...
Βρέθηκα προ ημερών στην κεντρική αίθουσα τελετών του Πανεπιστημίου Αθηνών, στην πανηγυρική συνεδρίαση για την έναρξη κάποιου επιστημονικού συνεδρίου. Εκεί που έπεφταν οι χαιρετισμοί, ευτυχώς σύντομοι, παρατηρούσα εγώ την αίθουσα, στην οποία γίνονται εργασίες ανακαίνισης.
Μου έκαναν ιδιαίτερη εντύπωση τα δύο λάβαρα που έχουν τοποθετηθεί εκατέρωθεν του βήματος των ομιλητών. Αριστερά είναι η ελληνική θεά Αθηνά, δεξιά είναι ένα λάβαρο με τους χριστιανικούς «τρεις ιεράρχες». Περίεργος συνδυασμός σκέφτηκα. Ρώτησα το συνάδελφο δίπλα μου, πανεπιστημιακό καθηγητή, τι συμβολίζουν τα λάβαρα και μου απάντησε χωρίς δεύτερη σκέψη αλλά με χαμόγελο: «Τον ελληνοχριστιανικό πολιτισμό». Μάλλον σκεφτόταν κι αυτός τα ίδια με μένα ή τα είχε σκεφτεί σε άλλη, προηγούμενη τελετή που περίμενε να τελειώσουν τα λογύδρια.
Τώρα, εγώ αναρωτιέμαι, είναι αυτός ο κατάλληλος συνδυασμός, αν κάποιος θέλει να παραστήσει συμβολικά την ιδεοληψία του «ελληνοχριστιανικού πολιτισμού»; Μήπως θα έπρεπε να τοποθετηθούν και στο αριστερό λάβαρο πρόσωπα, π.χ. Σωκράτης, Πλάτων, Αριστοτέλης ή, για να αναφέρω το συνδυασμό των «αιρετικών», Αναξαγόρας, Δημόκριτος, Επίκουρος;
Να υπενθυμίσω ότι ο Αναξαγόρας, από τις Κλαζομενές της Μ. Ασίας, εισήγαγε την επιστήμη στην Αθήνα, αλλά διώχθηκε ως «άθεος» και «αιρετικός», επειδή ισχυριζόταν –τον αθεόφοβο- ότι ο Ήλιος είναι μία διάπυρη μεταλλική μάζα «μεγαλύτερη από την Πελοπόννησο»! Στην πραγματικότητα η δίωξή του είχε πολιτικό χαρακτήρα, γιατί ήταν στενός φίλος του Περικλή, τον οποίο μισούσαν οι Ολιγαρχικοί.
Ο Δημόκριτος είχε διατυπώσει μία «ατομική θεωρία», σύμφωνα με την οποία τα έσχατα μόρια ύλης που δεν επιδέχονται τομές (άτμητα, άτομα) ή αυξομειώσεις, είναι αγέννητα, άφθαρτα, αναλλοίωτα και αδιαίρετα, πλήρη και τέλεια, συμπαγή, ενιαία και απλά, ενώ είναι αριθμητικά άπειρα, απέραντα ποικιλόμορφα σε σχήμα και κινούνται αδιάκοπα στο κενό. Αυτή την ατομική θεωρία εφάρμοζε ο Δημόκριτος επίσης στις κοσμολογικές εξηγήσεις του σύμπαντος: Το σύμπαν (κόσμος) δεν ήταν δημιούργημα, ούτε έχει κατάληξη! Στο εσωτερικό του υπάρχουν όμως άπειροι «κόσμοι», οι οποίοι γεννιούνται και πεθαίνουν. Γι' αυτό οι «κόσμοι» του σύμπαντος έχουν διαφορετική ηλικία. Με αυτές τις απόψεις ξέφευγε ο Δημόκριτος από την ανάγκη ύπαρξης θεών και καθιέρωνε την ύλη ως θεμέλιο της ύπαρξης και λειτουργίας του σύμπαντος.
Τέλος, ο Επίκουρος δίδασκε ότι τα ουράνια σώματα δεν είναι θεϊκές μονάδες με αυτοτελή βούληση (όπως υποστήριζαν πεισματικά ο Πλάτων και ο Αριστοτέλης), πήραν από την αρχή το σφαιρικό τους σχήμα και την αναγκαιότητα και περιοδικότητα των κινήσεών τους και δεν αποτελούν «μακάριες και άφθαρτες οντότητες». Οι θεοί, κατά την επικούρεια αντίληψη, δεν ανακατεύονται στα ανθρώπινα, δεν κάνουν χάρες και δεν δέχονται δώρα. Αν έκαναν δε πράγματι οι θεοί όσα τους ζητούσαν οι άνθρωποι, θα εξαφανιζόταν η ανθρωπότητα, γιατί όλοι επιζητούν και εύχονται το κακό των άλλων...
