Η επανάσταση στην Ουγγαρία το 1956

Το δεύτερο σημαντικό επεισόδιο που συντάραξε το σοβιετικό μπλοκ στην ανατολική Ευρώπη, μετά το ξεσήκωμα στην Ανατολική Γερμανία το 1953, ήταν η επανάσταση στην Ουγγαρία του 1956, η οποία καταπνίγηκε μεν από τα σοβιετικά στρατεύματα, άφησε όμως σημαντικές πληγές σε όλους τους ανθρώπους που έζησαν εκείνα τα γεγονότα. Η πραγματική διάρκεια των γεγονότων ήταν σχετικά σύντομη, από τις 23 Οκτωβρίου μέχρι τις 4 Νοεμβρίου 1956, οπότε εισέβαλε ο «Ερυθρός Στρατός». Όμως πολλές ομάδες Ούγγρων πολέμησαν εναντίον των Σοβιετικών μέχρι τις αρχές του 1957, μερικοί μάλιστα στα βουνά της χώρας.

Η Ουγγαρία μετέπεσε το έτος 1945, με την είσοδο του σοβιετικού στρατού στη χώρα, από το φιλοναζιστικό καθεστώς σε κομμουνιστικό. Η κυβέρνηση συνασπισμού από λίγους κομμουνιστές και σοσιαλδημοκράτες, αλλά περισσότερους εκπροσώπους των αγροτών και των «ευγενών», βρισκόταν υπό τον έλεγχο των Σοβιετικών και ανάλογη ήταν η πολιτική της.

(click)

Στην πρώτη περίοδο αυτής της διακυβέρνησης πργματοποιήθηκε η κολεκτιβοποίηση της καλλιεργήσιμης γης, η οποία στο μεγαλύτερο μέρος της ανήκε σε μεγαλοτσιφλικάδες. Αρμόδιος και κινητήρια μηχανή γι’ αυτή την πολιτική ήταν ο κομμουνιστής Imre Nagy (διαβάζεται Νοτζ), ο οποίος στις μετέπειτα εξελίξεις έπαιξε κορυφαίο ρόλο. Σταδιακά και υπό τον έλεγχο των Σοβιετικών ομογενοποιήθηκαν οι πολιτικές δυνάμεις της χώρας, οπότε προωθήθηκαν σε πρωτεύοντα ρόλο οι κομμουνιστές. Το «ενιαίο κόμμα» MDP έλαβε το έτος 1949 πάνω από το 95% των ψήφων κι έτσι παγιώθηκε η κομμουνιστική κυριαρχία στη χώρα. Αυτή η κυριαρχία προσωποποιήθηκε από τον Mátyás Rákosi, ο οποίος δημιούργησε για τον εαυτό του ένα αντίγραφο προσωπολατρείας τύπου Στάλιν, Ούλμπριχτ ή Χότζα στην Αλβανία. Παράλληλα εξελίσσονταν δίκες προσωπικών αντιπάλων και διαφωνούντων, «πρακτόρων του ιμπεριαλισμού», με εικονικές δίκες και εκτελέσεις κατά το σταλινικό πρότυπο. 

Μετά το 1953, αφού πέθανε ο Στάλιν και αποκαθηλώθηκε ο μύθος του από τον Χρουστσόφ, έγιναν στην Ουγγαρία προσπάθειες εξισορρόπησης και ομαλοποίησης, όπως και σε όλο το ανατολικό μπλοκ, πράγμα που οδήγησε σε σύγκρουση των κατεστημένων σταλινικών και των περιθωριοποιημένων κομμουνιστών, αντιπάλων του Ράκοζι. Το ίδιο έτος έγινε πρωθυπουργός ο Νοτζ, ενώ ο Ράκοζι συνέχισε να έχει τον έλεγχο του κόμματος. Ο Νοτζ προώθησε μια νέα αγροτική μεταρρύθμιση, ενάντια στη δική του κολεκτιβοποίηση που είχε εφαρμόσει προ 10-12-ετίας. Αυτές οι προσπάθειες χαλάρωσης του καταπιεστικού καθεστώτος Ράκοζι και η επάνοδος στην πολιτική πολλών από τους καταδικασμένους «πράκτορες του ιμπεριαλισμού», όσοι δεν είχαν εκτελεστεί, έδωσε στον πληθυσμό μια αίσθηση φιλελευθεροποίησης. Ομάδες φοιτητών και διανοουμένων δημιούργησαν κύκλους συζητήσεων και δράσης και από αυτές τις ομάδες οργανώθηκαν το έτος 1956 οι πρώτες διαδηλώσεις. Παράλληλα εξελίσσονταν και στις υπόλοιπες χώρες του ανατολικού μπλοκ όμοιες διεργασίες και είχαν ήδη λάβει χώρα τα επαναστατικά επεισόδια του 1953 στην Ανατολική Γερμανία και αντίστοιχα στην Πολωνία.

