Βιβλία, βιβλία

(του Βαγγέλη Καραμανωλάκη, Βιβλιοθήκη της Ελευθεροτυπίας, 21/12/2007)

Μύθοι και ιδεολογήματα στη σύγχρονη Ελλάδα (23 & 24 Νοεμβρίου 2005) Επιστημονικό συμπόσιο, ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΣΠΟΥΔΩΝ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ (ΙΔΡΥΤΗΣ: ΣΧΟΛΗ ΜΩΡΑΪΤΗ), ΣΕΛ. 298

Το κρυφό σχολειό, ο χορός του Ζαλόγγου, η αυτοχθονία των Ελλήνων και η παρακμή της ελληνικής γλώσσας, οι πειρατές στο Αιγαίο, ο παιδαγωγικός ρόλος του στρατού: μύθοι και ιδεολογήματα που κυριαρχούν στη δημόσια σφαίρα, καλύπτοντας ένα ευρύτατο φάσμα, εξετάζονται στον συλλογικό αυτό τόμο. Η κριτική εξέτασή τους δεν περιορίζεται μόνο στην επισήμανση των ανιστορικών και συχνά ανορθολογικών πλευρών τους και στην ανατροπή τους.

Οι περισσότεροι από τους συμμετέχοντες ( Β. Κρεμμυδάς, Στ. Πεσμαζόγλου, Ν. Γιακωβάκη, Ν. Δασκαλοθανάσης, Γ. Παπαναστασίου, Ν. Γιαντσή, Δ. Δημητρόπουλος, Σ. Κονταράτος, Τ. Σακελλαρόπουλος, Π. Κιτρομηλίδης, Φ. Βάκη, Μ. Κακριδή-Φερράρι, Π. Στάθης, Γ. Γιαννουλόπουλος, Α. Πολίτης) προχωρούν παραπέρα, στην εξέταση των συστατικών εκείνων στοιχείων που υπήρξαν καθοριστικά για την κατασκευή τους και την υιοθέτησή τους από την κοινωνία, καθώς και στην κατανόηση των αιτιών της ανθεκτικότητάς τους και της προσαρμοστικότητας τους μέσα στον χρόνο. Ενας τόμος με σημαντικές συμβολές, που προσφέρει ένα πανόραμα αντιλήψεων για τους μύθους και τα ιδεολογήματα, συμβάλλοντας στην ιστορικοποίησή τους και στην ανάδειξη των πολύπλοκων και πολυσύνθετων διαδικασιών συγκρότησης και επιβίωσής τους.

ΛΕΥΤΕΡΗΣ ΣΤΑΥΡΙΑΝΟΣ: Τα Βαλκάνια από το 1453 και μετά, ΜΤΦΡ.: ΕΛΕΝΗ ΔΕΛΙΒΑΝΗ, «ΒΑΝΙΑΣ», ΣΕΛ. 1.746

Για το ευρύ κοινό, ο Λευτέρης Σταυριανός έγινε γνωστός στα μέσα της δεκαετίας του 1980, όταν το σχολικό βιβλίο του (για την Α' Λυκείου) «Ιστορία του ανθρωπίνου γένους» προξένησε τις οργισμένες αντιδράσεις της Εκκλησίας, συντηρητικών και ακροδεξιών, επειδή αναφερόταν στη θεωρία της εξέλιξης (εξού και «βιβλίο του πιθήκου» (!), κατά τους πολέμιούς του). Το βιβλίο αποσύρθηκε το 1990, επί κυβερνήσεως Κ. Μητσοτάκη. Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με το ότι το βασικό βιβλίο του ίδιου για τα Βαλκάνια κυκλοφορεί στα ελληνικά με καθυστέρηση περίπου μισού αιώνα, μπορεί να μας γεννήσει μάλλον μελαγχολικές σκέψεις, υπενθυμίζοντάς μας ορισμένες αγκυλώσεις και υστερήσεις της κοινωνίας μας, που συχνά προτιμάμε να ξεχνάμε.

Τα «Βαλκάνια» του Λευτέρη Σταυριανού (1913-2004) δεν χρειάζονται ιδιαίτερες συστάσεις: αποτέλεσαν βασικό εγχειρίδιο σε πολλά πανεπιστήμια, όχι μόνο στις ΗΠΑ, όπου έδρασε επιστημονικά ο συγγραφέας, αλλά σε όλο τον κόσμο. Η έστω και καθυστερημένη έκδοσή του στα ελληνικά είναι φυσικά καλοδεχούμενη για δύο λόγους: αφενός, παρά τα χρόνια που πέρασαν, εξακολουθεί να αποτελεί ένα συνθετικό και περιεκτικό εισαγωγικό έργο, πολύτιμο για τους φοιτητές και γενικότερα τους ενδιαφερομένους· αφετέρου, πρόκειται για έργο το οποίο επηρέασε σημαντικά την πρόσληψη της ιστορίας των Βαλκανίων στο πλαίσιο της δυτικής ιστοριογραφίας. Αν μάλιστα η ελληνική έκδοση είχε καταφέρει να αποφύγει κάποιες μεταφραστικές αστοχίες, η χαρά μας θα ήταν ακόμα μεγαλύτερη.

