(Γιάννης Τριανταφύλλου, Ελευθεροτυπία, 29/10/2009)
H κ. Ρένα Μόλχο, διδάκτωρ στο Πανεπιστήμιο του Στρασβούργου και καθηγήτρια στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, βραβευμένη από την Ακαδημία Αθηνών για το έργο της, επιχειρεί με συνέντευξη στην «Ελευθεροτυπία», να φωτίσει μια σκοτεινή πτυχή της Ιστορίας της Ελλάδας και της γενέθλιας πόλης της, της Θεσσαλονίκης, κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής.
Ερώτηση: Ο Μαζάουερ γράφει στο βιβλίο του για τη Θεσσαλονίκη ότι κατά τη διάρκεια της κατοχής δεν υπήρξε καμία αντίδραση στον διωγμό των Εβραίων της πόλης από επαγγελματικούς φορείς, οργανώσεις, καθηγητές, φοιτητές ή εκκλησιαστικούς φορείς.
«Οχι μόνο δεν υπήρξε καμία αντίδραση αλλά πολύ μεγάλη μερίδα του ελληνικού πληθυσμού συνεργάστηκε με τον κατακτητή. Εχουμε περιπτώσεις όπως στη Ζάκυνθο που δεν χάθηκε ούτε ένας Εβραίος επειδή και ο μητροπολίτης Ζακύνθου και ο πρόεδρος αρνήθηκαν να δώσουν τις καταστάσεις και να καταδώσουν Εβραίους. Το ίδιο και στην Χαλκίδα. Και έχουμε περιπτώσεις σαν τα Γιάννινα και τη Θεσσαλονίκη με ποσοστό απώλειας, 98% και 96% αντίστοιχα. Ολα αυτά με οδηγούν στο συμπέρασμα ότι οι χριστιανοί κάτοικοι εκεί που ήθελαν διέσωσαν τους Εβραίους κι εκεί που δεν ήθελαν τους κατέδωσαν, ασχέτως αν δεν γνώριζαν ακριβώς τι τους περίμενε. Στη Θεσσαλονίκη οι χριστιανοί περίμεναν από πριν, από τον μεσοπόλεμο, από τη μεγάλη πυρκαγιά του '17, πώς και πώς να φύγουν οι Εβραίοι. Μετά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο, η Θεσσαλονίκη μετατράπηκε σε πρωτεύουσα προσφύγων. Αυτοί μεταξύ άλλων ζούσαν σε συναγωγές, πήγαιναν και σε εβραϊκά σχολεία που επιτάχθηκαν γι' αυτόν τον σκοπό. Ξέρετε ότι η Θεσσαλονίκη είχε περίπου 100 συναγωγές. Τώρα έχει 2,5... Το '12, εάν η Θεσσαλονίκη είχε πάνω, κάτω 157.000 κατοίκους, οι 75.000 ήταν Εβραίοι, οι 40.000 μουσουλμάνοι, οι 30.000 χριστιανοί ορθόδοξοι και οι 5.000 λεβαντίνοι, οι διαφόρων εθνοτήτων. Δηλαδή, το 1912, το 50% -τουλάχιστον- του πληθυσμού της πόλης ήταν Εβραίοι».
Ερώτηση: Η διάθεση για απαλλαγή από τους Εβραίους αποτελούσε πόθο πολλών εκ των κατοίκων της πόλης ή επρόκειτο για πολιτική του επίσημου ελληνικού κράτους;
«Από τότε που άλλαξε η δομή της πόλης δημογραφικά και έγινε η ανταλλαγή των πληθυσμών, ενισχυόταν και νομιμοποιούνταν η σχετική προσφυγική άποψη και ελπίδα από τους ίδιους τους πολιτικούς. Ο Βενιζέλος έδωσε στους Εβραίους όλα τα προνόμια που ζήτησαν μέχρι να ενταχθούν στην ελληνική πραγματικότητα, δηλαδή για τρία χρόνια να χρησιμοποιούν τη γλώσσα τους κ.λπ., αλλά ο ίδιος μετά το '20, όταν έχασε τις εκλογές, ξεκινά να μιλά για τον "αλλογενή" (δηλ. τον Εβραίο, ο οποίος ξαφνικά έγινε "αλλογενής" που βέβαια ήταν πάντα αφού η πόλη ήταν πολυεθνική), ως ρυθμιστή. Και θεσπίζει το εκλογικό κολέγιο το '24, το οποίο ήταν ένας εκλογικός διαχωρισμός -"γκέτο" με θρησκευτικά κριτήρια, όπου εκεί έπρεπε να ψηφίζουν οι Εβραίοι, ασχέτως της περιοχής όπου κατοικούσαν. Ενώ στη Θεσσαλονίκη δεν υπήρχε γκέτο και οι Εβραίοι ζούσαν παντού στην πόλη, ωστόσο ο Βενιζέλος υιοθέτησε και εισήγαγε για πρώτη φορά το γκέτο το εκλογικό. Φυσικά δεν πήγε κανείς να ψηφίσει, γιατί οι Εβραίοι της Θεσσαλονίκης ήταν πολιτικοποιημένοι πάντα, γι' αυτό και ίδρυσαν και τη σοσιαλιστική Federation, ωστόσο αυτό (το γκέτο) έγινε. Από κει και πέρα αρχίζει ο διαχωρισμός».
