Προδιαγεγραμμένη πορεία παρακμής...

...
Αύριο θα γιορταστεί η κήρυξη της επανάστασης στις 23 Μαρτίου 1821 που έγινε στην Καλαμάτα, ημερομηνία και τοποθεσία που με λαθροχειρίες έχουν μετατοπιστεί στις 25 Μαρτίου και στην Αγία Λαύρα. Καλό είναι να θυμηθούμε, λοιπόν, μερικά από τα λαμπρά έργα βυζαντινών αυτοκρατόρων που έφεραν τους λαούς της Μικράς Ασίας και των Βαλκανίων υπό τον έλεγχο των Οθωμανών.

Ο Ιωάννης Καντακουζηνός, ως αυτοκράτωρ και ως μοναχός, βολικός συνδυασμός για πρόληψη αντεκδικήσεων.

Σε ένα παλαιότερο κείμενο είχα αναφερθεί στους μοιραίους για το ύστερο Βυζάντιο αυτοκράτορα Ιωάννη Ε' Παλαιολόγο και στον αντίπαλό του Ιωάννη Καντακουζηνό, για κάποιο διάστημα αυτοκράτορα Ιωάννη ΣΤ', που διεκδικούσαν αμφότεροι το θρόνο της ήδη διαλυμένης αυτοκρατορίας. Στον αγώνα τους για την εξουσία έφερναν και οι δύο για υποστήριξή τους ξένα στρατεύματα, ο πρώτος αρχικά Σλάβους και αργότερα Τούρκους, ο δεύτερος επίσης Τούρκους. Οι Τούρκοι έμειναν έκτοτε (δεκαετία του 1340) στην Ευρώπη και βρίσκονται εδώ μέχρι σήμερα.

Στο βιβλίο του, «Ο τελευταίος Παλαιολόγος», γράφει ο Γιώργος Λεονάρδος για τον Ιωάννη Ε' Παλαιολόγο, κάνοντας μιαν αναδρομή στους τελευταίους αιώνες της βυζαντινής αυτοκρατορίας τα εξής (αποδίδονται εδώ συνοπτικά):

Μονογραφία για τον Ιωάννη Ε' Παλαιολόγο, η οποία θα κάλυπτε μία από τις πιο μακροχρόνιες βασιλείες της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, δεν υπάρχει. Η παρακμή ήταν τόσο αποκαρδιωτική, ώστε κανένας Βυζαντινός ιστορικός που έζησε το δεύτερο μισό του 14ου αιώνα, δεν αισθάνθηκε την ανάγκη, έστω και με απαρέσκεια, να ιστορήσει διεξοδικά τα γεγονότα εκείνων των χρόνων. Αποσπασματικά, για τα δυσάρεστα γεγονότα της βασιλείας του Ιωάννη Ε' έχουν συγγράψει ο Δημήτριος Κυδώνης, ο Λαόνικος Χαλκοκονδύλης και ο πολύ μεταγενέστερος Μακάριος Μελισσηνός.

Δυστυχώς ο Ιωάννης Ε' Παλαιολόγος δεν στάθηκε αντάξιος της εύνοιας της Μοίρας, που του επέτρεψε να μακροημερεύσει, και έχασε την ευκαιρία να αφήσει έργα ανάλογα της φήμης των σπουδαίων προγενέστερων αυτοκρατόρων. Από τη χρονιά που ανέβηκε στο θρόνο, η επικράτειά του συρρικνωνόταν προς όφελος των Οθωμανών, τους οποίους -αν είναι δυνατόν!- βοηθούσε και συνέδραμε στα επεκτατικά σχέδιά τους, προκειμένου να επιβιώσει ο ίδιος, έστω και ως υποτελής τους. Εκεί είχε φτάσει η κατάντια του...