ERIC HOBSBAWM: Παγκοσμιοποίηση, Δημοκρατία και Τρομοκρατία, ΜΤΦΡ.: ΝΙΚΟΣ ΚΟΥΡΚΟΥΛΟΣ, «ΘΕΜΕΛΙΟ», ΣΕΛ. 202

Η πρόσφατη έκδοση του τελευταίου βιβλίου του χαλκέντερου Βρετανού ιστορικού επιβεβαιώνει τους λόγους της δημοφιλίας του στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό. Η κριτική τοποθέτησή του, η διεισδυτική ματιά, η ένταξη των σύγχρονων προβλημάτων στο ιστορικό πλαίσιο και η σαφής πολιτική σημασιοδότησή τους, το δηκτικό ύφος του αποτελούν μερικά από τα χαρακτηριστικά και αυτής της συλλογής δοκιμίων του.

Εχοντας μια μακρά ενασχόληση με τη νεότερη παγκόσμια Ιστορία και ιδιαίτερα τον εθνικισμό ο Χομπσμπάουμ διαπραγματεύεται ζητήματα αναφορικά με τη φύση και τις προοπτικές της σύγχρονης δημοκρατίας. Εκκινώντας από τον πόλεμο του Ιράκ και την αμερικανική εξωτερική πολιτική, ο μαρξιστής ιστορικός επικεντρώνεται, ανάμεσα σε άλλα, στην απειλή της τρομοκρατίας και στις συνέπειες της παγκοσμιοποίησης, ανάμεσα στις οποίες και στην περιστολή των ατομικών ελευθεριών, στη μεταβαλλόμενη φύση του έθνους - κράτους σε μια εποχή μεταβολής του πλαισίου μέσα στο οποίο δημιουργήθηκε. Ενα γοητευτικό ταξίδι, γεμάτο διεισδυτικές επισκέψεις σε πολλές περιοχές του σύγχρονου κόσμου.

ΦΙΛΙΠΠΟΣ ΗΛΙΟΥ: Ψηφίδες ιστορίας και πολιτικής του εικοστού αιώνα, ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΦΡΟΝΤΙΔΑ: ΑΝΝΑ ΜΑΤΘΑΙΟΥ, ΣΤΡΑΤΗΣ ΜΠΟΥΡΝΑΖΟΣ, ΠΟΠΗ ΠΟΛΕΜΗ, «ΠΟΛΙΣ», ΣΕΛ. 598

Στη χώρα εκείνη όπου οι άνθρωποι κρατούν δίπλα στην επαγγελματική τους ενασχόληση ακέραιη την ιδιότητα του πολίτη, ο Φίλιππος Ηλιού κατέχει περίοπτη θέση. Δικαίως, καθώς χρησιμοποίησε τα εργαλεία της τέχνης του για να υπερασπιστεί τα ουσιαστικά δικαιώματα του πολίτη, και κυρίως εκείνο της γνώσης του παρελθόντος του.

Το Κέντρο Μαρξιστικών Ερευνών και Μελετών, Τα «Ιστορικά», το Βιβλιολογικό Εργαστήρι, τα ΑΣΚΙ αποτέλεσαν μερικούς από τους κόμβους μιας πορείας που αποτυπώνεται στην παρούσα συναγωγή μέσα από μια ευρύτατη ποικιλία παρεμβάσεων (ιστορικά άρθρα, εισαγωγές βιβλίων, εισηγήσεις σε συνέδρια, πολιτικά κείμενα, βιβλιοκρισίες) αναφορικά με μια σειρά ζητήματα και θεματικές: η πολιτική στράτευση, το Μακεδονικό, τα ανοιχτά αρχεία, το κομμουνιστικό κίνημα, η Επιθεώρηση Τέχνης, η Μακρόνησος, οι συνοδοιπόροι ιστορικοί και αγωνιστές, ο Δημήτρης Γληνός, ο ρατσισμός, η ιδεολογική χρήση της Ιστορίας.

Κείμενα δηλωτικά των γνωστικών ετοιμοτήτων και των μεθοδολογικών πειθαρχιών του Ηλιού, της μαχητικότητας του πολίτη και της ενάργειας του ιστορικού μάς ανοίγουν ένα προνομιακό παρατηρητήριο στον ελληνικό 20ό αιώνα. Πολύτιμες ψηφίδες από το έργο ενός από τους σημαντικότερους Ελληνες ιστορικούς, συνταγμένες και δοσμένες με τη φροντίδα και την εγκυρότητα που ο ίδιος δίδαξε στους επιμελητές του τόμου, Αννα Ματθαίου, Στρατή Μπουρνάζο και Πόπη Πολέμη.