όπως: Η Κασσάνδρα και ο λύκος
(της ΣΩΤΗΣ ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΟΥ, Athensvoice, 18.12.2008)
Έχουμε δύο επιλογές: είτε θα αδιαφορούμε για τον τρόπο με τον οποίον παρουσιάζεται η Ελλάδα στα διεθνή media (στις σπάνιες περιπτώσεις όπου παρουσιάζεται: συνήθως ο χάρτης της Ευρώπης «κόβεται» στο γεωγραφικό μήκος της Σλοβενίας), είτε θα χρειαστεί να προκαλέσουμε αλυσιδωτά διπλωματικά επεισόδια.
Όχι ότι είμαστε η μοναδική χώρα που παρερμηνεύεται και κακοποιείται· οι προκαταλήψεις είναι πάντα αμφίδρομες και πολλαπλές· εξάλλου, εμείς οι ίδιοι παρερμηνεύουμε και κακοποιούμε τον εαυτό μας. Το άγχος τού να ανήκουμε στην «Ευρώπη» (μορφή «anxiety status»), και την ίδια στιγμή να είμαστε διαφορετικοί και ανώτεροι, πιο ξύπνιοι και πιο μάγκες, αποκαλύπτει τα συμπλέγματά μας και μας γελοιοποιεί.
Έτσι κι αλλιώς, η παρουσίαση και η ανάλυση των πρόσφατων γεγονότων στα διεθνή media (φόνος Αλέξη Γρηγορόπουλου, μαζικές αντιδράσεις, «ταραχές») φανερώνει μεροληπτικές και μειωτικές εικόνες της Ελλάδας για τις οποίες ευθυνόμαστε μόνον εν μέρει. Το υπόλοιπο «μέρος» οφείλεται στην άγνοια και στην ανικανότητα των δημοσιογράφων να προσλάβουν μια κοινωνία που προσομοιάζει στις δυτικές δημοκρατίες, διατηρώντας μια σειρά από εξατομικευμένα χαρακτηριστικά. Τα οποία μπορούν να οριστούν ως «εκκεντρικότητες», ως «ιδιοσυγκρασία» ή ως υποσυνείδητη αντίσταση στην παγκοσμιοποίηση. Εξαρτάται πώς –και αν– το βλέπει κανείς.
Τα διεθνή media επινοούν τη δική τους Ελλάδα με κριτήρια και μέτρο σύγκρισης τη δική τους χώρα: για παράδειγμα, ενώ ο κόσμος καίγεται (κυριολεκτικά), τα αμερικανικά media αναρωτιούνται αν στα ελληνικά πανεπιστήμια υπάρχουν αδελφότητες (fraternities και sororities) και αν οι «αδελφότητες» συμμετέχουν στις διαδηλώσεις. Η ύπαρξη πολιτικών «νεολαιών» τούς φαίνεται ασύλληπτη: δηλαδή τα κόμματα «στρατολογούν» ανηλίκους; Όπως οι κομάντος των Παλαιστινίων; Όπως οι πολεμικές αφρικανικές φυλές; Στα ίδια media, επανέρχεται συχνά ο όρος «αναρχικοί» που, για τους περισσότερους Αμερικανούς, σημαίνει ταραξίες, βάνδαλοι, δημόσιοι κίνδυνοι: «Μα υπάρχουν αναρχικοί σήμερα;» αναρωτιέται το CBS. Και απαντάει: «Υπάρχουν και έχουν έδρα τα Εξάρχεια». Οι Times εκφράζουν το ίδιο ερώτημα, προσθέτοντας ότι «η εποχή του Άμπι Χόφμαν και του Τζέρι Ρούμπιν έχει παρέλθει»: κι εμείς απορούμε· τι σχέση έχουν οι Αμερικανοί yippies με μια εξέγερση της νεολαίας στην Ελλάδα, σαράντα χρόνια αργότερα; Και εν τέλει, εφόσον η Ελλάδα έχει τόσους πολλούς αναρχικούς, γιατί οι ΗΠΑ εισέβαλαν στο Ιράκ; Η Ελλάδα είναι σαφώς πιο επικίνδυνη για την παγκόσμια τάξη.
