που σημάδεψαν την Ιστορία
Η σύμπτυξη της παγκόσμιας Ιστορίας σε 50 επεισόδια είναι σίγουρα μια αυθαίρετη τομή. Το επεχείρησε ο Βρετανός ιστορικός Richard Overy, διευθυντής της Πλήρους Ιστορίας του Κόσμου της εφημερίδας The Times και ο σχετικός πίνακας αναδημοσιεύτηκε στα ΝΕΑ (26/10/2007) και στον Φιλελεύθερο (27/10/2007). Πριν παραθέσω τον τελικό πίνακα είναι απαραίτητο να γίνουν μερικές παρατηρήσεις:
- Στον πίνακα αυτόν έκανα εγώ ορισμένες «βελτιώσεις», τις οποίες θεωρώ προσωπικά απαραίτητες. Έτσι, διέγραψα την ήττα του Αττίλα (Hannibal ad portas), με την οποία διεσώθη η Ρώμη από μια καταστροφή, γιατί υπήρξαν κι άλλες όμοιες ενέργειες ή παραλείψεις που οδήγησαν στη διάσωση της Ρώμης, και οι οποίες θα μπορούσαν να δώσουν στην ιστορία μια τελείως διαφορετική εξέλιξη. Θεωρώ πολύ σημαντικότερο γεγονός την επέλαση των Ούννων στη Δυτ. Ευρώπη κατά τον 4ο αιώνα μ.Χ., η οποία προκάλεσε τη μετακίνηση πολυπληθών λαών που εισήλθαν στη ρωμαϊκή αυτοκρατορία και επηρέασαν τη δομή και τον πολιτισμό της (γερμανικά φύλα, Γότθοι, Βάνδαλοι, Βουργουνδοί, Λαγοβάρδοι, Μαρκομάνοι, Αλανοί κ.ά.). Προφανώς θα μπορούσαν να ενταχθούν και τα δύο αυτά κοσμοϊστορικά γεγονότα, ήθελα όμως να διατηρήσω τον αριθμό 50 που επέλεξε ο Overy, χωρίς αυτός ο αριθμός να αποτελεί σημαντικό χαρακτηριστικό – μια επέκταση στα 52 ή περιορισμός στα 48 θα ήταν εξ ίσου αυθαίρετη.
- Ένα άλλο σημαντικό θέμα είναι πόσο ευρωκεντρικός θα γίνει ο πίνακας, τη στιγμή μάλιστα που ο πίνακας του Overy είναι εκ των πραγμάτων βρετανοκεντρικός. Συνήθως παραβλέπουμε ότι σημαντικές εφευρέσεις, όπως του χαρτιού, της πυρίτιδας, της πυξίδας, του πηδαλίου των σκαφών κ.ά. προήλθαν από την Κίνα και θα έπρεπε να αναφέρονται με αυτή την προέλευση και έναρξη των εφαρμογών. Εξ ίσου σωστό είναι όμως ότι αυτές οι εφευρέσεις αξιοποιήθηκαν και προκάλεσαν μια αλυσίδα άλλων επινοήσεων και δράσεων, όταν υιοθετήθηκαν από Ευρωπαίους τεχνικούς και φυσιοδίφες.
- Διατηρήθηκαν κι εδώ οι ιδρυτές των μεγάλων θρησκειών, μόνο επειδή η ύπαρξή τους σηματοδοτεί μια σημαντική, μεταγενέστερη όμως, πολιτισμική επιρροή και εξέλιξη. Απ’ την άλλη μεριά, δεν αναφέρεται ένας συγκεκριμένος ιδρυτής της θρησκείας του Ινδουισμού με μεγάλο αριθμό πιστών, ούτε της αιγυπτιακής τριαδικής θρησκείας και του ελληνικού Δωδεκαθέου κτλ., που ήταν πολύ διαδεδομένες στην ακμή τους και χωρίς τις οποίες είναι αδύνατον να εκτιμήσουμε πώς θα είχε εξελιχθεί ο πολιτισμός.
