Από τότε που ανακοινώθηκε η ασθένεια του μακαρίτη πρώην Αρχιεπισκόπου, απέφυγα κατά το δυνατόν να δημοσιεύσω σ' αυτό το blog σχόλια και κείμενα για το βίο και την πολιτεία του. Τώρα φαίνεται ότι έχουν αρχίσει να ξεχνιώνται οι λεπτομέρειες και επανέρχονται μερικοί με επαίνους και μυθοπλασίες, άγνωστο με ποιο στόχο.
Έτσι, στην τοπική εφημερίδα της Νότιας Αττικής «Αττικός Παρατηρητής» δημοσιεύτηκαν ένας επαινετικός απολογισμός για την παρουσία και το έργο του πρώην Αρχιεπισκόπου και ταυτόχρονα μια απάντηση επ' αυτού του κειμένου από τον εκδότη της εφημερίδας. Παραθέτω εδώ και τα δύο κείμενα, την απάντηση μάλιστα στην αρχική μορφή της, μια και οι ανάγκες σελιδοποίησης συχνά επιβάλλουν περικοπές!
† Kυρός ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΣ
Μακαριστός Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και Πάσης Ελλάδος
Γράφει ο κ. Σ. Κ.
- τ. Δ/ντής Υπουργ. Παιδείας & Θρησκ/των -
Βαρύ το πένθος της Ορθοδοξίας μας, από τη μεγίστη απώλεια του Μακαριστού Αρχιεπισκόπου Κυρού ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ, ένθερμου υποστηρικτή των πανανθρώπινων αξιών!
Η Θλίψη Κλήρου-Λαού υπήρξε βαθύτατη, αφού στα 10 χρόνια της Ποιμαντορίας Του, κατόρθωσε να προσεγγίσει το Χριστεπώνυμο πλήθος και να φέρει όλους μας πιο κοντά στην Εκκλησία.
Αναμφισβήτητο γνώρισμά Του, ήταν το «αμέριστο ενδιαφέρον» για το πού «οδεύει η νεολαία της Χώρας μας» με το να κατορθώσει να δώσει «νέα πνοή» στις σχέσεις Κλήρου - Λαού, προκαλώντας τον Εκκλησιασμό των παιδιών μας, λέγοντας τη γνωστή πλέον σε όλους μας φράση, «ελάτε ...όπως είσθε, γιατί και εγώ σας πάω!!»
Υπήρξε ο χαμογελαστός συνομιλητής Ιεράρχης –δίχως ανθρώπινα ταμπού– συζητώντας επί παντός «επιστητού θέματος», μη φειδόμενος του πολύτιμου χρόνου Του.
Η πιο γενναία όμως απόφαση, στην «αδόκητο ταλαιπωρία» των τελευταίων στιγμών της επίγειας ζωής Του, ήταν να θέσει τον εαυτόν Του, κάτω από το νόμο του Θεού, ώστε να «καρτερεί υπομονετικά το θείο Θέλημα», ελεύθερος από κάθε πλάνη, αφού ο «θείος νόμος», είναι «ο ολοκληρωμένος νόμος!»
Ως κήρυκας της «αγάπης», έβλεπε όλους μας ως «αδελφούς» Του, πολύ πιο μπροστά, αφότου επιτελούσε το αξιόλογο έργο του Ιερωμένου, ως επιχωρίου Μητροπολίτη Δημητριάδος.
Τύχης αγαθής, ως θητεύσας επαγγελματικά στο Υπουργείο Παιδείας, είχα τη χαρά μέσω του συναδέλφου μου Ιωάννη Παρασκευαΐδη, αδελφού του Μακαριστού Αρχιεπισκόπου, να γνωρίσω και τον ίδιο προσωπικά, επωφελούμενος της ευρυμαθείας Του περί τα Εκκλησιαστικά, αλλά και τις απόψεις Του, σχετικά με τις ξένες Χριστιανικές Εκκλησίες, ως ο πλέον ειδήμων, συνομιλώντας ίσος προς ίσον, αφού, εκτός των άλλων προσόντων, ομιλούσε άπταιστα ξένες γλώσσες.
