(ΒΗΜΑ, 11/1/2009)
Ο Αϊνστάιν με τη γνωστή αφοπλιστική ειλικρίνειά του αναρωτήθηκε κατά τη διάρκεια μιας συνέντευξης στους «Νew Υork Τimes» το 1942: «Πώς συμβαίνει κανείς να μη με καταλαβαίνει αλλά σε όλους να αρέσω;». Ο μεγάλος φυσικός δεν ήταν μακριά από την αλήθεια: πόσοι μπορούν να ισχυριστούν ότι γνωρίζουν σε βάθος τη θεωρία της σχετικότητας; Παρ' όλα αυτά η συντριπτική πλειονότητα των ανθρώπων την αποδέχεται ως ορθή.
Στον αντίποδα βρίσκεται η θεωρία του Δαρβίνου, η σχετική απλότητα (δεν περιλαμβάνει «σκληρά» μαθηματικά ούτε ακαταλαβίστικη ορολογία!) της οποίας θα έπρεπε να την έχει καταστήσει κατανοητή και αποδεκτή. Και όμως! Τα ποσοστά αποδοχής της σε ορισμένα σημεία του πλανήτη είναι κάτω του 50%, ενώ ακόμη και μεταξύ βιολόγων υπάρχουν πολλές παρανοήσεις σχετικά με το περιεχόμενο της εξελικτικής θεωρίας.Πολύ μελάνι έχει χυθεί προκειμένου να εξηγηθεί η προφανής δυσκολία μας να κατανοήσουμε και να αποδεχθούμε τη θεωρία του Δαρβίνου, η οποία, σε πολύ αδρές γραμμές, λέει πως τα είδη δεν είναι σταθερά και αμετάβλητα και πως όλα τα σημερινά αλλά και εξαφανισμένα είδη ανάγονται σε έναν κοινό πρόγονο. Σύμφωνα πάντως με τους ειδήμονες, βασικός λόγος της απροθυμίας μας είναι το γεγονός ότι μας αποκαθηλώνει από το βάθρο μας ως κορωνίδας, τελικού και τέλειου δημιουργήματος της εξελικτικής διαδικασίας και μας τοποθετεί απλώς σε μια σειρά άλλων ζώων.
Αν σε αυτό προστεθεί το γεγονός ότι από την αρχή της διατύπωσής της η θεωρία δέχθηκε την επίθεση της Εκκλησίας, καθώς και το γεγονός ότι διδάσκεται πλημμελώς στα σχολεία (ελληνικά και όχι μόνο), δεν είναι δύσκολο να αντιληφθεί κανείς ότι ένα μεγάλο ποσοστό των ανθρώπων εμφανίζει «εξελικτικό αναλφαβητισμό». Ωστόσο το 2009 παρέχει μια καλή ευκαιρία να βελτιώσουμε την κατάσταση. Γιατί; Επειδή το 2009 έχει ονομαστεί «Ετος Δαρβίνου» καθώς συμπληρώνονται 200 χρόνια από τη γέν νησή του και 150 χρόνια από την πρώτη δημοσίευση του έργου του «Τhe Οrigin of Species». Γιορτάζοντας λοιπόν την επέτειο της γέννησης τόσο του Δαρβίνου όσο και του έργου του, πολλά πανεπιστήμια, ερευνητικά ιδρύματα και μουσεία μάς παρέχουν άφθονο υλικό γνωριμίας με τον μεγάλο φυσιοδίφη. Πράγματι, ποτέ στο παρελθόν δεν υπήρξε καλύτερη ευκαιρία να μάθει κανείς από υπεύθυνα χείλη ποιος ήταν και τι είπε ο Δαρβίνος.
Στο πλαίσιο αυτό το ΒΗΜΑScience αποφάσισε να αφιερώσει μια σειρά άρθρων στον Δαρβίνο και στην εξελικτική θεωρία. Θα ανατρέξουμε στη βιβλιογραφία (του Δαρβίνου και αυτή που αφορά τον Δαρβίνο), θα διαβάσουμε αποσπάσματα από την αλληλογραφία του και τις σημειώσεις του (ναι, ναι, θα γίνουμε αδιάκριτοι γιατί τίποτε δεν μας αποκαλύπτει έναν άνθρωπο καλύτερα από τις δικές του σκέψεις), θα μιλήσουμε με ειδικούς και θα λάβουμε αφορμές από την επικαιρότητα για να καταδείξουμε πόσο σημερινός μπορεί να είναι.
Στόχος μας δεν είναι να (υπο)στηρίξουμε την εξελικτική θεωρία. Εκτιμούμε ότι δεν χρήζει της βοήθειάς μας! Παραμένει 150 χρόνια μετά τη διατύπωσή της η μόνη ικανή να εξηγήσει τα ευρήματα της σύγχρονης βιολογίας επαληθεύοντας τη ρήση του ουκρανικής καταγωγής εξελικτικού βιολόγου Τheodosius Dobzhansky (1900-1975) πως «τίποτε στη βιολογία δεν έχει νόημα παρά υπό το φως της εξέλιξης» (Νothing in biology makes sense except in the light of evolution). Πιστεύουμε όμως ότι θα μπορούσαμε να σας μεταδώσουμε την αγάπη μας γι΄ αυτήν καθώς πραγματικά αποτελεί ένα πρίσμα μέσα από το οποίο αξίζει κανείς να δει τον κόσμο και τη θέση του μέσα σε αυτόν. Ως αρχή, παραθέτουμε σήμερα ένα αδρό χρονολόγιο της ζωής του Δαρβίνου. Τα πιο ενδιαφέροντα έπονται.
