Η ιστορία των δημόσιων συγκοινωνιών της Αθήνας
«Παμφορείο» ήταν το πρώτο μέσο μαζικής μεταφοράς που κυκλοφόρησε ποτέ στο σύγχρονο ελληνικό κράτος. Ήταν ένα σκεπασμένο κάρο με θέσεις επιβατών που το τραβούσαν ένα ή δύο άλογα. Εκτελούσε το δρομολόγιο Ναυπλίου- Άργους, όταν το Ναύπλιο ήταν ακόμη πρωτεύουσα της Ελλάδας.
Από τότε έως και σήμερα έχουν περάσει περισσότερα από 170 χρόνια. Η πρωτεύουσα της χώρας μεταφέρθηκε στην Αθήνα. Η ιστορία των αστικών συγκοινωνιών συνεχίστηκε: λεωφορεία, μπλε και πράσινα, τρόλεϊ τριαξονικά, το τραμ που ξηλώθηκε μέσα σε μια νύχτα, η πρώτη σήραγγα Μετρό στην Ευρώπη- από την Ομόνοια στο Μοναστηράκι- είναι μερικά μόνο από τα επεισόδια αυτής της ιστορίας, την οποία επιχειρεί να καταγράψει η Ομάδα Έρευνας της Ιστορίας της Αθηναϊκής Συγκοινωνίας στο δίτομο έργο της που κυκλοφόρησε χθες.Η δίτομη έκδοση «Από τα παμφορεία στο μετρό», εκδόσεις «Μίλητος», αποτελεί προϊόν συνεργασίας των μελών της «Ομάδας Έρευνας της Ιστορίας της Αθηναϊκής Συγκοινωνίας» και περιέχει σημαντικές ιστορικές πληροφορίες και μεγάλο αριθμό άγνωστων αλλά πολύ αξιόλογων φωτογραφιών. Πυρήνας για τη συγγραφή αυτού του εκδοτικού έργου, αποτέλεσε ο «Σύλλογος Φίλων Σιδηροδρόμου» που ιδρύθηκε το έτος 1983 με έδρα το Σιδηροδρομικό Μουσείο της Αθήνας.
Πρώτο ερευνητικό αντικείμενο της ομάδας νέων που συγκροτούν τον Σύλλογο Φίλων Σιδηροδρόμου, η ιστορία του τραμ στην Ελλάδα. Ακολούθησε η μελέτη όλων των μέσων σταθερής και ημισταθερής τροχιάς, από το μητροπολιτικό σιδηρόδρομο και τους τοπικούς και προαστιακούς σιδηροδρόμους της Αττικής μέχρι τα τρόλεϊ. Και από τα μέσα αυτά, τα οποία από μια εποχή και μετά ήταν όλα ηλεκτροκίνητα, πέρασε η ομάδα στη μελέτη της ιστορίας των θερμικών αστικών και υπεραστικών λεωφορείων.
Όπως αναφέρουν οι συγγραφείς τού βιβλίου, η Αθήνα μέχρι και πριν από λίγα χρόνια ήταν, με την εξαίρεση του Ηλεκτρικού, συνδεδεμένη με τους ρυθμούς επέκτασης του οδικού της δικτύου. Η λειτουργία, παρ' όλα αυτά, του μετρό και του προαστιακού έδωσε στη δημόσια συγκοινωνία μια ανεξαρτησία και έκανε τις γραμμές της εντελώς διαφορετικές από τις γραμμές του οδικού δικτύου. Κι αν εκείνο το οποίο παρατηρήθηκε επί δεκαετίες στην Αθήνα, ήταν η πύκνωση των εμπορικών δραστηριοτήτων κατά μήκος των οδικών αρτηριών, με αποτέλεσμα ποικίλες συμφορήσεις, που οδήγησαν στην αναζήτηση νέων θέσεων, θέσεων που να εξυπηρετούνται από σταθμούς μέσων σταθερής τροχιάς και από πεζοδρομήσεις, το αμέσως επόμενο διάστημα όλα κατά πάσα πιθανότητα θα αλλάξουν - και θα αλλάξουν με επίκεντρο τις μεγάλες μεταβολές στον χώρο των δημόσιων συγκοινωνιών. Όπως παρατηρούν οι συγγραφείς του τόμου, «από μια Αθήνα φτιαγμένη για το αυτοκίνητο οδεύουμε προς μια Αθήνα που θα φτιαχτεί για τη δημόσια συγκοινωνία» - σε κάποιες δεκαετίες αυτά! Από μιαν Αθήνα του παρελθόντος και των στενών οριζόντων σε μιαν Αθήνα του μέλλοντος και των ανοιχτών προοπτικών.
Στον τόμο, εκτός από τις σπάνιες φωτογραφίες, δημοσιεύονται χάρτες, σχεδιαγράμματα, σκίτσα και κατάλογοι, ενώ εμφανίζονται πρόσωπα που έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη των συγκοινωνιών και υπήρξαν μάρτυρες των πιο κρίσιμων μεταβολών τους.
