Σε παλαιότερη ανάρτηση είχα αναφέρει, μεταξύ άλλων, την καταστροφή της "χριστιανικής" Λισαβόνας από σεισμό και τσουνάμι που συνέβη τον 18ο αιώνα, ως παράδειγμα για τη λεγόμενη σιωπή ή αδιαφορία ή ανυπαρξία του θεού. Εκείνη η αφάνταστη φυσική καταστροφή είχε οδηγήσει σε κατάρρευση τις θεοκρατικές αντιλήψεις για τα γεγονότα στον κόσμο (τη Γη) και είχε δώσει νέα ώθηση στις αρχαίες απόψεις για την προτεραιότητα των φυσιοκρατικών αντιλήψεων και στις ιδέες του Διαφωτισμού... Τώρα παρουσιάζεται στην Ελευθεροτυπία ένα βιβλίο πάνω στο ίδιο θέμα και μια συνέντευξη με το συγγραφέα του βιβλίου.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΟΥ, Ελευθεροτυπία, 17/4/2011)
Ήταν μια τεράστια καταστροφή, που όμοιά της δεν είχε δει μέχρι τότε ο δυτικός κόσμος. Ενα φυσικό φαινόμενο, ένας μεγάλος σεισμός, στις 9 το πρωί, πρώτη ημέρα του Νοεμβρίου του 1755, γκρέμισε την πόλη της Λισαβόνας, η οποία καταστράφηκε ολοκληρωτικά από το τσουνάμι που ακολούθησε λίγη ώρα μετά και «έπνιξε» τα πάντα. Η Λισαβόνα σβήστηκε από τον χάρτη και ο σεισμός έριξε την Πορτογαλία από το θρόνο της υπερδύναμης που κατείχε μέχρι τότε (κυρίως χάρη στο υπερατλαντικό εμπόριο).
Δυόμισι αιώνες αργότερα (256 χρόνια), ένας άλλος πολύ μεγάλος σεισμός, αυτός της Ιαπωνίας, συνεχίζει να προκαλεί ρίγη ανατριχίλας στον πληθυσμό όλου του πλανήτη, για τις ήδη γνωστές αλλά και τις ενδεχόμενα άγνωστες συνέπειες που μπορεί να έχει.
Ο αμερικανός δημοσιογράφος και συγγραφέας Νίκολας Σρέιντι, μόνιμος κάτοικος Βαρκελώνης, κατέχει το θλιβερό προνόμιο να βλέπει το βιβλίο του «Ο μεγάλος σεισμός» (εκδ. Κριτική) που έχει ως θέμα του την καταστροφή της Λισαβόνας και κυκλοφόρησε πριν από λίγους μήνες στην Ελλάδα, να αποκτά μια αναπάντεχη επικαιρότητα...
-Υπάρχουν ομοιότητες και διαφορές ανάμεσα στον σεισμό της Πορτογαλίας το 1755 και τον πρόσφατο της Ιαπωνίας;
-Και οι δύο σεισμοί ήταν περίπου στα 9 Ρίχτερ, μέγεθος που τους τοποθετεί ανάμεσα στους πλέον καταστροφικούς της καταγεγραμμένης ιστορίας. Το επίκεντρο και των δύο ήταν στη θάλασσα, με αποτέλεσμα την πρόκληση τσουνάμι, τα οποία ήταν σχεδόν εξίσου καταστροφικά με τους προηγηθέντες σεισμούς. Ωστόσο, λόγω των 2,5 αιώνων που μεσολάβησαν από τον σεισμό του 1755, υπάρχουν ανάμεσά τους και διαφορές. Τα νέα από τη Λισαβόνα χρειάστηκαν μέρες, εβδομάδες, ακόμη και μήνες για να μαθευτούν στην υπόλοιπη Ευρώπη. Σήμερα, αυτό συμβαίνει σχεδόν ακαριαία. Ενώ και η ανταπόκριση στην τραγωδία της Ιαπωνίας από τη διεθνή κοινότητα ήταν άμεση, με την παροχή βοηθειας στα θύματα σε χρόνο-ρεκόρ. Τα θύματα του σεισμού τής Πορτογαλίας είχαν δεχθεί και αυτά διεθνή βοήθεια (ίσως η πρώτη φορά στην Ιστορία που αυτό συνέβη) αλλά η ροή της ήταν πολύ αργή, σε σύγκριση με τη σημερινή.
-Μετά τον σεισμό της Λισαβόνας, υπήρξαν μεταφυσικές εξηγήσεις γι' αυτόν, με επίκεντρο την οργή του Θεού απέναντι τους αμαρτωλούς κατοίκους μιας πλούσιας πόλης κ.ο.κ. Θεωρείτε ότι έχουμε αντίστοιχα φαινόμενα και σήμερα;
-Ζούμε σε διαφορετική εποχή, μια τεχνολογική εποχή, στην οποία μια απόλυτα εσχατολογική θεώρηση της καταστροφής δεν είναι πλέον αξιόπιστη. Παρ' όλα αυτά, η τάση του ανθρώπου να εμπλέκει τον Θεό σε κρίσιμες καταστάσεις πάντοτε υπάρχει κάπου βαθιά μέσα του. Ετσι, δεν εξεπλάγην εντελώς όταν διάβασα ότι ο κυβερνήτης του Τόκιο, Σιντάρο Ισιχάρα, θεώρησε τον σεισμό ως ένα είδος «τεμπάτσου» (tembatsu), δηλαδή θεϊκής τιμωρίας. Και απέσυρε το σχόλιό του μόνον μετά την καθολική κατακραυγή που αυτό προκάλεσε.
