Συνέντευξη με τον Michael Schmidt-Salomon για τις αντιδράσεις στο «μικρό γουρουνάκι»
Το πρώτο παιδικό βιβλίο στο γερμανόφωνο χώρο με κριτικό περιεχόμενο για τις θρησκείες και τίτλο «”Πώς πηγαίνουμε, παρακαλώ, στο θεό;” ρώτησε το μικρό γουρουνάκι» βρίσκεται αυτή την εποχή στο κέντρο μιας δημόσιας συζήτησης που εξελίσσεται με ένταση από όλες τις πλευρές. Αφότου έγινε γνωστό ότι το «Ομοσπονδιακό Υπουργείο για Οικογενειακές Υποθέσεις» μελετάει το ενδεχόμενο να τοποθετήσει αυτό το βιβλίο στον κατάλογο των επικίνδυνων εκδόσεων για τη νεολαία, ήρθαν στο προσκήνιο υποστηρικτές και αντίπαλοι αυτής της οιονεί απαγόρευσης. Ένα βιβλίο που έχει τεθεί στον πίνακα των «επικίνδυνων» πωλείται μόνο σε ενήλικες και δεν επιτρέπεται να διαφημιστεί σε εκθέσεις, να τοποθετηθεί σε βιτρίνες βιβλιοπωλείων κτλ.
Πολλοί αναγνώστες, αφενός έχουν εκφραστεί με ενθουσιασμό για το βιβλίο και στο εμπόριο κινείται αυτό από καιρού ήδη πολύ ικανοποιητικά, αφετέρου επίσης πολλοί άλλοι θεωρούν το βιβλίο ως «χλευαστικό για τις θρησκείες» και ένα βιβλίο «μίσους». Όταν οι επαγγελματίες πιστοί (παπάδες) μιλάνε απορριπτικά για άλλες θρησκείες, θεωρείται αυτό ενημέρωση, όταν όμως άλλοι λένε τα ίδια για τη χριστιανική θρησκεία, τότε αυτό είναι «μίσος» γιατί, προφανέστατα, διαφωτίζει τον κόσμο και λιγοστεύουν τα κεφάλια στο ποίμνιο.
Πολλοί αναγνώστες, αφενός έχουν εκφραστεί με ενθουσιασμό για το βιβλίο και στο εμπόριο κινείται αυτό από καιρού ήδη πολύ ικανοποιητικά, αφετέρου επίσης πολλοί άλλοι θεωρούν το βιβλίο ως «χλευαστικό για τις θρησκείες» και ένα βιβλίο «μίσους». Όταν οι επαγγελματίες πιστοί (παπάδες) μιλάνε απορριπτικά για άλλες θρησκείες, θεωρείται αυτό ενημέρωση, όταν όμως άλλοι λένε τα ίδια για τη χριστιανική θρησκεία, τότε αυτό είναι «μίσος» γιατί, προφανέστατα, διαφωτίζει τον κόσμο και λιγοστεύουν τα κεφάλια στο ποίμνιο.
M.B.: Σας παραξένεψε η έντονη κριτική στο βιβλίο για το «μικρό γουρουνάκι»;
MSS: Όχι, καθόλου! Περιμέναμε τέτοια αντίδραση. Όλοι που συμμετείχαν στην έκδοση ήξεραν από την αρχή ότι το βιβλίο θα δημιουργήσει φασαρία. Η εκκλησία κατέχει μέχρι σήμερα το ιδεολογικό μονοπώλιο στα παιδικά δωμάτια, οπότε δεν είναι εκπληκτικό ότι υπερασπίζεται αυτό το μονοπώλιο με όλα τα μέσα.
