(του ΒΑΣΙΛΗ Κ. ΚΑΛΑΜΑΡΑ, Ελευθεροτυπία, 16/1/2010)
Τον ελεύθερο χρόνο του μετέφραζε από τα γαλλικά και τα αγγλικά βιβλία με θέμα τα μαθηματικά, τις θετικές επιστήμες και την ιστορία τους -συνολικά είκοσι δύο. Βέβαια, είχε προηγηθεί το ελκυστικό «Μαθηματικά επίκαιρα- Συνειρμοί διαβάζοντας την εφημερίδα», μία σειρά δοκιμίων που συνέδεαν τα μαθηματικά με την επικαιρότητα.
Ομως, με τα «Πυθαγόρεια εγκλήματα», που μεταφράστηκαν σε αγγλικά, γαλλικά, ισπανικά, ιταλικά, κινέζικα και κορεάτικα, η φήμη που είχε αποκτήσει εντός εκτινάχθηκε και εκτός ελλαδικών συνόρων. Ετσι ώστε πλέον να αναφερόμαστε στην περίπτωση «Τεύκρος Μιχαηλίδης».
Στο τελευταίο του μυθιστόρημα, «Αχμές, ο γιος του φεγγαριού» (εκδόσεις Πόλις), ανασκάπτει δίκην αρχαιολόγου το πρώτο ενυπόγραφο μαθηματικό κείμενο στην ιστορία της ανθρωπότητας, το οποίο περιέχει ογδόντα τέσσερα λυμένα προβλήματα. Κεντρικός ήρωάς του είναι ο γραφέας Αχμές, το όνομα του οποίου σημαίνει «ο γιος του φεγγαριού» και έζησε γύρω στο 1600 π.Χ. στην αρχαία Αίγυπτο. Μ' αυτόν οδηγό, γυρίζουμε πίσω στον χρόνο των Φαραώ και γινόμαστε μάρτυρες σε διαμάχες, ίντριγκες και πολέμους ανάμεσα στους ηγεμόνες τών δύο βασιλείων, της Ανω και της Κάτω Αιγύπτου.
Πόσο παλιά πρέπει να πάμε για να ανακαλύψουμε το πρώτο μυθιστόρημα που γράφτηκε με θέμα τα μαθηματικά;
«Ηταν η "Flatland" ("Επιπεδοχώρα") του Εντουιν Αμποτ, που γράφτηκε το 1884. Περιέγραφε μια χώρα δύο διαστάσεων, της οποίας οι κάτοικοι ήταν επίπεδα γεωμετρικά σχήματα. Ο στόχος του συγγραφέα ήταν διπλός. Από τη μια, η ιστορία του ασκούσε μια εύστοχη και δριμύτατη κριτική στη Βικτοριανή κοινωνία και, από την άλλη, περιγράφοντας τον τρόπο που ένα δισδιάστατο ον θα αντιλαμβανόταν τον τρισδιάστατο κόσμο, βοηθούσε τον αναγνώστη να κατανοήσει την έννοια της τέταρτης διάστασης, που είχε αρχίσει να εμφανίζεται εκείνη την εποχή στα μαθηματικά. Το βιβλίο δημιούργησε σχολή, αφού, από τότε και μέχρι σήμερα, πολλοί συγγραφείς εργάστηκαν πάνω στην ίδια ιδέα γράφοντας "συνέχειες" της "Επιπεδοχώρας"».
Το γεγονός ότι έχετε σπουδάσει και διδάσκετε Μαθηματικά ήταν επαρκής λόγος για να ασχοληθείτε με το νουάρ μαθηματικό μυθιστόρημα;
«Τα "Πυθαγόρεια Εγκλήματα" έχουν ως κύριο θέμα την αντίφαση, και μάλιστα σε πολλά διαφορετικά επίπεδα: ιδεολογικό, ιστορικό, καλλιτεχνικό, μαθηματικό, λογικό. Ο λόγος που θέλησα να δώσω σε αυτό το μυθιστόρημα μορφή νουάρ είναι ακριβώς γιατί αναδείκνυε αυτή την κεντρική ιδέα. Ο φόνος, και μάλιστα με "καλές" προθέσεις, αποτελεί μια κορυφαία αντίφαση».
Περιμένατε ότι τα βιβλία σας θα μεταφραστούν σε τόσο πολλές γλώσσες, ώστε πλέον να μιλάμε για «φαινόμενο Τεύκρος Μιχαηλίδης»;
«Οταν έγραφα τα "Πυθαγόρεια Εγκλήματα" έτρεφα βέβαια την ελπίδα ότι θα έχουν κάποια απήχηση, δεν περίμενα όμως ότι θα διαβαστούν όσο διαβάστηκαν, ούτε ότι θα μεταφράζονταν σε έξι (προς το παρόν) γλώσσες. Ωστόσο δεν νομίζω ότι υπάρχει "φαινόμενο Τεύκρος Μιχαηλίδης". Υπάρχει σίγουρα ένα καινούργιο είδος μυθοπλασίας, που στρέφεται γύρω από τα μαθηματικά και στο οποίο αρκετοί συγγραφείς -ανάμεσά τους κι εγώ- κατάφεραν να έχουν κάποια ενδιαφέροντα αποτελέσματα».
Ποιες παγίδες κρύβει η συγγραφή ενός λογοτεχνήματος που χρωστάει πολλά στοιχεία στον επιστημονικό λόγο;
«Μπορεί κανείς να παρασυρθεί και να το μετατρέψει σε προσχηματική μυθοπλασία, σε "καμουφλαρισμένο" μάθημα. Αντίστροφα, υπάρχει ο κίνδυνος στρέβλωσης της επιστημονικής αλήθειας για την ικανοποίηση των αναγκών του μύθου. Πιστέψτε με, όταν σκαρώνω μια ιστορία με βασανίζουν και οι δυο αυτοί φόβοι».
