...
Με τον όρο αυτόν (κάργκο-καλτ) που σημαίνει καταρχάς, το ακατανόητο για έναν Ευρωπαίο, «λατρεία του φορτίου», εννοούνται οι θρησκευτικές ιδεοληψίες που ανέπτυξαν στερημένοι και αμόρφωτοι λαοί σε νησιά του Ειρηνικού Ωκεανού, όταν είδαν να πέφτουν απρόσκλητα από τον ουρανό πακέτα με τρόφιμα, ενδύματα και διάφορα, άγνωστα σ' αυτούς, εργαλεία.
Το φαινόμενο του Cargo Cult παρουσιάστηκε για πρώτη φορά το 19ο αιώνα στη Νέα Γουινέα, αλλά πήρε διαστάσεις κατά τη διάρκεια και αμέσως μετά το β' παγκόσμιο πόλεμο. Όταν έφτασαν τα τεχνολογικά προϊόντα του δυτικού κόσμου, αρχικά με καράβια και κάπως αργότερα με αεροπλάνα, στις απομονωμένες κοινωνίες σε νησιά του Ειρηνικού (Μελανησία), προκλήθηκαν δραστικές αλλαγές στον τρόπο ζωής των ιθαγενών. Το πλήθος και το είδος των φορτίων οδήγησαν τους εντυπωσιασμένους Μελανήσιους στο συμπέρασμα ότι οι πρόγονοί τους που είχαν εξαφανιστεί και τους είχαν εγκαταλείψει, επανέκαμψαν και τους στέλνουν τώρα τα είδη που χρειάζονται για να ζήσουν πλέον καλύτερα.
Με την καθοδήγηση και την παραπλάνηση εκ μέρους Αμερικάνων και Ευρωπαίων στρατιωτικών και τεχνικών, οι οποίοι αρχικά επιβεβαίωναν αυτές τις ιδεοληψίες των ιθαγενών, άρχισαν οι Μελανήσιοι που εγκατέλειψαν τη γεωργία και την αλιεία, να βοηθάνε στη δημιουργία διαδρόμων προσγείωσης και αποβάθρες λιμανιών, ώστε να διευκολύνονται οι «πρόγονοι» να στέλνουν τα φορτία τους.
::
Επειδή κάθε εισβολή τεχνολογίας και πολιτισμού συνοδεύεται από ιεροκήρυκες, έφτασαν εκεί και σ' αυτή την περίπτωση διάφοροι ιερωμένοι, οι οποίοι προσπάθησαν να διδάξουν τις ιστορίες του Χριστούλη από την έρημο της Μέσης Ανατολής – τελείως ακατανόητες ιστορίες για τους Μελανήσιους, αφενός επειδή απευθύνονταν σε ανθρώπους που είχαν γεννηθεί και μεγαλώσει σε καταπράσινα νησιά, δίπλα στη θάλασσα, αφετέρου επειδή ο νέος «αληθινός θεός» που κήρυσσαν οι ιεραπόστολοι δεν έστελνε φορτία. Σημειώνουμε, με αυτή την ευκαιρία, ότι πρόκειται ιστορικά για άλλη μια περίπτωση που δεν έγινε αποδεκτός ο χριστιανισμός, επειδή δεν ήθελαν ή δεν μπόρεσαν οι ξένοι να τον επιβάλουν με στρατιωτική βία (βλέπε επίσης>>>).
Έτσι δημιουργήθηκε ένα θεολογικό μίγμα (συγκρητισμός) από τις γνωστές χριστιανικές ηθικολογίες και από διαδικασίες «επικοινωνίας» των ιθαγενών με τους προγόνους, οι οποίοι πρόγονοι δεν πολυλογούσαν, όπως οι παπάδες, αλλά έστελναν φορτία. Αποτέλεσμα ήταν να διαμορφωθεί μια πρωτόγονη λατρεία, το Cargo Cult, όπου δεν λατρευόταν ο ήλιος, η φωτιά, κάποιο ζώο ή κάποιος άνθρωπος, αλλά τα φορτία με χρήσιμα είδη. Σε μερικά νησιά επιβιώνει ακόμα με παραφθορές αυτή η λατρεία και κάπου έχει γίνει ήδη επικρατούσα και «αληθινή θρησκεία» με «υιό του θεού» τον συμπατριώτη τους John Frum και όλα τα συναφή που γνωρίζουμε από άλλες, επίσης «αληθινές θρησκείες». Άλλες φυλές πιστεύουν όμως ότι υιός θεού είναι ο Φίλιππος της Αγγλίας, ο άντρας της Ελισάβετ, μάλλον επειδή έβλεπαν στα χρόνια του πολέμου φωτογραφίες του με στολή, χωρίς να έχει ο ίδιος καμιά στρατιωτική αρμοδιότητα!
