Διαχρονική οπισθοδρομικότητα
Ως θέμα για το μάθημα της έκθεσης στις πανελλαδικές εξετάσεις επέλεξε η κεντρική επιτροπή εξετάσεων και πάλι, μετά από μερικά χρόνια, ένα απόσπασμα από το βιβλίο Δοκιμές του Γιώργου Σεφέρη που αναφέρεται στην παράδοση. Οι εξεταστές ζήτησαν από τους μαθητές να γράψουν τις απόψεις τους στο εξής θέμα:
Ως θέμα για το μάθημα της έκθεσης στις πανελλαδικές εξετάσεις επέλεξε η κεντρική επιτροπή εξετάσεων και πάλι, μετά από μερικά χρόνια, ένα απόσπασμα από το βιβλίο Δοκιμές του Γιώργου Σεφέρη που αναφέρεται στην παράδοση. Οι εξεταστές ζήτησαν από τους μαθητές να γράψουν τις απόψεις τους στο εξής θέμα:
«Ο Δήμος σας διοργανώνει μια εκδήλωση με θέμα την παράδοση. Ως εκπρόσωπος της μαθητικής σας κοινότητας, αναλάβατε τη σύνταξη ενός κειμένου που θα εκφωνηθεί στην εκδήλωση. Σε αυτό να αναφέρετε τις αιτίες για τις οποίες πολλοί νέοι σήμερα έχουν απομακρυνθεί από την παράδοση και να προτείνετε τρόπους επανασύνδεσής τους με αυτήν.»
Δεν εκπλήσσομαι για την εμμονή στην «παράδοση», η οποία δεν σημαίνει τίποτα ουσιαστικό και, αν σημαίνει για ορισμένους κάτι, αυτό το «κάτι» είναι τελείως διαφορετικό για τον καθένα. Οι εξεταστικές επιτροπές αποτελούνται, ανεξάρτητα από την εκάστοτε κυβέρνηση ή την/τον υπουργό, από συντηρητικούς ανθρώπους με παρωχημένες ιδέες, τις οποίες δεν είναι τις περισσότερες φορές ούτε οι ίδιοι σε θέση να αναπτύξουν και τεκμηριώσουν. Είναι τα υπολείμματα των χριστοδουλικών παραγόντων που θέλουν να αναστήσουν τα οπισθοδρομικά μηνύματα, τα οποία ο εμπνευστής και εκφραστής τους άφησε στη μέση του δρόμου.
Στις φροντιστηριακές ερμηνείες γίνεται αναφορά σε ένα κείμενο βιβλίου της Γ’ Λυκείου, όπου ένας εμφανώς ανασφαλής άνθρωπος ομολογεί ότι:
«Σας παρακαλώ να με συγχωρήσετε που μνημονεύω εδώ προσωπικές εμπειρίες· δεν έχω άλλο πειραματόζωο από εμένα. Και η προσωπική μου εμπειρία μου δείχνει πως το πράγμα που με βοήθησε, περισσότερο από κάθε άλλο, δεν ήταν οι αφηρημένοι στοχασμοί ενός διανοουμένου, αλλά η πίστη και η προσήλωσή μου σ’ έναν κόσμο ζωντανών και περασμένων ανθρώπων. στα έργα τους, στις φωνές τους, στο ρυθμό τους, στη δροσιά τους. Αυτός ο κόσμος, όλος μαζί, μου έδωσε το συναίσθημα πως δεν είμαι μια αδέσποτη μονάδα, ένα άχερο στ’ αλώνι. Μου έδωσε τη δύναμη να κρατηθώ ανάμεσα στους χαλασμούς που ήταν της μοίρας μου να ιδώ. Κι ακόμη, μ’ έκανε να νιώσω, όταν ξαναείδα το χώμα που με γέννησε, πως ο άνθρωπος έχει ρίζες, κι όταν τις κόψουν πονεί, βιολογικά, όπως όταν τον ακρωτηριάσουν…
