Το 2004 ανέδειξε ένα μείζον γεγονός: στις εκλογικές συμπεριφορές σημειώθηκε μια σημαντική στροφή προς τα δεξιά· ήταν απόρροια της συντηρητικοποίησης της κοινωνίας μας που άρχισε να συντελείται στα μέσα περίπου της προηγούμενης δεκαετίας. Πρόκειται για μια αλλαγή στους κοινωνικούς συσχετισμούς, συνέπεια των αντίστοιχων αλλαγών στις οικονομικές σχέσεις: αυξανόμενη ευμάρεια ευρύτερων κοινωνικών στρωμάτων με μετατόπιση πλούτου προς αυτά και εις βάρος των υλικών διαθεσιμοτήτων του βίου, δηλαδή επιδείνωση της κοινωνικής θέσης άλλων στρωμάτων· η νέα αυτή σχέση ισχυροποιήθηκε και επιταχύνθηκε κατά τα τελευταία 4-5 χρόνια, με νέα μάλιστα ποσοτική διεύρυνση των κοινωνικών στρωμάτων που ήδη είχαν υποστεί πλήγμα στην κοινωνική τους υπόσταση.Οφείλω να παρατηρήσω- και επειδή ευρύτατα διατυπώνονται σχετικές απορίες- ότι η φτώχεια, αυτή η οικονομική ανέχεια που φέρνει την κοινωνική έκπτωση, είναι ο καλύτερος σύμβουλος της συντηρητικοποίησης: ο φτωχός δεν είναι ελεύθερος και, παράλληλα φοβάται. Όπως επίσης οφείλω να κάνω σκέψεις δυσάρεστες για το μέλλον· όλα αυτά που περιγράφω, τα οποία καταλήγουν στη συντηρητικοποίηση της κοινωνίας και εκφράστηκαν με τις εκλογικές συμπεριφορές, τις τελευταίες που εξέπληξαν πολλούς, δεν συνιστούν πρόσκαιρη συνήθη μετατόπιση μέρους του εκλογικού σώματος από εδώ προς τα εκεί και αντίστροφα· πρόκειται για συνεχώς σταθεροποιούμενο κοινωνικό γεγονός που απαιτεί μελέτη σε βάθος και εύρος. Όσοι το ερμηνεύσουν ως συνήθη μετακίνηση ψηφοφόρων από το ένα κόμμα στο άλλο θα έχουν κάνει σοβαρό λάθος.
Αντίθετα, δεν συνιστά «αριστερή στροφή» το πολύ καλό ποσοστό που έλαβαν στις εκλογές της περασμένης Κυριακής τα δύο αριστερά, όπως τα έχει ονομάσει η τηλεόραση, κόμματα· εδώ πρόκειται για πρόσκαιρη, καθόλου δηλαδή σταθερή και μόνιμη μετακίνηση ψηφοφόρων για διάφορους λόγους και με ποικίλους συσχετισμούς.
Αυτοί, πρόσωπα, πολιτικά κόμματα και κινήσεις, που έχουν αναλάβει να εκφράζουν τη δεξιά στροφή, να την καλλιεργούν και να τη διευρύνουν βλέπουν κάποιους από τους λόγους που την προκαλούν και οργανώνουν τις πολιτικές τους έτσι που να στερεώσουν τις νέες οικονομικές και κοινωνικές πραγματικότητες. Βέβαια, όποιος διαβάζει αυτές τις γραμμές δικαιολογημένα απορεί «πού κολλάει» η λέξη «Ιστορία» του τίτλου του σημερινού σημειώματός μου. Αυτό ακριβώς θα προσπαθήσω να εξηγήσω τώρα, επιχειρώντας να απαντήσω στις συχνά διατυπωμένες απορίες σχετικά με τον θόρυβο που προκαλούν τα νέα σχολικά βιβλία Ιστορίας. Έχουν γραφτεί πολλά κατά καιρούς για τη «λογοκρισία», τις αποσύρσεις κ.λπ. σχολικών βιβλίων Ιστορίας, που καταλήγουν στο γνωστό «τα ίδια γίνονταν πάντα», «δεν είναι δυνατό το 2007 να γίνεται αυτό που γινόταν το 1965» κ.λπ. Δεν είναι όμως έτσι· μπορεί οι «αντιδράσεις» να καταλήγουν στο ίδιο αποτέλεσμα, δεν έχουν όμως πάντα την ίδια προέλευση, γιατί και οι λεγόμενοι πατριδοκάπηλοι δεν είναι σε όλες τις εποχές ίδιοι, ούτε έχουν σε όλες τις εποχές τη δυνατότητα να επηρεάζουν τις τελικές αποφάσεις.
