24 February 2019

Πώς έγινε το δυστύχημα στο Τσέρνομπιλ

Αποκαλύψεις σοκ — Όλα όσα απέκρυψαν οι Σοβιετικοί και σκόρπισαν το θάνατο.
του Τρύφωνα Καϊσερλίδη, iefimerida.gr, 23/2/2019
Φως στα πραγματικά αίτια του ατυχήματος στο Τσερνομπίλ -την μυστικοπάθεια της ΕΣΣΔ, την ιδιόμορφη φύση του πυρηνικού της προγράμματος και την εγκληματική ανευθυνότητα των υπευθύνων- επιχειρεί να ρίξει τρεις δεκαετίες μετά την καταστροφή ένας διακεκριμένος Βρετανός δημοσιογράφος -ερευνητής.
Με συνεντεύξεις εκατοντάδων ωρών στη διάρκεια ενός διαστήματος άνω των δέκα ετών και μετά από μελέτη επιστολών, αδημοσίευτων απομνημονευμάτων και ντοκουμέντων από πρόσφατα αποχαρακτηρισμένα αρχεία ο Άνταμ Χίγκινμποθαμ ζωντανεύει στο βιβλίο του με τίτλο “Μidnight in Chernobyl” («Μεσάνυχτα στο Τσερνομπίλ») το μεγαλύτερο -και ως προς τα θύματα και ως προς τις επιπτώσεις στην υγεία χιλιάδων ανθρώπων, αλλά και ως προς τις οικονομικές και πολιτικές επιπτώσεις- ατύχημα στην ιστορία της πυρηνικής ενέργειας μέσα από τα μάτια αυτοπτών μαρτύρων.
Ο πυρηνικός σταθμός του Τσερνομπίλ, όταν έγινε το ατύχημα, ήταν ο μεγαλύτερος σε ισχύ πυρηνικός σταθμός της Σοβιετικής Ένωσης. Από την έκρηξη εκλύθηκε ραδιενεργό νέφος που απλώθηκε σύμφωνα με κάποιες εκτιμήσεις σχεδόν σ’ ολόκληρο το βόρειο ημισφαίριο της Γης, από την τότε Τσεχοσλοβακία μέχρι την Ιαπωνία.
Στο διάστημα των τριών πρώτων μηνών από τη στιγμή που σημειώθηκε το ατύχημα στις 26 Απριλίου 1986, πέθαναν 31 άνθρωποι, ενώ τις συνέπειες από την έκθεση τους στην ραδιενεργό ακτινοβολία υπέστησαν χιλιάδες άνθρωποι, πολλοί από τους οποίους έχασαν την ζωή τους στα χρόνια που επακολούθησαν. Περισσότεροι από 115 χιλιάδες άνθρωποι απομακρύνθηκαν από την ζώνη ασφαλείας των 30 χιλιομέτρων που είχε δημιουργηθεί γύρω από τον πυρηνικό σταθμό μετά το ατύχημα.
Στις εργασίες εξάλειψης των συνεπειών της ραδιενέργειας συμμετείχαν περισσότεροι από 600.000 άνθρωποι, αλλά κανείς δεν γνωρίζει μέχρι σήμερα σε πόσους από αυτούς υπήρξαν θανατηφόρες οι συνέπειες από την έκθεση τους στην ραδιενεργό ακτινοβολία.
  Η καταστροφή του Τσερνομπίλ, σύμφωνα με τον Βρετανό δημοσιογράφο, αποκάλυψε την ανικανότητα, τη διαφθορά και την ηθική διάβρωση στους κόλπους του κομματικού μηχανισμού, που συνέβαλαν τελικά στην εκ των έσω κατάρρευση της ΕΣΣΔ. Οι άμεσες αιτίες, βέβαια, ήταν οι αστοχίες στον σχεδιασμό και μια σειρά ανθρώπινων λαθών, που έγιναν μέσα σε λίγα τρομακτικά λεπτά.
Υπό συγκεκριμένες συνθήκες οι αντιδραστήρες του πυρηνικού εργοστασίου ήταν επιρρεπείς σε μια ανεξέλεγκτη αλυσιδωτή αντίδραση, όπως συμβαίνει στην καρδιά μιας ατομικής βόμβας. Κι η αλήθεια είναι ότι είχε καταγραφεί το 1975 στο Λένινγκραντ μια μερική τήξη αντιδραστήρα με μια εμπιστευτική μελέτη να επισημαίνει τότε ότι τέτοια ατυχήματα όχι απλώς μπορούσαν να συμβούν, αλλά ήταν τρομερά πιθανά ακόμη και στην καθημερινή λειτουργία των μονάδων.
Αλλά για πάνω από μια δεκαετία οι αρμόδιοι του προγράμματος πυρηνικής ενέργειας της ΕΣΣΔ απέκρυβαν -με ολέθριες όπως αποδείχθηκε συνέπειες - αυτές τις σχεδιαστικές αστοχίες. «Η καταστροφή ήταν απότοκο της οικονομίας κεντρικού σχεδιασμού και της κομμουνιστικής γραφειοκρατίας, αφού επρόκειτο για μια αυτοκρατορία παραποιημένων στατιστικών, χρονοδιαγραμμάτων που δεν μπορούσαν να τηρηθούν, αδιαφορίας για την ατομική ευθύνη, φόβου ανακοίνωσης των κακών μαντάτων στους ανωτέρους, μιας αλυσίδας αχυρανθρώπων γαντζωμένων στα κομματικά προνόμια, που κατέστησαν σχεδόν αναπόφευκτη την καταστροφή στο Τσερνομπίλ», σημειώνει ο Χίγκινμποθαμ.
 Το κέντρο ελέγχου του τέταρτου αντιδραστήρα του εργοστασίου ήταν ένα «κουτί» 10 επί 20 μ. χωρίς παράθυρα. Η ατμόσφαιρα ήταν τεταμένη στις 11:55 το βράδυ της Παρασκευής 25 Απριλίου 1986 καθώς δεν είχε ακόμη γίνει ένα τεστ που είχε προγραμματιστεί για το απόγευμα προκειμένου να ελεγχθεί αν οι αντλίες νερού για την ψύξη του αντιδραστήρα θα μπορούσαν να λειτουργήσουν σε περίπτωση γενικού μπλακάουτ.
Σε μια τέτοια επικίνδυνη περίπτωση θα κοβόταν το ρεύμα που χρησιμοποιούσαν οι αντλίες αυτές για να κυκλοφορούν νερό στον πυρήνα και παρά την ενεργοποίηση άλλων γεννητριών θα χρειαζόταν κάποιο διάστημα, πιθανώς αρκετά μεγάλο για να επιτρέψει μια καταστροφική υπερθέρμανση και την έναρξη της τήξης του πυρήνα.
Εγγλέζικες εφημερίδες για την καταστροφή στο Τσερνομπίλ
Τέσσερα άτομα βρίσκονταν στο κέντρο ελέγχου, ο επόπτης βάρδιας και τρεις χειριστές. Μετά τα μεσάνυχτα οι υπεύθυνοι του δικτύου διανομής ηλεκτρικής ενέργειας στο Κίεβο έδωσαν το πράσινο φως και το κέντρο ελέγχου άρχισε σταδιακά να μειώνει την ποσότητα ενέργειας που παρήγαγε ο αντιδραστήρας, προκειμένου να γίνει το τεστ. Το κλείσιμό του -μια τεράστια ευθύνη- ανατέθηκε στον 25χρονο Λεονίντ Τοπτούνοφ, που είχε μόλις δύο μήνες στη δουλειά...
Θεωρητικά η διαδικασία ήταν απλή: οι χειριστές θα πίεζαν ένα κουμπί που θα έκοβε το ρεύμα στις αντλίες νερού για την ψύξη εν είδει μπλακάουτ. Λίγες στιγμές αργότερα θα άρχιζαν να λειτουργούν γεννήτριες πετρελαίου και οι αντλίες θα ξεκινούσαν πάλι να κυκλοφορούν νερό μέσα από τον πυρήνα του αντιδραστήρα. Αλλά στις 12:28 ο Τοπτούνοφ έκανε ένα ολέθριο σφάλμα κι ο υπολογιστής άρχισε να μειώνει ανεξέλεγκτα την τροφοδοσία του ρεύματος. Σήμαναν απανωτοί συναγερμοί, αλλά ο Τοπτούνοφ δεν μπορούσε να σταματήσει τη διαδικασία, καθώς οι αριθμοί στους δείκτες έπεφταν και μέσα σε δύο λεπτά είχαν σχεδόν μηδενιστεί. Είχε κλείσει τον αντιδραστήρα προτού καν αρχίσει το τεστ...
Θα μπορούσαν, βέβαια, να τα παρατήσουν εκείνη τη στιγμή, αλλά αντίθετα δόθηκε εντολή να αυξηθεί και πάλι το ρεύμα, ώστε να μπορέσει να ξεκινήσει η διαδικασία, αφήνοντας τον αντιδραστήρα εντελώς εκτός ελέγχου.
Στη 1:22 το πρωί μια περίεργη ηρεμία επικρατούσε στο κέντρο ελέγχου, αν και η καταστροφή επέκειτο σε λίγα δευτερόλεπτα κι ο αντιδραστήρας θύμιζε απασφαλισμένη χειροβομβίδα. Μόλις ξεκίνησε το τεστ, όλες οι σχεδιαστικές αστοχίες του αποκαλύφθηκαν. Το νερό που περνούσε απ’ τον πυρήνα του κινείτο βραδύτερα και θερμαινόταν ολοένα και περισσότερο μέχρι που έγινε ατμός. Η αντιδραστικότητα αυξήθηκε περαιτέρω, απελευθερώνοντας περισσότερη θερμότητα και δημιουργώντας περισσότερο ατμό. 36’’ αργότερα το τεστ είχε ολοκληρωθεί και δόθηκε η εντολή να κλείσει ο αντιδραστήρας, αλλά ήταν πια αργά. Βαθιά στο εσωτερικό του είχε ξεκινήσει μια ανεξέλεγκτη αλυσιδωτή αντίδραση που θα οδηγούσε στην τήξη του πυρήνα.
Άρχισαν να ηχούν διαδοχικοί συναγερμοί, να ανάβουν κόκκινα λαμπάκια, με τον Τοπτούνοφ να ουρλιάζει: «άνοδος της ισχύος». Τότε ήταν που ακούστηκε ένα δυνατό βουητό και το κτίριο άρχισε να δονείται. Ο αντιδραστήρας καταστρεφόταν. Μέσα σε τρία δευτερόλεπτα η ισχύς του εκατονταπλασιάστηκε. Ακούστηκε ένας εκκωφαντικός κρότος καθώς η θερμοκρασία μέσα στον αντιδραστήρα εκτοξευόταν στους 4.650 βαθμούς Κελσίου — σχεδόν όσο στην επιφάνεια του ήλιου!
Μια έκρηξη ισοδύναμη με 60 τόνους TNT ισοπέδωσε τους τείχους της αίθουσας του αντιδραστήρα και εκσφενδόνισε το βάρους 2.000 τόνων κέλυφος από ατσάλι και μπετόν αρμέ. Σχεδόν επτά τόνοι ραδιενεργού καυσίμου εκλύθηκαν στην ατμόσφαιρα...
Μέσα στο εργοστάσιο όσοι επέζησαν αντίκρισαν εικόνες που θύμιζαν την Αποκάλυψη. Ο αντιδραστήρας 4 είχε ισοπεδωθεί...
Όταν έφθασαν τις πρώτες πρωινές ώρες του Σαββάτου στο Ιατρικό κέντρο υπ’ αριθμ. 126 τα ασθενοφόρα που μετέφεραν εργαζόμενους και πυροσβέστες, γιατροί και νοσηλευτές έπαθαν σοκ. Στην αρχή αδυνατούσαν να καταλάβουν τι αντιμετώπιζαν, αφού τα πρόσωπα ορισμένων θυμάτων είχαν μελανιάσει, αλλά είχαν ένα νεκρικό υπόλευκο χρώμα. Αλλά πολύ σύντομα άρχισαν όλοι να κάνουν εμετό, μέχρι που άδειασαν τα στομάχια τους. Αλλά ακόμη και τότε δεν σταματούσαν. Μια νοσοκόμα έμπηξε τα κλάματα. Από τους 90 που διακομίστηκαν εκεί τις πρώτες ώρες, τα πιο βαριά περιστατικά μεταφέρθηκαν σε νοσοκομείο της Μόσχας. Τους «έτρωγε» η ακτινοβολία εξωτερικά και εσωτερικά...
Όταν έγινε αντιληπτή η έκταση της καταστροφής οι σοβιετικές Αρχές απαίτησαν «πατριωτική θυσία» και μυστικότητα. Όταν ένας αξιωματούχος στο Τσερνομπίλ επεσήμανε ότι θα πρέπει να ειδοποιηθούν οι 50.000 κάτοικοι της γειτονικής πόλης Πριπιάτ, ο διευθυντής της μονάδας έκοψε τα τηλέφωνα. Κάποιοι εργαζόμενοι προσπάθησαν να ειδοποιήσουν τους δικούς τους να κλειστούν στα σπίτια τους, γνωρίζοντας ότι η ΚGB παρακολουθούσε τις γραμμές και ορισμένοι τα κατάφεραν.
Στην πόλη είχαν πάρει μυρωδιά ότι κάτι σοβαρό είχε συμβεί, αφού είχαν σιγήσει ακόμη και τα ραδιόφωνα στα διαμερίσματά τους. Πέρασαν 32 ώρες για να δοθεί τελικά η εντολή εκκένωσης, αλλά το Πριπιάτ είχε στο μεταξύ «βομβαρδιστεί» από τα ραδιενεργά ισότοπα.
Σχεδόν τρία 24ωρα μετά την καταστροφή το πολιτμπιρό στη Μόσχα δεν είχε εκδώσει ακόμη κάποια ανακοίνωση. Μόνον ο ραδιοφωνικός σταθμός της ρωσικής πρωτεύουσας ανέφερε ότι «έγινε ένα ατύχημα στο πυρηνικό εργοστάσιο του Τσερνομπίλ» κι ότι «λαμβάνονται μέτρα» για την αντιμετώπιση των συνεπειών.
Την άλλη μέρα το υπουργικό συμβούλιο παραδέχθηκε ότι σκοτώθηκαν δύο άτομα, ότι καταστράφηκε ένα τμήμα του κτιρίου του αντιδραστήρα κι ότι εκκενώθηκε η πόλη Πριπιάτ. Καμία αναφορά στο ραδιενεργό νέφος, που συνέχιζε να απλώνεται προς την Ευρώπη κι ήταν πρώτη είδηση στη Δύση.

