(του MΙCΗΑΕL BRΟΟΚS, ΒΗΜΑ, 6/1/2009)
Αυτό είναι δίλημμα: το 2ΟΟ9 έχει ονομαστεί Διεθνές Έτος Αστρονομίας καθώς είναι η 4OOή επέτειος της χρήσης του τηλεσκοπίου από τον Γαλιλαίο. Ατυχώς είναι και η 2OOή επέτειος από τη γέννηση του Δαρβίνου και έτσι το 2009 ονομάστηκε δικαίως και Έτος Δαρβίνου.
Και οι δύο επέτειοι έχουν ισχυρούς λόγους ύπαρξης και είμαστε ανήμποροι να αποφασίσουμε ποια είναι η σημαντικότερη. Φυσικά πρόκειται για ένα άδικο ερώτημα. Ο Γαλιλαίος και ο Δαρβίνος εργάστηκαν σε διαφορετικά πεδία, σε διαφορετικές χρονικές περιόδους και κάτω από διαφορετικές κοινωνικές πιέσεις. Παρ΄ όλα αυτά θέσαμε σε ειδήμονες ένα ερώτημα το οποίο είναι πολύ απλό: Ποιος από τους δύο γκρέμισε την ανθρωπότητα από το βάθρο της; Ο άνδρας που έδειξε ότι ο άνθρωπος δεν είναι παρά το τελευταίο μιας σειράς ζώων; Ή ο άνθρωπος που κατέδειξε υπεράνω πάσης αμφισβήτησης ότι η Γη δεν είναι το κέντρο κανενός;
Αν αφήναμε τον Δαρβίνο και τον Γαλιλαίο να επιχειρηματολογήσουν σχετικά με την υπεροχή τους δεν χωρεί αμφιβολία ότι θα επικρατούσε ο Γαλιλαίος. Ο κατ΄ οίκον περιορισμός ο οποίος του επιβλήθηκε μετά την υποστήριξη των ιδεών του μπροστά στην Ιερά Εξέταση της Καθολικής Εκκλησίας διήρκεσε ως το τέλος της ζωής του. Ως μέγας πολεμιστής, όμως, ο Γαλιλαίος ξόδεψε το μεγαλύτερο μέρος της ενέργειάς του στην υπεράσπιση του εαυτού του.
Αντιθέτως ο Δαρβίνος αποτραβήχτηκε από την αντιπαράθεση και άφησε άλλους να επιχειρηματολογήσουν για τις θέσεις του. Ορρωδούσε ο Δαρβίνος ή άφηνε το έργο του να μιλήσει από μόνο του; Η στάση του ως προς τη δημοσιοποίηση της χαμένης πίστης του μας δίνει μια ένδειξη. Μη θέλοντας να πληγώσει τη σύζυγό του και την οικογένειά του με τη νεοαποκτηθείσα ασέβειά του, περιέγραψε τη θρησκευτική του θέση με τον νεολογισμό -εκείνη την εποχή- «αγνωστικιστής». Ο Δαρβίνος ήταν ένας ήρεμος πραγματιστής, ο οποίος δεν είχε διάθεση να γκρεμίσει κανέναν από το βάθρο του. Τούτου λεχθέντος, η πίστη του Γαλιλαίου δεν επηρεάστηκε καθόλου από την ανακάλυψή του.
Ανεξάρτητα, πάντως, από το τι πίστευε ο καθένας από τους δύο μεγάλους άνδρες, ο Γαλιλαίος είχε τη μεγαλύτερη μακροχρόνια επίδραση. Πολύ περισσότεροι άνθρωποι πιστεύουν ότι η Γη κινείται γύρω από τον Ήλιο σε σχέση εκείνους οι οποίοι πιστεύουν ότι οι άνθρωποι προέκυψαν από τα ζώα χάρη στη φυσική επιλογή.
Πρέπει πάντως να παραδεχθούμε ότι ο Γαλιλαίος είχε ένα πλεονέκτημα: 2ΟΟ περισσότερα χρόνια για τη διάδοση των ιδεών του. Επίσης ο Δαρβίνος εργάστηκε πολύ σκληρότερα.
