...
Πού βρίσκονται τα σύνορα της επιστήμης; Πάρα πολύ μακριά από εμάς και την εποχή μας, διατείνεται ο νομπελίστας Robert Laughlin, τόσο ώστε είναι φαιδρό να μιλάμε για «το τέλος της επιστήμης». Έχουμε απλώς φτάσει στο τέλος ενός ορισμένου είδους αναγωγιστικής σκέψης. Αντί να αναζητούμε τελικές θεωρίες, μας λέει, πρέπει να στρέψουμε την προσοχή μας στον κόσμο των αναδυόμενων ιδιοτήτων —ιδιοτήτων όπως η σκληρότητα και το σχήμα ενός κρυστάλλου, που είναι αποτέλεσμα οργάνωσης μεγάλου πλήθους ατόμων. Οι θεμελιωδέστεροι νόμοι της φυσικής, όπως οι νόμοι του Νεύτωνα ή της κβαντικής μηχανικής, συνεχίζει, είναι στην πραγματικότητα αναδυόμενοι. Είναι ιδιότητες μεγάλων συγκεντρώσεων ύλης, και η ακρίβειά τους, όταν εξετάζονται προσεκτικά, εξαφανίζεται.
Ο Laughlin στο Ένα Διαφορετικό Σύμπαν μάς δείχνει γιατί πρέπει να αλλάξει κάθε μας σκέψη για τους θεμελιώδεις νόμους της φύσης και γιατί τα μεγαλύτερα μυστήρια της φυσικής δεν βρίσκονται στα άκρα του Σύμπαντος αλλά δίπλα μας. Μας πηγαίνει σε έναν κόσμο —τον δικό μας— όπου ο κενός χώρος πρέπει να θεωρείται ενός είδους στερεά ύλη, όπου ο ήχος έχει κβάντα όμοια με εκείνα του φωτός, όπου υπάρχουν πολλές φάσεις της ύλης και όχι τρεις, όπου το μέταλλο μοιάζει με υγρό ενώ το υπερρευστό ήλιο θυμίζει περισσότερο στερεό. Είναι ένα σύμπαν το οποίο βρίθει από φαινόμενα που περιμένουν να τα ανακαλύψουμε. Ένας απίστευτα όμορφος και μυστηριώδης νέος κόσμος.
Πού βρίσκονται τα σύνορα της επιστήμης; Πάρα πολύ μακριά από εμάς και την εποχή μας, διατείνεται ο νομπελίστας Robert Laughlin, τόσο ώστε είναι φαιδρό να μιλάμε για «το τέλος της επιστήμης». Έχουμε απλώς φτάσει στο τέλος ενός ορισμένου είδους αναγωγιστικής σκέψης. Αντί να αναζητούμε τελικές θεωρίες, μας λέει, πρέπει να στρέψουμε την προσοχή μας στον κόσμο των αναδυόμενων ιδιοτήτων —ιδιοτήτων όπως η σκληρότητα και το σχήμα ενός κρυστάλλου, που είναι αποτέλεσμα οργάνωσης μεγάλου πλήθους ατόμων. Οι θεμελιωδέστεροι νόμοι της φυσικής, όπως οι νόμοι του Νεύτωνα ή της κβαντικής μηχανικής, συνεχίζει, είναι στην πραγματικότητα αναδυόμενοι. Είναι ιδιότητες μεγάλων συγκεντρώσεων ύλης, και η ακρίβειά τους, όταν εξετάζονται προσεκτικά, εξαφανίζεται.Ο Laughlin στο Ένα Διαφορετικό Σύμπαν μάς δείχνει γιατί πρέπει να αλλάξει κάθε μας σκέψη για τους θεμελιώδεις νόμους της φύσης και γιατί τα μεγαλύτερα μυστήρια της φυσικής δεν βρίσκονται στα άκρα του Σύμπαντος αλλά δίπλα μας. Μας πηγαίνει σε έναν κόσμο —τον δικό μας— όπου ο κενός χώρος πρέπει να θεωρείται ενός είδους στερεά ύλη, όπου ο ήχος έχει κβάντα όμοια με εκείνα του φωτός, όπου υπάρχουν πολλές φάσεις της ύλης και όχι τρεις, όπου το μέταλλο μοιάζει με υγρό ενώ το υπερρευστό ήλιο θυμίζει περισσότερο στερεό. Είναι ένα σύμπαν το οποίο βρίθει από φαινόμενα που περιμένουν να τα ανακαλύψουμε. Ένας απίστευτα όμορφος και μυστηριώδης νέος κόσμος.