Οι περισσότεροι Αμερικανοί πιστεύουν ότι η δική τους εμπειρία αποτελεί το κλειδί για την εξήγηση του κόσμου. Συνεχίζει το κανάλι Fox: «Πρόκειται για μίμηση και αντιγραφή του γαλλικού Μαΐου του '68... Οι νεαροί Έλληνες φοράνε τώρα μπλουτζίν γνωστών σχεδιαστών ...και όλοι θέλουν να αποκτήσουν ipod» (!) Όσο για το γερμανικό περιοδικό Der Spiegel (που είναι ρυπαροφυλλάδα), γράφει: «Στην Ελλάδα δεν υπάρχει κράτος... δεν υπάρχει Νόμος και Τάξη... ούτε κοινή λογική...», ενώ ο Economist (που δεν θεωρείται «ρυπαροφυλλάδα») θεωρεί «αλλόκοτο και τρομακτικό το θέαμα μιας χώρας με «ταπεινή ευημερία» (sic) – που υποτίθεται ότι έχει ξεπεράσει τη βίαιη ιστορία των πραξικοπημάτων και των κοινωνικών ταραχών»... «Η Ελλάδα» γράφει ο Economist «βρίσκεται σήμερα στη μέγγενη μιας «αστικής εξέγερσης»...
Άραγε τέτοια γεγονότα σηματοδοτούν τη δημοκρατική σταθερότητα ή μήπως η χώρα όπου γεννήθηκε η δημοκρατία έχει κάποιες ιδιαιτερότητες;». Συνοπτική απάντηση: ιδιαιτερότητες υπάρχουν· θα έπρεπε όμως, μετά από είκοσι επτά χρόνια ελληνικής συμμετοχής στην ΕΕ, να τις γνωρίζει ο Economist. Πράγματι, στην Ελλάδα, οι κοινωνικές ανισότητες καλύπτονται από ένα σύστημα άτυπων (ανεπίσημων) σχέσεων: από τον αδιάσειστο θεσμό της οικογένειας, από τις πελατειακές σχέσεις, την παραοικονομία, τον τριτογενή τομέα που απορροφά ανέργους κτλ.
Η «γενιά του καγκουρό», δηλαδή οι σημερινοί νέοι που ζουν προστατευμένοι από την οικογένεια και βολεμένοι στο μάρσιπο, αποτελεί φαινόμενο ολόκληρης της νότιας Ευρώπης και απόρροια της κυβερνητικής πολιτικής· όχι δηλαδή μια ακόμα ελληνική, «εξωτική», ιδιότητα. Επειδή λοιπόν η Ελλάδα αποτελεί μέρος ενός παγκόσμιου συστήματος, θα περίμενε κανείς από τα διεθνή media –τουλάχιστον τα «έγκυρα» όπως ο Economist και ο Monde – να μη μεταφέρουν την εικόνα της Ελλάδας όπως τη φιλοτεχνούν οι εγχώριοι ταξιτζήδες: «Ο Έλληνας θέλει βούρδουλα...» ή «Δεν υπάρχει κράτος!». Αντιθέτως, ο Έλληνας έχει υποφέρει από το «βούρδουλα» και το πρόβλημά του είναι ότι το κράτος έχει διαστάσεις ελέφαντα.