Επίσης στις συναντήσεις μας, με την ιδιότητα μου, του Προέδρου Επιτροπής Σχέσεων με την Εκκλησία Διεθνούς Ανθρωπιστικής Οργάνωσης, ο Μακαριστός Αρχιεπίσκοπος εξέθετε με ενθουσιασμό στα μέλη της Επιτροπής μας, το πολλαπλό έργο δράσης της Αρχιεπισκοπής, δυστυχώς άγνωστο στο ευρύ κοινό όπως: την ενίσχυση των ευπαθών κοινωνικών ομάδων, κυρίως των απόρων κρατουμένων μητέρων και ανηλίκων κοριτσιών, με τη δημιουργία της «Μη Κυβερνητικής Οργάνωσης της Εκκλησίας της Ελλάδος ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΗ», στη στήριξη των «κακοποιημένων γυναικών και παιδιών».
Ακόμη, με πρωτοβουλία Του, ανεπτύχθηκαν δύο επί πλέον πρωτοπόρες φιλανθρωπικές δραστηριότητες, όπως το «ΚΑΤΑΣΤΗΜΑ ΤΑΒΙΘΑ», το οποίο διανέμει συνεχώς ρουχισμό εις τους έχοντας ανάγκη, και βέβαια τη γνωστή σε ολίγους «ΚΙΒΩΤΟ», ένα όχημα που διασχίζει τις φτωχές γειτονιές και χορηγεί σιωπηρά! συσσίτια σε άστεγους και άπορους, αλλά παράλληλα με τη συνδρομή 60 εθελοντών, παραδίδει «δωρεάν πακέτα αγάπης» σε Σωφρονιστικά Καταστήματα της χώρας μας, όπως και στο «Κέντρο Παλινοστούντων Προσφύγων» στο Λαύριο.
Είναι πλείστες όσες οι «σιωπηλές προσφορές», τις οποίες καθιέρωσε ο Μακαριστός Χριστόδουλος, αφού ο Θεός του εχάρισε – όπως άλλωστε σε όλους τους ανθρώπους – τα «τρία ιδιαίτερα προνόμια», το «ζην» δηλαδή την ύπαρξή Του, το «ευ ζην», όπου εν ζωή εδίδαξε με τις πράξεις Του, και το «αεί ζην», στην άυλο ουράνια ύπαρξή Του!
Το πλήθος πιστών στην «Εξόδιο Ακολουθία» του Αρχιεπισκόπου, και η ομολογουμένως τεράστια πρωτοφανής κοσμοσυρροή λαού, με τα αισθήματα αγάπης και συγκίνησης στο σκήνωμά Του, απέδειξαν περίτρανα ότι οι «ανθρώπινες αξίες» θα ενυπάρχουν προς δόξαν Θεού!
Ευελπιστούμε, ότι και ο νέος Προκαθήμενος Αρχιεπίσκοπος ΙΕΡΩΝΥΜΟΣ θα συνεχίσει το έργο του Μακαριστού Προκατόχου Του, στην «αγαστή σχέση» ΚΛΗΡΟΥ – ΛΑΟΥ. Γένοιτο!
Και η απάντηση στην εφημερίδα «Αττικός Παρατηρητής»
πρ. Αρχιεπίσκοπος Χριστόδουλος
Μια αμφιλεγόμενη προσωπικότητα
Αγαπητέ κ. Σ.,
Σέβομαι απεριόριστα την εκτίμηση και τον θαυμασμό σας προς το πρόσωπο και το έργο του μακαρίτη αρχιεπισκόπου Χριστόδουλου και δεν θα επέτρεπα στον εαυτό μου οποιοδήποτε σχόλιο στις απόψεις σας, εφόσον τις εκφράζατε αυτές ιδιωτικά, σε μένα προσωπικά ή σε κύκλο φίλων. Επειδή όμως θεωρήσατε απαραίτητο να δημοσιευτεί αυτό το κείμενό σας στην εφημερίδα, πιστεύω ότι ενδιαφέρεστε να τεθούν οι απόψεις σας σε δημόσιο διάλογο και ότι θα επιθυμούσατε εσείς ο ίδιος να πληροφορηθείτε τυχόν αντιρρήσεις που υπάρχουν για το πρόσωπο και το έργο του συγκεκριμένου κληρικού.
