Η επιστροφή του μαχητικού αθεϊσμού
Με μια διεθνή έρευνα που έκανε το περιοδικό «Prospect», ο Ρίτσαρντ Ντόκινς αναδείχτηκε μαζί με τον Ουμπέρτο Εκο και τον Νόαμ Τσόμσκι ως ένας από τους τρεις διανοουμένους με τη μεγαλύτερη επιρροή στον κόσμο. Εξελικτικός βιολόγος, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, συγγραφέας βιβλίων που γνώρισαν μεγάλη εκδοτική επιτυχία, ο Ντόκινς είναι ταυτόχρονα κι ένας από τους πιο μαχητικούς άθεους της εποχής μας.
Με ακαδημαϊκές δημοσιεύσεις, βιβλία, διαλέξεις και τηλεοπτικές εκπομπές διεξάγει εδώ και κάμποσα χρόνια μια παθιασμένη μάχη ενάντια στη θρησκεία. Σε αυτό το θέμα είναι αφιερωμένο και το βιβλίο του «Η περί Θεού αυταπάτη», που κυκλοφόρησε πρόσφατα και στη γλώσσα μας από τις εκδόσεις «Κάτοπτρο». Διακηρυγμένος σκοπός του συγγραφέα είναι να αποδείξει «επιστημονικά» ότι δεν υπάρχει Θεός, ότι η θρησκεία είναι μια πλάνη, μια αυταπάτη.
Σύμφωνα με τον Ντόκινς, ο άνθρωπος είναι προϊόν της βραδύτατης εξέλιξης που σε δεκατρία δισεκατομμύρια χρόνια, μέσω της φυσικής επιλογής του είδους, οδήγησε σε αυτό που είμαστε σήμερα. Εξοπλισμένος με τη θεωρία του Δαρβίνου, ο Ντόκινς αντικρούει τις θέσεις των δημιουργιστών, οι οποίοι παίρνουν κατά γράμμα τα ιερά κείμενα και αναγνωρίζουν έναν Θεό ως δημιουργό του κόσμου.Ο ριζοσπαστικός αθεϊσμός του Ντόκινς εμπνέεται από τον Διαφωτισμό και τον επιστημονικό ορθολογισμό και εκδηλώνεται ως αντίδραση στην έκρηξη του θεοκρατικού φανατισμού που παρατηρείται στον σύγχρονο κόσμο. Η πολεμική του όμως δεν στρέφει τα βέλη της μόνον ενάντια στον θρησκευτικό φονταμενταλισμό και τους εξτρεμιστές εκπροσώπους του, αλλά βάζει στο στόχαστρό της και την ήπια και μετριοπαθή θρησκεία. Αυτή η τελευταία «συμβάλλει στη δημιουργία κλίματος πίστης μέσα στο οποίο ο εξτρεμισμός βρίσκει τον φυσικό του χώρο για να ανθήσει».
Σε όσους πιστεύουν ότι μόνον ένα ανώτερο ον, δηλαδή ο Θεός, θα μπορούσε να δημιουργήσει το Σύμπαν, ο Βρετανός βιολόγος απαντάει με το ερώτημα: Και τότε ποιος δημιούργησε τον Θεό; Γιατί ένας δημιουργός και σχεδιαστής Θεός, ικανός να σχεδιάσει ένα τόσο πολύπλοκο Σύμπαν, θα ήταν επίσης εξαιρετικά πολύπλοκος, ώστε να απαιτεί μιαν ειδική εξήγηση και ο ίδιος. Η δικαιολόγηση της ύπαρξης Θεού απαιτεί επομένως εξηγήσεις ακόμη περισσότερες και πιο πολύπλοκες από εκείνες που χρειάζονται για να εξηγηθεί η δική μας ύπαρξη.
Αν όμως δεν υπάρχει Θεός, γιατί θα πρέπει να είμαστε καλοί; Από πού πρέρχονται οι ηθικές μας αξίες, που μας βοηθούν να διακρίνουμε το καλό από το κακό και να επιλέγουμε το πρώτο, αν δεν μας τις ενέπνευσε η θρησκεία; Ο Ντόκινς υποστηρίζει ότι και η ηθική είναι ένα προϊόν της εξέλιξης, επειδή επιτρέπει στους ανθρώπους να αντλούν πλεονεκτήματα από τη συνεργασία και την αλληλεγγύη. Οπως είπε άλλωστε και ο Αϊνστάιν: «Εάν οι άνθρωποι είναι καλοί μόνο και μόνο επειδή φοβούνται την τιμωρία και προσδοκούν αμοιβή, τότε είμαστε πράγματι θλιβεροί».
Η ικανότητα της θρησκείας να παρηγορεί ή να δίνει ένα νόημα στην ύπαρξη δεν της προσδίδει αλήθεια. Και αν η απουσία του Θεού δημιουργεί ένα κενό και μας αφήνει μόνους μπροστά στον θάνατο, μπορούμε εμείς οι ίδιοι να επιλέξουμε να κάνουμε τη ζωή μας μεστή νοήματος. Γράφει χαρακτηριστικά ο Ντόκινς: «Οπως έχουν εξηγήσει καλύτερα από μένα πολλοί άθεοι, η γνώση ότι έχουμε μόνο μία ζωή πρέπει να την καθιστά ακόμη πιο πολύτιμη. Η αθεϊστική οπτική δικαιώνει και εξυψώνει τη ζωή, ενώ παράλληλα δεν κηλιδώνεται από τις αυταπάτες, τους ευσεβείς πόθους ή τους οικτιρμούς και την έλλειψη αυτοσεβασμού εκείνων που αισθάνονται ότι η ζωή τούς χρωστά κάτι. Με τα λόγια της Εμιλι Ντίκινσον: «Το ότι δεν θα ξανάρθει ποτέ είναι που κάνει τη ζωή τόσο γλυκιά».
(Θ.Γ., ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ της Ελευθεροτυπίας, 28/09/2007)
βλέπε επίσης!