Το ρωσικό πρακτορείο «Νόβοστι», περιγράφει τα γεγονότα μέσα από τα μάτια δύο Ρώσων δημοσιογράφων εναντίον των οποίων επιτέθηκαν νεαροί του «τεχνικού κολεγίου» (εννοεί του Πολυτεχνείου): «Το εκπληκτικό ήταν ότι δεν υπήρχε πουθενά αστυνομία», γράφει ο Ρώσος δημοσιογράφος Βαντίμ Γκλούσκερ. «Την επομένη, όταν πλησιάσαμε με αστυνομική συνοδεία, μάς έριξαν μια πέτρα και ένα αυγό... Ο πρέσβης στην Αθήνα Αντρέι Βντοβίν θα λάβει τα απαραίτητα μέτρα...» Αναρωτιέμαι: Τι είδους «μέτρα»;
Συνήθως τα «μέτρα» συνίστανται σε προειδοποιήσεις προς τους τουρίστες και για υπενθύμιση των πρόσφατων δυστυχημάτων που σχετίζονται με τον τουρισμό: τον ξυλοδαρμό μέχρι θανάτου ενός Αυστραλού στη Μύκονο, τον πνιγμό δύο Γάλλων που επέβαιναν στο Sea Diamond, το θάνατο από ασφυξία δύο μικρών Βρετανών στην Κέρκυρα, το σφαγιασμό ενός νεαρού Βρετανού στο Φαληράκι της Ρόδου και ούτω καθ' εξής. Πάνω απ' όλα είμαστε χώρα διακοπών: η ασφάλεια των ξένων επισκεπτών απασχολεί τον κόσμο περισσότερο από την ευζωία των ιθαγενών. Με λίγα λόγια, τα διεθνή media μάς παροτρύνουν να είμαστε καλοί και ήσυχοι ώστε να μας επισκέπτονται οικογένειες και συνταξιούχοι. Αν μας επισκέπτονται en masse, θα δούμε κι εμείς άσπρη μέρα. Είμαστε ή δεν είμαστε έθνος ξενοδοχοϋπαλλήλων, σερβιτόρων, παρκαδόρων, βαλέδων και μπουζουκο-διασκεδαστών;
Η ειδησεογραφία από την Ελλάδα είναι αναξιόπιστη και χυδαία, επειδή έχει εκχυδαϊστεί ολόκληρη η δημοσιογραφία. Η εικόνα της χώρας ως ακυβέρνητο καράβι που τη γλιτώνει πάντα, ή σχεδόν πάντα, από καθαρή τύχη οφείλεται στην πλειοψηφία των δημοσιογράφων που δεν γνωρίζουν τίποτα από την ιστορία και οι οποίοι ρέπουν στην επανάληψη των γνωστών στερεοτύπων: οι Έλληνες είναι «απείθαρχοι» και έχουν την εξέγερση («μπαϊράκι») για «χούι»· το ελληνικό κράτος διατηρεί τον οθωμανικό του χαρακτήρα, ο ελληνικός εθνικισμός εμπεριέχει τον αυτο-οικτιρμό. Υποπτεύομαι ότι τα διεθνή media αντλούν τις πληροφορίες και τις εκτιμήσεις τους από την ελληνική τηλεόραση: γίνεται ανακύκλωση ιδεολογικών σκουπιδιών· όρνεα μετεωρίζονται πάνω από τους σκουπιδότοπους.
Τα διεθνή media επινοούν τη δική τους Ελλάδα με κριτήρια και μέτρο σύγκρισης τη δική τους χώρα
Όχι ότι είμαστε η μοναδική χώρα που παρερμηνεύεται και κακοποιείται· οι προκαταλήψεις είναι πάντα αμφίδρομες και πολλαπλές· εξάλλου, εμείς οι ίδιοι παρερμηνεύουμε και κακοποιούμε τον εαυτό μας. Το άγχος τού να ανήκουμε στην «Ευρώπη» (μορφή «anxiety status»), και την ίδια στιγμή να είμαστε διαφορετικοί και ανώτεροι, πιο ξύπνιοι και πιο μάγκες, αποκαλύπτει τα συμπλέγματά μας και μας γελοιοποιεί.
Έτσι κι αλλιώς, η παρουσίαση και η ανάλυση των πρόσφατων γεγονότων στα διεθνή media (φόνος Αλέξη Γρηγορόπουλου, μαζικές αντιδράσεις, «ταραχές») φανερώνει μεροληπτικές και μειωτικές εικόνες της Ελλάδας για τις οποίες ευθυνόμαστε μόνον εν μέρει. Το υπόλοιπο «μέρος» οφείλεται στην άγνοια και στην ανικανότητα των δημοσιογράφων να προσλάβουν μια κοινωνία που προσομοιάζει στις δυτικές δημοκρατίες, διατηρώντας μια σειρά από εξατομικευμένα χαρακτηριστικά. Τα οποία μπορούν να οριστούν ως «εκκεντρικότητες», ως «ιδιοσυγκρασία» ή ως υποσυνείδητη αντίσταση στην παγκοσμιοποίηση. Εξαρτάται πώς –και αν– το βλέπει κανείς.
