(του ΣΤΑΜΑΤΗ ΑΛΑΧΙΩΤΗ, ΒΗΜΑ, 13/2/2009)
Αν ζούσε ο Κάρολος Δαρβίνος, χθες θα γινόταν 200 ετών (γεννήθηκε στις 12 Φεβρουαρίου 1809). Αυτός είναι άλλωστε ο λόγος για τον οποίο το 2009 ονομάστηκε και Έτος Δαρβίνου. Η επέτειος του μεγάλου φυσιοδίφη υπήρξε αφορμή για κορύφωση των εορτασμών με διαλέξεις, εκθέσεις και εκδηλώσεις σε όλον τον κόσμο- και γι΄ αυτό το άρθρο-επιστολή προς τον πατέρα της Εξελικτικής.Αγαπητέ δάσκαλε,
Σίγουρα θα πήρες πολλά γράμματα αυτές τις ημέρες για τα χθεσινά γενέθλιά σου, αλλά είναι μεγάλη τιμή και για μένα που σου γράφω. Τόσα χρόνια μιλώ και γράφω για σένα και για τα βάσανά σου που δεν είχαν τελειωμό. Φαντάζομαι πώς θα ένιωσες όταν έμαθες για την επίθεση του επισκόπου Wilberforce κατά του φίλου σου και υπερασπιστή της θεωρίας σου, του Τomas Ηenry Ηuxley, από τον οποίο ζητούσε προκλητικά να του πει αν συγγένευε με τον πίθηκο μέσω της γιαγιάς του ή του παππού του!
Μη νομίζεις όμως ότι ενάμισης περίπου αιώνας από τότε έχει αλλάξει και πολύ τις σκέψεις μερικών ανθρώπων, που συνεχίζουν ακάθεκτοι και σε κακολογούν. Ευτυχώς όμως έχουν πληθύνει πολύ και οι άλλοι, που υπερασπίζονται την επιστημονική αλήθεια. Η ποικιλότητα των ανθρώπων, βλέπεις, είναι σημαντική· άλλωστε αυτή η ποικιλότητα, γενετική ποικιλομορφία τη λέμε σήμερα, είναι που στηρίζει τη θεωρία σου· μην κρατάς λοιπόν κακία στους μπερδεμένους αμφισβητίες σου, διότι χωρίς να το καταλαβαίνουν είναι ορατά γρανάζια των μηχανισμών της εξέλιξης· άλλωστε τους έχεις αποκαθηλώσει από την εγωιστική τους ψευδαίσθηση.
Μάθε ακόμη ότι οι βιολόγοι, προσπαθώντας να εξηγήσουν τις ασθένειες και τη δύναμη της αντοχής των μικροβίων στα αντιβιοτικά, διαμόρφωσαν τη Δαρβινική Ιατρική. Ο Εντελμαν μιλάει για τον νευρωνικό δαρβινισμό και εξηγεί πώς διαμορφώνονται οι συνάψεις των νευρώνων στον εγκέφαλό μας, σε συνδυασμό με τα παιδαγωγικά ερεθίσματα που δεχόμαστε. Ακόμη και ο μηχανισμός παραγωγής των αντισωμάτων τη δική σου σφραγίδα φέρει· τίποτε στη βιολογία δεν έχει πια νόημα χωρίς το φως της εξέλιξης· με δανεικά δικά σου τα κατάφεραν όλοι αυτοί οι επιστήμονες που ερμηνεύουν φαινόμενα τα οποία δεν είχες καν φανταστεί.