Τελικώς οι ειδήμονες αποφάσισαν ότι ο Δαρβίνος συνέβαλε περισσότερο στο να αλλάξει η ιδέα μας για τους εαυτούς μας. Έτσι το 2009 είναι το Έτος Δαρβίνου!
ΛΟΡΕΝΣ ΚΡΑΟΥΣ, Θεωρητικός φυσικός και κοσμολόγος, Πολιτειακό Πανεπιστήμιο της Αριζόνα: Ηταν ξεκάθαρο πριν από τον Δαρβίνο ότι μοιραζόμαστε πολλά κοινά με τα άλλα είδη. Αυτό που άριστα έκανε ήταν να απομακρύνει την ασυνέχεια ανάμεσα στους ανθρώπους και στα άλλα είδη και να καταδείξει ότι οι μη ορχηστρωμένοι νόμοι της φύσης θα μπορούσαν να παράξουν την ποικιλομορφία της ζωής που παρατηρούμε. Αλλά ο Γαλιλαίος μάς απομάκρυνε από το κέντρο του Σύμπαντος: πόσο μεγαλύτερη πτώση θα μπορούσαμε να βιώσουμε; Επιπροσθέτως αντικατέστησε τη «θεϊκά αποκαλυπτόμενη» γνώση με την εμπειρική γνώση. Ψηφίζω Γαλιλαίο.
ΠΟΛ ΝΤΕΪΒΙΣ, Φυσικός και κοσμολόγος, Πολιτειακό Πανεπιστήμιο της Αριζόνα: Και οι δύο έκαναν προκλητικές ανακαλύψεις αλλά η Κοσμολογία είναι πολύ πιο απόμακρη, κυριολεκτικά, συγκριτικά με τη Βιολογία. Η Γη γυρίζει γύρω από τον Ηλιο αλλά πόσο αυτό επιδρά στην τιμή της μπίρας; Η ιδέα δεν άρεσε στην Εκκλησία, αλλά κανείς δεν έπαθε κατάθλιψη ούτε επαναστάτησε για αυτό. Αντιθέτως ο Δαρβίνος χτύπησε τη ρίζα τού τι σημαίνει να είναι κανείς άνθρωπος. Αυτό είναι τόσο σημαντικό ώστε πολλοί Αμερικανοί βρίσκονται ακόμη σε άρνηση σχετικά με το ότι η ανθρώπινη φύση είναι προϊόν της εξέλιξης.
ΣΤΙΒΕΝ ΠΙΝΚΕΡ, Ψυχολόγος, Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ: Θα έλεγα ο Δαρβίνος. Το δόγμα που εξισώνει τη σχηματική κεντρικότητα των ανθρώπων στην ηθική τάξη με την κυριολεκτική κεντρικότητά τους στον φυσικό κόσμο είναι πιθανότατα μια ιδιοτροπία της μεσαιωνικής Εκκλησίας και όχι μια βασική ενδογενής ιδιότητα της ανθρώπινης σκέψης. Είναι λοιπόν ευκολότερο να ανατραπεί σε σχέση με την ιδέα ότι μια πολύπλοκη οργάνωση απαιτεί έναν σχεδιαστή, πράγμα το οποίο είναι βαθιά ριζωμένο στον τρόπο με τον οποίο βρίσκουμε νόημα στον κόσμο.