-Αυτό θα εξαρτώνταν από τη φύση της καταστροφής αλλά και από τη χώρα στην οποία θα συνέβαινε, π.χ. η ανάνηψη από τον σεισμό της Αϊτής υπήρξε αργή και ανεπαρκής. Η Ιαπωνία, η τρίτη μεγαλύτερη οικονομία του κόσμου, είναι διαφορετική ιστορία. Η χώρα έχει τις πηγές, το ανθρώπινο δυναμικό, και το χρήμα για να περάσει στην αποκατάσταση και την οικονομική επαναφορά.
-Υπήρξε κάποιο μάθημα, με ηθικούς ή άλλους όρους, που έμαθαν οι Ευρωπαίοι από τον σεισμό της Λισαβόνας τότε και η διεθνής κοινότητα από τον σεισμό της Ιαπωνίας σήμερα;
-Το βασικό μάθημα του σεισμού της Πορτογαλίας ήταν ότι η αιτία της καταστροφής ήταν ένα φυσικό φαινόμενο και όχι, όπως επί εκατοντάδες χρόνια πριν πιστευόταν σε πολλές κουλτούρες, η οργή του Θεού. Οσο για την Ιαπωνία, νομίζω ότι το πιο βασικό μάθημα που πρέπει να πάρουμε είναι να μην εμπιστευόμαστε τυφλά την τεχνολογία. Η Fukushima Daiichi, πηγή πυρηνικής ενέργειας, σχεδιάστηκε, σύμφωνα με τους μηχανικούς, να είναι ανθεκτική τόσο σε περίπτωση σεισμού όσο και τσουνάμι. Η πίστη και η εμπιστοσύνη που επιδείχθηκε απέναντι στην τεχνολογία ήταν ξεκάθαρα υπερβολική.
-Ο σεισμός της Λισαβόνας έχει μείνει ως ανάμνηση στο μυαλό των Πορτογάλων;
-Σίγουρα αποτελεί μέρος της πορτογαλικής συνείδησης. Στο σχολείο τα παιδιά διαβάζουν και μαθαίνουν γι' αυτό το γεγονός, το οποίο θεωρήθηκε μια σημαντική στροφή στην ιστορία της χώρας. Η επέτειος μνημονεύεται κάθε χρόνο και οι καμπάνες των εκκλησιών χτυπούν στη μνήμη των θυμάτων.
-Ποιο είναι το γενικό σχόλιό σας για ό,τι συνέβη στην Ιαπωνία, με βάση τη γενικότερη γνώση σας για ένα ανάλογο θέμα;
-Η καταστροφή στη Φουκουσίμα είναι ένας εφιάλτης, σε μεγάλο μέρος του, ανθρώπινης επινόησης. Ο πλανήτης μας διαθέτει την ικανότητα να συνέρχεται από φυσικές καταστροφές κάθε είδους -σεισμούς, τσουνάμι, τυφώνες, φωτιές- αλλά ένα πυρηνικό ατύχημα είναι κάτι πιο απειλητικό.
Θα δεχτεί τις επιδράσεις του μια ολόκληρη γενιά Ιαπώνων. Είναι βέβαιο ότι θα έχουμε αύξηση των κρουσμάτων καρκίνου και των γενετικών ανωμαλιών. Το έδαφος γύρω από τη Φουκουσίμα έχει δηλητηριαστεί, το ίδο και η θάλασσα. Πρέπει να ξανασκεφθούμε την υπερβολική εξάρτησή μας από την ενέργεια αλλά και την εμπιστοσύνη μας στην πυρηνική ενέργεια.
-Ο σεισμός της Λισαβόνας γέννησε έναν ήρωα, τον Σεμπαστιάο Καρβάλιο, ο οποίος «πήρε πάνω του» όλο το τεράστιο βάρος της ανοικοδόμησης της πόλης και της συγκράτησης των αλλοφρόνων κατοίκων της. Ο ιαπωνικός σεισμός έχει κάποιον δικό του ήρωα;
-Οι ήρωες της καταστροφής στην Ιαπωνία είναι αναμφίβολα οι εργάτες στην πηγή πυρηνικής ενέργειας στη Φουκουσίμα. Είναι καταδικασμένοι και το γνωρίζουν, παρ' όλα αυτά συνεχίζουν για το καλό ενός ολόκληρου έθνους. Σπανίως το ανθρώπινο πνεύμα φτάνει σε τέτοια ύψη.
-Ενας λογοτεχνικός τρόπος για να ειπωθούν πράγματα σχετικά με την καταστροφή στη Λισαβόνα ήταν το έργο του Βολτέρου «Καντίντ». Θα καταγραφεί ο σεισμός της Ιαπωνίας στη λογοτεχνία ή την ποπ κουλτούρα;
-Η ιαπωνική καταστροφή παρέχει μια ιστορία άξια να ειπωθεί. Είναι σαν ένας αρχαίος μύθος για την ανοησία του ανθρώπου -στη συγκεκριμένη περίπτωση την τυφλή του πίστη στην πρόοδο και την τεχνολογία- αλλά και για το αναπόφευκτο της μοίρας μας, ως ατελών πλασμάτων που είμαστε. Πιστεύω ότι θα υπάρξουν πολλά βιβλία, ταινίες, κόμιξ κ.ά., και όχι απαραίτητα φτιαγμένα όλα τους από Ιάπωνες. Ο Βολτέρος δεν ήταν Πορτογάλος, ούτε υπήρξε αυτόπτης μάρτυρας της καταστροφής. Αλλά αυτές είναι συμπαντικές ιστορίες και αντίστοιχης εμβέλειας είναι και τα εκπεμπόμενα μηνύματα.