Ο Ιωάννης Ε' ήταν ένας μικρός και ανάξιος άνθρωπος. Συνετρίβη στις μυλόπετρες των τραγικών γεγονότων που προκάλεσε η ασύνετη πολιτική του. Κυβέρνησε για 5Ο χρόνια, από το 1341 έως το 1391, εκθρονίστηκε τρεις φορές, μία από τον πεθερό του Ιωάννη ΣΤ' Καντακουζηνό, μία από το γιο του, Ανδρόνικο Δ' Παλαιολόγο και μία από τον εγγονό του, Ιωάννη Ζ' Παλαιολόγο. Τελικά, κατόρθωσε να πεθάνει στο θρόνο του.

Έμεινε στην Ιστορία και ως «γρουσούζης»: Στη διάρκεια της βασιλείας του ο Μαύρος Θάνατος έκανε την εμφάνισή του πολλές φορές, μια φορά δε το 1347, αποδεκάτισε τον πληθυσμό της αυτοκρατορίας, περιορίζοντάς τον στο ένα τρίτο του. Με δύο λόγια, ο Ιωάννης Ε' αποδείχθηκε ο πιο ανίκανος απ' όλους τους βασιλιάδες της δυναστείας του. Και δυστυχώς βασίλεψε πολλά χρόνια. Ήταν ο μακροβιότερος βασιλιάς από του Παλαιολόγους, προκαλώντας άπειρα δεινά στη βαριά τραυματισμένη Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία.

Ήταν μόλις 23 ετών όταν στέφθηκε μονοκράτορας στην Πόλη και, αν υπολογίσει κανείς ότι ήταν ήδη εστεμμένος αυτοκράτορας από την ηλικία των ... 9 μόλις χρόνων, τότε η βασιλεία του θα πρέπει να θεωρηθεί η πιο μακροχρόνια της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Ακόμα μεγαλύτερη κι από του προπάππου του, Ανδρόνικου Β' Παλαιολόγου, ο οποίος κυβέρνησε 46 χρόνια.

Το Δεκέμβριο του 1354, όταν παραιτήθηκε ο Ιωάννης ΣΤ' Καντακουζηνός από τις διεκδικήσεις του πάνω στο θρόνο και αποσύρθηκε ως μοναχός σε μοναστήρι, ο γαμπρός του, Ιωάννης Ε' Παλαιολόγος, έγινε μονοκράτορας στην Πόλη. Όμως την «επιτυχία» του αυτή σκίαζαν ακανθώδη προβλήματα και ανυπέρβλητα εμπόδια που ορθώνονταν μπροστά του. Και τα προβλήματα αυτά ο Ιωάννης Ε' ήταν ανίκανος να τα διαχειριστεί.

Το 1354, λοιπόν, στο θρόνο της Βασιλευουσας -ποιας Βασιλεύουσας δηλαδή...- βρίσκεται ο Ιωάννη Ε' Παλαιολόγος, γιος του Ανδρόνικου Γ' και της Άννας της Σαβοΐας. Βέβαια, η επικράτεια την οποία διοικεί είναι μόνο κατ' όνομα αυτοκρατορία, στην ουσία υποτελής στους Οθωμανούς. Η παρακμή είναι αποκαρδιωτική. Η ηγεσία ανάξια, διεφθαρμένη, άτολμη, εκλιπαρεί τη Δύση για βοήθεια και υπακούει τυφλά στον Οθωμανό σουλτάνο. Ο λαός έχει σχεδόν αποβάλει την υπερήφανη ρωμαίικη συνείδησή του, είναι μαλθακός και δεν μάχεται τον εισβολέα, ο οποίος κατακτά τη μία πόλη μετά την άλλη και έχει πλέον εισβάλει και στα ευρωπαϊκά εδάφη της λεγόμενης αυτοκρατορίας.

Μανουήλ Β' Παλαιολόγος, ανιψιός του Ιωάννη Ε'.