MAT ΡΙΝΤΛΕΪ, Συγγραφέας Εξελικτικής Βιολογίας: Δεν υπάρχει ανταγωνισμός: ο Δαρβίνος, επειδή ο βαθμός στον οποίο μας έριξε από το βάθρο μας δεν έχει ακόμη αφομοιωθεί. Μόλις πριν από 12 χρόνια οι επιστήμονες πίστευαν ότι υπήρχαν γονίδια τα οποία καθιστούσαν μοναδικό τον ανθρώπινο εγκέφαλο. Τώρα γνωρίζουμε ότι οι εγκέφαλοί μας είναι μεγαλύτεροι από αυτούς των ποντικών μόνο και μόνο επειδή έχουμε εξελιχθεί να ενεργοποιούμε μια ομάδα από γονίδια που αυξάνουν τον εγκέφαλο για λίγο περισσότερο χρόνο. Οι βαθιές ομοιότητες της ζωής είναι εκπληκτικές. Συγκρίνεται αυτό με τι; Ποιος νοιάζεται για ποια μπάλα βράχων περιφέρεται γύρω από την άλλη;
Και οι δύο επέτειοι έχουν ισχυρούς λόγους ύπαρξης και είμαστε ανήμποροι να αποφασίσουμε ποια είναι η σημαντικότερη. Φυσικά πρόκειται για ένα άδικο ερώτημα. Ο Γαλιλαίος και ο Δαρβίνος εργάστηκαν σε διαφορετικά πεδία, σε διαφορετικές χρονικές περιόδους και κάτω από διαφορετικές κοινωνικές πιέσεις. Παρ΄ όλα αυτά θέσαμε σε ειδήμονες ένα ερώτημα το οποίο είναι πολύ απλό: Ποιος από τους δύο γκρέμισε την ανθρωπότητα από το βάθρο της; Ο άνδρας που έδειξε ότι ο άνθρωπος δεν είναι παρά το τελευταίο μιας σειράς ζώων; Ή ο άνθρωπος που κατέδειξε υπεράνω πάσης αμφισβήτησης ότι η Γη δεν είναι το κέντρο κανενός;Αν αφήναμε τον Δαρβίνο και τον Γαλιλαίο να επιχειρηματολογήσουν σχετικά με την υπεροχή τους δεν χωρεί αμφιβολία ότι θα επικρατούσε ο Γαλιλαίος. Ο κατ΄ οίκον περιορισμός ο οποίος του επιβλήθηκε μετά την υποστήριξη των ιδεών του μπροστά στην Ιερά Εξέταση της Καθολικής Εκκλησίας διήρκεσε ως το τέλος της ζωής του. Ως μέγας πολεμιστής, όμως, ο Γαλιλαίος ξόδεψε το μεγαλύτερο μέρος της ενέργειάς του στην υπεράσπιση του εαυτού του.
Αντιθέτως ο Δαρβίνος αποτραβήχτηκε από την αντιπαράθεση και άφησε άλλους να επιχειρηματολογήσουν για τις θέσεις του. Ορρωδούσε ο Δαρβίνος ή άφηνε το έργο του να μιλήσει από μόνο του; Η στάση του ως προς τη δημοσιοποίηση της χαμένης πίστης του μας δίνει μια ένδειξη. Μη θέλοντας να πληγώσει τη σύζυγό του και την οικογένειά του με τη νεοαποκτηθείσα ασέβειά του, περιέγραψε τη θρησκευτική του θέση με τον νεολογισμό -εκείνη την εποχή- «αγνωστικιστής». Ο Δαρβίνος ήταν ένας ήρεμος πραγματιστής, ο οποίος δεν είχε διάθεση να γκρεμίσει κανέναν από το βάθρο του. Τούτου λεχθέντος, η πίστη του Γαλιλαίου δεν επηρεάστηκε καθόλου από την ανακάλυψή του.
Ανεξάρτητα, πάντως, από το τι πίστευε ο καθένας από τους δύο μεγάλους άνδρες, ο Γαλιλαίος είχε τη μεγαλύτερη μακροχρόνια επίδραση. Πολύ περισσότεροι άνθρωποι πιστεύουν ότι η Γη κινείται γύρω από τον Ήλιο σε σχέση εκείνους οι οποίοι πιστεύουν ότι οι άνθρωποι προέκυψαν από τα ζώα χάρη στη φυσική επιλογή.
Πρέπει πάντως να παραδεχθούμε ότι ο Γαλιλαίος είχε ένα πλεονέκτημα: 2ΟΟ περισσότερα χρόνια για τη διάδοση των ιδεών του. Επίσης ο Δαρβίνος εργάστηκε πολύ σκληρότερα.
Τελικώς οι ειδήμονες αποφάσισαν ότι ο Δαρβίνος συνέβαλε περισσότερο στο να αλλάξει η ιδέα μας για τους εαυτούς μας. Έτσι το 2009 είναι το Έτος Δαρβίνου!