Τα διεθνή media επινοούν τη δική τους Ελλάδα με κριτήρια και μέτρο σύγκρισης τη δική τους χώρα: για παράδειγμα, ενώ ο κόσμος καίγεται (κυριολεκτικά), τα αμερικανικά media αναρωτιούνται αν στα ελληνικά πανεπιστήμια υπάρχουν αδελφότητες (fraternities και sororities) και αν οι «αδελφότητες» συμμετέχουν στις διαδηλώσεις. Η ύπαρξη πολιτικών «νεολαιών» τούς φαίνεται ασύλληπτη: δηλαδή τα κόμματα «στρατολογούν» ανηλίκους; Όπως οι κομάντος των Παλαιστινίων; Όπως οι πολεμικές αφρικανικές φυλές; Στα ίδια media, επανέρχεται συχνά ο όρος «αναρχικοί» που, για τους περισσότερους Αμερικανούς, σημαίνει ταραξίες, βάνδαλοι, δημόσιοι κίνδυνοι: «Μα υπάρχουν αναρχικοί σήμερα;» αναρωτιέται το CBS. Και απαντάει: «Υπάρχουν και έχουν έδρα τα Εξάρχεια». Οι Times εκφράζουν το ίδιο ερώτημα, προσθέτοντας ότι «η εποχή του Άμπι Χόφμαν και του Τζέρι Ρούμπιν έχει παρέλθει»: κι εμείς απορούμε· τι σχέση έχουν οι Αμερικανοί yippies με μια εξέγερση της νεολαίας στην Ελλάδα, σαράντα χρόνια αργότερα; Και εν τέλει, εφόσον η Ελλάδα έχει τόσους πολλούς αναρχικούς, γιατί οι ΗΠΑ εισέβαλαν στο Ιράκ; Η Ελλάδα είναι σαφώς πιο επικίνδυνη για την παγκόσμια τάξη.
(click)
Οι περισσότεροι Αμερικανοί πιστεύουν ότι η δική τους εμπειρία αποτελεί το κλειδί για την εξήγηση του κόσμου. Συνεχίζει το κανάλι Fox: «Πρόκειται για μίμηση και αντιγραφή του γαλλικού Μαΐου του '68... Οι νεαροί Έλληνες φοράνε τώρα μπλουτζίν γνωστών σχεδιαστών ...και όλοι θέλουν να αποκτήσουν ipod» (!) Όσο για το γερμανικό περιοδικό Der Spiegel (που είναι ρυπαροφυλλάδα), γράφει: «Στην Ελλάδα δεν υπάρχει κράτος... δεν υπάρχει Νόμος και Τάξη... ούτε κοινή λογική...», ενώ ο Economist (που δεν θεωρείται «ρυπαροφυλλάδα») θεωρεί «αλλόκοτο και τρομακτικό το θέαμα μιας χώρας με «ταπεινή ευημερία» (sic) – που υποτίθεται ότι έχει ξεπεράσει τη βίαιη ιστορία των πραξικοπημάτων και των κοινωνικών ταραχών»... «Η Ελλάδα» γράφει ο Economist «βρίσκεται σήμερα στη μέγγενη μιας «αστικής εξέγερσης»...
Άραγε τέτοια γεγονότα σηματοδοτούν τη δημοκρατική σταθερότητα ή μήπως η χώρα όπου γεννήθηκε η δημοκρατία έχει κάποιες ιδιαιτερότητες;». Συνοπτική απάντηση: ιδιαιτερότητες υπάρχουν· θα έπρεπε όμως, μετά από είκοσι επτά χρόνια ελληνικής συμμετοχής στην ΕΕ, να τις γνωρίζει ο Economist. Πράγματι, στην Ελλάδα, οι κοινωνικές ανισότητες καλύπτονται από ένα σύστημα άτυπων (ανεπίσημων) σχέσεων: από τον αδιάσειστο θεσμό της οικογένειας, από τις πελατειακές σχέσεις, την παραοικονομία, τον τριτογενή τομέα που απορροφά ανέργους κτλ.