 
Ελληνικά δημοσιεύματα για την καταστροφή στο Τσερνομπίλ
Οι υπεύθυνοι της σοβιετικής πυρηνικής βιομηχανίας είχαν αποφασίσει να συγκαλύψουν με τη βοήθεια της KGB την αλήθεια, ότι δηλαδή η καταστροφή στο Τσερνομπίλ ήταν προϊόν χρόνιας ανικανότητας και αλλεπάλληλων ψεμάτων.
Στην αρχή ο μηχανισμός προπαγάνδας έκανε λόγο για το αποτέλεσμα μιας απίθανης σύμπτωσης γεγονότων. Αλλά μετά την ολοκλήρωση μιας απόρρητης έρευνας, το πολιτμπιρό απεφάνθη τρεις μήνες αργότερα ότι «το ατύχημα προκλήθηκε από μια σειρά σοβαρών παραβιάσεων των κανονισμών λειτουργίας του αντιδραστήρα από εργαζόμενους στο πυρηνικό εργοστάσιο», ρίχνοντας έτσι εξ’ ολοκλήρου το φταίξιμο στα θύματα. Ακολούθησαν δίκες κι όσοι επέζησαν από την έκρηξη και τη ραδιενέργεια εστάλησαν σε φυλακές.
Αν και δεν έγινε καμία αναφορά στις σχεδιαστικές αστοχίες του αντιδραστήρα ο τότε ηγέτης της ΕΣΣΔ Μιχαήλ Γκορμπατσόφ και το πολιτμπιρό γνώριζαν ότι οι κεφαλές της πυρηνικής βιομηχανίας απέκρυβαν για πάνω από μια δεκαετία (από το ατύχημα στο Λένινγκραντ το 1975) ότι ένας απ’ τους αντιδραστήρες ήταν πιθανόν να εκραγεί με αδιανόητες συνέπειες.
Οι αντιδραστήρες του Τσερνομπίλ ήταν είκοσι φορές μεγαλύτεροι από τους αντίστοιχους στη Δύση και ικανοί να παράγουν αρκετή ενέργεια για την ηλεκτροδότηση τουλάχιστον ενός εκατομμυρίου σύγχρονων νοικοκυριών, αφού αυτό επέτασσε η σοβιετική μεγαλομανία. Οι πυρηνικοί επιστήμονες της ΕΣΣΔ είχαν βαφτίσει «εθνικό» το συγκεκριμένο μοντέλο αντιδραστήρα κι έσπευσαν να θέσουν πολλούς τέτοιους σε λειτουργία σε διάφορα σημεία της επικράτειας. Αλλά είχαν πολλά σχεδιαστικά λάθη καθώς ήταν ασταθείς και με απρόβλεπτη «συμπεριφορά».
Η καταστροφή στο Τσερνομπίλ πέραν όλων των άλλων είχε τεράστιες πολιτικές επιπτώσεις. Η φήμη του Γκορμπατσόφ στη Δύση ως μεταρρυθμιστή αμαυρώθηκε. Ο ίδιος ήταν πυρ και μανία με την ηγεσία του πυρηνικού προγράμματος. Αλλά γρήγορα συνειδητοποίησε την έκταση της διαφθοράς σε ολόκληρο σχεδόν τον σοβιετικό κρατικό μηχανισμό.
Το Τσερνομπίλ, συμπεραίνει ο Βρετανός δημοσιογράφος, όχι μόνον συνέτριψε την ψευδαίσθηση ότι η ΕΣΣΔ ήταν μια υπερδύναμη με πρωτοποριακή τεχνολογία, αλλά επέσπευσε τελικά την κατάρρευση του κομμουνισμού, καθώς η καταστροφή και η συγκάλυψη εξέθεσαν την προχειρότητα και την κενότητα του σοβιετικού συστήματος.

  

22 February 2019

Τεχνητό φύλλο καλύτερο από τα πραγματικά!

Το δημιούργησαν ερευνητές στις ΗΠΑ και είναι 10 φορές πιο αποδοτικό από το φυσικό στη μετατροπή διοξειδίου του άνθρακα σε καύσιμο
της Θεοδώρας Τσώλη, ΒΗΜΑ, 22/2/2019

Τα τεχνητά φύλλα μιμούνται τη φωτοσύνθεση – πρόκειται για τη διαδικασία κατά την οποία τα πράσινα φυτά και ορισμένοι άλλοι οργανισμοί μετασχηματίζουν τη φωτεινή ενέργεια σε χημική, δεσμεύοντας τη φωτεινή ενέργεια και χρησιμοποιώντας την για τη μετατροπή του διοξειδίου του άνθρακα και του νερού σε οξυγόνο και ενεργειακά πλούσιες οργανικές ενώσεις με κύριους τους υδατάνθρακες. Ωστόσο τα τεχνητά φύλλα που έχουν δημιουργηθεί ως σήμερα λειτουργούν μόνο σε εργαστηριακές συνθήκες καθώς κάνουν χρήση αποκλειστικώς καθαρού διοξειδίου του άνθρακα το οποίο βρίσκεται σε δεξαμενές υπό πίεση.