Εννοείται, δεν συμβαίνει πρώτη φορά στον παγκόσμιο πολιτισμό να προκύπτουν από το τίποτα τρόφιμα και άλλα χρήσιμα είδη. Ξέρουμε από τα σχολικά μας χρόνια το «μάννα εξ ουρανού», τα 2 ψάρια που έγιναν 3-4 χιλιάδες, το νερό που έγινε κρασί και άλλα σχετικά, τα οποία είναι εξ ίσου αξιόπιστα, όπως τα «θεϊκά φορτία» των Μελανησίων.
Όταν, μετά το τέλος του β' παγκόσμιου πολέμου, αποχώρησαν από τα νησιά οι στρατιωτικές αποστολές και διακόπηκαν οι προσγειώσεις αεροπλάνων και οι ρίψεις φορτίων, οι Μελανήσιοι έμειναν χωρίς τη βοήθεια των ξένων, οπότε προσπάθησαν να οργανώσουν μόνοι τους την υποδοχή τροφίμων και ενδυμάτων που θα συνέχιζαν να στέλνουν οι «πρόγονοι». Άρχισαν λοιπόν να κατασκευάζουν διάφορα αντικείμενα, συνήθως ξύλινα, ομοιώματα αυτών που είχαν δει να χρησιμοποιούν οι δυτικοί τεχνικοί, π.χ. ακουστικά ασυρμάτου, πομπούς, κράνη, όπλα κτλ., έστηναν ομοιώματα αεροπλάνων από άχυρο, έπαιρναν θέση σε κάποιο παρατηρητήριο σαν σε πύργο ελέγχου, άναβαν φωτιές για τη δημιουργία σημείων οπτικής επαφής με υποθετικούς πιλότους, έκαναν στους διαδρόμους προσγείωσης κινήσεις καθοδήγησης αεροπλάνων κ.ο.κ., με την ελπίδα ότι θα επαναληφθούν οι πτήσεις αεροπλάνων με τα φορτία που έστελναν οι «πρόγονοι».
Κάτι ανάλογο γίνεται ακόμα και σήμερα στον «πολιτισμένο κόσμο» στις τελετές βάπτισης, γάμου, κήδευσης, ορκωμοσίας, εξορκισμού κτλ. Αυτές οι διαδικασίες ονομάζονται «συμπαθητική μαγεία», μέσω της οποίας δεν καταφθάνουν (δυστυχώς) χρήσιμα φορτία, αλλά προκαλούνται διάφορα επιθυμητά αποτελέσματα, π.χ. φεύγει το κακό μάτι, επέρχεται η θεία χάρις, εξασφαλίζεται μια θέση στον παράδεισο, βρίσκει γαμπρό η θυγατέρα κ.ά.
Διάφοροι δυτικοί τεχνικοί, στρατιωτικοί και κληρικοί που υπηρέτησαν σ’ αυτά τα νησιά, είχαν προσπαθήσει να εξηγήσουν στους ιθαγενείς την προέλευση των τεχνολογικών προϊόντων και τον τρόπο που αυτά είχαν δημιουργηθεί με επίπονη προεργασία πολλών αιώνων. Οι ιθαγενείς διαπίστωναν όμως μόνο ότι, ενώ τις σκληρότερες δουλειές, όπως το κόψιμο δέντρων στο δάσος, τη διάνοιξη των διαδρόμων προσγείωσης, την οικοδόμηση αποθηκών και άλλων κατασκευών και τη μεταφορά των κιβωτίων τις έκαναν οι ίδιοι, δεν ήταν σε θέση να κατασκευάσουν τα ίδια προϊόντα και έπαιρναν ως αμοιβή (τρόφιμα, ποτά, ενδύματα) ελάχιστα, σε σύγκριση με αυτά που έπαιρναν οι λιγότερο εργαζόμενοι δυτικοί.