Σταθμοί στη ζωή του Δαρβίνου:
12 Φεβρουαρίου 1809: Γέννηση Καρόλου Ρόμπερτ Δαρβίνου στο πατρικό του σπίτι «Τhe Μount» στο Shrewsbury της Αγγλίας.
1825-27: Φοίτηση στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου του Εδιμβούργου. Αποφασίζει ότι δεν του αρέσει.
1827-31: Φοίτηση στο Christ΄s College του Πανεπιστημίου του Κέιμπριτζ και προετοιμασία για σταδιοδρομία στην Εκκλησία.
Αύγουστος 1831: Πρόσκληση να υπηρετήσει ως άμισθος φυσιοδίφης στο σκάφος του Βασιλικού Ναυτικού «Τhe Βeagle», το οποίο επρόκειτο να κάνει τον περίπλου του νοτίου ημισφαιρίου.
27 Δεκεμβρίου 1831: Απόπλους του σκάφους «Τhe Βeagle» από το λιμάνι του Devenport της Αγγλίας. Στη διάρκεια του 5ετούς ταξιδιού ο Δαρβίνος θα συλλέξει πλήθος φυτικών και ζωικών ειδών και θα κάνει παρατηρήσεις οι οποίες θα τον οδηγήσουν στη διατύπωση της θεωρίας του. 2 Οκτωβρίου 1836: Επιστροφή του σκάφους «Τhe Βeagle» στην Αγγλία.
1837: Εγκατάσταση στο Λονδίνο και έναρξη συγγραφής του 5τομου έργου «Ζoology of the Voyage of Η.Μ.S. Βeagle», το οποίο δημοσιεύεται σε συνέχειες από το 1840 ως το 1843.
11 Νοεμβρίου 1838: Πρόταση γάμου στην εξαδέλφη του Εmma Wedgwood. Παντρεύονται στις 29 Ιανουαρίου 1839.
27 Δεκεμβρίου 1839: Γέννηση του πρώτου (θα ακολουθήσουν άλλα 9!) παιδιού του ζευγαριού. Ο Δαρβίνος αρχίζει να παρατηρεί την παιδική ανάπτυξη.
17 Σεπτεμβρίου 1842: Εγκατάσταση της οικογένειας Δαρβίνου στο «Down Ηouse» στο Κεντ της Αγγλίας. Ορμητήριο και ερημητήριο του Δαρβίνου για το υπόλοιπο της ζωής του.
1842 και 1844: Συγγραφή μικρών σε έκταση δοκιμίων όπου εκτίθενται οι απόψεις που αργότερα θα περιγραφούν λεπτομερώς στο βιβλίο του «Τhe Οrigin of Species».
1846: Ολοκληρώνει τον τρίτο και τελευταίο τόμο τού «Τhe Geology of the Voyage of the Βeagle» και ξεκινά μια εργασία για τα θυσανόποδα, η οποία θα διαρκέσει 8 χρόνια και θα καταγραφεί σε 4 τόμους.
23 Απριλίου 1851: Θάνατος της 1Oχρονης και πολυαγαπημένης κόρης του Δαρβίνου Αnne Εlizabeth. Πείθεται ότι δεν υπάρχει Θεός!
9 Σεπτεμβρίου 1854: ολοκλήρωση της εργασίας των θυσανόποδων και «έναρξη της τακτοποίησης των σημειώσεών του για τη Θεωρία των Ειδών», όπως σημειώνει στο ημερολόγιό του.
18 Ιουνίου 1858: Λήψη του διάσημου πια γράμματος του Αlfred Russel Wallace, ο οποίος έχει επίσης καταλήξει στο συμπέρασμα ότι τα είδη εξελίσσονται μέσω της φυσικής επιλογής!
1 Ιουλίου 1858: Τόσο το γράμμα του Wallace όσο και ένα σχετικό δοκίμιο του Δαρβίνου διαβάζονται ταυτόχρονα στη συνεδρία της Linnaean Society στο Λονδίνο. Αμέσως μετά καταπιάνεται με τη συγγραφή του έργου του «Τhe Οrigin of Species».
24 Νοεμβρίου 1859: Εκδοση σε 1.250 αντίτυπα τού «Τhe Οrigin of Species». Πωλούνται όλα την πρώτη ημέρα! Ακολουθούν πολλές εκδόσεις.
24 Φεβρουαρίου 1871: Εκδοση τού «Τhe Descent of Μan».
26 Νοεμβρίου 1872: Εκδοση τού «Τhe Εxpression of Εmotions in Μan and Αnimals».
19 Απριλίου 1882: Θάνατος του Δαρβίνου στο σπίτι του. Ενταφιασμός στο West-minster Αbbey.