Η «γενιά του καγκουρό», δηλαδή οι σημερινοί νέοι που ζουν προστατευμένοι από την οικογένεια και βολεμένοι στο μάρσιπο, αποτελεί φαινόμενο ολόκληρης της νότιας Ευρώπης και απόρροια της κυβερνητικής πολιτικής· όχι δηλαδή μια ακόμα ελληνική, «εξωτική», ιδιότητα. Επειδή λοιπόν η Ελλάδα αποτελεί μέρος ενός παγκόσμιου συστήματος, θα περίμενε κανείς από τα διεθνή media –τουλάχιστον τα «έγκυρα» όπως ο Economist και ο Monde – να μη μεταφέρουν την εικόνα της Ελλάδας όπως τη φιλοτεχνούν οι εγχώριοι ταξιτζήδες: «Ο Έλληνας θέλει βούρδουλα...» ή «Δεν υπάρχει κράτος!». Αντιθέτως, ο Έλληνας έχει υποφέρει από το «βούρδουλα» και το πρόβλημά του είναι ότι το κράτος έχει διαστάσεις ελέφαντα.
Το ρωσικό πρακτορείο «Νόβοστι», περιγράφει τα γεγονότα μέσα από τα μάτια δύο Ρώσων δημοσιογράφων εναντίον των οποίων επιτέθηκαν νεαροί του «τεχνικού κολεγίου» (εννοεί του Πολυτεχνείου): «Το εκπληκτικό ήταν ότι δεν υπήρχε πουθενά αστυνομία», γράφει ο Ρώσος δημοσιογράφος Βαντίμ Γκλούσκερ. «Την επομένη, όταν πλησιάσαμε με αστυνομική συνοδεία, μάς έριξαν μια πέτρα και ένα αυγό... Ο πρέσβης στην Αθήνα Αντρέι Βντοβίν θα λάβει τα απαραίτητα μέτρα...» Αναρωτιέμαι: Τι είδους «μέτρα»;
Συνήθως τα «μέτρα» συνίστανται σε προειδοποιήσεις προς τους τουρίστες και για υπενθύμιση των πρόσφατων δυστυχημάτων που σχετίζονται με τον τουρισμό: τον ξυλοδαρμό μέχρι θανάτου ενός Αυστραλού στη Μύκονο, τον πνιγμό δύο Γάλλων που επέβαιναν στο Sea Diamond, το θάνατο από ασφυξία δύο μικρών Βρετανών στην Κέρκυρα, το σφαγιασμό ενός νεαρού Βρετανού στο Φαληράκι της Ρόδου και ούτω καθ' εξής. Πάνω απ' όλα είμαστε χώρα διακοπών: η ασφάλεια των ξένων επισκεπτών απασχολεί τον κόσμο περισσότερο από την ευζωία των ιθαγενών. Με λίγα λόγια, τα διεθνή media μάς παροτρύνουν να είμαστε καλοί και ήσυχοι ώστε να μας επισκέπτονται οικογένειες και συνταξιούχοι. Αν μας επισκέπτονται en masse, θα δούμε κι εμείς άσπρη μέρα. Είμαστε ή δεν είμαστε έθνος ξενοδοχοϋπαλλήλων, σερβιτόρων, παρκαδόρων, βαλέδων και μπουζουκο-διασκεδαστών;
Η ειδησεογραφία από την Ελλάδα είναι αναξιόπιστη και χυδαία, επειδή έχει εκχυδαϊστεί ολόκληρη η δημοσιογραφία. Η εικόνα της χώρας ως ακυβέρνητο καράβι που τη γλιτώνει πάντα, ή σχεδόν πάντα, από καθαρή τύχη οφείλεται στην πλειοψηφία των δημοσιογράφων που δεν γνωρίζουν τίποτα από την ιστορία και οι οποίοι ρέπουν στην επανάληψη των γνωστών στερεοτύπων: οι Έλληνες είναι «απείθαρχοι» και έχουν την εξέγερση («μπαϊράκι») για «χούι»· το ελληνικό κράτος διατηρεί τον οθωμανικό του χαρακτήρα, ο ελληνικός εθνικισμός εμπεριέχει τον αυτο-οικτιρμό. Υποπτεύομαι ότι τα διεθνή media αντλούν τις πληροφορίες και τις εκτιμήσεις τους από την ελληνική τηλεόραση: γίνεται ανακύκλωση ιδεολογικών σκουπιδιών· όρνεα μετεωρίζονται πάνω από τους σκουπιδότοπους.
Τα διεθνή media επινοούν τη δική τους Ελλάδα με κριτήρια και μέτρο σύγκρισης τη δική τους χώρα