Σήμερα γνωρίζουμε ότι αυτές οι απόψεις των μεγάλων «αιρετικών» φιλοσόφων, οι οποίες προέκυπταν τότε διαισθητικά, δεν απέχουν σημαντικά από τα επιστημονικά ευρήματα και τη σημερινή γνώση μας για τα ουράνια σώματα και τον κόσμο γενικότερα.
Για να επανέλθω στα λάβαρα, σκεφτόμουν ότι θα είχε μεγάλη πλάκα, αν είχαν τοποθετήσει και στο κοντάρι με το λάβαρο της θεάς Αθηνάς χριστιανικό σταυρό, ευτυχώς όμως τοποθέτησαν κάτι σαν αιχμή δόρατος. Κι επειδή αργούσαν οι χαιρετισμοί από τους εκπροσώπους των φορέων που συμμετείχαν και συνδιοργάνωναν το επιστημονικό συνέδριο, άφησα να περάσουν άλλη μια φορά από το μυαλό μου τα λόγια και έργα των «τριών ιεραρχών» για τον ελληνικό πολιτισμό, αφού κάποιοι έκριναν ότι αυτοί οι τρεις συναπαρτίζουν το ιδεολόγημα του «ελληνοχριστιανικού πολιτισμού»:
Γρηγόριος ο Θεολόγος, (Καππαδόκης εκ καταγωγής):
Μου έκαναν ιδιαίτερη εντύπωση τα δύο λάβαρα που έχουν τοποθετηθεί εκατέρωθεν του βήματος των ομιλητών. Αριστερά είναι η ελληνική θεά Αθηνά, δεξιά είναι ένα λάβαρο με τους χριστιανικούς «τρεις ιεράρχες». Περίεργος συνδυασμός σκέφτηκα. Ρώτησα το συνάδελφο δίπλα μου, πανεπιστημιακό καθηγητή, τι συμβολίζουν τα λάβαρα και μου απάντησε χωρίς δεύτερη σκέψη αλλά με χαμόγελο: «Τον ελληνοχριστιανικό πολιτισμό». Μάλλον σκεφτόταν κι αυτός τα ίδια με μένα ή τα είχε σκεφτεί σε άλλη, προηγούμενη τελετή που περίμενε να τελειώσουν τα λογύδρια.
Τώρα, εγώ αναρωτιέμαι, είναι αυτός ο κατάλληλος συνδυασμός, αν κάποιος θέλει να παραστήσει συμβολικά την ιδεοληψία του «ελληνοχριστιανικού πολιτισμού»; Μήπως θα έπρεπε να τοποθετηθούν και στο αριστερό λάβαρο πρόσωπα, π.χ. Σωκράτης, Πλάτων, Αριστοτέλης ή, για να αναφέρω το συνδυασμό των «αιρετικών», Αναξαγόρας, Δημόκριτος, Επίκουρος;
Να υπενθυμίσω ότι ο Αναξαγόρας, από τις Κλαζομενές της Μ. Ασίας, εισήγαγε την επιστήμη στην Αθήνα, αλλά διώχθηκε ως «άθεος» και «αιρετικός», επειδή ισχυριζόταν –τον αθεόφοβο- ότι ο Ήλιος είναι μία διάπυρη μεταλλική μάζα «μεγαλύτερη από την Πελοπόννησο»! Στην πραγματικότητα η δίωξή του είχε πολιτικό χαρακτήρα, γιατί ήταν στενός φίλος του Περικλή, τον οποίο μισούσαν οι Ολιγαρχικοί.