ΛΟΡΕΝΣ ΚΡΑΟΥΣ, Θεωρητικός φυσικός και κοσμολόγος, Πολιτειακό Πανεπιστήμιο της Αριζόνα: Ηταν ξεκάθαρο πριν από τον Δαρβίνο ότι μοιραζόμαστε πολλά κοινά με τα άλλα είδη. Αυτό που άριστα έκανε ήταν να απομακρύνει την ασυνέχεια ανάμεσα στους ανθρώπους και στα άλλα είδη και να καταδείξει ότι οι μη ορχηστρωμένοι νόμοι της φύσης θα μπορούσαν να παράξουν την ποικιλομορφία της ζωής που παρατηρούμε. Αλλά ο Γαλιλαίος μάς απομάκρυνε από το κέντρο του Σύμπαντος: πόσο μεγαλύτερη πτώση θα μπορούσαμε να βιώσουμε; Επιπροσθέτως αντικατέστησε τη «θεϊκά αποκαλυπτόμενη» γνώση με την εμπειρική γνώση. Ψηφίζω Γαλιλαίο.
ΠΟΛ ΝΤΕΪΒΙΣ, Φυσικός και κοσμολόγος, Πολιτειακό Πανεπιστήμιο της Αριζόνα: Και οι δύο έκαναν προκλητικές ανακαλύψεις αλλά η Κοσμολογία είναι πολύ πιο απόμακρη, κυριολεκτικά, συγκριτικά με τη Βιολογία. Η Γη γυρίζει γύρω από τον Ηλιο αλλά πόσο αυτό επιδρά στην τιμή της μπίρας; Η ιδέα δεν άρεσε στην Εκκλησία, αλλά κανείς δεν έπαθε κατάθλιψη ούτε επαναστάτησε για αυτό. Αντιθέτως ο Δαρβίνος χτύπησε τη ρίζα τού τι σημαίνει να είναι κανείς άνθρωπος. Αυτό είναι τόσο σημαντικό ώστε πολλοί Αμερικανοί βρίσκονται ακόμη σε άρνηση σχετικά με το ότι η ανθρώπινη φύση είναι προϊόν της εξέλιξης.
ΣΤΙΒΕΝ ΠΙΝΚΕΡ, Ψυχολόγος, Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ: Θα έλεγα ο Δαρβίνος. Το δόγμα που εξισώνει τη σχηματική κεντρικότητα των ανθρώπων στην ηθική τάξη με την κυριολεκτική κεντρικότητά τους στον φυσικό κόσμο είναι πιθανότατα μια ιδιοτροπία της μεσαιωνικής Εκκλησίας και όχι μια βασική ενδογενής ιδιότητα της ανθρώπινης σκέψης. Είναι λοιπόν ευκολότερο να ανατραπεί σε σχέση με την ιδέα ότι μια πολύπλοκη οργάνωση απαιτεί έναν σχεδιαστή, πράγμα το οποίο είναι βαθιά ριζωμένο στον τρόπο με τον οποίο βρίσκουμε νόημα στον κόσμο.
MAT ΡΙΝΤΛΕΪ, Συγγραφέας Εξελικτικής Βιολογίας: Δεν υπάρχει ανταγωνισμός: ο Δαρβίνος, επειδή ο βαθμός στον οποίο μας έριξε από το βάθρο μας δεν έχει ακόμη αφομοιωθεί. Μόλις πριν από 12 χρόνια οι επιστήμονες πίστευαν ότι υπήρχαν γονίδια τα οποία καθιστούσαν μοναδικό τον ανθρώπινο εγκέφαλο. Τώρα γνωρίζουμε ότι οι εγκέφαλοί μας είναι μεγαλύτεροι από αυτούς των ποντικών μόνο και μόνο επειδή έχουμε εξελιχθεί να ενεργοποιούμε μια ομάδα από γονίδια που αυξάνουν τον εγκέφαλο για λίγο περισσότερο χρόνο. Οι βαθιές ομοιότητες της ζωής είναι εκπληκτικές. Συγκρίνεται αυτό με τι; Ποιος νοιάζεται για ποια μπάλα βράχων περιφέρεται γύρω από την άλλη;
