας των πιο αδύναμων.

Άλλωστε, η ανθρωπιά και η πνευματική καλλιέργεια είναι και η ουσία του Ανθρωπισμού και όχι η οικονομία. Δεν είναι τυχαίο ότι η έννοια «ανθρωπισμός» πρωτοεμφανίστηκε στα χρόνια της κλασικής Αθηναϊκής Δημοκρατίας, όταν ο Αρίστιππος είπε: «Καλύτερα να είναι κάποιος ζητιάνος παρά απαίδευτος. Διότι ο ζητιάνος χρειάζεται πράγματα, ενώ ο απαίδευτος ανθρωπισμό».  


Χρήστος Γιαπιτζάκης
Αναπληρωτής Καθηγητής Γενετικής
Ιατρική Σχολή
Εθνικό Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών

Μέλος Συμβουλευτικής Επιτροπής
Εργαστηρίου Εφαρμοσμένης Φιλοσοφίας
Φιλοσοφική Σχολή
Εθνικό Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών