Διαχρονική οπισθοδρομικότητα
(του Γεώργιου Π. Μαλούχου, Καθημερινή 11/2/2007)
Λεγόταν Κτησίβιος και ήταν Ελληνας μηχανικός, από την Αλεξάνδρεια. Σήμερα, δεν τον θυμάται σχεδόν κανένας. Ομως, φυσιογνωμίες από τον Γιόχαν Σεμπάστιαν Μπαχ μέχρι τον Τζον Λένον ή τον Τελόνιους Μονκ, αλλά κι όλους τους ανθρώπους στον κόσμο που αγάπησαν τη μουσική, όλοι του χρωστάμε πάρα πολλά, καθώς μια εφεύρεσή του τον 3ο π.Χ. αιώνα καθόρισε όσο καμία άλλη την εξέλιξη της μεγάλης τέχνης: ήταν η ύδραυλις, το πρώτο πληκτροφόρο και πολυφωνικό όργανο στην ιστορία. Ηταν ο «παππούς» του πιάνου, του δημοφιλέστερου μουσικού οργάνου στον κόσμο.
Οι επιστήμονες πιστεύουν ότι η ύδραυλις, που ο Κτησίβιος τη βάσισε σε μαθηματικές μελέτες του Πυθαγόρα για την αρμονία της μουσικής κλίμακας, ήταν σε χρήση τουλάχιστον μέχρι τον 9ο αιώνα στο Βυζάντιο, δηλαδή περίπου μέχρι την εποχή του Σχίσματος των Εκκλησιών. Ομως, ξαφνικά, μετά, σαν να χάνεται από το πρόσωπο της (ανατολικής) γης. Και μερικούς αιώνες αργότερα επανεμφανίζεται πλέον στη Δύση με τη μορφή του εκκλησιαστικού οργάνου που πάνω του χτίστηκε όλο το μέγα μουσικό, ευρύτερο πνευματικό, αλλά και πολιτικό δυτικό οικοδόμημα των τελευταίων 500 ετών. Ομως τι ήταν αυτό που στέρησε από τον ελληνικό πολιτισμό τη δυνατότητα να αναπτύξει ο ίδιος μια τόσο συγκλονιστική δική του εφεύρεση που μεγαλούργησε αργότερα στη Δύση; Κακά τα ψέματα: δεν ήταν τίποτα άλλο από έναν εκκλησιαστικό σκοταδισμό, ο οποίος, στην πραγματικότητα, πάνω απ’ όλα δεν άντεχε το στοιχείο της πολυφωνίας που αυτό το επαναστατικό όργανο τόσο δυναμικά για πρώτη φορά αντιπροσώπευσε. Ετσι, η ανατολική μουσική παρέμεινε για πάντα προσκολλημένη στη μονοφωνία, με όλες τις αντίστοιχες πνευματικές και πολιτικές επιπτώσεις, ενώ στη Δύση, έστω και μέσα από αγώνες και θυσίες αιώνων, αναπτύχθηκε κάποτε ένας νέος μουσικός, πνευματικός και, αντίστοιχα, πολιτικός τελικά χώρος της ελευθερίας της τέχνης και της σκέψης.
Η δυτική Εκκλησία, αν και πάλεψε κι εκείνη εναντίον της πολυφωνίας, τελικά δεν κατάφερε να τη νικήσει, όπως το πέτυχε προτύτερα η ανατολική. Αντίθετα, η μουσική διαδραμάτισε καθοριστικό ρόλο στη λουθηρανική μεταρρύθμιση επιτρέποντας στους πιστούς να εκφράσουν, μέσα ακριβώς από αυτήν την πολυφωνία, όχι μόνον την εσωτερική ανάγκη τους για αρμονία, αλλά, μέσα από τον πολυφωνικό λόγο τον οποίο «έντυνε» η μουσική και τις σκέψεις και τις αγωνίες τους ενάντια στην ασφυκτικότητα του καθολικού δόγματος. Η μουσική έγινε τότε, για πρώτη φορά, η μεγάλη κρυφή δύναμη μιας επανάστασης. Και μέσα από αυτήν τη διαδικασία βοηθήθηκε η πρώτη στην ιστορία μεγάλη απελευθέρωση του ανθρώπου από τον καταναγκασμό της Εκκλησίας.
Θα πείτε, τώρα, καλά, τι τον έπιασε αυτόν ξαφνικά με τον Κτησίβιο, τις Εκκλησίες, την ελευθερία και τον Μπαχ; Μα, ακόμα και σήμερα, όπου κι αν γυρίσει κανείς το κεφάλι του, δεν βλέπει τίποτα άλλο παρά το πόσο επίκαιρα παραμένουν όλα αυτά, το πόσο διάφορες Εκκλησίες, παρά τα όσα μπορεί να λέμε, ασκούν ακόμα και στον 21ο αιώνα την πιο οπισθοδρομική εκδοχή της εξουσίας τους: μόλις χθες δεν έγινε το ίδιο με τον αγιογράφο Κωνσταντίνο Βαφειάδη και τις αγιογραφίες του με τον Λένιν στην Αξιούπολη;
Πολύ συχνά, κάποια –πάσης φύσεως και θρησκείας– ιερατεία όχι μόνον δεν θέλουν να δουν μπροστά, αλλά δεν έχουν και δισταγμούς στο πώς θα ασκήσουν την ισχύ τους προκειμένου σταματήσουν μια πρόοδο που μπορεί να νιώθουν ότι τα απειλεί. Και, τότε, ξεκινά ο σκοταδισμός, που στην Ελλάδα τον είδαμε και σε άλλη μια έκφρασή του αυτές τις μέρες, στην επιμονή για την με κάθε τρόπο απαγόρευση της καύσης των νεκρών. Η Εκκλησία, που πάνω απ’ όλα υπάρχει για να συνοδεύει τους ανθρώπους στην ύστατη ώρα του πόνου, προτιμά να... τους στέλνει στη Βουλγαρία, αν εκείνοι επιθυμούν να μην γίνουν τροφή για τα σκουλήκια, αλλά να καούν στην πυρά... Αραγε, πόσο ταιριάζουν όλα αυτά στον 21ο αιώνα; Και πόσο πιο κοντά φέρνουν την Εκκλησία με τους ανθρώπους; Θα πείτε, εδώ ζούμε ακόμα σ’ ένα κόσμο που οι ηγέτες του πιο δυστυχούς, πιο αιματοβαμμένου λαού της εποχής μας, των πολύπαθων Παλαιστινίων, πρέπει να κλειστούν στην ιερή τους πόλη, τη Μέκκα, για να κάνουν εκεί την ειρήνη μεταξύ τους, μήπως μετά είναι ενδεχόμενη και η ειρήνη σε όλη τη Μέση Ανατολή και τον κόσμο...
Για το εκκλησιαστικό όργανο βλέπε επίσης εδώ!
