17 January 2010

Η ιστορική «Δίκη των Πιθήκων»

Αποτέλεσε σημείο καμπής για την αποδοχή της δαρβινικής θεωρίας της Εξέλιξης των Ειδών, στην Αμερική 85 χρόνια πριν

(επιμέλεια: Στέφανος Xελιδόνης, Καθημερινή, 3/1/10)


Η Δίκη των Πιθήκων, όπως έμεινε γνωστή στην Ιστορία («Η Πολιτεία του Τενεσί κατά του Τζον Τόμας Σκόουπς»), έλαβε χώρα τον Ιούλιο του 1925, στο Ντέιτον του Τενεσί. Η δίκη αποτέλεσε σημείο καμπής στις ΗΠΑ για τη θεωρία της Εξέλιξης, καθώς ο καθηγητής γυμνασίου Σκόουπς δικάστηκε επειδή παρέβη νόμο της Πολιτείας του Τενεσί διότι δίδαξε στους μαθητές του τον Δαρβίνο. Η Αμερικανική Ενωση για τις Πολιτικές Ελευθερίες σκόπιμα ζήτησε από τον Σκόουπς να παραβεί τον νόμο Μπάτλερ, ο οποίος απαγόρευε τη διδασκαλία της δαρβινικής εξέλιξης στα σχολεία του Τενεσί, και επέμενε στην κατά γράμμα ερμηνεία των Γραφών.


Ο ίδιος ο Σκόουπς είχε παροτρύνει τους μαθητές του να καταθέσουν εναντίον του, ώστε να οδηγηθεί σε δίκη. Οι νομικές ομάδες της δίωξης και της υπεράσπισης αποτελούνταν από διάσημους δικηγόρους. Ο Σκόουπς κρίθηκε ένοχος και του επεβλήθη πρόστιμο 100 δολαρίων. Οι δικηγόροι του Σκόουπς υπέβαλαν έφεση, υποστηρίζοντας, μεταξύ άλλων, ότι ο νόμος ήταν αντισυνταγματικός καθώς ευνοούσε μία συγκεκριμένη θρησκευτική ομάδα. Η έφεση απορρίφθηκε, όπως όμως και το πρόστιμο των 100 δολαρίων λόγω μιας νομικής λεπτομέρειας, και εκεί έληξε η Δίκη των Πιθήκων. Στη διάρκειά της προσείλκυσε τα φώτα της δημοσιότητας σε ΗΠΑ και Ευρώπη, με πρωτοφανή τρόπο.


Η μικρή πόλη του Ντέιτον πλημμύρισε με δημοσιογράφους απ' όλη τη χώρα και η δίκη ήταν η πρώτη που μεταδόθηκε από το ραδιόφωνο σε όλες τις ΗΠΑ. Η δίκη μετατράπηκε σε θεατρικό έργο και αργότερα σε κινηματογραφική ταινία, προκαλώντας εκατομμύρια Αμερικανούς να χλευάσουν τους αντιτιθέμενους στη θεωρία της Εξέλιξης. Ωστόσο, ο ταπεινωμένος φονταμενταλισμός δεν υποχώρησε στο πολιτικό και πολιτισμικό παρασκήνιο λόγω της δίκης. Αυτό συνέβη περισσότερο λόγω του θανάτου του κατηγόρου Γουίλιαμ Τζένινγκς Μπράιαν στον ύπνο του, πέντε μόνο μέρες μετά το τέλος της δίκης. Κανείς δεν μπόρεσε να αναπληρώσει το κενό στην ηγεσία των φονταμενταλιστών.


Αυτό που δεν πέθανε ήταν το χάσμα μεταξύ των χριστιανών που αναζητούσαν την αλήθεια μέσω της Βίβλου και αυτών που την αναζητούσαν μέσω της επιστήμης. Η πλάστιγγα έγειρε θεαματικά υπέρ του Δαρβίνου το 1958, όταν βάσει νόμου -υπό τον φόβο ότι το εκπαιδευτικό σύστημα των ΗΠΑ είχε μείνει πίσω σε σχέση με αυτό της ΕΣΣΔ- τα σχολικά εγχειρίδια Βιολογίας έπρεπε να τονίζουν τη σημασία της εξέλιξης. Το 1967 ο νόμος Μπάτλερ καταργήθηκε.


Μονομαχία επιστημόνων - χριστιανών φονταμενταλιστών
του καθηγ. Κώστα Kριμπά


Το πρωτοσέλιδο των «Νιου Γιορκ Τάιμς» της 22ας Ιουλίου 1925 μας πληροφορεί για την έκβαση της δίκης του καθηγητού γυμνασίου Τζον Τόμας Σκόουπς: ο κατηγορούμενος καταδικάστηκε σε πρόστιμο 100 δολαρίων γιατί παρέβη τον νόμο της πολιτείας του Τενεσί διδάσκοντας τη θεωρία της Εξελίξεως στους μαθητές του.