Κι όλα τούτα θα μπορούσα να τα ονομάσω με τη λέξη παράδοση, που την ακούμε κάποτε ψυχρά και μας φαίνεται υπόδικη. Αλήθεια, υπάρχουν ροπές που νομίζουν πως η παράδοση μας στρέφει σε έργα παρωχημένα και ανθρώπους παρωχημένους. πως είναι πράγμα τελειωμένο και άχρηστο για τις σημερινές μας ανάγκες. πως δεν μπορεί να βοηθήσει σε τίποτε τον σημερινό τεχνοκρατικό άνθρωπο που γνώρισε φριχτούς πολέμους και φριχτότερα στρατόπεδα συγκεντρώσεως. αυτόν τον άνθρωπο που αμφιταλαντεύεται ανάμεσα στην κατάσταση του θηρίου και την κατάσταση του ανδροειδούς. Η παράδοση είναι λοιπόν ένα περιττό βάρος που πρέπει να εξοβελιστεί. Μου φαίνεται πως αυτές οι ροπές εκπορεύουνται από τη σύγχρονη απελπισία για την αξία του ανθρώπου. Είναι τα συμπτώματα ενός πανικού, που εν ονόματι του ανθρώπου τείνουν να κατακερματίσουν την ψυχή του ανθρώπου. Όμως τι απομένει αν βγάλουμε από τη μέση τον άνθρωπο;»
Με αυτό το υπόβαθρο αναγκάζεται ο σπουδαστής να επιβεβαιώσει την ανάγκη για οπισθοδρόμηση στις παραδόσεις. Αλλά ποιες παραδόσεις ακριβώς και για ποιο σκοπό; Δηλαδή, αν θέλει να πάει από την Αθήνα στη Λάρισα, θα πάρει το παραδοσιακό γαϊδουράκι; Αν θέλει να μάθει γράμματα θα διαβάσει την παραδοσιακή «Σύνοψη»; Αν αρρωστήσει θα πάρει παραδοσιακά βότανα και θα πάει για προσευχή στο μοναστήρι ή μήπως θα πάει στο νοσοκομείο και θα ελπίζει σε σωστή διάγνωση με καινούργια μηχανήματα και θεραπεία με καινούργιες μεθόδους;
Τελικά, σε ποιους τομείς αναφέρεται η παράδοση; Στους κυκλικούς χορούς στα πανηγύρια, τσάμικους και συρτούς; Στα κούλουμα με χαρταετούς, λαγάνα και ταραμά; Στους «βλάχικους» γάμους και στο στεφάνι της Πρωτομαγιάς; Αν αποφασίσουμε να ζήσουμε παραδοσιακά, «στο χώμα και στις ρίζες», με τις απόψεις και τις εμπειρίες των προπαππούδων μας, δεν είναι δυνατόν να το κάνουμε αυτό επιλεκτικά, όπου και όποτε μας βολεύει. Η ζωή δεν είναι σταφιδόψωμο, όπου καθένας τσιμπάει τις σταφίδες και αφήνει το ζυμάρι για τα κορόιδα!
Ωραία λοιπόν, όχι μηχανοκίνητα οχήματα, δίτροχα, τετράτροχα, τραίνα, πλοία και αεροπλάνα, όχι σύγχρονες επικοινωνίες, κινητά, σταθερά και Internet, όχι δορυφορικά τηλεοπτικά προγράμματα, όχι τηλεχειρισμοί, όχι ηλεκτρικά ενεργειακά δίκτυα και σταθμούς με φωτοβολταϊκά ή καύσιμο αέριο. Για τις ανακοινώσεις και τις ειδήσεις αρκεί να πηγαίνει ο ντελάλης από τη μία γειτονιά στην άλλη και από το ένα χωριό στο άλλο. Για το φωτισμό μια χαρά είναι η ασετιλίνη ή τα κεριά. Για τις μετακινήσεις παίρνουμε την άμαξα (κάρο) και για τη φυματίωση, την πνευμονία και τον καρκίνο επιλέγουμε εντριβές με οινόπνευμα.