::
::
Κάποια εποχή έγινε προσπάθεια να διαφωτιστούν οι ηγέτες των ιθαγενών της Μελανησίας για τον τρόπο δημιουργίας των τεχνολογικών προϊόντων και για την κοινωνική οργάνωση στη Δύση. Οδηγήθηκαν γι’ αυτό μερικοί από τους ευφυέστερους εκπροσώπους των ιθαγενών σε μεγαλουπόλεις και σε εργοστάσια παραγωγής της Αυστραλίας και της Αμερικής, όπου ενημερώθηκαν για τις διαφορές στις κοινωνίες, στη μόρφωση και στον τρόπο ζωής.
Οι εκπρόσωποι από τα νησιά της Μελανησίας παρέμειναν όμως δύσπιστοι και διατήρησαν την πεποίθηση ότι οι Δυτικοί τους παραπληροφορούν και τους εκμεταλλεύονται, κάτι που κατά καιρούς δεν ήταν και ψέμα. Σημαντικότερο γεγονός είναι, όμως, ότι οι ιθαγενείς δεν ήταν σε θέση να κατανοήσουν τις πολιτισμικές προϋποθέσεις που απαιτούνται για να πετύχει μια κοινωνία ένα ανώτερο επίπεδο των διανθρώπινων σχέσεων και των παραγωγικών ικανοτήτων. Έτσι κατέληγαν οι επιφανείς Μελανήσιοι ενστικτωδώς σε θεωρίες συνωμοσίας των ξένων σε βάρος τους, κάτι που βλέπουμε να επαναλαμβάνεται πολύ συχνά σε μορφωτικά και πολιτισμικά υποβαθμισμένες κοινωνικές ομάδες (παράλληλες κοινωνίες).
Κατ' επέκταση χρησιμοποιείται ο όρος cargo cult για να χαρακτηρίσει κάποιους με συμπεριφορές μίμησης επιφανειακών χαρακτηριστικών και συνηθειών (χτένισμα, κάπνισμα, ντύσιμο, οδήγηση κ.ά.) προβεβλημένων και «επιτυχημένων» συμπολιτών, με την (κρυφή) ελπίδα ότι θα επεκταθεί και σ' αυτούς η «επιτυχία».
(Στέλιος Φραγκόπουλος, Stelios Frangopoulos)Το φαινόμενο του Cargo Cult παρουσιάστηκε για πρώτη φορά το 19ο αιώνα στη Νέα Γουινέα, αλλά πήρε διαστάσεις κατά τη διάρκεια και αμέσως μετά το β' παγκόσμιο πόλεμο. Όταν έφτασαν τα τεχνολογικά προϊόντα του δυτικού κόσμου, αρχικά με καράβια και κάπως αργότερα με αεροπλάνα, στις απομονωμένες κοινωνίες σε νησιά του Ειρηνικού (Μελανησία), προκλήθηκαν δραστικές αλλαγές στον τρόπο ζωής των ιθαγενών. Το πλήθος και το είδος των φορτίων οδήγησαν τους εντυπωσιασμένους Μελανήσιους στο συμπέρασμα ότι οι πρόγονοί τους που είχαν εξαφανιστεί και τους είχαν εγκαταλείψει, επανέκαμψαν και τους στέλνουν τώρα τα είδη που χρειάζονται για να ζήσουν πλέον καλύτερα.
Με την καθοδήγηση και την παραπλάνηση εκ μέρους Αμερικάνων και Ευρωπαίων στρατιωτικών και τεχνικών, οι οποίοι αρχικά επιβεβαίωναν αυτές τις ιδεοληψίες των ιθαγενών, άρχισαν οι Μελανήσιοι που εγκατέλειψαν τη γεωργία και την αλιεία, να βοηθάνε στη δημιουργία διαδρόμων προσγείωσης και αποβάθρες λιμανιών, ώστε να διευκολύνονται οι «πρόγονοι» να στέλνουν τα φορτία τους.