Βελτιωμένο για χρήση σε πραγματικές συνθήκες

Τώρα ερευνητές του Πανεπιστημίου του Ιλινόι στο Σικάγο πιστεύουν ότι βρήκαν τον τρόπο ώστε να βγάλουν τα τεχνητά φύλλα από το εργαστήριο και να τα κάνουν να είναι αποδοτικά στο περιβάλλον. Δημιούργησαν, όπως ανέφεραν στην επιθεώρηση «ACS Sustainable Chemistry & Engineering», ένα βελτιωμένο τεχνητό φύλλο το οποίο μπορεί να χρησιμοποιεί διοξείδιο του άνθρακα – ένα από τα ισχυρά αέρια του θερμοκηπίου – από τον αέρα και να είναι 10 φορές πιο αποτελεσματικό από τα φύλλα της… φύσης στη μετατροπή του διοξειδίου του άνθρακα σε καύσιμο.

Στο τεχνητό αυτό φύλλο που δημιούργησαν ερευνητές του Πανεπιστημίου του Ιλινόι το διοξείδιο του άνθρακα (κόκκινες και μαύρες μπάλες) εισέρχεται στο φύλλο καθώς το νερό (κόκκινες και λευκές μπάλες) εξατμίζεται από το κάτω μέρος του φύλλου. Ενα τεχνητό σύστημα φωτοσύνθεσης (μωβ κύκλος στο κέντρο του φύλλου) που αποτελείται από μια μονάδα απορρόφησης του φωτός καλυμμένη με καταλύτες μετατρέπει το διοξείδιο του άνθρακα σε μονοξείδιο του άνθρακα καθώς και το νερό σε οξυγόνο (απεικονίζεται με δύο κόκκινες μπάλες) χρησιμοποιώντας το φως του ήλιου
«Μέχρι τώρα όλα τα σχέδια τεχνητών φύλλων που έχουν δοκιμαστεί στο εργαστήριο χρησιμοποιούν διοξείδιο του άνθρακα από δεξαμενές υπό πίεση. Ωστόσο, προκειμένου να ενσωματωθούν με επιτυχία στον πραγματικό κόσμο, αυτού του είδους οι συσκευές χρειάζεται να «τραβούν» διοξείδιο του άνθρακα από πηγές όπου εντοπίζεται σε πολύ μεγαλύτερη αραίωση, όπως είναι ο αέρας και τα καπναέρια τα οποία εκπέμπονται από τις μονάδες παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας που κάνουν χρήση άνθρακα» ανέφερε ο Μίνες Σινγκ, επίκουρος καθηγητής στο Τμήμα Χημικών Μηχανικών του Πανεπιστημίου του Ιλινόι που ήταν και επικεφαλής της μελέτης.

Η διάφανη κάψουλα που κάνει τη διαφορά

Ο δρ Σινγκ και οι συνεργάτες του έκλεισαν λοιπόν ένα συμβατικό τεχνητό φύλλο μέσα σε μια διάφανη κάψουλα η οποία ήταν φτιαγμένη από ημι-διαπερατή μεμβράνη που αποτελούνταν από ρητίνη τεταρτοταγούς αμμωνίου και ήταν γεμάτη με νερό. Η μεμβράνη αυτή επιτρέπει στο νερό που βρίσκεται μέσα στο φύλλο να εξατμίζεται προς τα έξω όταν ζεσταίνεται από το φως του ήλιου. Καθώς το νερό περνά μέσα από τη μεμβράνη για να βγει προς τα έξω τραβά μέσα σε αυτή επιλεκτικά το διοξείδιο του άνθρακα από τον αέρα.

Η τεχνητή μονάδα φωτοσύνθεσης που βρίσκεται μέσα στην κάψουλα αποτελείται από ένα σύστημα απορρόφησης του φωτός που είναι καλυμμένο με καταλύτες οι οποίοι μετατρέπουν το διοξείδιο του άνθρακα σε μονοξείδιο του άνθρακα – το τελευταίο μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως βάση για τη δημιουργία διαφορετικών συνθετικών καυσίμων. Κατά τη διαδικασία παράγεται επίσης οξυγόνο που μπορεί είτε να συλλεχθεί είτε να εκλυθεί στο περιβάλλον.

Σύμφωνα με τον καθηγητή Σινγκ, η μέθοδος αυτή επιτρέπει για πρώτη φορά στα τεχνητά φύλλα να λειτουργήσουν στο περιβάλλον όπως ένα φυσικό φύλλο.

Μείωση του διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα

Οι υπολογισμοί της ερευνητικής ομάδας δείχνουν ότι 360 τέτοια τεχνητά φύλλα με μήκος 1,7 μέτρα και πλάτος 0,2 μέτρα το καθένα μπορούν να παραγάγουν σχεδόν μισό τόνο μονοξειδίου του άνθρακα ημερησίως, το οποίο θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί ως βάση για συνθετικά καύσιμα. Επίσης, τα 360 αυτά φύλλα τα οποία θα καλύπτουν περιοχή 500 τετραγωνικών μέτρων, μπορούν να μειώσουν τα επίπεδα διοξειδίου του άνθρακα κατά 10% σε ακτίνα 100 μέτρων από την περιοχή όπου είναι τοποθετημένα μέσα σε μία ημέρα.

Ο δρ Σινγκ κατέληξε τονίζοντας ότι το τεχνητό φύλλο που δημιούργησε με την ομάδα του βασίζεται σε διαθέσιμα υλικά και τεχνολογίες και μπορεί να βοηθήσει σημαντικά στη μείωση των αερίων του θερμοκηπίου στην ατμόσφαιρα.

