O Michael Schmidt-Salomon (MSS), 41 κοινωνιολόγος, φιλόσοφος, μουσικός και συγγραφέας, εκπρόσωπος της ουμανιστικής ένωσης «Giordano Bruno» και μέλος του κινήματος «Brights», αμφισβητεί ότι επιστήμη και θρησκεία συμβιβάζονται και απαιτεί να καθιερωθεί στη Γερμανία μία γιορτή για την «Εξέλιξη». Ακολουθεί συνέντευξή του στην εφημερίδα Tagesspiegel του Βερολίνου που δημοσιεύτηκε στις 3/4/2009.
Tagesspiegel: Κύριε MSS, ζητάτε να μετονομαστεί η θρησκευτική γιορτή της «Αναλήψεως» σε γιορτή της «Εξέλιξης». Τι όφελος θα υπάρξει ή μήπως πρόκειται για μια πρόκληση;
MSS: Η απαίτησή μας είναι τελείως λογική. Ζούμε σε μια χώρα, όπου τουλάχιστον το ένα τρίτο του πληθυσμού δεν σχετίζεται με θρησκευτικά θέματα. Όμως οι ημέρες γιορτής σχετίζονται με θρησκευτικές τελετουργίες και γι’ αυτό ζητάμε αλλαγή. Υπάρχει και μια πολιτισμική εξέλιξη, γι’ αυτό και δεν γιορτάζουμε διάφορα γεγονότα, όπως στο παρελθόν. Και αυτό είναι σωστό! Επειδή το ένα τρίτο του πληθυσμού δεν έχει σχέση με τις θρησκείες, πρέπει να ληφθεί υπόψη αυτό το γεγονός κατά τη ρύθμιση των επίσημων γιορτών. Διανύουμε φέτος το έτος Δαρβίνου και είναι μια καλή ευκαιρία να θέσουμε το θέμα της καθιέρωσης μιας «ημέρας της Εξέλιξης». Με αυτή την αφορμή θα προβληματιστούμε και για τις φιλοσοφικές επιπτώσεις της βιολογικής Εξέλιξης.Tagesspiegel: Και ποιες είναι αυτές οι επιπτώσεις;
MSS: Η επιστήμη της Εξέλιξης εξηγεί τη συγκρότηση βιολογικών αρχετύπων, χωρίς να απαιτείται κάποιος δημιουργός. Παλαιότερα έλεγαν οι Θεολόγοι: «Κοιτάξτε τη φύση, πρέπει να υποκρύπτει κάποιον δημιουργό, αφού κάτι τέτοιο δεν είναι δυνατόν να προκύψει με φυσικό τρόπο». Η επιστήμη της Εξέλιξης δείχνει όμως ότι, για τη συγκρότηση μιας βιολογικής τάξης, αρκεί η λειτουργία της τυχαιότητας και αναγκαιότητας.
Tagesspiegel: Σημαίνει η κατανόηση του Δαρβίνου ότι πρέπει να απορρίψουμε το θεό;
MSS: Τουλάχιστον πρέπει να δεχθούμε ότι ένας συνειδητός δημιουργός δεν είναι συμβατός με την Εξέλιξη, η οποία δεν αποτελεί μια διαδικασία με προδιαγεγραμμένο στόχο. Οι παραδοσιακές θρησκείες δεν μπορούν να σταθούν χωρίς έναν δημιουργό με προγραμματισμένες ενέργειες. Ένας χριστιανός που παίρνει σοβαρά τη θρησκεία του, πρέπει αναγκαστικά να πιστεύει στην ύπαρξη ενός δημιουργού. Δεν σημαίνει ότι πρέπει να ακολουθεί τυφλά τους Αμερικάνους δημιουργιστές, αλλά μπορεί να δέχεται ότι η ηλικία του σύμπαντος είναι 13,7 δισεκ. χρόνια και ότι λειτουργεί στη φύση η Εξέλιξη που ελέγχεται από το θεό. Όμως, ένας χριστιανός δεν είναι δυνατόν να παραμερίσει την ιδέα ότι είμαστε επιθυμητό δημιούργημα ενός θεού και ότι αυτός ο θεός ακολουθεί με τη δημιουργία του ένα σχέδιο. Αν εγκαταλείψω την ιδέα της δημιουργίας, πρέπει να αποχαιρετήσω και πολλά άλλα που συγκροτούν τη χριστιανική πίστη.
Tagesspiegel: Μερικοί επιστήμονες θεωρούν συμβατές επιστήμη και θρησκεία. Ο φιλόσοφος Jürgen Mittelstraß δηλώνει ότι ο Δαρβίνος και η Εκκλησία δεν βρέθηκαν ποτέ σε σύγκρουση: «Στόχος της επιστήμης είναι να εξηγήσει τη δημιουργία του κόσμου, αποστολή της πίστης είναι, να σταθεροποιήσει και προσανατολίσει την ανθρώπινη ύπαρξη». Αυτό ακούγεται σαν ένας λογικός καταμερισμός εργασίας.