::
Αριστερά: Ιθαγενής με αμερικάνικη στολή και όλα τα δυνατά υπαρκτά και φανταστικά σήματα,
με τα οποία θα προκληθεί «συμπαθητική μαγεία», Δεξιά: Ομοίωμα αεροπλάνου από χόρτο
με τα οποία θα προκληθεί «συμπαθητική μαγεία», Δεξιά: Ομοίωμα αεροπλάνου από χόρτο
Επειδή κάθε εισβολή τεχνολογίας και πολιτισμού συνοδεύεται από ιεροκήρυκες, έφτασαν εκεί και σ' αυτή την περίπτωση διάφοροι ιερωμένοι, οι οποίοι προσπάθησαν να διδάξουν τις ιστορίες του Χριστούλη από την έρημο της Μέσης Ανατολής – τελείως ακατανόητες ιστορίες για τους Μελανήσιους, αφενός επειδή απευθύνονταν σε ανθρώπους που είχαν γεννηθεί και μεγαλώσει σε καταπράσινα νησιά, δίπλα στη θάλασσα, αφετέρου επειδή ο νέος «αληθινός θεός» που κήρυσσαν οι ιεραπόστολοι δεν έστελνε φορτία. Σημειώνουμε, με αυτή την ευκαιρία, ότι πρόκειται ιστορικά για άλλη μια περίπτωση που δεν έγινε αποδεκτός ο χριστιανισμός, επειδή δεν ήθελαν ή δεν μπόρεσαν οι ξένοι να τον επιβάλουν με στρατιωτική βία (βλέπε επίσης>>>).
Έτσι δημιουργήθηκε ένα θεολογικό μίγμα (συγκρητισμός) από τις γνωστές χριστιανικές ηθικολογίες και από διαδικασίες «επικοινωνίας» των ιθαγενών με τους προγόνους, οι οποίοι πρόγονοι δεν πολυλογούσαν, όπως οι παπάδες, αλλά έστελναν φορτία. Αποτέλεσμα ήταν να διαμορφωθεί μια πρωτόγονη λατρεία, το Cargo Cult, όπου δεν λατρευόταν ο ήλιος, η φωτιά, κάποιο ζώο ή κάποιος άνθρωπος, αλλά τα φορτία με χρήσιμα είδη. Σε μερικά νησιά επιβιώνει ακόμα με παραφθορές αυτή η λατρεία και κάπου έχει γίνει ήδη επικρατούσα και «αληθινή θρησκεία» με «υιό του θεού» τον συμπατριώτη τους John Frum και όλα τα συναφή που γνωρίζουμε από άλλες, επίσης «αληθινές θρησκείες». Άλλες φυλές πιστεύουν όμως ότι υιός θεού είναι ο Φίλιππος της Αγγλίας, ο άντρας της Ελισάβετ, μάλλον επειδή έβλεπαν στα χρόνια του πολέμου φωτογραφίες του με στολή, χωρίς να έχει ο ίδιος καμιά στρατιωτική αρμοδιότητα!
Εννοείται, δεν συμβαίνει πρώτη φορά στον παγκόσμιο πολιτισμό να προκύπτουν από το τίποτα τρόφιμα και άλλα χρήσιμα είδη. Ξέρουμε από τα σχολικά μας χρόνια το «μάννα εξ ουρανού», τα 2 ψάρια που έγιναν 3-4 χιλιάδες, το νερό που έγινε κρασί και άλλα σχετικά, τα οποία είναι εξ ίσου αξιόπιστα, όπως τα «θεϊκά φορτία» των Μελανησίων.
Όταν, μετά το τέλος του β' παγκόσμιου πολέμου, αποχώρησαν από τα νησιά οι στρατιωτικές αποστολές και διακόπηκαν οι προσγειώσεις αεροπλάνων και οι ρίψεις φορτίων, οι Μελανήσιοι έμειναν χωρίς τη βοήθεια των ξένων, οπότε προσπάθησαν να οργανώσουν μόνοι τους την υποδοχή τροφίμων και ενδυμάτων που θα συνέχιζαν να στέλνουν οι «πρόγονοι». Άρχισαν λοιπόν να κατασκευάζουν διάφορα αντικείμενα, συνήθως ξύλινα, ομοιώματα αυτών που είχαν δει να χρησιμοποιούν οι δυτικοί τεχνικοί, π.χ. ακουστικά ασυρμάτου, πομπούς, κράνη, όπλα κτλ., έστηναν ομοιώματα αεροπλάνων από άχυρο, έπαιρναν θέση σε κάποιο παρατηρητήριο σαν σε πύργο ελέγχου, άναβαν φωτιές για τη δημιουργία σημείων οπτικής επαφής με υποθετικούς πιλότους, έκαναν στους διαδρόμους προσγείωσης κινήσεις καθοδήγησης αεροπλάνων κ.ο.κ., με την ελπίδα ότι θα επαναληφθούν οι πτήσεις αεροπλάνων με τα φορτία που έστελναν οι «πρόγονοι».