17 February 2019

Δημήτρης Νανόπουλος: Έρχεται ο μετα-άνθρωπος

της Κωνσταντίνας Τσίχλα, thebest.gr, 17/2/2019

Για την ύπαρξη του Θεού, το τέλος του ανθρώπου έτσι όπως τον ξέρουμε και τον «μετα-άνθρωπο» που έρχεται, αλλά και για τους «φθηνούς ηγέτες» του σήμερα, μίλησε ο κορυφαίος Έλληνας καθηγητής Δημήτρης Νανόπουλος. Αφορμή στάθηκε η παρουσίαση του βιβλίου του φίλου του και συνοδοιπόρου του στα επιστημονικά μονοπάτια αστροφυσικού Διονύση Σιμόπουλου, που προκάλεσε ουρές στην Αγορά Αργύρη της Πάτρας.
Σας συναντάμε στην Πάτρα… Ποια είναι η σχέση σας μαζί της;

Έχω έρθει αρκετές φορές στην Πάτρα, συνήθως εξαιτίας εκδηλώσεων που γίνονται στο Πανεπιστήμιο. Είτε επιστημονικά συνέδρια, είτε ανοιχτές εκδηλώσεις για το κοινό. Πάντα έχω μία πολύ καλή εντύπωση για την Πάτρα. Οφείλω να πω όμως ότι όταν ήρθα να μιλήσω στο Πανεπιστήμιο της για τα 40 χρόνια της Ιατρικής Σχολής της Πάτρας -που είναι μία πάρα πολύ καλή Σχολή- έκανα μία βόλτα με τη σύζυγό μου και αισθάνθηκα ότι ήταν κάπως «πεσμένη» σε σχέση με την Πάτρα που γνώριζα. Δεν ξέρω αν ήταν συμπτωματικό αλλά μου φάνηκε εγκαταλειμμένη.