MSS: Ακούγεται πολύ ευγενικό, επειδή όλοι αποφεύγουμε τις συγκρούσεις. Όμως η «συμφωνία μη επίθεσης» μεταξύ θρησκείας και επιστήμης είναι μετέωρη, επειδή οι επιστημονικοί μηχανισμοί ερμηνείας της φύσης και της κοινωνίας βρίσκονται σε αντίφαση με τους μηχανισμούς προσανατολισμού της θρησκείας. Μερικοί προσπαθούν να παραβλέψουν αυτό το θέμα. Αν κοιτάξουμε προσεκτικά τα γεγονότα, διαπιστώνουμε ότι η Εκκλησία ποτέ δεν αποδέχθηκε τον Δαρβίνο. Δέχτηκε ότι το ανθρώπινο σώμα είναι προϊόν εξέλιξης, ότι ο άνθρωπος ένα πρόγονο έχει από το ζωικό βασίλειο, ο οποίος είναι ο ίδιος με τον πρόγονο του χιμπατζή. Διαφωνεί όμως ότι το σύνολο των «ανώτερων πνευματικών λειτουργιών», τις οποίες η Εκκλησία ονομάζει συνοπτικά «ψυχή», είναι επίσης αποτέλεσμα της Εξέλιξης. Η Εκκλησία απαιτεί από τον πιστό της να δεχτεί μια διαφοροποίηση μεταξύ σώματος και πνεύματος, ένα διπολισμό (δυαλισμό), ο οποίος όμως δεν προκύπτει από όλες τις μελέτες του εγκεφάλου.
Tagesspiegel: Για πολλούς ανθρώπους η θρησκεία είναι σημαντική, επειδή διατυπώνει κανόνες συμπεριφοράς και αντιπροσωπεύει αξίες. Η θρησκεία αποτελεί γι’ αυτούς τη σπονδυλική στήλη της ηθικής.
MSS: Αυτό το επιχείρημα ακούγεται συχνά, εμπειρικά είναι όμως λάθος. Ανθρώπινα δικαιώματα, ελευθερία έκφρασης, δημοκρατία, ισοτιμία φύλων κ.ά. δεν υπήρξαν ποτέ θρησκευτικές αξίες, αλλά έπρεπε να διεκδικηθούν συνήθως ενάντια στην Εκκλησία. Έτσι κατέληξαν όλοι οι πρωτοπόροι της δημοκρατίας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στο αρχείο απαγορευμένων βιβλίων (Index). Αν διαβάσετε τις εγκυκλίους και τα ποιμαντικά κείμενα κάθε πάπα, σε όλα μέχρι τον τελευταίο αιώνα υπήρχαν θέσεις, ενάντια στις αξίες που ανέφερα. Ακόμα και η σεξουαλική αυτοδιάθεση του ατόμου αποτελεί μέχρι τώρα για την καθολική εκκλησία «ξένη λέξη».
Tagesspiegel: Σφυγμομετρήσεις έχουν δείξει ότι άνθρωποι που πιστεύουν, είναι περισσότερο φιλάνθρωποι και ήπιοι στη ζωή τους από ανθρώπους που δεν πιστεύουν.
MSS: Ναι, η θρησκεία έχει μια επίδραση στους ανθρώπους και τους οδηγεί πράγματι σε αυξημένη αλληλεγγύη στο εσωτερικό της ομάδας που ανήκουν. Υπάρχει όμως και μια άλλη πλευρά: Η εμπειρία δείχνει ότι η αυξημένη συνεργασία μέσα στην ομάδα οδηγεί σε διαχωρισμό και αποξένωση με ανθρώπους από άλλες ομάδες. Όσο πιο ομαδοποιημένοι και συνεργατικοί είναι οι άνθρωποι μιας ομάδας, τόσο πιο εριστικοί και αποξενωτικοί είναι προς ανθρώπους του περίγυρού τους.
Μπορούμε να το επιβεβαιώσουμε αυτό παρατηρώντας τον ισλαμικό φονταμενταλισμό. Πάρτε για παράδειγμα τον Οσάμα μπιν Λάντεν, ο οποίος στο πλαίσιο του δικού του συστήματος είναι ένας ευεργέτης. Θα ξεσπάσετε σε δάκρυα, αν διαβάσετε τα μηνύματά του προς τους ταλαιπωρημένους «αδελφούς μουσουλμάνους». Είναι ένας μεγάλος αλτρουιστής, ο οποίος ζει με στερήσεις σε σπηλιές κάπου στα βουνά και παράλληλα ξοδεύει για χήρες, ορφανά και άλλους αναξιοπαθούντες πολλά εκατομμύρια, ενώ θα μπορούσε να τα διαθέτει για μια άνετη δική του ζωή.
