(ΤΑΣΟΣ ΚΑΦΑΝΤΑΡΗΣ, BHMA, 18/7/2010)
Ο τίτλος του βιβλίου «Ο άνθρωπος νετρίνο» αντικατοπτρίζει το κοινό χαρακτηριστικό μιας ιδιοφυΐας του πνεύματος και ενός σωματιδίου της ύλης: η ύπαρξή τους έμεινε απαρατήρητη από τους πολλούς. Διότι τόσο ο φυσικός Ετορε Μαγιοράνο όσο και το νυν περιβόητο νετρίνο παρέμειναν επί μισό και πλέον αιώνα κάτι το ανεξιχνίαστο ως και... φαντασματώδες.
Ο μεν Ετορε ήταν για τους πολλούς μια αντικοινωνική διάνοια, ένα μυαλό-υπολογιστής που αδιαφορούσε για οποιαδήποτε αναγνώριση και τιμή, ένας άνθρωπος που έλυνε τα δυσκολότερα προβλήματα της Φυσικής στην πλάτη ενός πακέτου τσιγάρων και ύστερα... το πετούσε, το δε νετρίνο ήταν κάτι το ασύλληπτο, κάτι που μπορούσε να διαπεράσει τα πάντα χωρίς να αφήνει ίχνη.
Το νήμα της εξιχνίασης και των δύο μυστηρίων ανέλαβε να ξετυλίξει ένας λογοτεχνικά προικισμένος φυσικός του καιρού μας, ο πορτογάλος συγγραφέας του βιβλίου «Φως- ο μύθος της ταχύτητας» Ζοάο Μαγκέιζο. Ο τρόπος που επέλεξε να κάνει το ξετύλιγμα είναι όντως ευρηματικός:
Ξεκινάει με μιαν ανάστροφη βιογραφία -αφηγούμενος πρώτα τις περιστάσεις υπό τις οποίες εξαφανίστηκε από προσώπου γης ο Ετορε-, για να περάσει σε μια παράλληλη αφήγηση της ιστορίας και των δύο πρωταγωνιστών. Ετσι τα κεφάλαια εναλλάσσονται, με το ένα να μας αποκωδικοποιεί τις συνθήκες που διαμόρφωσαν τον Ετορε και το επόμενό του να μας εξηγεί τις θεωρίες και τα πειράματα που οδήγησαν στην ερμηνεία της φύσης αυτού του μυστηριώδους εξαδέλφου του ηλεκτρονίου, του νετρίνου. Η διπλή αυτή εξιστόρηση συνεχίζεται σαν γαϊτανάκι που ξετυλίγεται αποκαλύπτοντας τις αρχικές κορδέλες που το δόμησαν.
Αξιοζήλευτο πράγματι το εύρημα του Ζοάο, διότι δεν μπορώ να φανταστώ πώς αλλιώς θα κρατούσε καυτό το ενδιαφέρον του αναγνώστη: Υπάρχουν σημεία- όπως η επεξήγηση της κβαντομηχανικής και η αριστερόστροφη στροφορμή (spin) των νετρίνων- όπου ελλοχεύει η βεβαιότητα παραίτησης του αναγνώστη, αλλά να σου το επόμενο κεφάλαιο με την κοινωνιολογική ανάλυση της συμπεριφοράς των φυσικών στα χρόνια άνθησης του φασισμού, που αναθερμαίνει το ενδιαφέρον!
Μαζί με τις εξαιρετικά χρήσιμες υποσημειώσεις του μεταφραστή και των επιμελητών της ελληνικής έκδοσης, οι 423 σελίδες του μεστού κειμένου συν τις 15 σελίδες βιβλιογραφίας και ευρετηρίου καταλήγουν ένα πολύτιμο σώμα μιγαδικής αναφοράς, τόσο για τον εραστή της Φυσικής όσο και για τον ενθουσιώδη ιχνευτή των ψυχολογικών δραμάτων που οδηγούν την ανθρώπινη συμπεριφορά στα άκρα.
Επιπόλαια κρίνοντας, θα σύστηνα την ανάγνωση αυτού του βιβλίου σε όσους θέλουν να υπερβούν την εθνική κατάθλιψη για την πτώχευση των αξιών μας με τη μελέτη των αιτίων της κατάθλιψης ενός επιστήμονα που «είδε έναν αιώνα μπροστά». Ωστόσο υπάρχει και ένας βαθύτερος λόγος να διαβάσει κανείς προσεκτικά αυτή τη «διπλή βιογραφία». Είναι αυτός που συμπυκνώνεται στα λόγια του ίδιου του συγγραφέα ως εξής: «Η προσωπική άποψή μου είναι πως δημιούργησε μια διακλάδωση στον δρόμο της Φυσικής του 20ού αιώνα, και εμείς απλώς δεν ακολουθήσαμε τον δρόμο του Ετορε. Ισως να ζούμε ακόμη όταν θα το μετανιώσουμε».