- «Ο Laughlin μάς δείχνει γιατί θεωρείται ο Feynman της γενιάς του. Κάνει προσιτά για τον αναγνώστη τα σύνορα της επιστήμης και δίνει μια ξεκάθαρη εικόνα τού πώς αναμένεται να διαμορφωθεί η φυσική του μέλλοντος. Πρόκειται για μια πολύ διαφορετική φυσική, με νόμους που βγαίνουν από το πείραμα, και όχι για το αναγωγιστικό όνειρο της “Θεωρίας των Πάντων”». David Pine, Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας
- «Πότε διασκεδαστικό, πότε καυστικό και πότε συγκινητικό, το υπέροχο βιβλίο του Robert Laughlin μάς δίνει μια θεωρία των πάντων —μια θεωρία που είναι πιστευτή και ανθρώπινη και, προπάντων, τόσο διαφορετική από τον αλαζονικό αναγωγισμό». Roald Hoffmann, Βραβείο Νόμπελ Χημείας
- «Πρόκειται για ένα απολύτως απολαυστικό βιβλίο. Είναι γοητευτικά γραμμένο, έξυπνο, χαρούμενο, διασκεδαστικό και γεμάτο αστείες ιστορίες. Επιπλέον, ξεκαθαρίζει περισσότερο από κάθε άλλο βιβλίο που έχω υπόψη μου το πώς ο άκρως παράδοξος κόσμος της κβαντικής συμπεριφοράς συνταιριάζεται με τον πολύ οικείο κόσμο της καθημερινής εμπειρίας. Επιπροσθέτως, προσφέρει μια υπέροχα οξυδερκή άποψη του πώς λειτουργεί η σύγχρονη φυσική. Και ο Laughlin ξέρει πολύ καλά για τι μιλάει». George Whitesides, Πανεπιστήμιο Harvard
- «Το Ένα διαφορετικό σύμπαν εξηγεί την έννοια της ανάδυσης σε καθημερινή γλώσσα που είναι κατανοητή για όλους και θα αποτελέσει πηγή απόλαυσης για ένα ευρύ αναγνωστικό κοινό». Theodore H. Geballe, Πανεπιστήμιο Stanford
- «Σε τούτο το αξιολογότατο βιβλίο, ο Laughlin —ο λαμπρότερος ίσως θεωρητικός φυσικός μετά τον Feynman— εξηγεί για τον μη ειδήμονα τη νέα έννοια της ανάδυσης ως βάση για την κατανόηση τόσο των φυσικών όσο και των βιολογικών νόμων της φύσης». George Chapline, Εθνικό Εργαστήριο Lawrence στο Λίβερμορ
Η «αναδυόμενη» φυσική του 21ου αιώνα
Στο ξεκίνημα του Έτους Αστρονομίας, ένα συγκλονιστικό βιβλίο με τίμησε με την ανάγνωσή του. Πρόκειται για το Ένα διαφορετικό σύμπαν που συνέθεσε ο νομπελίστας καθηγητής Φυσικής στο Πανεπιστήμιο Στάνφορντ, Ρόμπερτ Λάφλιν. Λέω «συνέθεσε», διότι λειτούργησε πραγματικά με ενορχηστρωτικό ταλέντο στη συγγραφή αυτού του βιβλίου. Δηλώνω εξαρχής ότι είναι «συγκλονιστικό», διότι υποκλίνομαι στη μαεστρία μιας διάνοιας που κατορθώνει να μιλάει απλά, ουσιαστικά και... ήσυχα, ακόμη και όταν θα ήθελε να σούρει τα εξ αμάξης στους συναδέλφους του —προκειμένου να γίνει κατανοητός και από τον τελευταίο αναγνώστη του.