Αυτός ο ανιδιοτελής άνθρωπος είναι για τη «Δύση» ένας τρομοκράτης, ο οποίος έχει χρηματοδοτήσει και οργανώσει πάμπολλες τρομοκρατικές ενέργειες, όπως ο ίδιος δηλώνει και όπως γνωρίζουμε. Είναι αλτρουιστής για τους ανθρώπους της ομάδας του, αλλά όχι για μας που είμαστε απ’ έξω. Είναι ένα κλασικό παράδειγμα δίπατης ηθικής που έχει ως σύνθημα: εμείς είμαστε οι «καλοί», όλοι οι άλλοι είστε «κακοί» και με τη βοήθεια του θεού θα σας κατατροπώσουμε! Αυτό το θρησκευτικό σχέδιο προκάλεσε στην ιστορία πολλές καταστροφές, τώρα μουσουλμανικές, παλαιότερα χριστιανικές.
Tagesspiegel: Το Ίδρυμά σας «Giordano Bruno» υποστηρίζει τις ενέργειες για ανάρτηση πινακίδων στα λεωφορεία με το μήνυμα «Δεν υπάρχει, σχεδόν με βεβαιότητα, θεός». Οι επιχειρήσεις αστικών μεταφορών δεν δέχτηκαν όμως τέτοιες αναρτήσεις. Όμως, στην Αμερική, την Αγγλία και την Ισπανία πραγματοποιήθηκε αυτό. Τι είναι διαφορετικό εδώ στη Γερμανία;
MSS: Το γεγονός ότι οι επιχειρήσεις αστικών μεταφορών στη Γερμανία δεν δέχτηκαν την ανάρτηση τέτοιων πινακίδων δείχνει ότι ο διαχωρισμός κράτους και εκκλησίας στη χώρα μας δεν λειτουργεί. Το κράτος εμφανίζεται συχνά ως προστάτης της θρησκείας, τη στιγμή που οι άθρησκοι δεν λαμβάνονται υπόψη, τόσο πολιτικά όσο και δημοσιογραφικά. Ακριβώς γι’ αυτό χρειαζόμαστε μια καμπάνια στα λεωφορεία, επειδή οι άνθρωποί μας που δεν ανήκουν, ούτε στους καθολικούς ούτε στους προτεστάντες, είναι κάπου 25 εκατομμ. στη Γερμανία, ενώ πολλοί πιστεύουν ότι είμαστε μόνοι μας.Tagesspiegel: Πώς θέλετε να απευθυνθείτε στους άθρησκους, αφού αποτελούν ένα ετερόκλητο συνονθύλευμα.
MSS: Αυτό δεν είναι σωστό! Δημιουργήσαμε μια ομάδα ερεύνης «Κοσμοθεωρίες στη Γερμανία» για να καταγράψουμε ποιες απόψεις εκπροσωπούνται. Το συμπέρασμα είναι ότι οι άθρησκοι άνθρωποι αποτελούν ένα κοσμοθεωρητικά και πολιτικά πολύ πιο ομογενές σύνολο, απ’ ότι τα μέλη των προτεσταντικών ή των καθολικών μεταξύ τους. Στα περισσότερα κοινωνικά, ηθικά και κοσμοθεωρητικά θέματα οι άθρησκοι συγκεντρώνουν υψηλά ποσοστά συμφωνίας, σε σύγκριση με τις θρησκευτικές ομάδες, π.χ. στο θέμα της προαιρετικής ευθανασίας, στην αποδοχή της Εξέλιξης κ.ο.κ. Είναι σχετικά εύκολο να εντοπιστεί η άποψη της πλειοψηφίας των άθρησκων, πράγμα που αποτελεί σταθερότερη βάση από εκείνη των Εκκλησιών. Παραπέμπουν βέβαια στον αριθμό των μελών τους, παραλείπουν να πουν όμως ότι ελάχιστα εξ αυτών είναι συνειδητά μέλη, αντίθετα με τους άθρησκους, ενώ σχεδόν όλοι βρέθηκαν στη συγκεκριμένη θρησκευτική ομάδα δια του νηπιοβαπτισμού.
Αυτά όσον αφορά το γερμανόφωνο χώρο. Στην Ελλάδα κατεγράφη προ καιρού εδώ, ποιες θρησκευτικές απόψεις έχουν διατυπωθεί για την επιστήμη της εξέλιξης.