Αξίζει, νομίζω, κάθε κόπο να αναφέρουμε ποιοι δούλεψαν για να έλθει εις πέρας το έργο: Γιώργος Νάθενας, Απόστολος Κουρμπέλης, Θάνος Βλαστός, Σάκης Κουρουζίδης, Βασίλης Κατσαρέας, Παναγιώτης Καραμάνης, Αρτέμης Κλώνος και Νάσος Κόκκινος.
Μαθηματικοί, συγκοινωνιολόγοι, πολεοδόμοι, σεισμολόγοι, δημοσιογράφοι και πολιτικοί μηχανικοί ενώνουν ωραία τις δυνάμεις τους σε ένα πόνημα, το οποίο προσφέρει ήδη μια σημαντική βάση για πλήθος μελλοντικές εργασίες και αναζητήσεις, για πλήθος νέα και άγνωστα δεδομένα, για πλήθος καινούριες και (γιατί όχι;) ολόφρεσκες κατακτήσεις.
Πρώτο ερευνητικό αντικείμενο της ομάδας νέων που συγκροτούν τον Σύλλογο Φίλων Σιδηροδρόμου, η ιστορία του τραμ στην Ελλάδα. Ακολούθησε η μελέτη όλων των μέσων σταθερής και ημισταθερής τροχιάς, από το μητροπολιτικό σιδηρόδρομο και τους τοπικούς και προαστιακούς σιδηροδρόμους της Αττικής μέχρι τα τρόλεϊ. Και από τα μέσα αυτά, τα οποία από μια εποχή και μετά ήταν όλα ηλεκτροκίνητα, πέρασε η ομάδα στη μελέτη της ιστορίας των θερμικών αστικών και υπεραστικών λεωφορείων.
Όπως αναφέρουν οι συγγραφείς τού βιβλίου, η Αθήνα μέχρι και πριν από λίγα χρόνια ήταν, με την εξαίρεση του Ηλεκτρικού, συνδεδεμένη με τους ρυθμούς επέκτασης του οδικού της δικτύου. Η λειτουργία, παρ' όλα αυτά, του μετρό και του προαστιακού έδωσε στη δημόσια συγκοινωνία μια ανεξαρτησία και έκανε τις γραμμές της εντελώς διαφορετικές από τις γραμμές του οδικού δικτύου. Κι αν εκείνο το οποίο παρατηρήθηκε επί δεκαετίες στην Αθήνα, ήταν η πύκνωση των εμπορικών δραστηριοτήτων κατά μήκος των οδικών αρτηριών, με αποτέλεσμα ποικίλες συμφορήσεις, που οδήγησαν στην αναζήτηση νέων θέσεων, θέσεων που να εξυπηρετούνται από σταθμούς μέσων σταθερής τροχιάς και από πεζοδρομήσεις, το αμέσως επόμενο διάστημα όλα κατά πάσα πιθανότητα θα αλλάξουν - και θα αλλάξουν με επίκεντρο τις μεγάλες μεταβολές στον χώρο των δημόσιων συγκοινωνιών. Όπως παρατηρούν οι συγγραφείς του τόμου, «από μια Αθήνα φτιαγμένη για το αυτοκίνητο οδεύουμε προς μια Αθήνα που θα φτιαχτεί για τη δημόσια συγκοινωνία» - σε κάποιες δεκαετίες αυτά! Από μιαν Αθήνα του παρελθόντος και των στενών οριζόντων σε μιαν Αθήνα του μέλλοντος και των ανοιχτών προοπτικών.
Στον τόμο, εκτός από τις σπάνιες φωτογραφίες, δημοσιεύονται χάρτες, σχεδιαγράμματα, σκίτσα και κατάλογοι, ενώ εμφανίζονται πρόσωπα που έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη των συγκοινωνιών και υπήρξαν μάρτυρες των πιο κρίσιμων μεταβολών τους.Αξίζει, νομίζω, κάθε κόπο να αναφέρουμε ποιοι δούλεψαν για να έλθει εις πέρας το έργο: Γιώργος Νάθενας, Απόστολος Κουρμπέλης, Θάνος Βλαστός, Σάκης Κουρουζίδης, Βασίλης Κατσαρέας, Παναγιώτης Καραμάνης, Αρτέμης Κλώνος και Νάσος Κόκκινος.
Μαθηματικοί, συγκοινωνιολόγοι, πολεοδόμοι, σεισμολόγοι, δημοσιογράφοι και πολιτικοί μηχανικοί ενώνουν ωραία τις δυνάμεις τους σε ένα πόνημα, το οποίο προσφέρει ήδη μια σημαντική βάση για πλήθος μελλοντικές εργασίες και αναζητήσεις, για πλήθος νέα και άγνωστα δεδομένα, για πλήθος καινούριες και (γιατί όχι;) ολόφρεσκες κατακτήσεις.
(Σύμπτυξη κειμένου του Βαγγέλη Χατζηβασιλείου,
Βιβλιοθήκη της Ελευθεροτυπίας, 09/11/2007)
Βιβλιοθήκη της Ελευθεροτυπίας, 09/11/2007)