Η δημοσίευση των έργων του Δαρβίνου «Η Καταγωγή των Ειδών» (1859) και «Η Καταγωγή του Ανθρώπου» (1871) αντιμετωπίσθηκε πολύ ευνοϊκά στις ΗΠΑ παρά τις αρχικές αντιλήψεις ορισμένων επιστημόνων, όπως ο Αγκασί. Η πλατιά διάδοση των δαρβινικών θεωριών οδήγησε σε μια αντιμετώπιση των βιβλικών κειμένων, τα οποία θα μπορούσαν με μια στενή κατά γράμμα ερμηνεία να θεωρηθούν ότι αντίκειντο προς αυτές, ως κείμενα που θα έπρεπε να ερμηνευθούν συμβολικά και όχι κατά γράμμα.


Η ευρεία αυτή συναίνεση γρήγορα αντιμετωπίσθηκε εξαιρετικά αρνητικά στις νότιες Πολιτείες από ορισμένες θρησκευτικές εκκλησίες, ιδίως από την Ευαγγελική. Επέμεναν στην κατά γράμμα ερμηνεία των Γραφών. Πολιτείες όπως η Φλώριδα, η Οκλαχόμα, η Καλιφόρνια και η Βόρειος Καρολίνα καταδίκασαν τη διδασκαλία της δαρβινικής εξέλιξης στα χρόνια 1923-1924.


Τον Ιούνιο του 1924, η Πολιτεία του Τενεσί ψήφισε νόμο απαγόρευσης της διδασκαλίας αυτής κατόπιν προτάσεως του Τζον Ουάσιγκτον Μπάτλερ. Σε αντίδραση προς αυτή την απαγόρευση η Αμερικανική Ενωση για τις Πολιτικές Ελευθερίες (ACLU) θέλησε να δοκιμάσει τη συνταγματικότητα της εν λόγω απαγόρευσης. Πρότεινε στον νεαρό καθηγητή Σκόουπς να αψηφήσει την απαγόρευση με τη διαβεβαίωση ότι όλα τα δικαστικά έξοδα θα τα ανελάμβανε η Ενωση.


Έτσι, μετά τη φυλάκιση του Σκόουπς στις 7 Μαΐου 1925, λόγω της παράβασης του νόμου στην οποίαν προέβη, άρχισε μια δίκη που διήρκεσε από τις 10 ώς τις 21 Ιουλίου του ίδιου έτους. Με τη δίκη αυτή προβλήθηκε και η μικρή πόλη του Ντέιτον στην οποία έγινε η δίκη, άλλωστε και η τοπική αυτή προβολή με την έλευση πλήθους δημοσιογράφων και άλλων (άνω των τριών χιλιάδων) έπαιξε σημαντικό ρόλο για την απόφαση διεξαγωγής της.



Κατά τη δίκη όλοι παρέστησαν μάρτυρες μιας μονομαχίας μεταξύ του Ντ. Μαλόουν, εκ των δικηγόρων του κατηγορουμένου, και του Γ. Τζ. Μπράιαν, εισαγγελέως-κατηγόρου και εκπροσώπου της Ενωσης των φονταμενταλιστών χριστιανών. Ο Μπράιαν εδέχθη να κληθεί ως μάρτυς, εμπειρογνώμων στην ερμηνεία των Γραφών, και απαντώντας στο ερωτηματολόγιο του δικηγόρου της υπερασπίσεως αναγκάσθηκε να παραδεχθεί ότι σε πολλά σημεία το κείμενο των Γραφών έπρεπε να ερμηνευθεί συμβολικά και όχι κατά γράμμα. Όμως ο δικαστής επέμεινε ότι δεν ετίθετο θέμα ως προς την αναζήτηση της αλήθειας και τρόπου ερμηνείας των Γραφών και επανέφερε το θέμα στην παραβίαση της απαγόρευσης που επέβαλλε ο νόμος. Ο κατηγορούμενος παρεδέχθη ότι τον παρεβίασε και καταδικάσθηκε σε πρόστιμο.


Το πρόστιμο κρίθηκε παράνομο


Η ιστορία δεν έληξε εκεί: το επιβληθέν πρόστιμο των 100 δολαρίων την επόμενη χρονιά θεωρήθηκε από άλλο δικαστήριο ως παράνομο και η απόφαση ακυρώθηκε, διότι ο δικαστής δεν είχε το δικαίωμα να επιβάλλει πρόστιμο μεγαλύτερο των πενήντα δολαρίων. Εκεί έληξε το επεισόδιο της λεγόμενης Δίκης των Πιθήκων.


Η συνέχεια είναι γνωστή. Σε πολλές Πολιτείες οι απαγορεύσεις διδασκαλίας της Εξέλιξης καθώς και η αντικατάσταση ή η συμπλήρωση με την από έδρας διδασκαλία του δημιουργισμού κατ’ επανάληψιν κρίθηκε αντισυνταγματική, διότι το Σύνταγμα των ΗΠΑ κάνει σαφή διαχωρισμό μεταξύ Κράτους και Θρησκείας. Το ίδιο έγινε και με την αντικατάσταση του δημιουργισμού με τον λεγόμενο ευφυή σχεδιασμό.


Ας σημειωθεί ότι η στροφή του προηγουμένου προέδρου των ΗΠΑ Τζορτζ Μπους υπέρ των αντιεξελικτικών απόψεων μπορεί να γίνει κατανοητή αν συνδυασθεί με το γεγονός ότι ο απελθών πρόεδρος είναι μέλος της Ευαγγελικής Εκκλησίας.