M.B.: Σας εντυπωσίασε ότι κατηγορηθήκατε ακόμα και για αντισημιτισμό;
MSS: Ναι, επειδή αυτό είναι ένα αποδοτικό μέσο για να δυσφημίσεις κάποιον στη (γερμανική) κοινωνία. Με αυτό τον τρόπο λειτουργεί η πολιτική προπαγάνδα και μάλιστα πέρα από τα όρια του συστήματος. Στα ιρανικά μέσα μαζικής ενημέρωσης με κατηγόρησαν προ μερικών μηνών ως «σιωνιστικό πράκτορα του Ισραήλ», ώστε να δυσφημίσουν τη δραστηριότητα κατά των Ισλαμιστών. Οι δύο χαρακτηρισμοί είναι μεν αλληλοσυγκρουόμενοι, αλλά η στρατηγική που κρύβεται από πίσω είναι η ίδια: συνθήματα αντί για επιχειρήματα.
M.B.: Δεν χρησιμοποιεί όμως η παρουσίαση των δύο ραβίνων στο βιβλίων αντισημιτικά στερεότυπα;
MSS: Ίσως μόνο σ’ αυτούς που έχουν ήδη αυτά τα στερεότυπα στο μυαλό τους και τα προβάλλουν στο βιβλίο. Δεν παρουσιάσαμε στο βιβλίο «τον» Ιουδαίο, αλλά μόνο έναν υπερορθόδοξο ραβίνο, ο οποίος ως προς την ένδυση, το κούρεμα κτλ., είναι ακριβώς έτσι, όπως οι υπερορθόδοξοι ραβίνοι. Αν τώρα κάποιοι μπερδεύουν αυτά τα δύο, τότε αυτό είναι δικό τους πρόβλημα και όχι δικό μας. Αυτά όμως είναι προβλήματα των ενηλίκων, τα παιδιά δεν έχουν τέτοια στερεότυπα στο μυαλό τους, δόξα τω ανθρώπω!
M.B.: Επίσης ο Stephan Kramer, Γενικός Γραμματέας του κεντρικού Συμβουλίου των Εβραίων δεν θεωρεί το βιβλίο αντισημιτικό...
MSS: Ναι και το έλαβα υπόψη μου με κάποια ευχαρίστηση, ότι ο γενικός Γραμματέας διάβασε το βιβλίο με μεγαλύτερη προσοχή από ότι το Υπουργείο.
M.B.: Βέβαια, ο Kramer υποστηρίζει ότι αυτό το βιβλίο δυσφημεί εξ ίσου και τις τρεις μονοθεϊστικές θρησκείες και γι’ αυτό θα έπρεπε να θεωρηθεί επικίνδυνο. Επί λέξει αναφέρει: «Η πονηράδα και επικινδυνότητα του βιβλίου έγκειται στο γεγονός ότι απευθύνεται με πολύ όμορφα σχέδια σε νεαρά παιδιά, τα οποία είναι εκτεθειμένα στον αντιθρησκευτικό φανατισμό. Το βιβλίο πρέπει οπωσδήποτε να θεωρηθεί επικίνδυνο». Τι λέτε επ’ αυτού;
MSS: Ως εκπαιδευμένος δάσκαλος έχω την τάση να αναζητώ τον πυρήνα: Ο Kramer βεβαιώνει ότι το βιβλίο είναι ελκυστικό, τη στιγμή που άλλοι ισχυρίζονται το αντίθετο. Αντιλαμβάνομαι επίσης ότι το βιβλίο μπορεί να θεωρηθεί από τη θρησκευτική σκοπιά ως επικίνδυνο. Αλλά γιατί πρέπει να έχει σε μια πλουραλιστική κοινωνία η θρησκευτική άποψη μεγαλύτερη σημασία από την κοσμική; Το ένα τρίτο του γερμανικού πληθυσμού δεν ανήκει σε καμιά θρησκεία. Αυτό το ένα τρίτο δεν εκπροσωπείται λοιπόν, ούτε από τις χριστιανικές εκκλησίες, ούτε από τον κεντρικό Συμβούλιο των Μωαμεθανών.
M.B.: Τόσο οι εκκλησίες, όσο και οι Μωαμεθανοί έχουν εκδηλωθεί υπέρ της επικινδυνότητας του βιβλίου...