Ερώτηση: Οπότε οι Γερμανοί έδωσαν τη λύση...
«Ακριβώς! Ο Λευτέρης Σταυριανός, που ήταν καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο Κολούμπια, έγραψε ένα άρθρο για τους Εβραίους το '48, όπου υποστηρίζει ότι 12.000 χριστιανοί στη Θεσσαλονίκη εκμεταλλεύθηκαν τις περιουσίες των Εβραίων, αμειβόμενοι για τη συνεργασία τους με τους Γερμανούς. Οταν υπάρχει ένα νούμερο 12.000 άνδρες, πολλαπλασιάζεται δημογραφικά επί 5, για να δείτε πόσα άτομα στην πόλη επωφελήθηκαν. Αρα, 60.000 χριστιανοί. Οι Εβραίοι ήταν 50.000, άρα μας μένουν και 100.000 χριστιανοί αθώοι... Τόσους κατοίκους είχε η Θεσσαλονίκη τότε. Το 1/3 των χριστιανών συνεργάστηκε. Και χώρια από αυτό, εν γένει ο πόλεμος της Γερμανίας κατά κύριο λόγο είχε στόχο τη λεηλασία. Μετά την απελευθέρωση, το '45, υπήρξαν 600 υποθέσεις για διεκδίκηση κτηματικής περιουσίας. Εκδικάστηκαν οι 300 και αποδόθηκαν μόνο 30 κτήματα. Ομως, επειδή η αλήθεια έχει πάντα αποχρώσεις, να πω ότι υπήρχαν και περιπτώσεις σαν τον πατέρα μου, ο οποίος είχε έναν αριστερό χριστιανό δικηγόρο που πήγε και τους τσάκισε αυτούς που είχαν πάρει το μαγαζί του. Και δεν χρειάστηκε καν να πάει στο δικαστήριο. Οι Εβραίοι, αυτοί που επέζησαν, γνωρίζουν ποιοι συνεργάστηκαν με τους Γερμανούς, ξέρουν πώς έγιναν οι περιουσίες εν μια νυκτί μέσα στην κατοχή».
Ερώτηση: Οι οποίοι συνεργάτες των Γερμανών είναι σήμερα «τζάκια»;
«Βεβαίως! Είναι στο ελληνικό τζετ σετ!».
Ερώτηση: Απ' ό,τι φαίνεται, πάντως, ο καθένας μάλλον λειτουργούσε βάσει της συνείδησής του, ανεξαρτήτως θρησκεύματος ή εθνότητας.