Ο «Αχμές, ο γιος του φεγγαριού» είναι μία «ανασκαφή» στην «αρχαιολογία» των μαθηματικών;
«Αυτή την ανασκαφή την έκαναν πολύ πριν από μένα οι ιστορικοί των μαθηματικών, από το έργο των οποίων άντλησα πολλά. Εγώ είχα στα χέρια μου ένα όνομα, μια ημερομηνία κι έναν πάπυρο με 84 λυμένα προβλήματα. Μέσα απ' αυτά προσπάθησα να δημιουργήσω έναν χαρακτήρα, μια προσωπικότητα που θα μπορούσε να είναι ο συγγραφέας αυτού του έργου, του πρώτου ενυπόγραφου βιβλίου μαθηματικών στην ιστορία της ανθρωπότητας. Και σ' αυτόν τον υποθετικό χαρακτήρα θέλησα να δώσω μια υποθετική βιογραφία, βασισμένη στη δουλειά του και στην καθημερινή ζωή της Αιγύπτου εκείνης της εποχής».
Πόσο ενδιαφέρον θα είχε να γίνει μυθιστόρημα η ζωή του μεγάλου Ελληνα μαθηματικού Κωνσταντίνου Καραθεοδωρή;
«Η ζωή του έχει πολλά μυθιστορηματικά στοιχεία. Οι ελληνικές του ρίζες, η κωνσταντινουπολίτικη ανατροφή του, η γερμανική παιδεία του συνθέτουν ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον κράμα. Η αρχική του σταδιοδρομία ως μηχανικού, η στροφή του προς τα μαθηματικά σε προχωρημένη ηλικία, η ελληνική του περιπέτεια σίγουρα δίνουν πλούσιο υλικό για μια μυθιστορηματική βιογραφία. Ας παρατηρήσω ωστόσο ότι διαθέτουμε μια άρτια τεκμηριωμένη επιστημονική βιογραφία του, γραμμένη από τη Μαρία Γεωργιάδου».
Ποιου μαθηματικού η ζωή ήταν σαν μυθιστόρημα;
«Η σύντομη ζωή του Εβαρίστ Γκαλουά, που γεννήθηκε λίγο μετά τη Γαλλική Επανάσταση, αποβλήθηκε από το σχολείο για ανάρμοστη συμπεριφορά, έκανε δυο χρόνια στη φυλακή για πολιτικά αδικήματα, σκοτώθηκε σε μονομαχία πριν συμπληρώσει τα 21 του χρόνια και μέσα από τρία μικρά μνημόνια έφερε την επανάσταση στα σύγχρονα μαθηματικά. Δεν είναι συναρπαστική;».
Αλλαξε η ζωή σας στο σχολείο από τότε που, λόγω της επιτυχίας των βιβλίων σας, γίνατε αναγνωρίσιμος;
«Δεν νομίζω ότι άλλαξε τίποτα. Οι μαθητές και οι συνάδελφοί μου αποτελούν την ευρύτερή μου οικογένεια. Αυτοί ακούν και διαβάζουν πρώτοι τα πρωτόλεια της δουλειάς μου, σ' αυτούς εμπιστεύομαι τα σχέδια και τις αγωνίες μου. Αλλωστε, μην ξεχνάτε πως κανείς δεν είναι στον τόπο του προφήτης».
Είστε ιδρυτικό μέλος, μαζί με τον Απόστολο Δοξιάδη, της ομάδας «Θαλής+Φίλοι», που δραστηριοποιείται για τη γεφύρωση του χάσματος ανάμεσα στα μαθηματικά και τον πολιτισμό. Πόση εκλαΐκευση χωράει στην επιστήμη, χωρίς να προδίδεται η μεθοδολογία της;
Είστε ιδρυτικό μέλος, μαζί με τον Απόστολο Δοξιάδη, της ομάδας «Θαλής+Φίλοι», που δραστηριοποιείται για τη γεφύρωση του χάσματος ανάμεσα στα μαθηματικά και τον πολιτισμό. Πόση εκλαΐκευση χωράει στην επιστήμη, χωρίς να προδίδεται η μεθοδολογία της;
«Πιστεύω πως η εκλαΐκευση, όταν γίνεται με σωστό τρόπο, δεν προδίδει τη μεθοδολογία της επιστήμης. Αντίθετα, αποκαλύπτει στον μη ειδικό τη μεθοδολογία και τις βασικές τάσεις της, παραλείποντας τις τεχνικές λεπτομέρειες. Ωστόσο, παρόλο που η εκλαΐκευση μας ενδιαφέρει, δεν αποτελεί το κύριο μέλημα της ομάδας "Θαλής+Φίλοι". Αυτό που κυρίως επιδιώκουμε είναι να αποδείξουμε, με κύριο εργαλείο την αφήγηση, ότι τα μαθηματικά αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι του πολιτισμού, αλληλεπιδρούν με τις υπόλοιπες πολιτιστικές δραστηριότητες και εντάσσονται ομαλά μέσα στο ιστορικό πλαίσιο στο οποίο αναπτύσσονται. Και, βέβαια, η δραστηριότητα για την οποία είμαστε κυρίως υπερήφανοι είναι οι λέσχες ανάγνωσης, που πρώτοι δημιουργήσαμε στην Ελλάδα και που βρήκαν -προς μεγάλη μας ικανοποίηση- πολλούς μιμητές και σε άλλους χώρους πέρα από τη μαθηματική λογοτεχνία».