Με αυτές τις παραδόσεις θέλουν οι εξεταστές να «επανασυνδεθούν οι νέοι» ή είχαν στο μυαλό τους τις «αιώνιες αξίες» της θεοπληξίας, της πατριδοκαπηλίας και της στρατολατρείας και ντρέπονται να το ομολογήσουν; Πιθανή είναι βέβαια και η εκδοχή ότι θα ονειρεύονταν ως παραδόσεις την πατροπαράδοτη ζωοκλοπή, το ψάρεμα με δυναμίτη, το ξεμάτιασμα της γιαγιάς και τις λιτανείες υπέρ βροχοπτώσεων! Σημαντικότερο είναι όμως το ερώτημα, ποια περιθώρια μπορεί να έχουν τα παιδιά στα 18 τους χρόνια να αμφισβητήσουν τις απόψεις ενός νομπελίστα, έστω κι αν διαβλέπουν την οπισθοδρομικότητά του; Προφανώς κανένα, άρα η επιλογή τέτοιων κειμένων και θεμάτων αποτελεί εκβιαστικό μονόδρομο για υποστήριξη παρωχημένων ρομαντισμών!
Με αυτές τις παραδόσεις θέλουν οι εξεταστές να «επανασυνδεθούν οι νέοι» ή είχαν στο μυαλό τους τις «αιώνιες αξίες» της θεοπληξίας, της πατριδοκαπηλίας και της στρατολατρείας και ντρέπονται να το ομολογήσουν; Πιθανή είναι βέβαια και η εκδοχή ότι θα ονειρεύονταν ως παραδόσεις την πατροπαράδοτη ζωοκλοπή, το ψάρεμα με δυναμίτη, το ξεμάτιασμα της γιαγιάς και τις λιτανείες υπέρ βροχοπτώσεων! Σημαντικότερο είναι όμως το ερώτημα, ποια περιθώρια μπορεί να έχουν τα παιδιά στα 18 τους χρόνια να αμφισβητήσουν τις απόψεις ενός νομπελίστα, έστω κι αν διαβλέπουν την οπισθοδρομικότητά του; Προφανώς κανένα, άρα η επιλογή τέτοιων κειμένων και θεμάτων αποτελεί εκβιαστικό μονόδρομο για υποστήριξη παρωχημένων ρομαντισμών!
Τι λέει ακόμα ο ποιητής, αφού απαξιώσει τις επιστήμες και την Ιστορία; Ότι ο «τεχνοκρατικός άνθρωπος γνώρισε φριχτούς πολέμους και φριχτότερα στρατόπεδα συγκεντρώσεως»! Καλά, η Ιερά Εξέταση που θέριζε σαν στάχυα τους «αιρετικούς» και τις «μάγισσες», λόγω έλλειψης παραδόσεων ενεργούσε; Οι θρησκευτικοί και άλλοι πόλεμοι των τελευταίων 2-3 χιλιάδων ετών και η εξολόθρευση ανθρώπων και λαών, η εξαφάνιση λαμπρών πολιτισμών, από τόσους και τόσους «μεγάλους» στρατηλάτες –να υπενθυμίσω μόνο τον Ναπολέοντα με 700.000 νεκρούς, ένθεν κακείθεν, στην επιδρομή κατά της Ρωσίας– λόγω έλλειψης παραδόσεων και εξ αιτίας τεχνοκρατικών παρεκβάσεων έγιναν; Μήπως κάνει ο ποιητής επιλεκτική χρήση ιστορικών γεγονότων για να τεκμηριώσει τη συντηρητικότητά του; Και καλά ο Σεφέρης, είναι δύο γενιές πίσω και δικαιολογείται, τα ορφανά του Χριστόδουλου μέχρι πότε θα διατηρούνται σε θέσεις επιρροής και θα βομβαρδίζουν τη νεολαία με οπισθοδρομικά μηνύματα;
Έγραψα στην αρχή ότι δεν γίνεται αυτή η προσπάθεια για πρώτη φορά. Το έτος 2000 ετέθη ανάλογο θέμα από το ίδιο βιβλίο του Σεφέρη, με αναφορά τότε σε γραπτά του αντιδραστικού Άγγλου ποιητή T.S. Elliot (Έλιοτ, 1888-1965) από το έτος 1923, στα οποία ο ίδιος παραπονιόταν ότι κάποιοι άνθρωποι της Μελανησίας στον Ειρηνικό «πεθαίνουν γιατί ο "πολιτισμός" που τους ανάγκασαν να δεχτούν, τους στέρησε κάθε ενδιαφέρον για τη ζωή» (!;) και προβληματίζεται ο συγγραφέας για τις αλλαγές στον πολιτισμένο κόσμο από τις επερχόμενες τεχνολογικές εξελίξεις: «Όταν το κάθε θέατρο αντικατασταθεί από εκατό κινηματογράφους, όταν το κάθε μουσικό όργανο αντικατασταθεί από εκατό γραμμόφωνα, όταν το κάθε άλογο αντικατασταθεί από εκατό φτηνά αυτοκίνητα, όταν το κάθε παιδάκι, με τη βοήθεια των ηλεκτρικών εφευρέσεων, ακούει τα παραμύθια της γιαγιάς του από ένα μεγάφωνο». Είναι προφανείς οι συνέπειες κατά τον Έλιοτ: «Δεν θα είναι διόλου εκπληκτικό αν ο πληθυσμός ολόκληρου του πολιτισμένου κόσμου ακολουθήσει γρήγορα την τύχη των Μελανησίων.»