MSS: Φυσικά, ποιον εκπλήσσει αυτό; Όταν έχουν να αντιμετωπίσουν «άπιστους», οι οποίοι διατυπώνουν προκλητικά ερωτήματα, πάντα συμφωνούν οι θρησκευτικές δυνάμεις. Αλλά, όπως είπαμε ήδη, υπάρχουν κι άλλες δυνάμεις στην κοινωνία μας. Πολλοί παιδαγωγοί και ψυχολόγοι έχουν ήδη υπογράψει το ψήφισμα ενάντια της απαγόρευσης του βιβλίου. Αν πράγματι το βιβλίο στηριζόταν στο μίσος, όπως είπαν κάποιοι, δεν θα είχαν υπογράψει!
M.B.: Τί λέτε για την κατηγορία ότι το βιβλίο χειραγωγεί προς την αθεΐα και ότι είναι τόσο φονταμενταλιστικό και χωρίς ανεκτικότητα, όπως και οι θρησκείες, τις οποίες κατηγορεί;
MSS: Καταρχάς θέλω να ξεκαθαρίσω ότι το βιβλίο επιχειρηματολογεί στα πλαίσια του Αγνωστικιστισμού και όχι του Αθεϊσμού. Γι’ αυτό λέει ο σκαντζόχοιρος μετά την περιπέτειά του «έχω την εντύπωση ότι δεν υπάρχει καθόλου θεός, και αν υπάρχει, τότε δεν θα κατοικεί σ’ αυτούς τους πύργους με τα φαντάσματα» (σημ. εννοεί ναούς, τεμένη και συναγωγές). Ένας «επιθετικός, φονταμενταλιστικός αθεϊστής» θα μίλαγε τελείως διαφορετικά.
Το κεντρικό ερώτημα είναι: υπάρχει «χειραγώγηση» όταν διαφωτίζονται τα παιδιά με χιουμοριστικό τρόπο για τους παραλογισμούς των παραδοσιακών θρησκευτικών συστημάτων; Καθόλου! Και τα παιδιά έχουν δικαίωμα στο διαφωτισμό! Δεν επιτρέπεται να είναι εκτεθειμένα στις αντιεπιστημονικά ανυπόστατες και ηθικά προβληματικές διηγήσεις των θρησκειών. Βλέποντας το τεράστιο όγκο θρησκευτικών παιδικών βιβλίων στην αγορά, θεωρήσαμε ότι είναι απαραίτητο ένα βιβλίο όπως το γουρουνάκι. Όχι μόνο επειδή συμβάλλει στον πλουραλισμό απόψεων στο παιδικό δωμάτιο, αλλά επειδή χρειαζόμαστε ένα δραστικό αντίδοτο ενάντια στις πολλαπλές μορφές θρησκευτικής χειραγώγησης.
M.B.: Και τι παντάτε στην κατηγορία για έλλειψη ανεκτικότητας;
MSS: Μπα, εδώ το γουρουνάκι και ο σκαντζόχοιρος είναι υποδείγματα στην ανεκτικότητα. Αν και καταπιέζονται από τους υπηρέτες των θρησκειών, δεν κάνουν καμιά προσπάθεια να επιτεθούν ή να καταργήσουν τις θρησκείες. Απλά, υποχωρούν στο σπιτάκι τους και συνεχίσουν να ζουν ήρεμα και χωρίς μίση. Είναι προφανές ότι το γουρουνάκι και ο σκαντζόχοιρος δεν αποδέχονται τις θρησκείες –και πώς θα ήταν δυνατόν, μπροστά σε τέτοιους παραλογισμούς που διαδίδουν;- αλλά είναι ανεκτικοί απέναντι στις θρησκείες. Περισσότερα δεν μπορεί να απαιτήσει κάποιος από αυτούς τους δύο αλλά και από κάθε άνθρωπο που σκέφτεται κοσμικά. Αν, αντίστροφα τώρα, οι εκπρόσωποι των θρησκειών είχαν ανάλογη συμπεριφορά –δεν χρειάζεται να μας αποδέχονται, εμάς που δεν τους πιστεύουμε, αλλά να μας ανέχονται-, τότε ο κόσμος θα ήταν πολύ καλύτερος.