Ο Δημόκριτος είχε διατυπώσει μία «ατομική θεωρία», σύμφωνα με την οποία τα έσχατα μόρια ύλης που δεν επιδέχονται τομές (άτμητα, άτομα) ή αυξομειώσεις, είναι αγέννητα, άφθαρτα, αναλλοίωτα και αδιαίρετα, πλήρη και τέλεια, συμπαγή, ενιαία και απλά, ενώ είναι αριθμητικά άπειρα, απέραντα ποικιλόμορφα σε σχήμα και κινούνται αδιάκοπα στο κενό. Αυτή την ατομική θεωρία εφάρμοζε ο Δημόκριτος επίσης στις κοσμολογικές εξηγήσεις του σύμπαντος: Το σύμπαν (κόσμος) δεν ήταν δημιούργημα, ούτε έχει κατάληξη! Στο εσωτερικό του υπάρχουν όμως άπειροι «κόσμοι», οι οποίοι γεννιούνται και πεθαίνουν. Γι' αυτό οι «κόσμοι» του σύμπαντος έχουν διαφορετική ηλικία. Με αυτές τις απόψεις ξέφευγε ο Δημόκριτος από την ανάγκη ύπαρξης θεών και καθιέρωνε την ύλη ως θεμέλιο της ύπαρξης και λειτουργίας του σύμπαντος.
Τέλος, ο Επίκουρος δίδασκε ότι τα ουράνια σώματα δεν είναι θεϊκές μονάδες με αυτοτελή βούληση (όπως υποστήριζαν πεισματικά ο Πλάτων και ο Αριστοτέλης), πήραν από την αρχή το σφαιρικό τους σχήμα και την αναγκαιότητα και περιοδικότητα των κινήσεών τους και δεν αποτελούν «μακάριες και άφθαρτες οντότητες». Οι θεοί, κατά την επικούρεια αντίληψη, δεν ανακατεύονται στα ανθρώπινα, δεν κάνουν χάρες και δεν δέχονται δώρα. Αν έκαναν δε πράγματι οι θεοί όσα τους ζητούσαν οι άνθρωποι, θα εξαφανιζόταν η ανθρωπότητα, γιατί όλοι επιζητούν και εύχονται το κακό των άλλων...
Σήμερα γνωρίζουμε ότι αυτές οι απόψεις των μεγάλων «αιρετικών» φιλοσόφων, οι οποίες προέκυπταν τότε διαισθητικά, δεν απέχουν σημαντικά από τα επιστημονικά ευρήματα και τη σημερινή γνώση μας για τα ουράνια σώματα και τον κόσμο γενικότερα.
Για να επανέλθω στα λάβαρα, σκεφτόμουν ότι θα είχε μεγάλη πλάκα, αν είχαν τοποθετήσει και στο κοντάρι με το λάβαρο της θεάς Αθηνάς χριστιανικό σταυρό, ευτυχώς όμως τοποθέτησαν κάτι σαν αιχμή δόρατος. Κι επειδή αργούσαν οι χαιρετισμοί από τους εκπροσώπους των φορέων που συμμετείχαν και συνδιοργάνωναν το επιστημονικό συνέδριο, άφησα να περάσουν άλλη μια φορά από το μυαλό μου τα λόγια και έργα των «τριών ιεραρχών» για τον ελληνικό πολιτισμό, αφού κάποιοι έκριναν ότι αυτοί οι τρεις συναπαρτίζουν το ιδεολόγημα του «ελληνοχριστιανικού πολιτισμού»:
Ιωάννης Χρυσόστομος, (Γιοχάναν, εκ Δαμασκού Συρίας):
- «Εάν δε κοιτάξεις στα ενδότερα των Ελλήνων θα δεις τέφρα και σκόνη και τίποτε υγιές, αλλά σαν τάφος ανοιγμένος είναι ο λάρυγγας αυτών, γεμάτος ακαθαρσίες και ιχώρ (έμπυο) και τα δόγματά τους γεμάτα σκουλήκια. Εμείς δε δεν παραιτούμαστε της κατ' αυτών μάχης» (Εις τον 'Αγιον Ιωάννην τον Απόστολον και Ευαγγελιστήν, 59, 370, 7-11).
- «Όσο πιο βάρβαρο ένα έθνος φαίνεται και της ελληνικής απέχει παιδείας, τόσο λαμπρότερα φαίνονται τα ημέτερα... Ούτος ο (πιστός) βάρβαρος, την οικουμένη ολάκερη κατέλαβε ... και ενώ πάντα τα των Ελλήνων σβήνουν και αφανίζονται, τούτου (του πιστού βάρβαρου) καθ' έκαστη λαμπρότερα γίνονται». (Εις Ιωάννην 59.31.33).
- «Κανείς δεν πρέπει στα παιδιά του, των (Ελλήνων) προγόνων να καλεί τα ονόματα, του πατέρα, της μητέρας, του παππού και του προπάππου, αλλά αυτά των δικαίων (της Παλαιάς Διαθήκης)». (Περί Κενοδοξίας και πώς δει τους Γονείς Ανατρέφειν τα Τέκνα (690) 641.65).