Θεωρώ απαραίτητο να σημειώσω καταρχάς ότι δεν ισχύει βέβαια το παραποιημένο ρητό «ο αποθανών δεδικαίωται», αλλά μόνο το βιβλικό απόφθεγμα στη σωστή μορφή του, «ο αποθανών δεδικαίωται από της αμαρτίας». Αυτό σημαίνει, δηλαδή, όπως σίγουρα γνωρίζετε, ότι δεν δικαιώνεται αυτόματα κάθε αποθανών, αλλά ότι δεν έχει πια αυτός τη δυνατότητα να αμαρτήσει. Και ισχύει αυτό κατ’ εξοχήν για τον μακαρίτη πρώην Αρχιεπίσκοπο.
Κι αν ξεφεύγουμε εύκολα από την εσφαλμένη απόδοση αυτής της (αυτονόητης) φράσης του αποστόλου Παύλου, δεν φαίνεται να έχουμε ξεφύγει από τα στερεότυπα που συνόδευσαν τη ζωή και το θάνατο του πρώην Αρχιεπισκόπου. Πού το είδατε το ενδιαφέρον του μακαρίτη για τη νεολαία; Επειδή είπε κάποτε, προμελετημένα ενώπιον των τηλεοπτικών μηχανών λήψεως «σας πάω»; Να σας θυμίσω ότι λίγο μετά επετίμησε ο ίδιος κάποιον από την ίδια παρέα που έκανε χαβαλέ, όπως συνηθίζουν οι 15άρηδες, «Παιδί μου είσαι χάχας;» Δεν το πολυέδειξαν οι τηλεοράσεις, έχει καταγραφεί όμως και δείχνει ότι ήταν κατασκευασμένη η έκφραση συμπάθειας για τη νεολαία. Και, όσον αφορά την ουσία, προσωπικά δεν είδα και δεν βλέπω από τηλεοράσεως πολλούς νέους στην κυριακάτικη λειτουργία. Ηλικιωμένους ανθρώπους βλέπω να εκκλησιάζονται, όπως παλαιότερα.
Άμα θέλεις τους νέους «όπως είναι» και «τους πας», τότε πρέπει να τους δεχτείς και να υποστείς τα ελαττώματα της κάθε εποχής και να έχεις κατανόηση για τη συμπεριφορά τους, ακόμα και μέσα στο ναό. Δυστυχώς, οι ανώτεροι κληρικοί, δεν έχουν δικά τους παιδιά και δεν γνωρίζουν τη συμπεριφορά που έχουν αυτά στην καθημερινότητα του σπιτιού και στις παρέες, σε μικρή, σε μεγαλύτερη ή σε εφηβική ηλικία. Οι άγαμοι κληρικοί κρίνουν τα οικογενειακά θέματα και τους νέους με βάση τις αναμνήσεις από τη δική τους νεότητα, πριν από αρκετές δεκαετίες, γι’ αυτό εκτίθενται συχνά με εύκολες κουβέντες και οδηγίες.
Θυμάστε ποτέ, πριν από τον μακαρίτη Χριστόδουλο, να χειροκροτούν οι εκκλησιαζόμενοι εντός του ναού; Επειδή μικρός πήγαινα τακτικά στην εκκλησία (λειτουργίες, κατηχητικό, χαιρετισμοί κτλ.), θυμάμαι ότι μόνιμη επωδός ήταν ότι στο ναό δεν φωνάζουμε, δεν συζητάμε, δεν θορυβούμε, μόνο προσευχόμαστε και προσκυνάμε. Θυμάστε εσείς, επειδή έχετε και κάποια ηλικία, να χειροκροτούν μέσα στο ναό τον παπά ή τον μητροπολίτη, ακόμα και για τα πιο συγκινητικά κηρύγματά τους, ακόμα και στο πιο απομακρυσμένο ξωκλήσι; Γιατί λέτε εισήγαγε αυτή την κακή συνήθεια ο μακαρίτης, τη στιγμή μάλιστα που είχε ο ίδιος ως σύνθημα «πίσω στις παραδόσεις»; Μπορεί από απερισκεψία, μπορεί από ματαιοδοξία, σίγουρα όχι με βάση κάποια χριστιανική αρετή.
