George Steiner: Νοσταλγία του απόλυτου
(του ΘΑΝΑΣΗ ΓΙΑΛΚΕΤΣΗ, Βιβλιοθήκη της Ελευθεροτυπίας, 14/12/2007)
Η νοσταλγία για το απόλυτο είναι η κοινή θεματική που ενοποιεί αυτές τις πέντε ραδιοφωνικές διαλέξεις, που έδωσε ο Τζορτζ Στάινερ το 1974 στον Καναδά. Η βαθμιαία αποδυνάμωση του ρόλου των οργανωμένων θρησκειών, και ιδιαίτερα του χριστιανισμού, στη Δύση άφησε ένα πελώριο κενό. Αυτός ο «θάνατος του Θεού» γεννάει μιαν ισχυρή και ανησυχητική νοσταλγία για το απόλυτο. Για να ικανοποιηθεί αυτή η νοσταλγία και για να γεμίσει το κενό που προκάλεσε η έκλειψη της πίστης, έγιναν μια σειρά προσπάθειες και αναπτύχθηκαν μεγάλα πνευματικά ρεύματα και κινήματα.Ο Στάινερ εξετάζει ορισμένα από αυτά τα ρεύματα που προσπάθησαν να αντικαταστήσουν τη θρησκεία στη Δύση. Αναφέρεται ειδικότερα στον μαρξισμό, τη φροϊδική ψυχανάλυση και την ανθρωπολογία του Λεβί-Στρος.
Σημειώνει ότι αυτά τα συστήματα πίστης και επιχειρηματολογίας, μολονότι έχουν ορθολογικό χαρακτήρα και διακρίνονται για τη σφοδρή αντιθρησκευτικότητά τους, καταλήγουν να μοιάζουν πολύ με τη θεολογία που θέλουν να αντικαταστήσουν. Για να υπογραμμίσει αυτή την ψευδοθρησκευτική τους διάσταση, τα αποκαλεί μάλιστα «μυθολογίες», παρατηρώντας ότι λειτουργούν σαν ένα είδος θεολογίας της υποκατάστασης.
Τα σημάδια του θεολογικού παρελθόντος είναι εμφανή στο μαρξιστικό μεσσιανικό όραμα της λύτρωσης του ανθρώπου και της εγκαθίδρυσης του βασιλείου της δικαιοσύνης επί της γης. Αλλά και η φροϊδική ψυχανάλυση, στην προσπάθειά της να συμφιλιώσει τον άνθρωπο με μια πραγματικότητα δίχως Θεό, αναμειγνύει το επιστημονικό στοιχείο με το μυθολογικό και προτείνει σενάρια λύτρωσης. Οσο για την ανθρωπολογία του Λεβί-Στρος, υποκύπτει και αυτή στον πειρασμό μιας ψευδοθρησκευτικής ερμηνείας του κόσμου, καθώς βλέπει στους πρωτόγονους τα απομεινάρια μιας Εδέμ που ο δυτικός άνθρωπος θέλησε να τα καταστρέψει.