Ο αναγνώστης που έχει κατά νου ο Λάφλιν είναι πρώτιστα ο φοιτητής φυσικής, που πασχίζει να ξεμπερδέψει το κουβάρι των μοντέρνων θεωριών «φυσικής του παντός», αλλά εισπράττει από τους καθηγητές του μισόλογα ημιμάθειας. Την ίδια όμως ανάγκη έχουμε κι εμείς οι υπόλοιποι, που παρακολουθούμε συχνά στα ΜΜΕ να εκτυλίσσονται «επιστημονικές σαπουνόπερες». Ακόμη και σε μας, ο Λάφλιν κατορθώνει να είναι απόλυτα κατανοητός.
Τι μήνυμα μας στέλνει λοιπόν ο Λάφλιν με αυτό το βιβλίο; Δεν θα σας στερήσω τη χαρά να ανακαλύψετε μόνοι σας τη σημασία του όρου «αναδυόμενη φυσική», αλλά θα σας αποκαλύψω ότι το σύμπαν του τίτλου του βιβλίου υπάρχει... μόνο στον τίτλο! Δηλαδή, ο Λάφλιν μάς μιλάει για το παν, χωρίς ποτέ να απομακρυνθεί από την ουσία της ύλης, τον κόσμο του ατόμου και του πυρήνα του! Ο λόγος είναι ότι ο συγγραφέας πιστεύει πως όταν «παίρνεις τη ζωή σου λάθος», πρέπει να ξανακοιτάς τα λάθη σου από την αρχή τους.
Θα αποφύγω και πάλι τον πειρασμό να σας φανερώσω περισσότερα μυστικά του βιβλίου. Ένα μόνο θέλω να τονίσω, πως είναι γραμμένο με τόσο «ιαματικό τρόπο» που συνιστά απαραίτητο ανάγνωσμα για κάθε νέο που ετοιμάζεται να βγει στον επαγγελματικό στίβο τού πιο αβέβαιου μέλλοντος. Είναι τόσες οι διδαχές που αντλεί κανείς από τις γεμάτες χιούμορ προσωπικές διηγήσεις του Λάφλιν, που αναρωτιέται μήπως αυτός ο υπέροχος άνθρωπος έχει και περγαμηνές ψυχοθεραπευτή, κοινωνιολόγου ή και... ιερέα.
Κλείνω με την προσδοκία να διαβαστεί αυτό το βιβλίο από κάθε μαθητή ελληνικού λυκείου προτού μπει σε κάποιο ΑΕΙ, γιατί μετά θα είναι αργά: η εκεί ανεπάρκεια του εκπαιδευτικού μας συστήματος να του δώσει οποιαδήποτε αρωγή στο ξεδιάλυμα των συγχύσεων του τωρινού κόσμου μας, μάλλον θα τον ωθήσει σε αδιέξοδα. Ο «δάσκαλος Λάφλιν» είναι πραγματική ευλογία!
ΥΓ.: Η ανάγνωση του βιβλίου ανανέωσε και το αίσθημα ευγνωμοσύνης μου γι΄ αυτό το ακούραστο μελίσσι, τους «μεταφραστές και επιμελητές επιστημονικών εκδόσεων».Το μεταφραστικό επίπεδο του Διαφορετικού σύμπαντος μάς θυμίζει ότι, χωρίς αυτούς, θα μαθαίναμε ακόμη «αλλήθωρες αλήθειες». Μόνο μία απορία μού έμεινε, από το σημείωμα της έκδοσης: «Η μετάφραση έχει ελεγχθεί και εγκριθεί από τον συγγραφέα». Δηλαδή... έχει και πτυχίο ελληνικής φιλολογίας ο Λάφλιν;
Τάσος Καφαντάρης,
To Βήμα της Κυριακής, 18/1/2009
Απάντηση: Για τον εξαίρετο συνεργάτη του Βήματος, αλλά και για το αναγνωστικό κοινό μας, θα πρέπει να διευκρινίσουμε τα εξής:
Στο συμβόλαιο έκδοσης του βιβλίου του Laughlin στα ελληνικά, περιλαμβανόταν ο όρος να στείλουμε τη μεταφραστική μας δουλειά στο συγγραφέα πριν από την έκδοση του βιβλίου, προκειμένου αυτός να ελέγξει και να εγκρίνει την πιστότητα και την ακρίβειά της και να μας επιτρέψει τη συνέχιση της διαδικασίας έκδοσης. Το πράξαμε στα μέσα Απριλίου του 2008, μόλις είχαμε τελειώσει την επιστημονική επιμέλεια της μετάφρασης (και ταυτόχρονα αναστέλλαμε την ελληνική έκδοση του Scientific American). Ο συγγραφέας, στα τρία e-mail που ανταλλάξαμε έκτοτε μαζί του, μας πληροφόρησε ότι:
Αλ. Μάμαλης, εκδότης
Στο ξεκίνημα του Έτους Αστρονομίας, ένα συγκλονιστικό βιβλίο με τίμησε με την ανάγνωσή του. Πρόκειται για το Ένα διαφορετικό σύμπαν που συνέθεσε ο νομπελίστας καθηγητής Φυσικής στο Πανεπιστήμιο Στάνφορντ, Ρόμπερτ Λάφλιν. Λέω «συνέθεσε», διότι λειτούργησε πραγματικά με ενορχηστρωτικό ταλέντο στη συγγραφή αυτού του βιβλίου. Δηλώνω εξαρχής ότι είναι «συγκλονιστικό», διότι υποκλίνομαι στη μαεστρία μιας διάνοιας που κατορθώνει να μιλάει απλά, ουσιαστικά και... ήσυχα, ακόμη και όταν θα ήθελε να σούρει τα εξ αμάξης στους συναδέλφους του —προκειμένου να γίνει κατανοητός και από τον τελευταίο αναγνώστη του.Ο αναγνώστης που έχει κατά νου ο Λάφλιν είναι πρώτιστα ο φοιτητής φυσικής, που πασχίζει να ξεμπερδέψει το κουβάρι των μοντέρνων θεωριών «φυσικής του παντός», αλλά εισπράττει από τους καθηγητές του μισόλογα ημιμάθειας. Την ίδια όμως ανάγκη έχουμε κι εμείς οι υπόλοιποι, που παρακολουθούμε συχνά στα ΜΜΕ να εκτυλίσσονται «επιστημονικές σαπουνόπερες». Ακόμη και σε μας, ο Λάφλιν κατορθώνει να είναι απόλυτα κατανοητός.
Τι μήνυμα μας στέλνει λοιπόν ο Λάφλιν με αυτό το βιβλίο; Δεν θα σας στερήσω τη χαρά να ανακαλύψετε μόνοι σας τη σημασία του όρου «αναδυόμενη φυσική», αλλά θα σας αποκαλύψω ότι το σύμπαν του τίτλου του βιβλίου υπάρχει... μόνο στον τίτλο! Δηλαδή, ο Λάφλιν μάς μιλάει για το παν, χωρίς ποτέ να απομακρυνθεί από την ουσία της ύλης, τον κόσμο του ατόμου και του πυρήνα του! Ο λόγος είναι ότι ο συγγραφέας πιστεύει πως όταν «παίρνεις τη ζωή σου λάθος», πρέπει να ξανακοιτάς τα λάθη σου από την αρχή τους.
Θα αποφύγω και πάλι τον πειρασμό να σας φανερώσω περισσότερα μυστικά του βιβλίου. Ένα μόνο θέλω να τονίσω, πως είναι γραμμένο με τόσο «ιαματικό τρόπο» που συνιστά απαραίτητο ανάγνωσμα για κάθε νέο που ετοιμάζεται να βγει στον επαγγελματικό στίβο τού πιο αβέβαιου μέλλοντος. Είναι τόσες οι διδαχές που αντλεί κανείς από τις γεμάτες χιούμορ προσωπικές διηγήσεις του Λάφλιν, που αναρωτιέται μήπως αυτός ο υπέροχος άνθρωπος έχει και περγαμηνές ψυχοθεραπευτή, κοινωνιολόγου ή και... ιερέα.
Κλείνω με την προσδοκία να διαβαστεί αυτό το βιβλίο από κάθε μαθητή ελληνικού λυκείου προτού μπει σε κάποιο ΑΕΙ, γιατί μετά θα είναι αργά: η εκεί ανεπάρκεια του εκπαιδευτικού μας συστήματος να του δώσει οποιαδήποτε αρωγή στο ξεδιάλυμα των συγχύσεων του τωρινού κόσμου μας, μάλλον θα τον ωθήσει σε αδιέξοδα. Ο «δάσκαλος Λάφλιν» είναι πραγματική ευλογία!
