Βιβλία, βιβλία

Ο Δαρβίνος είναι διαχρονικός

(της Ιωάννας Σουφλέρη, ΒΗΜΑ, 3/1/2010)

Ο χρόνος που μόλις έφυγε (2009) ήταν αφιερωμένος στον Δαρβίνο εξ αφορμής της συμπλήρωσης 200 χρόνων από τη γέννησή του και 150 χρόνων από τη δημοσίευση του βιβλίου του "Η καταγωγή των ειδών". Διεθνώς η επέτειος έδωσε αφορμή για την έκδοση μιας σειράς βιβλίων αφιερωμένων στον Δαρβίνο και στις ιδέες του και κάποια από αυτά τα βιβλία μεταφράστηκαν και στα ελληνικά. 

Ωστόσο η χώρα μας ευτύχησε να διαθέτει και πρωτογενή παραγωγή βιβλίων που απορρέουν από τον μεγάλο φυσιοδίφη και μάλιστα τέτοιας ποιότητας που θα άξιζε να μεταφραστούν σε άλλες γλώσσες. Πρόκειται δε για δύο βιβλία που δεν θα έπρεπε να λείπουν από καμία σύγχρονη βιβλιοθήκη καθώς οι ιδέες του Δαρβίνου παραμένουν επίκαιρες για περισσότερο από έναν αιώνα και φυσικά μετά το πέρας των επετειακών εορτασμών. 

Ας τα δούμε αναλυτικά: το βιβλίο του ακαδημαϊκού κ. Κώστα Κριμπά είναι ένα μνημειώδες έργο σχεδόν χιλίων σελίδων. Είναι ένα πραγματικό «έργο ζωής» καθώς ο συγγραφέας χρειάστηκε περισσότερο από μια 15ετία για την ολοκλήρωσή του. Μια ματιά και μόνο στα περιεχόμενα του βιβλίου εξηγεί τόσο το μέγεθός του όσο και τον χρόνο που απαιτήθηκε για τη συγγραφή του: μακράν του να περιοριστεί στον Δαρβίνο και μόνο, ο Κριμπάς αναλύει την επιστημονική- φιλοσοφική σκέψη τόσο των προγενεστέρων του μεγάλου φυσιοδίφη όσο και των μεταγενεστέρων φτάνοντας κυριολεκτικά στο σήμερα. 

Έτσι, έπειτα από την απαραίτητη για την κατανόηση του έργου εισαγωγή, ο συγγραφέας αφιερώνει πέντε κεφάλαια στην προ Δαρβίνου εποχή. Αναλύει τις ιδέες που επικρατούσαν στην κοσμολογία και στη γεωλογία, κάνει μια ιστορική ανασκόπηση της ταξινομικής και παραθέτει τις απόψεις των διαφορετικών επιστημονικών σχολών για την αναπαραγωγή και τη γένεση.

Μόλις το 7ο κεφάλαιο είναι αφιερωμένο στον Δαρβίνο. Σε αυτό παρατίθενται βεβαίως τα βασικά βιογραφικά στοιχεία του, ωστόσο το μεγαλύτερο μέρος του αναφέρεται στη ριζοσπαστική ιδέα του και στην απήχησή της διεθνώς αλλά και στη χώρα μας. Τα υπόλοιπα κεφάλαια του βιβλίου (21 συνολικά συν ένα εκτενές παράρτημα), είναι αφιερωμένα στην εξέλιξη του δαρβινισμού στον χρόνο με έμφαση στα σημαντικά ορόσημα. Πρακτικά αυτή η ιστορική ανασκόπηση του δαρβινισμού αποτελεί και μια ανασκόπηση του συνόλου της βιολογίας καθώς η ανάπτυξη επί μέρους πεδίων (π.χ., της γενετικής ή της αναπτυξιακής βιολογίας ή της οικολογίας) επέδρασε καταλυτικά στη διαμόρφωση αυτού που σήμερα ονομάζουμε εξελικτική.

Όπως πολύ εύστοχα σημείωσε κατά την παρουσίαση του βιβλίου ο κ. Σπύρος Σφενδουράκης, επίκουρος καθηγητής του Πανεπιστημίου Πάτρας, «το βιβλίο του Κριμπά είναι μοναδικό καθώς συνδυάζει την ιστορική προσέγγιση (μια πραγματικά ενδελεχή ιστορική ανάλυση) με μια πολύ ενημερωμένη ανάλυση των σύγχρονων ιδεών και τάσεων στην εξελικτική». Η βαθιά γνώση των διαφόρων πτυχών της εξελικτικής είναι προφανώς αναμενόμενη από τον Κώστα Κριμπά, που διεθνώς λογίζεται μέλος του στενού κύκλου των επιγόνων του Δαρβίνου (υπήρξε μαθητής του Ντομπζάνσκι, ενός από τους «πατέρες» της νεοδαρβινικής σύνθεσης). 