Βέβαια, όταν προβληματιζόταν ο Έλιοτ για την επέλαση της τεχνολογίας, οι κινηματογράφοι, το γραμμόφωνο, το αυτοκίνητο και το μεγάφωνο του ραδιοφώνου (μαγνητόφωνο δεν υπήρχε ακόμα) βρίσκονταν στο στάδιο της ανάπτυξης. Προφανέστατα οπισθοδρομικός, συντηρητικός και τεχνοφοβικός ων ο ποιητής (Νίκος Δήμου: «Ο Θρίαμβος της Μούχλας!»), προέβλεπε τότε εσφαλμένα μια πολιτισμική και βιολογική καταστροφή για τον κόσμο. Ενδιαφέρον είναι ότι έχει τοποθετήσει τη λέξη πολιτισμός σε εισαγωγικά, πράγμα που δηλώνει ότι μάλλον καταχρηστικά αναγνωρίζει στην τεχνολογία τα χαρακτηριστικά του πολιτισμού.
Σαράντα χρόνια αργότερα, το έτος 1963, παρότι είχε διαψευστεί παταγωδώς στις αρχικές προβλέψεις του, επανέρχεται ο Έλιοτ με υψωμένο το δάκτυλο πάλι και περιγράφει απρόσκλητα το ρόλο της τηλεόρασης: «(Η τηλεόραση) είναι ένα μέσο διασκέδασης που επιτρέπει σε εκατομμύρια ανθρώπους να ακούν το ίδιο αστείο την ίδια ακριβώς στιγμή και όμως να συνεχίζουν να διακατέχονται από μοναξιά.»
Σαράντα χρόνια αργότερα, το έτος 1963, παρότι είχε διαψευστεί παταγωδώς στις αρχικές προβλέψεις του, επανέρχεται ο Έλιοτ με υψωμένο το δάκτυλο πάλι και περιγράφει απρόσκλητα το ρόλο της τηλεόρασης: «(Η τηλεόραση) είναι ένα μέσο διασκέδασης που επιτρέπει σε εκατομμύρια ανθρώπους να ακούν το ίδιο αστείο την ίδια ακριβώς στιγμή και όμως να συνεχίζουν να διακατέχονται από μοναξιά.»
Με αυτή τη νεότερη τοποθέτησή του αποδέχεται ο Έλιοτ την τεχνολογία (τηλεόραση) ως γεγονός, αλλά της καταλογίζει ανεπάρκεια, επειδή δεν υλοποιεί όλα αυτά που περίμενε ο ίδιος από αυτήν. Ο καθόλου οξυδερκής ποιητής προσπερνούσε το μείζον, ότι με την τεχνολογία ήταν δυνατόν να λάβουν εκατομμύρια άνθρωποι ταυτόχρονα το ίδιο μήνυμα και εστίαζε την προσοχή του σε κάτι που ποτέ δεν υποσχέθηκε η τηλεόραση: ότι θα «γιατρέψει» τη μοναξιά των ανθρώπων.