Κάτι ανάλογο γίνεται ακόμα και σήμερα στον «πολιτισμένο κόσμο» στις τελετές βάπτισης, γάμου, κήδευσης, ορκωμοσίας, εξορκισμού κτλ. Αυτές οι διαδικασίες ονομάζονται «συμπαθητική μαγεία», μέσω της οποίας δεν καταφθάνουν (δυστυχώς) χρήσιμα φορτία, αλλά προκαλούνται διάφορα επιθυμητά αποτελέσματα, π.χ. φεύγει το κακό μάτι, επέρχεται η θεία χάρις, εξασφαλίζεται μια θέση στον παράδεισο, βρίσκει γαμπρό η θυγατέρα κ.ά.
Διάφοροι δυτικοί τεχνικοί, στρατιωτικοί και κληρικοί που υπηρέτησαν σ’ αυτά τα νησιά, είχαν προσπαθήσει να εξηγήσουν στους ιθαγενείς την προέλευση των τεχνολογικών προϊόντων και τον τρόπο που αυτά είχαν δημιουργηθεί με επίπονη προεργασία πολλών αιώνων. Οι ιθαγενείς διαπίστωναν όμως μόνο ότι, ενώ τις σκληρότερες δουλειές, όπως το κόψιμο δέντρων στο δάσος, τη διάνοιξη των διαδρόμων προσγείωσης, την οικοδόμηση αποθηκών και άλλων κατασκευών και τη μεταφορά των κιβωτίων τις έκαναν οι ίδιοι, δεν ήταν σε θέση να κατασκευάσουν τα ίδια προϊόντα και έπαιρναν ως αμοιβή (τρόφιμα, ποτά, ενδύματα) ελάχιστα, σε σύγκριση με αυτά που έπαιρναν οι λιγότερο εργαζόμενοι δυτικοί.
::
::
Αριστερά & Μέση: Τοποθέτηση σε κορυφή λόφου ξύλινου σταυρού, ο οποίος προσομοιάζει με κεραία
μεσαίων κυμάτων της δεκαετίας του 1940, Δεξιά: Παρέλαση με ξύλινα όπλα και αμερικάνικη σημαία,
όπως στα χρόνια των "εξ ουρανού φορτίων".
μεσαίων κυμάτων της δεκαετίας του 1940, Δεξιά: Παρέλαση με ξύλινα όπλα και αμερικάνικη σημαία,
όπως στα χρόνια των "εξ ουρανού φορτίων".
Κάποια εποχή έγινε προσπάθεια να διαφωτιστούν οι ηγέτες των ιθαγενών της Μελανησίας για τον τρόπο δημιουργίας των τεχνολογικών προϊόντων και για την κοινωνική οργάνωση στη Δύση. Οδηγήθηκαν γι’ αυτό μερικοί από τους ευφυέστερους εκπροσώπους των ιθαγενών σε μεγαλουπόλεις και σε εργοστάσια παραγωγής της Αυστραλίας και της Αμερικής, όπου ενημερώθηκαν για τις διαφορές στις κοινωνίες, στη μόρφωση και στον τρόπο ζωής.
Οι εκπρόσωποι από τα νησιά της Μελανησίας παρέμειναν όμως δύσπιστοι και διατήρησαν την πεποίθηση ότι οι Δυτικοί τους παραπληροφορούν και τους εκμεταλλεύονται, κάτι που κατά καιρούς δεν ήταν και ψέμα. Σημαντικότερο γεγονός είναι, όμως, ότι οι ιθαγενείς δεν ήταν σε θέση να κατανοήσουν τις πολιτισμικές προϋποθέσεις που απαιτούνται για να πετύχει μια κοινωνία ένα ανώτερο επίπεδο των διανθρώπινων σχέσεων και των παραγωγικών ικανοτήτων. Έτσι κατέληγαν οι επιφανείς Μελανήσιοι ενστικτωδώς σε θεωρίες συνωμοσίας των ξένων σε βάρος τους, κάτι που βλέπουμε να επαναλαμβάνεται πολύ συχνά σε μορφωτικά και πολιτισμικά υποβαθμισμένες κοινωνικές ομάδες (παράλληλες κοινωνίες).
Κατ' επέκταση χρησιμοποιείται ο όρος cargo cult για να χαρακτηρίσει κάποιους με συμπεριφορές μίμησης επιφανειακών χαρακτηριστικών και συνηθειών (χτένισμα, κάπνισμα, ντύσιμο, οδήγηση κ.ά.) προβεβλημένων και «επιτυχημένων» συμπολιτών, με την (κρυφή) ελπίδα ότι θα επεκταθεί και σ' αυτούς η «επιτυχία».