«Απόλυτα. Αν δεν υπήρχε η συνείδηση κάποιων χριστιανών, εγώ δεν θα υπήρχα, ούτε ο μπαμπάς μου ούτε η μαμά μου ούτε ο πεθερός μου ούτε η πεθερά μου. Ο πατέρας μου υπηρετούσε στο πυροσβεστείο και έλειπε όταν ήρθαν οι Γερμανοί να τον βρουν. Οταν επέστρεψε, ο διοικητής του, με δική του πρωτοβουλία, τού έδωσε ψεύτικη ταυτότητα και πήγε στην Αθήνα και σώθηκε. Ούτε παρακάλεσε κανέναν ούτε τίποτε. Ο διοικητής του ήταν ένας συμπολίτης του, ένας άνθρωπος ο οποίος απλώς κατάλαβε με ποιους είχε να κάνει. Κατεβαίνοντας στην Αθήνα κι επειδή οι Γερμανοί είχαν κάνει μπλόκο στη Θήβα, ο πατέρας μου πήγε στα χωράφια κι εκεί τον έπιασε ένας χωρικός το πρωί, ο οποίος αμέσως τον κατάλαβε από την προφορά του ότι ήταν Εβραίος και του είπε: "Εγώ είμαι κομμουνιστής κι εσύ είσαι Εβραίος. Κακομοίρη μου, είσαι μουγκός! Ετσι και μιλήσεις τη βάψαμε και οι δύο!". Η μητέρα μου σώθηκε στη Θεσσαλία, από χριστιανούς και Εβραίους Θεσσαλούς, ο πεθερός μου, ο Σόλων Μόλχο, βιβλιοπώλης, με 13 μέλη της οικογένειάς του σώθηκε στη Σκόπελο, με τη συμπαράσταση του δημάρχου της Γλώσσας. Στη Γλώσσα πρέπει να ήταν και 3.000 άτομα. Αυτό σημαίνει ότι όχι μόνο ο δήμαρχος Σκοπέλου βοήθησε τον πεθερό μου, αλλά ότι συνέπραξαν 3.000 άτομα για να μην προδώσουν αυτούς τους 13 Εβραίους σε μια γερμανοκρατούμενη Σκόπελο. Ενας να βρισκόταν και να κατέδιδε, έφτανε...».
Ερώτηση: Στην Αθήνα τι ποσοστό εκτοπισμού υπήρξε;
«Πολύ μικρό. Γι' αυτό και όσοι Εβραίοι της Θεσσαλονίκης είχαν τη δυνατότητα, αρκετά λεφτά για να φτάσουν εκεί και όχι μικρά παιδιά, πήγαν στην Αθήνα. Δέκα χιλιάδες Εβραίοι μαζεύτηκαν στην ΑΘήνα, σε μια κοινότητα που είχε μόνο 1.000 Εβραίους. Εκτός του ότι εκεί η Εκκλησία βοηθούσε κάνοντας ψεύτικες βαφτίσεις και η αντίσταση συνέδραμε τους Εβραίους».
Ερώτηση: Τι δείχνει η περίπτωση των Εβραίων για την ελληνική κοινωνία;
«Το ποσοστό της απώλειας των Εβραίων αλλά και η διαχείριση αυτού του θέματος είναι, κατά την άποψή μου, ο καθρέφτης της ελληνικής κοινωνίας. Υπό την έννοια ότι αν σώθηκε μόνο το 13% των Εβραίων, δηλαδή αν έχουμε ποσοστό απώλειας 87% στην Ελλάδα, αυτό είναι αρνητικό ως προς τη συνείδηση της ελληνικής κοινωνίας, αυτών που μπορούσαν να βοηθήσουν και δεν το έκαναν. Στη Θεσσαλονίκη το νούμερο απώλειας των Εβραίων είναι 96%, που είναι 4 μονάδες υψηλότερο και από το Βερολίνο! Δηλαδή μέσα στη "φωλιά του λύκου" ήταν μικρότερο το ποσοστό απώλειας απ' ό,τι εδώ... Πώς μεταφράζεται αυτό το πράγμα; Οι Γερμανοί όταν πήγαιναν κάπου προσπαθούσαν να προσεταιριστούν τη φιλία και την εμπιστοσύνη του τοπικού πληθυσμού για να μπορούν να λεηλατήσουν τους διωκόμενους με την άνεσή τους. Γιατί ήξεραν ότι αν ο τοπικός πληθυσμός αντιδρούσε δεν θα μπορούσαν να διεκπεραιώσουν το έργο τους. Οπως δεν μπόρεσαν σε πολλά σημεία της Ελλάδας».
Ερώτηση: Προφανώς θεωρείτε ότι η Θεσσαλονίκη δεν θα πρέπει να είναι υπερήφανη γι' αυτό το κομμάτι της Ιστορίας της.
«Αυτό είναι βέβαιο. Γι' αυτό και δεν διδάσκεται τίποτε στη Θεσσαλονίκη περί Εβραίων. Ενώ πριν από τον πόλεμο υπήρχε μάθημα Εβραιολογίας. Τώρα γιατί δεν υπάρχει;»