Σήμερα γνωρίζουμε ότι κανένας δεν έχει πεθάνει από «πλήξη» λόγω της τεχνολογίας, καθώς επίσης ότι ένας άνθρωπος μπορεί να αισθάνεται «μόνος» μέσα σε ένα πλήθος εκατοντάδων ή χιλιάδων άλλων ανθρώπων, στο δρόμο, στο πολυκατάστημα, στην παραλία, στο στάδιο κλπ. Πέρα από αυτά, γνωρίζουμε επίσης ότι χωρίς την τεχνολογία, στην οποία προσβλέπουν με αγωνία όλοι οι απανταχού «Μελανήσιοι» του πλανήτη μας (Juan Forero: «Οι ιθαγενείς που επέλεξαν τα "φώτα της πόλης"», βλέπε επίσης >>>), θα διαλύονταν οι κοινωνίες που συμπεριλαμβάνουν πάνω από το 90% των ανθρώπων της Γης.
Εδώ δεν ενδιαφέρουν, φυσικά, οι αποτυχημένες και άστοχες προβλέψεις του Έλιοτ από την ασφάλεια του «καταστροφικού» πολιτισμικού περιβάλλοντος της Αγγλίας, ούτε ο συντηρητισμός του Σεφέρη που προβάλλεται ως τελευταία, ελπίζω, προσπάθεια για νεκρανάσταση των χριστοδουλικών απόψεων. Αυτό που ενδιαφέρει είναι η επιλογή από τους φιλολόγους της εξεταστικής επιτροπής του συγκεκριμένου έργου με οπισθοδρομικές αντιλήψεις για την έκθεση. Με αυτήν την επιλογή τους, έφεραν τα μέλη της επιτροπής τους μαθητές στη δύσκολη θέση να εκφραστούν τεχνοφοβικά, αλλιώς θα έπρεπε να διαφωνήσουν με δύο διάσημους ποιητές και νομπελίστες!
Σήμερα γνωρίζουμε ότι κανένας δεν έχει πεθάνει από «πλήξη» λόγω της τεχνολογίας, καθώς επίσης ότι ένας άνθρωπος μπορεί να αισθάνεται «μόνος» μέσα σε ένα πλήθος εκατοντάδων ή χιλιάδων άλλων ανθρώπων, στο δρόμο, στο πολυκατάστημα, στην παραλία, στο στάδιο κλπ. Πέρα από αυτά, γνωρίζουμε επίσης ότι χωρίς την τεχνολογία, στην οποία προσβλέπουν με αγωνία όλοι οι απανταχού «Μελανήσιοι» του πλανήτη μας (Juan Forero: «Οι ιθαγενείς που επέλεξαν τα "φώτα της πόλης"», βλέπε επίσης >>>), θα διαλύονταν οι κοινωνίες που συμπεριλαμβάνουν πάνω από το 90% των ανθρώπων της Γης.
Εδώ δεν ενδιαφέρουν, φυσικά, οι αποτυχημένες και άστοχες προβλέψεις του Έλιοτ από την ασφάλεια του «καταστροφικού» πολιτισμικού περιβάλλοντος της Αγγλίας, ούτε ο συντηρητισμός του Σεφέρη που προβάλλεται ως τελευταία, ελπίζω, προσπάθεια για νεκρανάσταση των χριστοδουλικών απόψεων. Αυτό που ενδιαφέρει είναι η επιλογή από τους φιλολόγους της εξεταστικής επιτροπής του συγκεκριμένου έργου με οπισθοδρομικές αντιλήψεις για την έκθεση. Με αυτήν την επιλογή τους, έφεραν τα μέλη της επιτροπής τους μαθητές στη δύσκολη θέση να εκφραστούν τεχνοφοβικά, αλλιώς θα έπρεπε να διαφωνήσουν με δύο διάσημους ποιητές και νομπελίστες!