Με αυτήν την παρατήρηση δεν εννοώ άλλο από τη διεύρυνση των δυνατοτήτων της «πατριωτικής» Δεξιάς να αντιδρά ακόμη και σε αμυδρές, ανεπαίσθητες σχεδόν, προσπάθειες εκσυγχρονισμού των σχολικών βιβλίων Ιστορίας· όχι μόνον να αντιδρούν, αλλά και να επηρεάζουν αποφασιστικά κυβερνητικές αποφάσεις και εκλογικές συμπεριφορές· δεν δίστασαν μάλιστα να καταγγείλουν, μόλις μία εβδομάδα πριν από τις εκλογές, τον περιβόητο χάρτη στο νέο βιβλίο Ιστορίας για την Γ΄ τάξη των Λυκείων. Θέλω να πω ότι το αποτέλεσμα των εκλογών όχι μόνον θα οδηγήσει σε «συντηρητικότερη» σχολική ιστοριογραφία, αλλά και θα πάει πολύ πίσω την ιστορική έρευνα· το τελευταίο, σε πλήρη ανάπτυξη, όχι μόνον θα φέρει στο προσκήνιο ό,τι συντηρητικότερο σε απόψεις και πρόσωπα έχει παραγάγει η ελληνική ιστοριογραφία, αλλά και θα βάλει στο περιθώριο ό,τι νέο σε μέθοδο και γνώση έχει προσφέρει και μπορεί να προσφέρει ακόμη η νέα ιστοριογραφία, αυτή που έδωσε τεράστια ώθηση στη νέα γνώση και απαντήσεις σε πολλά από τα ερωτήματα που απασχολούσαν την κοινωνία κατά τα τελευταία 30-40 χρόνια.Στο σημείο αυτό, ας μου επιτραπεί να επισημάνω άλλη μια φορά τον πρωταρχικό ρόλο που έχει η ιστορική γνώση στη διαμόρφωση νοοτροπιών και συμπεριφορών, δηλαδή ιδεολογίας και στην ανάπτυξη νέων κοινωνικών σχέσεων· στην κατανόηση, αλλιώτικα, όσων συμβαίνουν γύρω μας, και ακόμη καλύτερα στο είδος της κοινωνικής συνείδησης που εκάστοτε διαμορφώνεται. Αυτό οι πολιτικές εξουσίες το γνωρίζουν πολύ καλά και ο τρόπος που αντιμετωπίζονται η ιστορική έρευνα, η ιστορική παιδεία και η σχολική ιστορική γνώση είναι γι΄ αυτές μείζον ζήτημα. Ο σημερινός πολιτικός συσχετισμός δυνάμεων επιτρέπει- ίσως και οδηγεί συνειδητά- σε χλευασμό της νέας ιστοριογραφίας και σε αντιλήψεις συγγραφής της σχολικής Ιστορίας κατά το πρότυπο της δεκαετίας του 1950· ασφαλώς, αυτοί οι προβληματισμοί δεν τελειώνουν εδώ.
(του Βασίλη Κρεμμυδά, ομότιμου καθηγητή του Πανεπιστημίου Αθηνών, ΤΑ ΝΕΑ, 20/9/2007)