Το έτος 1376 ο Ανδρόνικος Δ' εκθρόνισε τον πατέρα του Ιωάννη Ε' και τον έθεσε υπό περιορισμό. Όμως η βασιλεία του δεν κράτησε πολύ, γιατί μετά από τρία χρόνια δραπέτευσε ο Ιωάννης με άλλους δύο γιους του και παρουσιάστηκε στο σουλτάνο Μουράτ για να του ζητήσει βοήθεια να επανέλθει στο θρόνο. Φυσικά, ο σουλτάνος χάρηκε πολύ που γινόταν ρυθμιστής κρατικών θεμάτων του Βυζαντίου και οικογενειακών θεμάτων των Παλαιολόγων. Ο Ιωάννης Ε' υποσχέθηκε μεγαλύτερο φόρο υποτέλειας στο σουλτάνο και του υποσχέθηκε επίσης να του παραχωρήσει την τελευταία ελεύθερη πόλη της Μικράς Ασίας, τη Φιλαδέλφεια, χωρίς να ρωτήσει φυσικά τους άμεσα ενδιαφερόμενους κατοίκους της.

Πράγματι, λίγο αργότερα μετά την ταπεινωτική συμφωνία, ο Ιωάννης Ε' κάλεσε τους κατοίκους της Φιλαδέλφειας να παραδοθούν στους Οθωμανούς, πράγμα που αυτοί αρνήθηκαν και πρόβαλαν αντίσταση. Δύο απεσταλμένοι του Ιωάννη Ε', ο εγγονός του Ιωάννης Ζ' και αυτουνού ο πρωτοξάδελφος Μανουήλ Β' Παλαιολόγος, μετέπειτα αυτοκράτορας ο ίδιος, εξεστράτευσαν με τα οθωμανικά στρατεύματα και συμμετείχαν στην άλωση της πόλης. Έτσι, μετά την Καλλίπολη που είχε παραδώσει στο σουλτάνο ο Ανδρόνικος Δ', ο πατέρας του Ιωάννης Ε' παρέδωσε τη Φιλαδέλφεια, όπως είχε υποσχεθεί. Οι Βυζαντινοί αυτοκράτορες τηρούσαν το λόγο τους...

Όλα αυτά και άλλα πολλά γεγονότα που διεκδικούν αυτοτελώς και συνολικά το χαρακτηρισμό του ιστορικού εγκλήματος, εξελίσσονταν μέσα σ' ένα κλίμα άκρατης θρησκοληψίας, εμπλουτισμένο με εκατέρωθεν αναθεματισμούς και εξοστρακισμούς, με λαϊκές εξεγέρσεις και συνωμοσίες μοναχών και, πάντα, με κεντρική δικαιολογία ότι «ήταν θέλημα θεού» ή «έτσι το θέλησε ο κύριος» κ.ο.κ. Εννοείται, αφού για όλα υπήρχε «θέλημα θεού», δεν χρειαζόταν και να πολεμάει κανείς...

(click)

..

Η Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, το Βυζάντιο (πορτοκαλλί χρώμα),
κατά τα τελευταία 100 χρόνια της ύπαρξής του.

Μέσα στο 14ο αιώνα, μεγάλο ποσοστό Ρωμιών της Μικράς Ασίας, όσοι δεν κατέφυγαν στη Δύση, ξεπουλά την πίστη του και εξισλαμίζεται για να επιβιώσει με κάποια άνεση και ασφάλεια υπό την αιγίδα της νέας Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, η οποία γεννιέται μέσα από το σώμα της παλιάς Ανατολικής Ρωμαϊκής που αργοπεθαίνει. Οι εξισλαμισμένοι γίνονται δε χειρότεροι καταπιεστές και φανατικότεροι από τους ίδιους τους Οθωμανούς, είτε για να καταδείξουν στους νέους ομόθρησκους την ειλικρίνια της μεταβολής στην πίστη τους, είτε γιατί έχουν να κάνουν με μία νέα γι' αυτούς θρησκεία, η οποία τους προκαλεί ενδιαφέρον.

Στα μέσα του 15ου αιώνα είχαν καταληφθεί σχεδόν όλες οι περιοχές της πάλαι ποτέ Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και είχε φτάσει η ώρα να καταλυθεί και τυπικά αυτό το κράτος. Αφού ήταν «θέλημα θεού η Πόλη να τουρκέψει» -όπως μπόλιαζαν οι παπάδες το λαό με ηττοπάθεια- τί αξία είχε η υπεράσπισή της;

(Στέλιος Φραγκόπουλος, Stelios Frangopoulos)

(βλέπε επίσης >>>)