Ο Homo sapiens δηλώνει ότι είναι η «κορωνίδα της δημιουργίας», αν και αποτελεί μια απλή ψηφίδα στης βιόσφαιρας. Κι όμως, είναι η μόνη ψηφίδα που φαίνεται να έχει συνείδηση αυτής της θέσης του. Ο καθηγητής Volker Mosbrugger, χημικός και θαλάσσιος βιολόγος, μίλησε με την Pia Heinemann (P.H.), δημοσιογράφο της εφημερίδας «die Welt» του Αμβούργου, για την αυτοσυνείδηση του ανθρώπου και γιατί δεν είναι δυνατόν να περάσουν τις απόψεις τους οι «δημιουργιστές».
P.H.: Κύριε καθηγητά, κάποτε χαρακτηρίσατε τον άνθρωπο ένα κοινό παράσιτο, είναι αλήθεια;
Mosbrugger: Βεβαίως! Ο άνθρωπος δεν συμπεριφέρεται πάνω στη Γη τελείως διαφορετικά απ’ ότι κάθε τυχαίο βακτήριο, κάθε μυρμήγκι ή κάθε πτηνό. Αξιοποιούμε όλες τις διαθέσιμες ύλες για να διαβιώνουμε όσο το δυνατόν καλύτερα. Το ίδιο κάνουν και όλα τα άλλα είδη επάνω στη Γη. Το μόνο που μας διαφοροποιεί είναι να παρακολουθούμε τις δραστηριότητές μας και, σε μερικές περιπτώσεις, να αλλάζουμε τον τρόπο δραστηριότητας.
P.H.: Εκμεταλλευόμαστε τη Γη και φιλοσοφούμε για το γεγονός αυτό και για πολλά άλλα. Δεν προκύπτει εξ αυτού και μια ευθύνη μας για τη Γη;
Mosbrugger: Από τη σκοπιά της εξελικτικής βιολογίας όχι υποχρεωτικά. Μόνο επειδή αναγνωρίζουμε ότι οι πρώτες ύλες δεν είναι απεριόριστες, δεν μας υποχρεώνει τίποτα να κάνουμε οικονομία. Θα ήταν όμως καταστροφικό να μην το λάβουμε σοβαρά υπόψη μας.
P.H.: Μπορούν οι άνθρωποι να εξαφανίσουν ολοκληρωτικά τη ζωή επάνω στη Γη;
Mosbrugger: Όχι, δεν πιστεύω κάτι τέτοιο! Ας φανταστούμε ότι υπάρχει μια ομάδα ανθρώπων, οι οποίοι αφήνουν να εκραγούν ταυτόχρονα σε όλη τη Γη ατομικές βόμβες και να δηλητηριάσουν ποταμούς, θάλασσες και τον αέρα με βιολογικές ουσίες. Με αυτό τον τρόπο θα εξαφανιστούν όλοι οι άνθρωποι, ίσως και όλα τα θηλαστικά, τα ερπετά και τα πτηνά. Αλλά ξέρουμε ότι υπάρχουν πολύ περισσότερες μορφές ζωής, οι οποίες μπορούν να ξεπεράσουν κάθε βιολογική δυσκολία και, κατ' επέκταση, τα ανθρώπινα όπλα μαζικής καταστροφής.
P.H.: Εννοείτε τις πολυσυζητημένες κατσαρίδες, οι οποίες θα επιζήσουν ενός πυρηνικού πολέμου;
Mosbrugger: Και τις κατσαρίδες! Ή βακτήρια που ζουν εκατοντάδες μέτρα μέσα σε πετρώματα και επιβιώνουν χωρίς οξυγόνο ή άλλα που ζουν στους αιώνιους πάγους, σε πηγές που εκβάλλουν ενώσεις θείου ή σε πολύ υψηλές πιέσεις στο βάθος των Ωκεανών. Για να εξαφανιστεί τελείως η ζωή από τη Γη πρέπει να εκλείψει τελείως το νερό σε υγρή κατάσταση.