M.B.: Μερικοί σχολιαστές ισχυρίζονται ότι το βιβλίο αυτό είναι έκφραση μιας «χαζής κριτικής στις θρησκείες». Αυτό τεκμηριώνεται μεταξύ άλλων με το επεισόδιο όπου ο ραβίνος απαγορεύει στους δύο ήρωες την είσοδο στη συναγωγή, ενώ είναι γνωστό ότι η είσοδος στη συναγωγή είναι ελεύθερη σε όλους. Και, τελικά, η συναγωγή δεν είναι ναός.
MSS: (γελάει) Τέτοια σχόλια «ειδημόνων» μου αρέσουν ιδιαίτερα. Ξέρετε, όταν συγκρουσθούν ένα βιβλίο και ένα κεφάλι και ακουστεί κούφιος ήχος, τότε δεν φταίει οπωσδήποτε το βιβλίο. Όπως όλα τα παραμύθια, έτσι και η ιστορία με το γουρουνάκι διαθέτει δύο επίπεδα κατανόησης. Μία απλούστερη για παιδιά και μια πιο βαθιά, η οποία γίνεται αντιληπτή από ενήλικες, αλλά όπως φαίνεται όχι από όλους. Για τα παιδιά είναι για παράδειγμα αδιάφορο, αν το βουνό λέγεται «όρος του ναού», στο οποίο γίνεται καυγάς για θρησκευτικούς λόγους. Οι ενήλικες πρέπει όμως να είναι σε θέση να καταλάβουν το συσχετισμό.
Γιατί λοιπόν δεν αφήνει ο ραβίνος το γουρουνάκι και τον σκαντζόχοιρο να μπουν στη συναγωγή, ενώ ο επίσκοπος και ο μουφτής επιτρέπουν την είσοδο στο ναό και στο τζαμί; Πρόκειται για τη διαφοροποίηση ότι ο ιουδαϊσμός δεν είναι προσηλυτιστική θρησκεία, ενώ ο χριστιανισμός και ο μωαμεθανισμός είναι. Αυτές οι δύο θρησκείες είναι πάντα προσανατολισμένες στην προσπάθεια να διευρύνουν το ποίμνιο, κάτι που δεν ισχύει για τον ιουδαϊσμό. Γι' αυτό ο επίσκοπος και ο μουφτής είναι αρχικά φιλικοί, αλλά στη συνέχεια απογοητεύονται, όταν διαπιστώνουν ότι οι δύο ήρωες δεν πέφτουν στην παγίδα.
M.B.: Και μια τελευταία ερώτηση: Αφού περιμένατε μια αντίδραση, γιατί εκδώσατε τελικά το βιβλίο; Παίζετε με τη φωτιά;
MSS: Λοιπόν, όποιος θέλει να δώσει ερεθίσματα, πρέπει να ζει με τη βεβαιότητα ότι θα τον θεωρήσουν «ερεθιστικό». Θέλαμε με το βιβλίο να θέσουμε σε λειτουργία μια κοινωνική συζήτηση. Το ζήτημα της «θρησκευτικής παιδείας» στη χώρα μας δεν γίνεται αντικείμενο συζητήσεων. Στη θεωρούμενη παιδαγωγικά «αξιόλογη» θρησκευτική παιδική βιβλιογραφία υπάρχουν πάμπολλες εικόνες που τραυματίζουν τα παιδιά. Με αυτά τα βιβλία αρχίζει ήδη στα νηπιαγωγεία ο βομβαρδισμός με ιστορίες δημιουργισμού, τον καλό θεούλη που φτιάχνει τον κόσμο κτλ., έτσι ώστε αργότερα να δυσκολεύονται τα παιδιά να ξεφύγουν από αυτές τις εξωπραγματικές και φανταστικές ιστορίες και να κατανοήσουν τον κόσμο σε επιστημονική βάση.