Αν λάβουμε δε υπόψη ότι τα θέματα των εξετάσεων γράφονται σε υπολογιστή, μεταδίδονται μέσω διαδικτύου και τηλεομοιοτυπίας (telefax), η επικοινωνία για επιβεβαίωση της παραλαβής των θεμάτων και για υποβολή ερωτήσεων γίνεται μέσω του τηλεφωνικού δικτύου κλπ. κλπ., τότε αποτελεί κακοήθεια ολκής να διαδίδεις στις αρχές του 21ου αιώνα την παντελώς αστήρικτη εκδοχή ότι πιθανόν να ευθύνεται ο τεχνολογικός πολιτισμός για το «θάνατο από πλήξη» κάποιων ανθρώπων στην άλλη άκρη του πλανήτη ή ότι πρέπει να γυρίσουμε στις απόψεις των προπαππούδων για να μην αισθανθούμε «αδέσποτες μονάδες».
Την ίδια στιγμή, εννοείται, κανείς από τους τεχνοφοβικούς φιλολόγους δεν φαίνεται να προβληματίστηκε τότε για τη θεμελιώδη θέση του Έλιοτ (διαφάνηκε αυτό και από τις «φροντιστηριακές λύσεις» που κυκλοφόρησαν μετά την εξέταση), αν δηλαδή οι Μελανήσιοι πέθαιναν πράγματι από την «πλήξη» που προκαλεί η τεχνολογία. Για τον υποσιτισμό, τη φυματίωση, την ελονοσία, τη δυσεντερία, τον τύφο και όλες τις ενδημικές και επιδημικές ασθένειες που πιθανόν συντηρούνταν ή μεταφέρθηκαν από τους Ευρωπαίους αποικιοκράτες σ' αυτές τις τεχνολογικά και υγειονομικά υποβαθμισμένες κοινωνίες στη δεκαετία του 1920, δεν έγινε πουθενά κι από κανέναν λόγος...
Την ίδια στιγμή, εννοείται, κανείς από τους τεχνοφοβικούς φιλολόγους δεν φαίνεται να προβληματίστηκε τότε για τη θεμελιώδη θέση του Έλιοτ (διαφάνηκε αυτό και από τις «φροντιστηριακές λύσεις» που κυκλοφόρησαν μετά την εξέταση), αν δηλαδή οι Μελανήσιοι πέθαιναν πράγματι από την «πλήξη» που προκαλεί η τεχνολογία. Για τον υποσιτισμό, τη φυματίωση, την ελονοσία, τη δυσεντερία, τον τύφο και όλες τις ενδημικές και επιδημικές ασθένειες που πιθανόν συντηρούνταν ή μεταφέρθηκαν από τους Ευρωπαίους αποικιοκράτες σ' αυτές τις τεχνολογικά και υγειονομικά υποβαθμισμένες κοινωνίες στη δεκαετία του 1920, δεν έγινε πουθενά κι από κανέναν λόγος...
Στο ίδιο μοτίβο κινείται και η επιχειρηματολογία του Σεφέρη, αφού ταυτίζει την τεχνολογία και τον τεχνοκράτη άνθρωπο με τους πολέμους και τα στρατόπεδα συγκεντρώσεως. Και κανείς από τους αντιδραστικούς φιλολόγους δεν σκέφτεται ότι, με την προβολή των οπισθοδρομικών προτροπών τους, κάποιος από τους αρκετούς ανασφαλείς συνανθρώπους μας μπορεί πράγματι να αναζητήσει γιατρειά στις παραδόσεις, επιβαρύνοντας την υγεία του, γιατί οι τεχνολογίες και ο τεχνοκρατισμός δήθεν δεν εξάλειψαν τις ασθένειες και, παρά την πρόοδο, εμφανίζονται νέες ασθένειες που μας απειλούν και άλλες τέτοιες ανοησίες που διαδίδονται και στο Internet ή με πολλαπλές προωθήσεις μηνυμάτων.
Προσθήκη: Αποκαλύφθηκε ότι το κείμενο που δόθηκε στους μαθητές για επεξεργασία δεν ήταν του Σεφέρη αλλά μια παραποίηση άλλου κειμένου του, το οποίο προσαρμόστηκε κατάλληλα για να χειραγωγηθούν οι μαθητές στις επιθυμητές από τους αντιδραστικούς εξεταστές τοποθετήσεις. Βλέπε κείμενα του Δ. Μαρωνίτη επ' αυτής της λαθροχειρίας εδώ κι εδώ!
