Επαγγελματίας μουσικός, μέρος II

ΠΡΟΣΛΗΨΗ ΣΤΗ ΣΥΜΦΩΝΙΚΗ ΟΡΧΗΣΤΡΑ

Θα περιγράψουμε εδώ τη διαδικασία για να προσληφθεί ένας δεξιοτέχνης πνευστού οργάνου και ειδικότερα του φλάουτου σε μεγάλες ορχήστρες μιας χώρας με μεγάλη μουσική παράδοση και σημαντική υποχρέωση να υπηρετήσει αυτή την παράδοση, τη Γερμανία. Ανάλογες είναι οι συνθήκες και στις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες που διαθέτουν μακρά μουσική παράδοση. Επίσης κατ’ αναλογία εξελίσσονται οι διαδικασίες πρόσληψης μουσικών για τα άλλα όργανα. Η ορχήστρα έχει στο γερμανόφωνο χώρο μια ιστορία περίπου 5 αιώνων. Ήδη το 16^ο αιώνα δημιουργήθηκαν σε αυλές ευγενών και ανώτερων κληρικών μικρά σύνολα, τα οποία στην πορεία πήραν συγκεκριμένη μορφή και για τα οποία γράφτηκαν κατά περίπτωση συγκεκριμένα είδη μουσικής.

Το 19^ο αιώνα βρισκόταν ήδη η αστική τάξη στην εξουσία και τα μέλη της είχαν απαιτήσεις για μουσική ψυχαγωγία υψηλού επιπέδου. Έτσι κατασκευάζονταν όλο και μεγαλύτερες αίθουσες συναυλιών, βελτιώθηκαν τα μουσικά όργανα, δημιουργήθηκαν πολλές και μεγάλες ορχήστρες και εκλεκτοί συνθέτες της εποχής συνέγραψαν σημαντικά σε ποιότητα και ποσότητα μουσικά έργα. Οι μουσικοί και το επάγγελμά τους εδραιώθηκαν κοινωνικά και έγιναν, από εντολοδόχοι υπηρέτες που ήταν το 18^ο αιώνα, αυτοδύναμοι φορείς και εκφραστές ιδεών και προόδου, κατέκτησαν μια θέση ως ισότιμα μέλη της μεσαίας τάξης.

Το 1998 λειτουργούσαν στη Γερμανία, με ένα πληθυσμό περίπου 80 εκατομμυρίων, συνολικά 141 συμφωνικές ορχήστρες με περίπου 10.900 οργανικές θέσεις μουσικών (στοιχεία από το συνδικάτο μουσικών). Από αυτές, το σημαντικά μεγαλύτερο μέρος, 124 ορχήστρες με περίπου 9.590 μουσικούς, χρηματοδοτούνται από κρατικές ή δημοτικές πηγές. Επιπλέον υπάρχουν διάφορα μικρά σύνολα για υποστήριξη θεατρικών παραστάσεων. Από αυτές τις ορχήστρες, αρκετές έχουν μουσικούς με μερική απασχόληση και ανάλογα χαμηλές αποδοχές, λίγες ορχήστρες, όπως η Φιλαρμονική του Βερολίνου, έχουν μουσικούς με μισθό του επιπέδου καθηγητή Πανεπιστημίου. Αντίστοιχα υψηλά είναι και τα απαιτούμενα προσόντα αυτών των μουσικών.

Οι ορχήστρες κατηγοριοποιούνται με φθίνουσα σειρά σε A, B και C. Οι ορχήστρες αυτές έχουν θέσεις για φλάουτο, στην κατηγορία C τρεις, στην κατηγορία B τέσσερις και στην κατηγορία A πέντε. Οι μεγάλες ορχήστρες με περισσότερους από 130 μουσικούς έχουν μερικές φορές και έξι θέσεις για φλάουτο. Οι ορχήστρες δεν έχουν πάντα ένα σαφές πεδίο δραστηριοτήτων. Στις περισσότερες περιπτώσεις υπάρχει ανάμικτη δραστηριότητα, όπως συμφωνικές συναυλίες, όπερες, οπερέτες, μιούζικαλ κτλ. Οι μεγαλύτερες ορχήστρες έχουν πιο περιορισμένο κύκλο δραστηριοτήτων, αλλά εκτός από συναυλίες ασχολούνται και με παραγωγή δίσκων, ταινιών κτλ.

Για την κάλυψη κενών θέσεων σε ορχήστρες με κρατική ή δημοτική χρηματοδότηση υπάρχει στη Γερμανία υποχρέωση ανοικτής προκηρύξεως και εξέτασης όλων των αιτήσεων. Κάθε υποψήφιος εκτιμάει τις δυνάμεις του και υποβάλλει ένα κατάλληλο βιογραφικό σημείωμα, αναφέροντας προηγούμενες θέσεις, δραστηριότητες και ρεπερτόριο και ελπίζοντας να προσκληθεί για δοκιμαστική παρουσίαση και συνέντευξη. Εκτιμάται ότι για μία θέση φλαουτίστα σε μεγάλη γερμανική ορχήστρα υποβάλλονται στη Γερμανία περί τις 300 αιτήσεις από όλη την Ευρώπη, συχνά και από εξωευρωπαϊκές χώρες.

Για να εξεταστούν όλοι αυτοί οι υποψήφιοι, πραγματοποιούνται συχνά περιφερειακές προεξετάσεις των υποψηφίων, τις οποίες διενεργούν εξεταστικές επιτροπές από μέλη της ορχήστρας, με ένα οργανοπαίκτη πνευστών ανάμεσά τους. Όσοι από τους υποψήφιους προκριθούν για το τελικό στάδιο, μεταβαίνουν με έξοδα της ορχήστρας στην έδρα της για να εξεταστούν λεπτομερέστερα.