Έχοντας ταξιδέψει, ζήσει και εργαστεί σε άλλες χώρες… Τι είναι αυτό που σας κάνει περήφανο για την Ελλάδα και τι είναι αυτό που σας ανησυχεί; 
Η μαγιά που έχει το μυαλό, υπάρχει. Το ξέρουμε εδώ και πολλά χρόνια. Από την άλλη μεριά όμως, το σύστημα ως σύστημα, νομίζω ότι σε γενικές γραμμές δε δουλεύει. Δεν νομίζω ότι έχουμε το σωστό σύστημα αναφοράς για τους νόμους που θα αφήσουν την παιδεία να «πάει μπροστά».
Γι’ αυτό έχετε δηλώσει πως αν είχατε μείνει στην Ελλάδα, θα είχατε «χαθεί»;
Ναι. Επειδή είμαι και αρκετά αψύς και τσαντίζομαι εύκολα, νομίζω θα είχα πολλά επεισόδια εδώ. Και για να είμαι ειλικρινής θα το «χοντρύνω» και αντί για «χαθεί» θα πω… «καταστραφεί». Έχετε σκεφτεί πόσα παιδιά της γενιάς μου που δεν είχαν τη δική μου «τρέλα» και έμειναν στην Ελλάδα, αισθάνονται ότι δεν έδωσαν αυτά που θα μπορούσαν να δώσουν;
Ποια είναι η μεγαλύτερη πηγή της χαράς σας;
Πέρα από την υγεία και την οικογένεια, η πηγή της χαράς μου είναι η Φυσική. Να μπορώ να δουλεύω και να δημιουργώ. Όλα τα άλλα δεν με ενδιαφέρουν. Μου αρέσει να είμαι στο γραφείο μου, να κάνω Φυσική.
Πιστεύετε ότι η γενιά μας θα ζήσει μια ανακάλυψη που θα αλλάξει τόσο πολύ την εικόνα που έχουμε για τον κόσμο μας, όπως αυτή που βίωσαν οι άνθρωποι της εποχής του Γαλιλαίου με το «η γη γυρίζει»;
Θα πω την εξής προκλητική πρόταση: Πολλοί από εμάς πιστεύουμε ότι ζούμε στη χρυσή εποχή της Κοσμολογίας, και ίσως αυτά τα οποία ζούμε τώρα, παρότι μπορεί να μην το καταλαβαίνει ο κόσμος, είναι πολύ μεγαλύτερα. Είναι προκλητικό, αλλά είναι στηριγμένο και δεν το λέω μόνο εγώ. Και δεν μιλάμε για το μέλλον. Μιλάμε για το τώρα. Υπάρχουν στο τραπέζι θεωρίες, μοντέλα -και δικά μου- που εξηγούν πώς έγινε ακόμα και η αρχή του σύμπαντος. 
Το σύμπαν είναι μία τυχαία διακύμανση από το κβαντικό κενό. Έχοντας φτάσει στο σημείο να λέμε αυτή την κουβέντα, απαντάμε σε όλα τα φιλοσοφικά ερωτήματα. Όλοι αυτοί που ψάχνουν χιλιάδες χρόνια, αυτό ήθελαν. Μπορεί να μην μπορούσαν να το εκφράσουν, αλλά αυτό ήταν.
Η τεχνητή νοημοσύνη και η υπερνοημοσύνη που αναμένονται να εξελιχθούν τα επόμενα χρόνια, με τις δυνατότητες που θα έχουν, πιστεύετε ότι θα μας οδηγήσουν πολύ πιο σύντομα από ότι στο παρελθόν σε νέες μεγάλες ανακαλύψεις;
Τα πράγματα αρχίζουν και κινούνται συνεχώς. Υπάρχει μία συνέχεια… Είμαστε ήδη μέσα στην τέταρτη βιομηχανική επανάσταση. Σε λίγο θα εμφανιστεί ο νέος άνθρωπος. Ο άνθρωπος έτσι όπως τον ξέρουμε…τελειώνει. Θα έχουμε τσιπάκια στο μυαλό και αυτό που θα υπάρχει θα είναι ο βιονικός άνθρωπος ή αν θέλετε, ο «μετα-άνθρωπος», ο «υπεράνθρωπος» που δεν θα έχει καμία σχέση με εμάς. Αυτή είναι η εξέλιξη του ανθρώπου, που αυτή τη φορά θα την κάνουμε μόνοι μας.
Μια που μιλάμε για τεχνητή νοημοσύνη γίνεται τελευταία μεγάλη συζήτηση για τον κίνδυνο που μπορεί να ενέχει η δημιουργία υπερνοημοσύνης για τον άνθρωπο. Η ζωή αντιγράφει τον κινηματογράφο;
Η ζωή αντιγράφει τον κινηματογράφο και ο κινηματογράφος αντιγράφει τη ζωή. Αυτό είναι ένας κύκλος. Κίνδυνοι υπάρχουν… Αν αυτά που δημιουργούμε, αρχίσουν για παράδειγμα να φτιάχνουν δικά τους προγράμματα και μας καταστρέψουν. Από τη μία είναι φαντασία, από την άλλη είναι κάτι που μπορεί να συμβεί. Πρέπει να είμαστε προσεκτικοί στο πώς θα χρησιμοποιηθούν. Θα φέρω ως παράδειγμα την ατομική βόμβα. Ο «κακομοίρης» ο Αϊνστάιν δεν φανταζόταν ότι θα φτιαχνόταν ατομική βόμβα. Φαντάζομαι γενικότερα όμως ότι το πάθημα μας έγινε μάθημα. Και δε μιλάω για την βόμβα που θα φτιάξει κάποιος άνθρωπος εναντίον άλλων ανθρώπων… Μιλάω για το ενδεχόμενο τα ρομπότ που θα δημιουργήσει ο άνθρωπος να «ξεσηκωθούν».
Υπάρχει κάποια ακραία για τον κοινό νου θεωρία ως προς το τι είναι ο κόσμος και ο άνθρωπος, η οποία σε επιστημονικό επίπεδο να εξετάζεται σοβαρά;
Πολλοί θα θεωρούν ότι αυτά που λέμε εμείς οι φυσικοί, είναι ακραία. Όταν λες ότι είμαστε τυχαία γεγονότα ενός τυχαίου σύμπαντος, είναι ακραίο και βαρύ. Έχει μέσα υπαρξισμό και παράλογο. Για μένα δεν είναι. Για τον κοινό νου… είναι.
Μετά από τόσες δεκαετίες ενασχόλησης με την κοσμολογία, έχετε καταλήξει σε μια πεποίθηση για το τι είναι ο κόσμος και ο άνθρωπος;
Ο κβαντικός κόσμος λέει ότι δεν υπάρχει άστρο και μαύρο … Υπάρχει το γκρι, το ενδιάμεσο… Αν μετρήσετε την ενέργεια σε ολόκληρο το σύμπαν, που είναι θετική, και βάλετε και την έννοια της βαρύτητας που είναι αρνητική, θα δείτε ότι η συνολική ενέργεια στο σύμπαν είναι μηδέν. Αυτό σημαίνει ότι ξεκινήσαμε από το τίποτα και στο τίποτα πηγαίνουμε κατά κάποιον τρόπο. Αν το σύμπαν είναι τυχαίο, φανταστείτε πόσο τυχαίοι είμαστε εμείς. Όλα αυτά έχουν στηριχθεί σε στοιχεία που ενισχύουν αυτή την εικόνα. Δεν είναι ζήτημα φιλοσοφίας ή γούστου.
Θεωρίες όπως αυτές που συζητούνται τελευταία που υποστηρίζουν ότι είμαστε digital, ή ότι η ζωή στη γη πιθανόν να προήρθε από τον Άρη (άρα όλοι είμαστε λίγο πολύ αρειανοί), έχουν βάση;