Θυμάμαι, τότε που διεκδικούσε ο μακαρίτης για πολλοστή φορά κάτι από την πολιτεία, έθεσε στην πρωινή λειτουργία, τη ρητορική ερώτηση στο ακροατήριο: «Θέλετε ο Αρχιεπίσκοπος να είναι αμέτοχος στη ζωή της κοινωνίας;» Την ώρα που έπρεπε να εξηγεί το Ευαγγέλιο, μίλαγε για τον εαυτό του! Ακούστηκαν τότε ως απάντηση κάποιες αχνές φωνές από κάτω «όχι, όχι» -λες και θα μπορούσε κάποιος να απαντήσει με «ναι»-, οπότε αμέσως έδειξε ο Αρχιεπίσκοπος με το δάκτυλο το ακροατήριο και αποφάνθηκε ο ίδιος: «Ο λαός μίλησε!» Έκανε δημοψήφισμα κατά τη διάρκεια της θείας λειτουργίας και καταμέτρησε το αποτέλεσμα αυτοπροσώπως.
(click για μεγέθυνση)
Είναι ανθυπολεπτομέρειες αυτά, αλλά αποτελούν σημαντικό μέρος των αναμνήσεών μου από την εκκλησιαστική δραστηριότητα του μακαρίτη και ακριβώς έτσι τα εισέπραξαν και άλλοι πολίτες, οι οποίοι δεν ήταν προκατειλημμένοι υπέρ ή εναντίον του, αλλά ανοιχτοί σε κάθε εντύπωση. Αυτούς τους ουδέτερους, νέους και λιγότερο νέους, ουδόλως τους πλησίασε ο αποθανών Αρχιεπίσκοπος, ο οποίος θα ήταν ίσως κατάλληλος για κομματικός αρχηγός ή για σταρ του θεάματος, αλλά ήταν τελείως ακατάλληλος για ποιμενάρχης.
Κι επειδή αναφέρετε ότι αναδείχθηκε ο μακαρίτης και ως «κήρυκας της αγάπης», θα ήθελα να σας ρωτήσω, οι καυγάδες του με τον Πατριάρχη Κων/πόλεως έδειχναν κάποια αγάπη; Οι συνεχείς αντιδικίες του με συναδέλφους του μητροπολίτες, με μέλη της κυβερνήσεως, με εκπροσώπους του πολιτικού κόσμου, με δημάρχους, με διανοουμένους και άλλα γνωστά στελέχη της ελληνικής κοινωνίας, θεωρείτε εσείς ότι ήταν εκδηλώσεις αγάπης; Δεν ξέρω αν σε άλλες εποχές, συγκρίσιμες με τη δική μας από πλευράς πολιτικής και κοινωνικής ηρεμίας (χωρίς πολεμικές συρράξεις, εμφύλιο πόλεμο, πολιτικές αναταραχές κτλ.) υπήρξε εκκλησιαστικός παράγων με τόσες έριδες και συγκρούσεις στον κοινωνικό του περίγυρο. Πιθανόν εσείς να βλέπατε το χαμόγελο και τις τυπικές κινήσεις «ευλογίας» των χεριών του Αρχιεπισκόπου, άλλοι πρόσεχαν όμως το περιεχόμενο των λόγων του και διέβλεπαν τους στόχους του.