ΥΓ.: Η ανάγνωση του βιβλίου ανανέωσε και το αίσθημα ευγνωμοσύνης μου γι΄ αυτό το ακούραστο μελίσσι, τους «μεταφραστές και επιμελητές επιστημονικών εκδόσεων».Το μεταφραστικό επίπεδο του Διαφορετικού σύμπαντος μάς θυμίζει ότι, χωρίς αυτούς, θα μαθαίναμε ακόμη «αλλήθωρες αλήθειες». Μόνο μία απορία μού έμεινε, από το σημείωμα της έκδοσης: «Η μετάφραση έχει ελεγχθεί και εγκριθεί από τον συγγραφέα». Δηλαδή... έχει και πτυχίο ελληνικής φιλολογίας ο Λάφλιν;
Τάσος Καφαντάρης,
To Βήμα της Κυριακής, 18/1/2009
Απάντηση: Για τον εξαίρετο συνεργάτη του Βήματος, αλλά και για το αναγνωστικό κοινό μας, θα πρέπει να διευκρινίσουμε τα εξής:
Στο συμβόλαιο έκδοσης του βιβλίου του Laughlin στα ελληνικά, περιλαμβανόταν ο όρος να στείλουμε τη μεταφραστική μας δουλειά στο συγγραφέα πριν από την έκδοση του βιβλίου, προκειμένου αυτός να ελέγξει και να εγκρίνει την πιστότητα και την ακρίβειά της και να μας επιτρέψει τη συνέχιση της διαδικασίας έκδοσης. Το πράξαμε στα μέσα Απριλίου του 2008, μόλις είχαμε τελειώσει την επιστημονική επιμέλεια της μετάφρασης (και ταυτόχρονα αναστέλλαμε την ελληνική έκδοση του Scientific American). Ο συγγραφέας, στα τρία e-mail που ανταλλάξαμε έκτοτε μαζί του, μας πληροφόρησε ότι:
- Είναι ο μόνος τρόπος να αμυνθεί έναντι της πρακτικής των γρήγορων και κακών μεταφράσεων που εφαρμόζουν διάφοροι εκδότες ανά τον κόσμο, κυρίως στις χώρες της Απω Ανατολής (κατονόμαζε την Ιαπωνία, την Κορέα και την Κίνα).
- Δεν θεωρούσε ιδιαίτερα επιτυχημένο τον τίτλο της αμερικανικής έκδοσης του βιβλίου του, και επιπλέον θεωρούσε εντελώς ατυχή τον υπότιτλο (σε ελεύθερη μετάφραση είναι: «Επινοώντας εκ νέου τη Φυσική από το βυθό προς τα έγκατα»), ο οποίος υπήρξε αποκλειστική έμπνευση του αμερικανού εκδότη. Μας πρότεινε, όπως είχε κάνει πριν από έξι μήνες και στον γερμανό εκδότη (Piper Verlag), να χρησιμοποιήσουμε έναν διαφορετικό υπότιτλο. Έτσι, μετά την ανταλλαγή μηνυμάτων μαζί του, καταλήξαμε στον ελληνικό υπότιτλο.
- Μεταξύ των μεταπτυχιακών φοιτητών του υπήρχε και ένας Έλληνας, ο οποίος θα διάβαζε το ελληνικό κείμενο. Δεν επιμείναμε να μάθουμε το όνομα του έλληνα φοιτητή, ωστόσο μετά τρεις εβδομάδες λάβαμε από το συγγραφέα το θερμό μήνυμα ότι η μεταφραστική δουλειά μας ήταν πολύ καλή και ότι μπορούσαμε να προχωρήσουμε στην ελληνική έκδοση. Επιπλέον, μας εφιστούσε την προσοχή στο γεγονός ότι δεν έπρεπε να παραλείψουμε τα (κωμικά) σκίτσα του βιβλίου. Όπως μας έγραψε, το έπραξαν οι Γερμανοί: “Piper” decided not to include them, and then discovered they’d made a big mistake. Everybody complained. They decided to put the pictures back in the paperback version.
- Μέχρι την εξάντληση της πρώτης ελληνικής έκδοσης, θα βρει τον απαραίτητο χρόνο για να γράψει ένα προλογικό σημείωμα για τους έλληνες αναγνώστες του.