- «Tα παιδιά να υπακούτε στους γονείς σας σύμφωνα με το θέλημα του Kυρίου... Όμως, όταν ο γονέας είναι Έλλην, τότε το παιδί δεν πρέπει να υπακούη» (προς Eφεσίους επιστολή, ομιλία 21, παρ. α).
Βασίλειος ο Μέγας, (Καππαδόκης εκ καταγωγής):
- «Είναι εχθροί οι Έλληνες, διότι διασκεδάζουν καταβροχθίζοντας με ορθάνοιχτο στόμα τον Ισραήλ. Στόμα δε λέγει εδώ ο προφήτης (βλ. Ησαΐας Θ΄11) την σοφιστική του λόγου δύναμη η οποία τα πάντα χρησιμοποίησε για να παραπλανήσει τους εν απλότητι πιστευσάντων». (Εις Προφήτην Ησαϊαν 9.230.8)
- «Μη δειλιάζετε από των ελληνικών πιθανολογημάτων... τα οποία είναι σκέτα ξύλα, μάλλον δε δάδες που απώλεσαν και του δαυλού την ζωντάνια και του ξύλου την ισχύ, μη έχοντας δε ούτε και του πυρός την φωτεινότητα, αλλά σαν δάδες καπνίζουσες καταμελανώνουν και σπιλώνουν όσους τα πιάνουν και φέρνουν δάκρυα στα μάτια όσων τα πλησιάζουν. Έτσι και (των Ελλήνων) η ψευδώνυμος γνώση σε όσους την χρησιμοποιούν» (Εις Προφήτην Ησαΐαν Προοίμιον 7.196.3).
- «Η μητέρα μου πρόσεχε να μη φιλήσουν τα χείλη μου ελληνικά χείλη, να μην αγγίξουν τα χέρια μου ελληνικά χέρια και ούτε ελληνικά τραγούδια να μολύνουν τα αφτιά και την γλώσσα μου».
- «Οι αμόρφωτοι (Έλληνες) φιλόσοφοι, ενώ μυθολογούσαν για τα άστρα και δημιούργησαν την αστρολογία, δεν κατάφεραν να εξηγήσουν πως μας διοικεί ο Θεός».
- «(Η βάπτιση του Ιησού), δεν είναι μυστήριο απατηλό, ούτε ελληνική απάτη και μέθη. Είναι μυστήριο θείο και λαμπρό».
- «Ποίος Ευκλείδης εμιμήσατο ταύτα, γραμμαίς εμφιλοσοφών ταις ουκ ούσαις, και κάμνων εν ταις αποδείξεσι; Τίνος Παλαμήδους τακτικά κινήματά τε και σχήματα γεράνων, ως φασι, και ταυτά παιδεύματα κινουμένων εν τάξει, και μετά ποικίλης της πτήσεως; Ποίοι Φειδίαι και Ζεύξιδες και Πολύγνωτοι, Παρράσιοι τε τινες και Αγλαοφώντες, κάλλη μεθ᾿ υπερβολής γράφειν και πλάττειν ειδότες;»
Γενικότερα, προσπαθούσε με τους λόγους του να διαχωρίσει την ελληνική φιλοσοφία, τις ιδέες και τα πορίσματα της οποίας υιοθετούσε για τη χριστιανική διδασκαλία, από όλο το ελληνικό παρελθόν εκείνων που την διατύπωσαν. Κάποια εποχή διαμαρτυρήθηκε δε ο Γρηγόριος, επειδή ο Ιουλιανός δεν προέβη σε σφαγές και διώξεις χριστιανών, όπως περίμεναν ή ήλπιζαν μερικοί, λέγοντας ότι «ο αυτοκράτωρ εστέρησε τους χριστιανούς της πόλεως από την χαρά του μαρτυρίου». Ήθελαν να «θυσιάσουν» μερικούς δικούς τους για να επιβεβαιωθούν ότι είναι θύματα.
Πού να φανταζόντουσαν τότε οι συγκεκριμένοι μισέλληνες ιεράρχες ότι κάποια εποχή θα τους αξιοποιούσαν τα πνευματικά τέκνα τους για εκείνο που αυτοί οι ίδιοι κατεδίωκαν και συκοφαντούσαν και ότι θα τους είχαν τοποθετήσει δίπλα δίπλα με την ελληνική θεά Αθηνά!
(Στέλιος Φραγκόπουλος, Stelios Frangopoulos).
(Στέλιος Φραγκόπουλος, Stelios Frangopoulos).