Τον Σεπτέμβριο 2006 έγραψε ο Π. Μανδραβέλης στην εφημερίδα Καθημερινή: «Oλόκληρη η πορεία και η σκέψη του (Χριστόδουλου) βρίσκεται στην άκρα δεξιά. Όχι τη σύγχρονη –αυτή που αντιπαλεύει σήμερα η δημοκρατική Eυρώπη–, αλλά τη σκοταδιστική. H προτροπή του προς τους μαθητές "όπισθεν ολοταχώς" δεν ήταν απόρροια ενός καλώς εννοούμενου συντηρητισμού, που θα ήταν αναμενόμενος εκ της θέσης του, αλλά διακήρυττε την επιστροφή σε έναν ελληνορθόδοξο (προ του νεοελληνικού διαφωτισμού) Μεσαίωνα, σε μια ελληνορθόδοξη σαρία. Oι φασιστικού τύπου επιθέσεις του στους διανοούμενους και τους διαφωτιστές (μάλιστα με επίθετα του τύπου: "γραικύλοι", "πουρκουάδες", "μίσθαρνα ξένων δυνάμεων", "ξενοσπουδαγμένοι φωταδιστές"), δεν είναι κουβέντες που ξέφυγαν εξαιτίας του αρχιεπισκοπικού οίστρου "να παίξει στα κανάλια". Eίναι ενταγμένες σε ένα απλοϊκό όσο κι επικίνδυνο σκεπτικό, ότι ο ορθολογισμός και ο προβληματισμός μολεύει τους απλούς ανθρώπους και γι’ αυτό πρέπει να απαξιωθεί.»
Αναφερθήκατε στο «φιλανθρωπικό έργο» του μακαρίτη. Γίνεται πολύ συχνά αναφορά σ’ αυτό, τη στιγμή που θα έπρεπε, αν είναι υπαρκτό, να αποσιωπάται! Γιατί, αν το όποιο φιλανθρωπικό «έργο» του χρηματοδοτήθηκε από τον ίδιο, από δικά του περιουσιακά στοιχεία, η χριστιανική ταπεινότητα επιβάλλει τη σιωπή, «μη γνώτο η αριστερά σου…» Αν πάλι το «έργο» χρηματοδοτήθηκε θεσμικά από την Εκκλησία, σ’ αυτή θα έπρεπε να αποδίδεται ο έπαινος και όχι προσωπικά στον επικεφαλής της, εικάζοντας ότι θα συνεχιστεί αυτό το έργο και με τον επόμενο και τον μεθεπόμενο κ.ο.κ. προκαθήμενο της Εκκλησίας.
Για να γίνω κατανοητός: ο Ερυθρός Σταυρός (Ε.Σ.), για παράδειγμα, προσφέρει επίσης κοινωνικό και φιλανθρωπικό έργο, σίγουρα με κρατική χρηματοδότηση, αλλά και με χρήματα από κάποιους εράνους, από δικά του περιουσιακά στοιχεία και από εισφορές συγκεκριμένων χορηγών. Ακούσατε ποτέ να συζητείται ότι ο πρόεδρος του Ε.Σ. έκανε αυτό και εκείνο το φιλανθρωπικό έργο; Μάθατε ποτέ πόσους ασθενείς ή τραυματίες περιέθαλψε στα νοσοκομεία του αυτός ο σημαντικότατος φιλανθρωπικός οργανισμός; Ακούσατε ποτέ ότι ο Ε.Σ. αρνείται να επιτρέψει έλεγχο στην οικονομική διαχείριση των κονδυλίων του από το κράτος ή να παραβλεφθεί μια κακοδιαχείριση 5-6 εκατομμυρίων ευρώ; Πόσοι Έλληνες γνωρίζουν, ποιος είναι ο επικεφαλής του Ε.Σ.; Δεν λέω ότι πρέπει να αποσιωπηθούν το όνομα και η δραστηριότητα του κάθε επικεφαλής, εγώ θα έλεγα ότι πρέπει να αναφέρονται, αλλά δεν κατανοώ γιατί επαινείται μετά θάνατον ο Αρχιεπίσκοπος για «έργο» της Εκκλησίας ή έστω της «Αλληλεγγύης» που έγινε με ξένα χρήματα!