Σε αυτό είναι «αγνωστικιστής». Όταν ακούω κάτι κοιτάω ποιος το έχει πει και τι άλλο έχει πει. Όχι ότι κάποιος που έχει πει σοβαρά πράγματα δεν μπορεί να πει και «βλακείες». Από τον πιο μεγάλο μέχρι τον πιο μικρό, θα ακουστεί και μία «βλακεία». Ξεκάθαρα. Ο άνθρωπος που απεικόνισε το DNA σε διπλή έλικα, για παράδειγμα, πίστευε ότι έχουν έρθει μόρια από αστρικές σκόνες, έξω από τη γη και έπαιξαν ρόλο στην κατασκευή μας… ως εκεί. Digital, όχι.
Σας ανησυχεί η άνοδος του Τραμπ στην εξουσία, αλλά και το σκηνικό που διαμορφώνεται διεθνώς με ηγέτες όπως ο Ερντογάν και ο Πούτιν;
Με ανησυχεί που ο Τραμπ έχει στα χέρια του τις τύχες του κόσμου. Φαντάζομαι ότι υπάρχουν ασφαλιστικές δικλείδες, αλλά δεν είναι ικανοποιητική η εικόνα που έχουμε. Με ένα κραχ μπορεί να έρθουν τρομακτικά πράγματα. Παγκοσμίως έχουμε πολύ φθηνούς ηγέτες. Αν δούμε τι πολιτικοί ηγέτες μας έχουν μείνει θα καταλάβουμε ότι δεν έχουν καμία σχέση με τις προσωπικότητες του παρελθόντος. Δεν καταλαβαίνω πώς είναι δυνατόν να έχουμε φτάσει στο σημείο κάποιοι να καταλαβαίνουν την αρχή του σύμπαντος και κάποιοι συμπολίτες μας να μας οδηγούν, εκεί που μας οδηγούν.
Έχετε δηλώσει πολλές φορές ότι δεν πιστεύετε στην ύπαρξη του θεού. Τι είναι αυτό που μας κάνει να έχουμε ανάγκη την πίστη;
Για μένα ο θεός είναι μία ανθρώπινη ανακάλυψη. Από την αρχή της Γης, οι πρωτόγονοι άνθρωποι είχαν την ανάγκη να εξηγήσουν ποιος ευθυνόταν για ότι έβλεπαν… κεραυνούς, αστραπές κ.λπ. κ.λπ. Ο άνθρωπος έχει την ανάγκη να πιστεύει σε κάτι από το οποίο μπορεί να πιαστεί… Παρόλη τη γνώση και την τεχνολογία. Βέβαια χωρίς να θέλω να γίνω ρατσιστής, θα πρέπει να δούμε σε ποιες κοινωνίες υπάρχει ακόμα αυτή η πίστη στο θεό. Δεν υπάρχει αυτό για παράδειγμα στη Σουηδία… Είναι ζήτημα μόρφωσης, κουλτούρας…
Πιστεύω στην ανεξιθρησκεία. Είναι θέμα του καθενός… Είμαι όμως εναντίον των ανθρώπων που βγαίνουν και διαλαλούν… Έχω τις προσωπικές μου απόψεις και πιστεύω ότι η επιστήμη μπορεί να μας τα εξηγήσει όλα αυτά… Δεν μπορώ εγώ όμως να πείσω κανέναν, είναι θέμα και εσωτερικής ανάγκης. Η ζωή είναι μικρή και πρέπει ο καθένας να τη ζει με τον δικό του τρόπο. Θέλω όμως την «ανοχή» που δείχνω εγώ να την δείχνει κι ο άλλος.
Έχετε πρότυπα; Ποιοι είναι οι ήρωες σας;
Πολλοί. Είχα πάντα την τάση να μου αρέσουν οι περιθωριακοί, οι κατατρεγμένοι. Δεν ξέρω γιατί. Και εννοώ αυτούς που ήταν περιθωριακοί από δική τους επιλογή. Μιλάω γι αυτούς που είδαν την κοινωνία και έκαναν και έργο. Για παράδειγμα, ο Ντα Βίντσι ήταν «κυνηγημένος» επειδή ήταν γκέι. Αυτό τον έκανε δημιουργικό και εγώ θεωρώ ότι είναι η μεγαλύτερη… μεγαλοφυΐα που πέρασε από τον κόσμο.
Εάν γύριζε ο χρόνος πίσω, θα αλλάζατε κάτι;
Ίσως στην ιδιωτική μου ζωή να άλλαζα κάτι… όμως σε γενικές γραμμές, όχι. Στην επαγγελματική μου ζωή δεν έχω σκεφτεί ότι θα έπρεπε να ακολουθήσω άλλον δρόμο από αυτόν που πήρα.
Για τον κοινό νου δεν είναι εύκολο να κατανοήσει την σχετικότητα του χρόνου, ούτε την καμπυλότητα του χωροχρόνου στις μαύρες τρύπες. Πώς θα μπορούσαμε να περιγράψουμε εκλαϊκευμένα σε κάποιον τι συμβαίνει όσον αφορά τον χρόνο στις μαύρες τρύπες;
Όλες αυτές οι έννοιες δεν είναι εύκολες και γι΄ αυτό τους περισσότερους τους απωθούν. Το βιβλίο της φύσης είναι γραμμένο με μαθηματικά. Η Φυσική και οι Φυσικοί προσπαθούν να εξηγήσουν σε όλους με κατανοητό τρόπο, πράγματα τα οποία δεν γνωρίζουν… Στην ποίηση γίνεται το αντίθετο… γίνεται προσπάθεια να ειπωθούν πράγματα τα οποία γνωρίζουμε, με τον πιο ακατανόητο τρόπο. Είναι δύσκολο λοιπόν να μιλάς κατανοητά για τον χρόνο και τις μαύρες τρύπες … Δεν μπορείς να πεις μια μικρή ιστοριούλα ή ένα απόφθεγμα.
Θυμήθηκα μία ιστορία με έναν δημοσιογράφο που ζήτησε από τον Καμύ να του μιλήσει μέσα σε πέντε λεπτά για την αρχή του σύμπαντός… Εκείνος της απάντησε ότι είναι σαν να έχει ξυπνήσει το πρωί και να έχει το δίλημμα: Να αυτοκτονήσω ή να φτιάξω έναν καφέ; Αυτοί που έχουν την εσωτερική ανησυχία γι΄ αυτό… ψάχνουν. Οφείλω να πω όμως ότι χρειάζεται γύμνασμα μυαλού αυτό.
Ως επιστήμονας που έχετε εργαστεί στο Cern εξακολουθεί να υπάρχει η προσδοκία της νέας φυσικής και τι θα σήμαινε αυτό;
Να βρούμε την «θεωρία του παντός»… δεν είμαστε μακριά από αυτό. Όταν έχουμε φτάσει στην αρχή του σύμπαντος από την οποία παίρνουμε δεδομένα, έχουμε το πλαίσιο. Μπορεί να υπάρξουν ανατροπές... και δεν είναι επιστημονικό να πεις ότι τα ξέρουμε όλα.
Έχετε δηλώσει ότι «σε λίγα μόλις χρόνια ο εποικισμός στον Άρη θα είναι πραγματικότητα, η μνήμη θα αποθηκεύεται σε τσιπάκια και θα υπάρχουν φεγγαρόπαιδα». Σε πόσα λίγα χρόνια;
Σε δέκα χρόνια από τώρα. Μπαίνουν στο παιχνίδι και οι ιδιωτικές εταιρείες… Ο Μπέζος της Amazon, για παράδειγμα, έχει βάλει πολλά χρήματα στη διάθεση της επιστήμης… και δεν είναι ο μόνος.