Αλλά είναι και πάρα πολλοί άλλοι πρωτοπόροι που πήραν νερό από τη δική σου πηγή· όλες οι επιστήμες της ζωής θα ήταν άχρηστες χωρίς τη θεωρία σου, δεν θα είχαν προοδεύσει. Ετσι εξελίχθηκε και η δική σου θεωρία, νεοδαρβινισμό τη λέμε σήμερα, γιατί προσθέσαμε κάποια πράγματα που σου είχαν διαφύγει, αν και τα γνώριζε ο Μέντελ· για τους κληρονομικούς παράγοντες σου λέω, τα γονίδια και τις μεταλλάξεις τους που δημιουργούν τη γενετική ποικιλότητα, που σου προανέφερα, και εκεί βαθιά παίζει η φυσική επιλογή. Πρόσθεσαν και μερικά άλλα πράγματα, που δεν είναι του παρόντος, για να μη σε κουράσω· όλα όμως έχουν βάση τη δική σου «φυσική επιλογή». Γι΄ αυτό η προσφορά σου είναι μεγάλη.
Θα μου επιτρέψεις όμως να σου πω κάτι ακόμη· όχι για τις ΗΠΑ, όπου μερικοί αντιδαρβινιστές οργιάζουν υποστηρίζοντας επιπολαιότητες· όπως τον ευφυή σχεδιασμό, ο οποίος δημιούργησε δήθεν όλη αυτή την ομορφιά των ζωντανών οργανισμών, και όχι η φυσική επιλογή. Δεν στέκονται όμως τέτοια αυθαίρετα πράγματα και δεν χρειάζεται να σε μπερδέψω άλλο. Αλλωστε πέρασε πια και ο καιρός που όταν κάποιος μιλούσε για την εξέλιξη του ανθρώπου κινδύνευε να προπηλακιστεί.
Παρ' ολίγον να την πάθω τη ζημιά, εξαιτίας ενός σκίτσου σχολικού βιβλίου του Λυκείου που έδειχνε, χωρίς καμιά εξήγηση, την εξέλιξη του είδους μας από τους αυστραλοπιθήκους. Τότε λοιπόν, κάπου τρεις δεκαετίες πριν, άρχισαν ξαφνικά μερικοί απληροφόρητοι να καίνε εκείνο το βιβλίο· και κάποιοι άλλοι άρχισαν να με προσκαλούν να μιλήσω για την εξελικτική προέλευση του ανθρώπου, που και εσύ υποστήριξες σε ένα βιβλίο σου· τότε τα πράγματα ήταν δύσκολα. Σήμερα όμως έχουμε τόσο πολλά στοιχεία ώστε, αν σου τα έγραφα, δεν θα πίστευες στα μάτια σου. Αφού και ο Πάπας το παραδέχθηκε προσφάτως, όπως και ορθόδοξοι επίσκοποι, που δεν έχουν καμία σχέση με εκείνον τον Wilberforce. Σήμερα είναι πολλοί εκείνοι που πιστεύουν ότι η εξέλιξη της ζωής και του ανθρώπου δεν είναι ασύμβατη με τη θρησκεία· και δεν είναι αγνωστικιστές, όπως εσύ.
Oι άνθρωποι, αγαπητέ Δαρβίνε, πάνε με τη μόδα, επηρεάζονται· και σήμερα στην Ελλάδα πολλοί διαγκωνίζονται για το ποιος θα σε πρωτοϋποστηρίξει. Τότε όμως που έκαιγαν το βιβλίο που σου ανέφερα, κάποιοι κρύβονταν, ακόμη και κάποιοι βιολόγοι. Και κάτι άλλο: Ξέρεις πόσο προσπάθησα, από το τέλος του 2000, για να είναι έκτοτε στη διδακτέα ύλη του Λυκείου το Κεφάλαιο της Εξέλιξης; Δεν τα κατάφερα όμως, και μη θυμώσεις, παρ' όλο που σκαρφίστηκα και ένα κόλπο· να, είχα βάλει στην επιτροπή του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου, που ήμουνα πρόεδρος, και ορισμένους υπευθύνους γραφειοκράτες του ΥΠΕΠΘ, έναν βέβαια τον φοβόμουνα μήπως κάνει τη ζημιά, ώστε αν συμφωνούσαν με την εισήγηση του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου να μην την απορρίψουν στο υπουργείο. Αλλά αυτός σαν Φαρισαίος ήταν πολύ «ευπροσάρμοστος»· τα έκανε και τα δύο!