P.H.: Αυτός είναι ο μόνος περιοριστικός παράγων;
Mosbrugger: Οπωσδήποτε είναι ο σημαντικότερος. Από τότε που υπάρχει ζωή στη Γη, εδώ και σχεδόν 4 δισεκ. χρόνια, υπήρχε πάντα νερό σε υγρή μορφή. Χωρίς νερό δεν θα είχαν εξελιχθεί ποτέ τα κύτταρα και χωρίς αυτά δεν θα υπήρχε η ατμόσφαιρα οξυγόνου στη Γη και, μαζί της, δεν θα υπήρχαν οι ανώτερες μορφές ζωής. Οι δεινόσαυροι και άλλα ζώα και φυτά εξαφανίστηκαν, βέβαια, αλλά η ζωή συνεχίζει να υπάρχει.
P.H.: Από τότε που το περιοδικό "Stern" κατέγραψε το κόστος εξ αιτίας της μεταβολής του κλίματος και μετά τις εκθέσεις του IPCC (=Intergovernmental Panel On Climate Change) που περιέγραψαν αυτές τις μεταβολές, έγινε το θέμα του περιβάλλοντος και του κλίματος «μόδα».
Mosbrugger: Οι εκθέσεις του IPCC παρουσιάστηκαν πριν από 15 χρόνια. Αφ’ ότου υπολογίστηκε όμως το κόστος για την εθνική οικονομία, προέκυψε μια νέα «συνείδηση» για την αξία της βιόσφαιρας. Αυτό είναι καλό, αν και η δημόσια συζήτηση εξελίσσεται μερικές φορές στραβά. Γιατί, αν οι πολικές αρκούδες επιβιώσουν ή όχι των αλλαγών του κλίματος, αυτό ελάχιστα ενδιαφέρει τη βιόσφαιρα αλλά και τον άνθρωπο. Πολύ σημαντικότερο είναι, αν θα επιβιώσουν ορισμένα θεμελιώδη είδη, όπως κάποια βακτήρια. Επειδή, αν κάποια στιγμή εκλείψουν από τη Γη, ίσως να μην ευδοκιμούν πλέον τα δημητριακά και να οδηγηθούμε σε μαζική ασιτία. Συνήθως αντιλαμβανόμαστε αυτούς τους συσχετισμούς, όταν παρουσιαστεί η μοιραία έλλειψη και τότε είναι πολύ αργά. Μόνο όταν μειωθούν οι σοδιές θα αρχίσουμε να αναζητάμε τα αίτια, αλλά τα βακτήρια θα έχουν πια εξαφανιστεί.
P.H.: Ίσως γι’ αυτό οι άνθρωποι ενδιαφέρονται με μισή καρδιά για την υπερθέρμανση του πλανήτη μας, επειδή δεν μας δυσκολεύει αυτό ως βιολογικό είδος.
Mosbrugger: Πιθανόν! Ο άνθρωπος ήρθε εξελισσόμενος από την Αφρική - το σώμα μας φαίνεται να είναι ανθεκτικό στις υψηλότερες θερμοκρασίες. Και μια μικρή μεταβολή στη συγκέντρωση του διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα, δεν θα μας επιβαρύνει. Πιθανόν να οδηγήσει σε πείνα, πολέμους και μετακινήσεις πληθυσμών, διάφορες περιοχές του πλανήτη και πολλές κοινωνίες θα ταλαιπωρηθούν και γι’ αυτό το λόγο θα έπρεπε να πάρουμε έγκαιρα τα μέτρα μας. Αυτά όμως δεν αφορούν τηςν επιβίωσή μας ως βιολογικό είδος.
P.H.: Ως άνθρωποι έχουμε αποσυνδεθεί σε μεγάλο βαθμό από την εξέλιξη, για παράδειγμα αντισταθμίζουμε μεταβολές της θερμοκρασίας με κατάλληλα ενδύματα και με τη διαμόρφωση των κατοικιών μας, καταπολεμούμε τις ασθένειες με κατάλληλα φάρμακα και για την πείνα υπάρχει η βιομηχανική παραγωγή τροφίμων.