11 February 2019

Ξενάγηση στο σύμπαν χωρίς άγνωστες λέξεις

του Ηλία Μαγκλίνη, Καθημερινή, 4/2/2019
Υπάρχουν αρκετοί «ποπ σταρ» αστροφυσικοί στον πλανήτη, μικρές διάνοιες που ξέρουν καλά την υψηλή τέχνη της επιστημονικής εκλαΐκευσης. Υπό μια έννοια, και ο ίδιος ο Αϊνστάιν ήταν ένα τέτοιο είδωλο. Βεβαίως, ο Αϊνστάιν υπήρξε μεγάλη διάνοια που διακήρυττε ότι, «αν δεν μπορείς να το εξηγήσεις στον οποιονδήποτε, δεν το έχεις καταλάβει ούτε εσύ».
Αργότερα εμφανίστηκε ο Στίβεν Χόκινγκ, ο πρόωρα χαμένος Καρλ Σέιγκαν, ο Μίτσιου Κάκου, ο Μπράιαν Γκριν, ο Μαξ Τέγκμαρκ και πολλοί άλλοι με αυτό το σπάνιο χάρισμα: να φέρνουν τον μακρόκοσμο των γαλαξιών και τον μικρόκοσμο των σωματιδίων στην κουζίνα σου.
Τέτοια περίπτωση είναι και ο Νιλ Ντεγκράς Τάισον. Το πιο γνωστό του βιβλίο, η «Αστροφυσική για βιαστικούς», κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις εκδόσεις Παπαδόπουλος, σε μετάφραση της Μαργαρίτας Ζαχαριάδου. Ο τίτλος μιλάει από μόνος του: όλα όσα θα θέλατε να μάθετε για το σύμπαν αλλά δεν ρωτάτε επειδή φοβάστε ότι δεν θα καταλάβετε. Με τον Τάισον όχι μόνον καταλαβαίνεις αλλά απολαμβάνεις. Σήμερα η «Κ» προδημοσιεύει ένα χαρακτηριστικό απόσπασμα από το βιβλίο.