(click)

Οι φοιτητές του Πολυτεχνείου της Βουδαπέστης έλαβαν άδεια να πραγματοποιήσουν στις 23 Οκτωβρίου 1956 διαδήλωση συμπαράστασης στους Πολωνούς εργάτες που είχαν ξεσηκωθεί. Με κατάπληξη διαπίστωσαν όλες οι πλευρές, όμως, ότι σ’ αυτή τη διαδήλωση προσήλθε ένα τεράστιο πλήθος ανθρώπων από όλες τις επαγγελματικές τάξεις, το οποίο πλήθος απαιτούσε πολιτική ελευθερία, ελεύθερες εκλογές, ελευθερία του τύπου, αποδέσμευση από τη Σοβιετική Ένωση κ.ά. Το ίδιο απόγευμα κατεδάφισαν οι διαδηλωτές το τεράστιο άγαλμα του Στάλιν και το έσυραν με τρακτέρ στους δρόμους της πόλης. Από την επόμενη μέρα, 24η Οκτωβρίου 1956, επεκτάθηκαν οι διαδηλώσεις σε όλες τις μεγαλύτερες πόλεις της χώρας και τις επόμενες μέρες άρχισαν να πυροβολούν μέλη των ουγγαρέζικων αρχών ασφαλείας στο πλήθος των διαδηλωτών. Στις 30 Οκτωβρίου ανήγγειλε ο πρώην ένθερμος κομμουνιστής και νυν ηγέτης της φιλελευθεροποίησης, Νοτζ, την κατάργηση του μονοκομματικού κράτους. 

Την 1η Νοεμβρίου κηρύχθηκε η αποδέσμευση της Ουγγαρίας από το «Σύμφωνο της Βαρσοβίας», αντίστοιχο του δυτικού ΝΑΤΟ. Την ίδια ημέρα αποφάσισαν οι ανατολικές χώρες να επέμβουν στρατιωτικά στην Ουγγαρία και να επιβάλλουν τη «σοσιαλιστική τάξη», όπως έγινε το 1953 στην Ανατολική Γερμανία και όπως έμελε να συμβεί το 1968 στην Τσεχοσλοβακία. Από τις 4 μέχρι τις 15 Νοεμβρίου εξελίσσονταν σε όλη τη χώρα μάχες μεταξύ, αφενός ομάδων επαναστατών με ελαφρύ οπλισμό και, αφετέρου, των κρατικών δυνάμεων και των σοβιετικών στρατευμάτων με βαρύ οπλισμό. Οι ελλείψεις των επαναστατών σε θέματα οργάνωσης και εξοπλισμού και η αδυναμία τους να πάρουν βοήθεια από το εξωτερικό, φάνηκε όταν μια ομάδα Ούγγρων επαναστατών κάλεσε στα σύνορα Ουγγαρίας-Αυστρίας έναν εκπρόσωπο της αυστριακής κυβέρνησης, της μόνης «δυτικής» χώρας στον περίγυρο της Ουγγαρίας, για διαπραγματεύσεις. Όταν έφτασε εκεί ένας Αυστριακός επίσημος, του ζήτησαν οι Ούγγροι οπλισμό και άρματα μάχης. Ο έκπληκτος Αυστριακός ζήτησε λίγο χρόνο για να συνεννοηθεί με την κυβέρνησή του.

Όταν επανήλθε ο επίσημος άφησε άφωνους τους Ούγγρους με την ερώτησή του: «Θέλετε ένα άρμα μάχης ή και τα δύο;» Οι Ούγγροι αγνοούσαν ότι η Αυστρία ήταν (και παραμένει) στρατιωτικά ουδέτερη χώρα και (μέχρι σήμερα) διέθετε ασήμαντες στρατιωτικές δυνάμεις. Αυτό το επεισόδιο που έκανε τότε το γύρο του κόσμου, έδειχνε ότι οι επαναστάτες ήταν τελείως ανοργάνωτοι και ασυντόνιστοι. Η δε στρατιωτική βοήθεια που υπόσχονταν διάφορες ομάδες από τη Δύση, ιδίως από τη Γερμανία, δεν ήταν δυνατόν να συγκεντρωθεί και προωθηθεί χωρίς τη σύμφωνη γνώμη των επίσημων κυβερνήσεων της Δύσης.

Οι μάχες στους δρόμους των μεγάλων πόλεων και κυρίως της Βουδαπέστης ήταν προφανές ότι θα κατέληγαν υπέρ του σοβιετικού στρατού και κατά των ανεκπαίδευτων και ανοργάνωτων Ούγγρων επαναστατών. Εκτιμάται ότι σ’ αυτά τα γεγονότα σκοτώθηκαν περί τους 20.000 Ούγγρους. Πάνω από 200.000 άτομα διέφυγαν μέσω Αυστρίας στη Δύση.

Την ίδια εποχή με την επανάσταση στην Ουγγαρία εξελισσόταν η επέμβαση των Άγγλων, Γάλλων και Ισραηλινών κατά της Αιγύπτου, όπου ο Νάσερ είχε εθνικοποιήσει τη διώρυγα του Σουέζ. Έτσι, Ανατολικοί και Δυτικοί ασχολούνταν ουσιαστικά μόνο με το «δικό» τους πρόβλημα και, εννοείται, κάθε πλευρά προσπαθούσε να αναδείξει για προπαγανδιστικούς λόγους τα δραματικά γεγονότα στην άλλη.

Ο πρωθυπουργός Νοτζ κατέφυγε στη γιουγκοσλαβική πρεσβεία της Βουδαπέστης, από όπου εξήλθε, όταν οι Σοβιετικοί του υποσχέθηκαν αμνηστία. Αμέσως μετά την έξοδό του συνελήφθη και μεταφέρθηκε σε (τότε) άγνωστο μέρος της Ρουμανίας. Το 1958 διεξήχθη μυστική δίκη και στη συνέχεια εκτελέστηκε. Αποκαταστάθηκε ως εθνικός ήρωας μετά την κατάρρευση του σοβιετικού μπλοκ το έτος 1989.

Επόμενη στρατιωτική επέμβαση των Σοβιετικών σε «φιλική χώρα» ήταν το 1968 στην Πράγα.

Η κατάργηση του ανατολικού μπλοκ ξεκίνησε πάλι από την Ουγγαρία. 

(Στέλιος Φραγκόπουλος, Stelios Frangopoulos)