Αλλά και πολύ προτού πάω στο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, ο ίδιος ήταν που σε εκπαραθύρωνε κάθε χρόνο από τη διδακτέα ύλη του Λυκείου. Τώρα μερικοί κάνουν όψιμους συνειρμούς και διερωτώνται πώς δεν τα είχα καταφέρει τότε· τώρα λοιπόν είναι καιρός να μάθουν την αιτία, διότι προσπαθούν να υπαινιχθούν, μέσω εφημερίδων, κάποιον συμβιβασμό μου, χωρίς να το λένε ξεκάθαρα· αλλά δεν είναι έτσι η πραγματικότητα. Συμβιβασμός με την επιστήμη και τη νέα γενιά δεν γίνεται. Γι΄ αυτό άλλωστε έχω γράψει και βιβλία για την εξέλιξη, με το τελευταίο (εκδόσεις Λιβάνη) να είναι αποκαλυπτικό για τους αντιρρησίες σου, αλλά και τους μπερδεμένους που ψάχνουν την επιστημονική αλήθεια. Η δύναμη της «γραφειοκρατίας» βέβαια είναι μεγάλη και συνεχίζεται. Τι φταίνε όμως οι μαθητές, που χωρίς την ενοποιητική δύναμη της εξέλιξης δύσκολα μπορούν να κατανοήσουν βαθύτερα τη βιόσφαιρα αλλά και τη θέση της δικής τους ζωής μέσα σε αυτήν, με ό,τι αυτό συνεπάγεται και για τον σεβασμό του περιβάλλοντος;
Δεν θέλω να πιστεύεις ότι πολλά πράγματα τα κάνουν επίτηδες, είναι όμως η άγνοια και η ημιμάθεια, μπορεί και η σύγχυση, ακόμη και η σκοπιμότητα. Ποιος ξέρει; Πώς μπορείς να εξηγήσεις αλλιώς τις επιστημονικές πεποιθήσεις μερικών, βιολόγων κιόλας- σήμερα δεν υπάρχουν πια φυσιοδίφες που έβλεπαν σφαιρικά τη φύση -, οι οποίοι από τη μια υποστηρίζουν τη φυσική επιλογή και από την άλλη μυθοποιούν τη γενετική τροποποίηση της φύσης, τους γενετικά τροποποιημένους οργανισμούς και τα μεταλλαγμένα τρόφιμα όπως τα λέμε; Δεν καταλαβαίνουν ότι ο γενετικός επανασχεδιασμός της ζωής μπερδεύει τη φυσική επιλογή; Πώς θα κάνει τη δουλειά της και τι θα μας «μαγειρέψει» στο τέλος; Δεν θα μας εκδικηθεί με τους άγνωστους γενετικούς θορύβους με τους οποίους την ενοχλούμε και τη ζαλίζουμε; Παράδοξα πράγματα που θα είχαν αποφευχθεί αν την εξελικτική συνέχεια των ζωντανών οργανισμών και τη φυσική τους ποικιλότητα τη βλέπαμε με άλλο μάτι· να τη διατηρήσουμε δηλαδή και όχι να τη διαταράξουμε. Από τέτοια επιπόλαια πράγματα κινδυνεύει πια τώρα η φυσική επιλογή, από τους ανθρώπους, που ίσως πίστεψες ότι είναι ανίκητοι.Να είσαι όμως σίγουρος ότι έσπειρες δυνατούς σπόρους· πολλοί έχουν φυτρώσει και καρποφορούν· σε λίγο θα έχουν απλωθεί παντού σε όλη τη Γη για να σκεπάζουν τις ανησυχίες μας, να δροσίζουν την αυτογνωσία μας και να μας σοβαρέψουν μήπως και σώσουμε τον πλανήτη μας.
Ο κ. Σ. Ν. Αλαχιώτης είναι καθηγητής Γενετικής στο Πανεπιστήμιο Πατρών.