Προδημοσίευση
«Αν υπήρχε κάποιο τεράστιο γενετικό χάσμα ανάμεσα σε εμάς και τους κοντινότερους συγγενείς μας στο ζωικό βασίλειο, τότε δικαιολογημένα θα θριαμβολογούσαμε για τη νοημοσύνη μας. Θα δικαιούμασταν, ενδεχομένως, να πιστεύουμε πως απέχουμε πολύ και είμαστε κάτι πολύ διαφορετικό από τα άλλα πλάσματα. Μόνο που τέτοιο χάσμα δεν υπάρχει.
Αντιθέτως, είμαστε κι εμείς κομμάτι της φύσης κι η θέση μας δεν είναι ούτε πιο πάνω, ούτε πιο κάτω, αλλά απλώς μέσα σε αυτήν.
Θέλετε κι άλλα μαλακτικά για τον ανθρώπινο εγωισμό; Κάποιες απλές συγκρίσεις ποσοτήτων, μεγεθών και κλίμακας αρκούν. Το νερό, για παράδειγμα. Κάτι απλό, κοινό και ζωτικής σημασίας. Μια κούπα νερό περιέχει περισσότερα μόρια νερού απ’ όσες κούπες νερό βγάζουν όλοι οι ωκεανοί του κόσμου. Κάθε κούπα νερό που πίνει ένας άνθρωπος, και τελικά καταλήγει ξανά στα υδάτινα αποθέματα της Γης, περιέχει τόσα μόρια ώστε 1.500 από αυτά τα μόρια να βρίσκονται σε καθεμιά από τις υπόλοιπες κούπες νερό του κόσμου. Είναι αναπόφευκτο: μέρος του νερού που μόλις ήπιατε έχει περάσει μέσα από τα νεφρά του Σωκράτη, του Τζένγκις Χαν και της Ζαν Ντ’ Αρκ.
Κι ο αέρας; Επίσης ζωτικής σημασίας. Με μία μόνο ανάσα εισπνέουμε περισσότερα μόρια αέρα από όσες ανάσες θα χρειάζονταν για να τελειώσει όλη η ατμόσφαιρα της Γης. Αυτό σημαίνει πως λίγος από τον αέρα που μόλις αναπνεύσατε έχει περάσει κι από τα πνευμόνια του Ναπολέοντα, του Μπετόβεν, του Λίνκολν και του Μπίλι δε Κιντ.
Ώρα να πάμε σε συμπαντικό επίπεδο. Τα άστρα που υπάρχουν στο σύμπαν είναι περισσότερα από τους κόκκους της άμμου σε οποιαδήποτε παραλία, είναι περισσότερα από τα δευτερόλεπτα που έχουν περάσει από τότε που σχηματίστηκε η Γη, είναι περισσότερα από τις λέξεις και τους φθόγγους που έχουν βγει από το στόμα όλων των ανθρώπων που έζησαν ποτέ.
Τι θα λέγατε και για μια γενική επισκόπηση του παρελθόντος; Η συμπαντική οπτική μάς οδηγεί και εκεί. Το φως θέλει χρόνο για να φτάσει από τα βάθη του Διαστήματος στα αστεροσκοπεία της Γης, άρα βλέπουμε τα αντικείμενα και τα φαινόμενα όχι όπως είναι αλλά όπως ήταν κάποτε. Αυτό σημαίνει ότι το σύμπαν λειτουργεί σαν μια γιγαντιαία χρονομηχανή: όσο πιο μακριά κοιτάζουμε, τόσο πιο πίσω στον χρόνο βλέπουμε – σχεδόν μέχρι την ίδια την αρχή του χρόνου. Μέσα σ’ αυτό το πλαίσιο, η κοσμική εξέλιξη συνεχίζει να εκτυλίσσεται μπροστά στα μάτια μας.
Θέλετε να μάθετε από τι είμαστε φτιαγμένοι; Και πάλι, η απάντηση που προσφέρει η συμπαντική οπτική είναι μάλλον πιο εντυπωσιακή από το αναμενόμενο. Τα χημικά στοιχεία του σύμπαντος γεννιούνται μέσα από τις φωτιές των υπερμαζικών άστρων που τελειώνουν τη ζωή τους με μια εκπληκτική έκρηξη, εμπλουτίζοντας τον γαλαξία που τα φιλοξενεί με το χημικό οπλοστάσιο της ζωής όπως την ξέρουμε. Αποτέλεσμα; Τα τέσσερα πιο κοινά χημικά ενεργά στοιχεία του σύμπαντος –το υδρογόνο, το οξυγόνο, ο άνθρακας και το άζωτο– είναι και τα τέσσερα πιο κοινά στοιχεία της ζωής στη Γη, με τον άνθρακα να αποτελεί και το θεμέλιο της βιοχημείας.
Δεν βρισκόμαστε απλώς μέσα στο σύμπαν. Το σύμπαν ζει εντός μας. Εδώ που τα λέμε, μπορεί να μην είμαστε καν από αυτή τη Γη. Υπάρχουν κάμποσες ανεξάρτητες μεταξύ τους έρευνες που συνδυαζόμενες ωθούν τους ερευνητές να αναθεωρήσουν το ποιοι νομίζουμε πως είμαστε και από πού νομίζουμε πως έχουμε έρθει. Καταρχάς, οι προσομοιώσεις δείχνουν ότι, όταν ένας μεγάλος αστεροειδής πέφτει σε έναν πλανήτη, η ενέργεια της πρόσκρουσης εκτοξεύει κομμάτια από τις γύρω περιοχές στο Διάστημα. Από εκεί, είναι δυνατό να ταξιδέψουν προς άλλους πλανήτες και να καταλήξουν στο έδαφός τους.
Δεύτερον, συχνά τα μικρόβια αποδεικνύονται σκληρά καρύδια. Οι ακραιόφιλοι οργανισμοί της Γης μπορούν να επιβιώσουν σε ακραίες συνθήκες θερμοκρασίας, πίεσης και ραδιενέργειας – με άλλα λόγια, ένα ταξίδι στο Διάστημα. Αν εκσφενδονιστούν προς το Διάστημα βραχώδη κομμάτια από κάποιον πλανήτη με ζωή, ενδέχεται να υπάρχουν μικροσκοπικά δείγματα πανίδας κρυμμένα στις τρύπες και τις κόγχες τους. Τρίτον, πρόσφατα στοιχεία δείχνουν ότι λίγο μετά τον σχηματισμό του ηλιακού μας συστήματος, ο Αρης ήταν πλανήτης με νερό, ίσως και γόνιμος, πολύ πριν από τη Γη.
Αν δούμε όλα αυτά τα ευρήματα συνδυαστικά, δεν αποκλείεται η ζωή να ξεκίνησε πρώτα στον Αρη και αργότερα να μεταφέρθηκε στη Γη, μια διαδικασία γνωστή με την ονομασία πανσπερμία. Αρα όλοι οι γήινοι ενδέχεται να καταγόμαστε από τον Αρη.»