Γράμμα από τη Νέα Υόρκη
Ο Gino Segre, συγγραφέας του βιβλίου «Faust in Copenhagen: Α Struggle for the Soul of Physics», που κυκλοφόρησε πρόσφατα στις ΗΠΑ από τις εκδόσεις «Viking», ισχυρίζεται ότι έγινε φυσικός εξαιτίας μιας ασυνήθιστης αιτίας. Ο πατέρας του, που ήταν ιστορικός, είχε έναν αδελφό, τον Emilio Segre, ο οποίος ήταν ένας από αυτούς που ανακάλυψαν το αντιπρωτόνιο και τιμήθηκε γι' αυτό το 1959 με το βραβείο Νόμπελ Φυσικής. Ομως τα δυο αδέλφια είχαν αποξενωθεί εντελώς. Κι έτσι, όταν ο Gino έγινε 15 ετών, ο πατέρας του τού ζήτησε να γίνει θεωρητικός φυσικός και να ξεπεράσει τον θείο του. Κι αυτό έκανε. Σήμερα είναι καθηγητής Φυσικής στο Πανεπιστήμιο της Πενσιλβάνια, αλλά και συγγραφέας εκλαϊκευμένων βιβλίων πάνω στην ιστορία των επιστημών. Στο τελευταίο του βιβλίο καταπιάνεται με το συνέδριο που διοργάνωσε το 1932 στην Κοπεγχάγη ο Niels Bohr (που θεωρείται ο πατέρας της Κβαντομηχανικής), την εποχή που έμπαιναν τα θεμέλια της σύγχρονης Πυρηνικής Φυσικής.Το 1932, γνωστή από τους φυσικούς ως η χρονιά των θαυμάτων, έγιναν μεγάλες ανακαλύψεις, ανάμεσα στις οποίες αυτή του νετρονίου και της πρώτης τεχνητά δημιουργημένης πυρηνικής μεταστοιχείωσης. Τρία χρόνια νωρίτερα, στο ίδιο μέρος, οι περισσότεροι φυσικοί έκαναν αστεία με τις πρωτοεμφανιζόμενες τότε ιδέες της Κβαντομηχανικής. Όμως το 1932 τα πράγματα είχαν αλλάξει. Η ανακάλυψη του ποζιτρονίου και του νετρονίου είχε συνταράξει την κλασική ατομική θεωρία, ενώ ταυτόχρονα η Κβαντομηχανική ανέδυε όλο και πιο ενοχλητικά προβλήματα, όπως, για παράδειγμα, πώς το φωτόνιο μπορούσε να είναι ταυτόχρονα σωματίδιο και κύμα.
Κι ενώ οι φυσικοί γιόρταζαν τις μεγάλες ανακαλύψεις της νέας θεωρίας, οι οποίες προϊδέαζαν την εποχή της πυρηνικής βόμβας, η Ευρώπη βάδιζε προς τον ολοκληρωτισμό και τον πόλεμο. Στο συνέδριο της Κοπεγχάγης, που έγινε τον Απρίλιο του 1932, συμμετείχαν 40 από τους μεγαλύτερους φυσικούς του κόσμου, συμπεριλαμβανομένων των Werner Heisenberg, Lisa Meitner και Paul Dirac. Ο Segre στο βιβλίο του μας φέρνει κοντά στους επιστήμονες αυτούς και στις ιδέες τους.
Το συνέδριο διήρκεσε μία εβδομάδα και στο τέλος του μερικοί φυσικοί, μεταξύ των οποίων και ο Max Delbruck, για να διασκεδάσουν, ανέβασαν μια μικρή θεατρική παρωδία του Φάουστ, με αφορμή τη συμπλήρωση 100 χρόνων από τον θάνατο του Γκέτε, όπου η κλασική Φυσική και νεοεμφανιζομενη Κβαντική Μηχανική πάλευαν για το ποια θα επικρατήσει.
Σήμερα, διαβάζοντας το σενάριο του έργου αυτού, δεν μπορεί παρά να μας εκπλήξει το πως τελικά προέβλεπε το μέλλον. Την επόμενη χρονιά οι ναζί ήταν στην εξουσία. Τι απέγιναν οι φυσικοί που συμμετείχαν στο συνέδριο, οι περισσότεροι εκ των οποίων ήταν και Εβραίοι; Ο Max Delbruck θα χρησιμοποιήσει τη γνώση του για να θεμελιώσει τη σύγχρονη Μοριακή Βιολογία. Ο Paul Ehrenfest θα πέσει σε κατάθλιψη με την άνοδο του ναζισμού και θα αυτοκτονήσει. Η Lisa Meitner θα ανακαλύψει την πυρηνική σύντηξη, όμως δεν θα τιμηθεί με το βραβείο Νόμπελ για την ανακάλυψή της αυτή. Ο Heisenberg θα τεθεί επικεφαλής του προγράμματος του Χίτλερ για την κατασκευή της ατομικής βόμβας, ενώ ο φίλος του Bohr θα οργανώσει τη διαφυγή των Εβραίων της Δανίας. Ο ίδιος ο Bohr θα εγκαταλείψει την Ευρώπη το 1943 και θα καταφύγει στην Αμερική, όπου και θα εργαστεί στο περίφημο πρόγραμμα Μανχάταν (στη φωτογραφία δεξιά ο Niels Bohr).Λίγο νωρίτερα, το 1941, κι ενώ η Κοπεγχάγη ήταν υπό την κατοχή των Γερμανών, ο Heisenberg θα επισκεφτεί τον Bohr στο σπίτι του. Οι ιστορικοί εικάζουν για το τι ειπώθηκε μεταξύ τους. Ο Heisenberg πήγε για να ζητήσει πληροφορίες σχετικά με την ατομική βόμβα από τον μέντορα του; Προσπάθησε να του κάνει προπαγάνδα για να τον προσελκύσει στο χιτλερικό στρατόπεδο ή πήγε για να δώσει στον Bohr κάποιο είδος μηνύματος για τους Συμμάχους σχετικά με το γερμανικό πυρηνικό πρόγραμμα; Ο συγγραφέας πιστεύει ότι απλώς ο Heisenberg, που ήταν στενός φίλος του Bohr τη δεκαετία του '20, ήθελε να δει κατά πόσον αυτή η φιλία συνέχιζε να υφίσταται, ύστερα απ' όσα είχαν συμβεί.
(ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΑ ΓΙΑΝΝΟΥΤΣΟΥ,
BΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 31/08/2007)