'Ετσι, αυτό που κάνει το βιβλίο του ακόμη πιο πολύτιμο, είναι το γεγονός ότι ο συγγραφέας όχι μόνο δεν διστάζει να συζητήσει τα θέματα της εξελικτικής που παραμένουν ακόμη ανοιχτά προς συζήτηση και αντιπαράθεση (κοινωνιοβιολογία, επιγενετική, evo-devo), αλλά το κάνει παραθέτοντας όλες τις απόψεις και χωρίς να διστάσει να πάρει θέση. Τέλος, αξίζει να σημειωθεί ότι μεταξύ των θεμάτων που αναλύονται στο βιβλίο είναι και κάποια μη αναμενόμενα, κάποια που δεν θα περίμενε κανείς να δει απαραίτητα σε ένα βιβλίο που ασχολείται με τον δαρβινισμό. Και φυσικά απαιτείται ένας Κριμπάς για να συζητήσει πώς η ηθική μπορεί να αποτελεί εξελικτική προσαρμογή ή να συζητήσει την οικονομία με εξελικτικούς όρους. 

Με εκτενή βιβλιογραφία σε κάθε κεφάλαιο και ευρετήριο στο τέλος, το βιβλίο του Κώστα Κριμπά αποτελεί ένα εργαλείο δουλειάς για όλους όσοι ασχολούνται με τη βιολογία αλλά και όλους όσοι ενδιαφέρονται για τη σύγχρονη επιστημονική και φιλοσοφική σκέψη. Ειδικά για αυτό το δεύτερο κομμάτι του αναγνωστικού κοινού αξίζει να σημειωθεί ότι ο συγγραφέας πετυχαίνει να γίνει κατανοητός ακόμη και σε μη ειδικούς και πως χρησιμοποιεί ελληνικά που τέρπουν.

Το δεύτερο βιβλίο είναι γραμμένο από τον κ. Λευτέρη Ζούρο, ομότιμο καθηγητή του Πανεπιστημίου Κρήτης και αντεπιστέλλον μέλος της Ακαδημίας Αθηνών. Η μακρόχρονη εκπαιδευτική εμπειρία του κ. Ζούρου είναι εμφανής σε όλη την έκταση του βιβλίου του, το οποίο, όπως μαρτυρά και ο τίτλος του, στοχεύει να μας συμφιλιώσει με τον Δαρβίνο. 

Γράφοντας όπως ακριβώς θα μας μιλούσε σε μια κατ΄ ιδίαν συζήτηση και χρησιμοποιώντας απλά και κατανοητά παραδείγματα από την καθημερινότητά μας ο κ. Ζούρος μάς πείθει με τα επιχειρήματά του. Με εντελώς διαλεκτικό τρόπο, λοιπόν, μας απομακρύνει από τις πιθανές θεοκρατικές ή μεταφυσικές αντιλήψεις, μας εξηγεί τη διαφορά επιστήμης και ψευδοεπιστήμης, μας εισάγει σιγά σιγά στο πνεύμα του Δαρβίνου. Μα, θα πουν οι αμφισβητίες, έχουμε κάποιον πολύ σοβαρό λόγο να συμφιλιωθούμε με τον Δαρβίνο; Κατά τον κ. Ζούρο έχουμε και παραέχουμε: είμαστε μέρος αυτού του κόσμου, τον οποίο ο δαρβινισμός εξηγεί με τον ικανοποιητικότερο τρόπο και η κατανόηση από τη μεριά μας του κόσμου με δαρβινικούς όρους μάς ανοίγει τα μάτια, μας κάνει να βλέπουμε διαφορετικά τη θέση μας σε αυτόν τον πλανήτη (εξ ου και ο υπότιτλος «Ας συμφιλιωθούμε με τη φύση μας και με τη Φύση»). 

Αν ποτέ δεν έχετε ασχοληθεί με τον Δαρβινισμό αλλά ούτε και με την επιστημονική σκέψη γενικότερα, το βιβλίο του Ζούρου θα μπορούσε να αποτελέσει την καλύτερη δυνατή εισαγωγή. Στην πράξη όλο το πρώτο μέρος του βιβλίου θα μπορούσε να είναι μέρος φοιτητικού εγχειριδίου για την εισαγωγή στον επιστημονικό τρόπο σκέψης. Αν πάλι είστε από τους κάπως μυημένους, θα απολαύσετε σίγουρα τον Κριμπά - αναφέρουμε χαρακτηριστικά το κεφάλαιο για την ευγονική ή εκείνο για την επίδραση του δαρβινισμού στην ιστορία και στην οικονομία.