Και για να κλείσω αυτό το θέμα: Θεωρώ σημαντικό να αναφέρω εδώ ότι κύριος σκοπός της Εκκλησίας δεν είναι η διαχείριση χρημάτων και η συγκρότηση μηχανισμών «φιλανθρωπίας» με διοικητικά έξοδα, προσλήψεις προσωπικού, συγκρότηση συμβουλίων, υψηλές αμοιβές διαχειριστών κτλ., αλλά -κατά την εκκλησιαστική διδασκαλία- η φροντίδα για την ψυχή των πιστών και η προετοιμασία τους για τη μετάβαση στον άλλο κόσμο, ελπίζουμε στον Παράδεισο. Όλα τα άλλα είναι αρμοδιότητα του κοινωνικού κράτους και μόνο καθ’ υπέρβασιν ανατίθενται τέτοιες ευθύνες σε άλλους κοινωνικούς φορείς υπό τη διοίκηση μη κρατικών παραγόντων: Ανέφερα ήδη τον Ε.Σ., μπορώ ακόμα να αναφέρω το Ίδρυμα «Ωνάση», το «Μέγαρο Μουσικής», το «Ευγενίδειο Ίδρυμα», τη «Φιλοζωική Εταιρία» κ.ο.κ.
Εδώ είχε ξεχαστεί τελείως ο κύριος σκοπός της Εκκλησίας και ασχολούμασταν με αυτήν μόνο με την ιδιότητα του πολιτικού φορέα, ο οποίος διέθετε αυτόνομες απόψεις για κάθε εκκρεμότητα εσωτερικής, εξωτερικής, στρατιωτικής, εκπαιδευτικής κτλ. πολιτικής, ως διαχειρίστρια της περιουσίας υπέργηρων κυριών, ως μηχανισμό με εμπλοκή στο «στήσιμο» εκλογής μητροπολιτών και πατριαρχών, ως κέντρο εκμαίευσης δικαστικών αποφάσεων, ως διεκπεραιώτρια γάμων, βαπτίσεων, αγιασμών, ευλογίας οχημάτων και άλλων κερδοσκοπικών δραστηριοτήτων…
Όσον αφορά δε την κατάληξη του κειμένου σας ότι η «κοσμοσυρροή λαού» κατά την κηδεία του μακαρίτη Χριστόδουλου αποδεικνύει (!) ότι «ενυπάρχουν ανθρώπινες αξίες» -ό,τι κι αν σημαίνει αυτή η φράση-, πρέπει να σας θυμίσω ότι κατά την κηδεία της μακαρίτισσας Αλίκης Βουγιουκλάκη υπήρξε στην πομπή πολύ μεγαλύτερη «κοσμοσυρροή». Σε μια πολιτεία 4-5 εκατομμυρίων κατοίκων, κάθε απερχόμενος επώνυμος μπορεί να «πετύχει» την προσέλευση 5Ο-6Ο χιλιάδων ανθρώπων. Μην το κάνετε θέμα λοιπόν, γιατί επ’ αυτού κυκλοφορούν και διάφορα ανέκδοτα, τα οποία δεν θέλω να παραθέσω εδώ.
Με εκτίμηση
Η Ηώ Ζερβουδάκη ήταν η προσωποποίηση του ήθους στην Αρχαιολογία. Βγαίνοντας τη Μ. Πέμπτη από την πλαϊνή πόρτα του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου στον πεζόδρομο της οδού Τοσίτσα, παρασύρθηκε από μηχανάκι. Τρεις ώρες μετά το συμβάν και παρά τις προσπάθειες των γιατρών, εξέπνευσε στον «Ευαγγελισμό».
Η άποψη αυτή διατυπώθηκε από τη Λιάνα Κανέλλη σε τηλεοπτική εκπομπή για το συνταξιοδοτικό. Την άκουσα με τ’ αυτιά μου. Αν μου την έλεγαν, δεν θα την πίστευα.