Οι υποψήφιοι εξετάζονται σε ένα από τα κοντσέρτα για φλάουτο του Μότσαρτ και σε ένα έργο για σόλο φλάουτο. Παρόντες ως εξεταστές για το φλάουτο είναι, ανάλογα με τον ισχύοντα κανονισμό, άλλοτε μόνο οι μουσικοί για ξύλινα πνευστά, άλλοτε όλοι οι μουσικοί πνευστών και άλλοτε όλα τα μέλη της ορχήστρας. Πάντα παρόντες είναι επίσης βέβαια οι μουσικοί και καλλιτεχνικοί διευθυντές της ορχήστρας. Η εξέταση όλων των υποψηφίων πραγματοποιείται σε επάλληλους γύρους και κάθε φορά αποκλείονται οι «λιγότερο καλοί»:

• Πρώτος γύρος: Κάθε υποψήφιος παίζει ένα γρήγορο και ένα αργό μέρος από τα κοντσέρτα για φλάουτο του Μότσαρτ. Συχνά οι υποψήφιοι διακόπτονται και απορρίπτονται ήδη μετά από 3-4 λεπτά. Αν η θέση που έχει προκηρυχθεί είναι το πρώτο φλάουτο της ορχήστρας, τότε οι υποψήφιοι παίζουν επίσης τα δεξιοτεχνικά μέρη (Kadenz) των κοντσέρτων που προαναφέρθηκαν. Αν έχει προκηρυχθεί η θέση για πίκολο, τότε παίζονται και σχετικά κοντσέρτα του Βιβάλντι. Για εξασφάλιση της αντικειμενικότητας, οι υποψήφιοι παίζουν πίσω από ένα παραβάν, χωρίς δυνατότητα οπτικής επαφής με τα μέλη της εξεταστικής επιτροπής.
• Στο δεύτερο γύρο παίζουν οι επιλεγμένοι υποψήφιοι προκαθορισμένα κομμάτια από συμφωνικά και σολιστικά έργα. Μεγάλες ορχήστρες εξετάζουν και έργα για σόλο φλάουτο prima vista. Η εξεταστική επιτροπή καταγράφει την αναλυτική άποψη κάθε μέλους της για κάθε υποψήφιο και προχωρεί σε ψηφοφορία.
• Αν προκύψει ισοψηφία ή μικρή διαφορά ψήφων μεταξύ περισσότερων υποψηφίων, πραγματοποιείται και τρίτος γύρος, όπου εκτελούνται οποιαδήποτε συμφωνικά ή σολιστικά έργα προταθούν επί τόπου. Αυτή η διαδικασία επαναλαμβάνεται μέχρι να καταλήξει η επιτροπή στον κατάλληλο υποψήφιο ή να τους απορρίψει όλους και να επαναπροκηρύξει τη θέση.

Μουσικοί που έχουν συμμετάσχει σε διαδικασίες επιλογής, τόσο ως υποψήφιοι, όσο και ως κριτές, περιγράφουν σκηνές τεράστιας έντασης και υψηλού άγχους που μόνο άνθρωποι με ισχυρή προσωπικότητα και θεμελιωμένη παιδεία και κατάρτιση είναι σε θέση να αντιμετωπίσουν.

Ο μουσικός που θα διοριστεί, συνήθως νέος στην ηλικία, αναλαμβάνει δοκιμαστική υπηρεσία για ένα έτος. Στο χρόνο αυτό πρέπει να δείξει, πέρα από καλλιτεχνικές και δεξιοτεχνικές επιδόσεις, εργατικότητα, πειθαρχία, ευελιξία, εμπιστοσύνη, ψυχραιμία, αλλά και ικανότητα για προσαρμογή σε ένα μεγάλο σύνολο με μέλη που διαθέτουν διαφορετικά χαρακτηριστικά ηλικίας, παιδείας, πνευματικής συγκρότησης, επαγγελματικών στόχων και καλλιτεχνικών ικανοτήτων.

Αν και αντίστοιχα προσόντα και ικανότητες απαιτούνται επίσης σε πολλά άλλα επαγγέλματα, ο χώρος εργασίας «ορχήστρα» είναι κάτι διαφορετικό, γιατί εδώ λειτουργεί η ενοποίηση όλων των επί μέρους διαφορετικών χαρακτηριστικών και, χωρίς δυνατότητα δεύτερης προσπάθειας, δημιουργείται στιγμιαία ένας ήχος και ένα συναίσθημα... Κάτι που δεν προσδιορίζεται αντικειμενικά και επιδέχεται πολλαπλές και αντιφατικές κρίσεις. Δεν είναι τυχαίο ότι η συμφωνική ορχήστρα θεωρείται ένα από τα σημαντικότερα δημιουργήματα του σύγχρονου πολιτισμού!

Θα συνεχίσουμε με τις συνθήκες εργασίας σε μια συμφωνική ορχήστρα και με τα προβλήματα που αντιμετωπίζει εκεί ο επαγγελματίας μουσικός.

(Stelios Frangopoulos, Στέλιος Φραγκόπουλος)

(συνεχίζεται)

---

Ντουέτο για φλάουτο Bach BWV1039, ο φλαουτίστας
Mark Richter παίζει με το μαγνητοσκοπημένο εαυτό του.