Mosbrugger: Σωστά αυτά! Ο άνθρωπος είναι το μοναδικό ζώο, το οποίο δεν επηρεάζεται άμεσα, λόγω της «πολιτισμικής εξέλιξης», από τις περιβαλλοντικές μεταβολές μικρής κλίμακας.
P.H.: Δεν εξελισσόμαστε λοιπόν περαιτέρω; Οι ανανεώσεις προκύπτουν συνήθως μέσα σε εποχές κρίσης.
Mosbrugger: Ο άνθρωπος έχει αποσυνδεθεί πράγματι σε σημαντικό βαθμό από μια φυσική εξέλιξη. Βρίσκεται κυρίως υπό την επιρροή της πολιτισμικής εξέλιξης. Αν, για παράδειγμα, εμβολιαστούν κάποιοι άνθρωποι ενάντια σε μια επιθετική γρίπη, τότε επιβιώνουν σε σύγκριση με εκείνους που δεν εμβολιάστηκαν. Οι πιθανότητες επιβίωσης των απογόνων εξαρτάται πολύ περισσότερο από τα διαθέσιμα φάρμακα και το πολιτισμικό περιβάλλον, παρά από τα γονίδια.
P.H.: Φαίνεται ότι χάριν της σύγχρονης τεχνολογίας είμαστε σε θέση να ελέγξουμε μεταβολές στην ατμόσφαιρα. Τουλάχιστον ως είδος δεν απειλείται ο άνθρωπος. Κρατάμε λοιπόν το μέλλον μας στα χέρια μας;
Mosbrugger: Όπως είπα ήδη, ως είδος δεν απειλούμαστε άμεσα, έχουμε όμως την ευθύνη για την ποιότητα του μέλλοντός μας. Πρέπει ειδικότερα να κατανοήσουμε σωστά το ρόλο του ανθρώπου στο γενικότερο «σύστημα Γη» και τότε να ενεργήσουμε «λογικά», που σημαίνει, να προσανατολιστούμε σε μακροπρόθεσμες προοπτικές.
P.H.: Επειδή το «σύστημα Γη» δεν γίνεται εύκολα κατανοητό από το μέσο άνθρωπο, δεν θα ήταν ευκολότερο να εξηγηθούν καλύτερα κεντρικές επιστημονικές αντιλήψεις, όπως η εξέλιξη των ειδών; Στις ΗΠΑ πιστεύουν πολλοί άνθρωποι στη «θεϊκή δημιουργία», σε ένα δημιουργό που έφτιαξε τον κόσμο. Στη Χαϊδελβέργη προγραμματίζουν Ελβετοί «δημιουργιστές» να κατασκευάσουν ένα πάρκο με παραστάσεις από τη «δημιουργία»!
Mosbrugger: Δεν νομίζω ότι χρειάζεται να ασχολούμαστε με τέτοια πράγματα. Ο «δημιουργισμός» είναι μια επιστημονική ανοησία και, όσο ξέρουμε, επιστημονικές ανοησίες δεν επικράτησαν ποτέ. Είναι γνωστό ότι μερικοί άνθρωποι έχουν την τάση να πιστεύουν σε κάτι μεγάλο, π.χ. σε ένα θεό, αν δυσκολευτούν κάπως. Δυσκολίες σε εποχές κρίσεων, πολέμων ή και μεγάλων αναστατώσεων, ακόμα και σε περίπτωση πολλαπλών και σύνθετων ερευνητικών αποτελεσμάτων, τα οποία δεν είναι σε θέση να κατανοήσουν.
Μακροπρόθεσμα θα επιβιώσουν εκείνες οι κατευθύνσεις πίστης που αποδέχονται τα επιστημονικά αποτελέσματα. Όλα τα υπόλοιπα είναι παροδικά φαινόμενα. Κοιτάξτε για παράδειγμα το χριστιανισμό: επιβιώνει, επειδή από μια εποχή και μετά άρχισε η εκκλησία να υιοθετεί τα επιστημονικά αποτελέσματα. Κανένας ευφυής χριστιανός δεν πιστεύει πια ότι η ηλικία της Γης είναι μόνο μερικές χιλιάδες χρόνια.