- Προσωπικά θεωρώ όλες τις ευρύτερα γνωστές δημιουργίες του γραπτού λόγου σημαντικό δείγμα του παγκόσμιου πολιτισμού, αλλά δεν πιστεύω ότι ο Σαίξπηρ είναι ο κορυφαίος συγγραφέας που μπορεί να εκπροσωπήσει όλους τους ομότεχνούς του από υπάρξεως του πολιτισμού. Ο Overy, ως Βρετανός, είναι λογικό να προτιμάει κάποιον από τα μέρη του, οι φιλόλογοι δηλώνουν, όμως, ότι τα έργα του Αθηναίου Σοφοκλή, παίρνοντας επίσης υπόψη τις διαφορετικές εποχές, βρίσκονται αρκετά υψηλότερα από εκείνες του Αναγεννησιακού. Εγώ θεωρώ όμως πολύ σημαντικότερα τα έπη του Ομήρου, δεδομένου ότι αυτά μετέφεραν πληροφορίες για τη ζωή και ορισμένα σημαντικά γεγονότα της εποχής του χαλκού και με αυτά μορφώθηκαν χιλιάδες νεότεροι, μέχρι το τέλος της πρώτης χιλιετίας μ.Χ. και ύστερα. Σε μια επιλογή 250 σημαντικών προσώπων που επηρέασαν την Ιστορία και τον Πολιτισμό, εννοείται ότι έχουν σημαντική θέση αρκετοί ποιητές και δραματουργοί.
- Αλλαγές έκανα επίσης στην αναφορά διαφόρων τεχνικών θεμάτων, π.χ. δεν είναι δυνατόν να θεωρήσουμε ότι το όχημα του Benz έφερε ως πρωταρχική εφεύρεση τις γνωστές ανακατατάξεις στην κοινωνία. Το ρόλο αυτό που υπονοεί ο Overy έπαιξε μάλλον το μεταγενέστερο όχημα του Ford για συγκεκριμένους λόγους. Τις ανακατατάξεις στην παραγωγή και την οικονομία προκάλεσαν οι μηχανές εσωτερικής καύσης, αρχικά ο βενζινοκινητήρας (Otto) και αργότερα ο πετρελαιοκινητήρας (Diesel). Πάνω σ’ αυτές τις μηχανές στηρίχθηκαν η κίνηση οχημάτων και η βιομηχανική παραγωγή, με σταδιακή υποκατάσταση των ατμομηχανών που αποτελούσαν μέχρι τότε τη μοναδική πηγή κινητήριας δύναμης, πέρα από τα ζώα. Οι ηλεκτρικές μηχανές έπαιξαν αργότερα σημαντικό ρόλο στην παραγωγή και στην κίνηση, όταν αναπτύχθηκαν επαρκώς τα δίκτυα ηλεκτρικής ενέργειας.
- Επίσης έγιναν αντικαταστάσεις γεγονότων, όπως η ίδρυση του πρώτου κινέζικου κράτους κατά τον α’ αιώνα μ.Χ., με άλλα θέματα πολύ σημαντικά για την ανθρωπότητα, όπως αυτά της Ιατρικής, η οποία απάλλαξε τους ανθρώπους από επιδημικές, μολυσματικές, ψυχικές κ.ά. ασθένειες. Απουσιάζουν, βέβαια, ακόμα σημαντικά γεγονότα που σχετίζονται με τη Χημεία και τη Βιολογία.
- Πέρα από αυτά, βελτίωσα κατά την κρίση μου διάφορες ερμηνευτικές διατυπώσεις του Overy, όπως π.χ. ότι «ο Χριστόφορος Κολόμβος ανακαλύπτει τον Νέο Κόσμο». Τον οποίο Νέο Κόσμο είχαν ανακαλύψει οι αυτόχθονες κάτοικοί του ήδη πολλούς αιώνες και κατοικούσαν εκεί, πολύ πριν από τους Ευρωπαίους επιδρομείς.
Ιδού, λοιπόν, οι δικές μου 50 επιλογές που σημάδεψαν την Ιστορία και η κατάθεση αυτή παραμένει ανοικτή για διορθώσεις και προσθαφαιρέσεις, διατηρώντας το αυθαίρετο όριο των 50 αναφορών που έθεσε ο Overy!
