Συνέντευξη του James D. Watson
Κώστας Δεληγιάννης, Καθημερινή, 17/4/2011
«Μέσα στα επόμενα 10 χρόνια, θα φέρουμε την επανάσταση στην αντιμετώπιση του καρκίνου». Η πρόβλεψη αυτή αποκτά ιδιαίτερο βάρος, καθώς προέρχεται από τον James D. Watson, τον επιστήμονα που συνέβαλε στο σημαντικότερο επίτευγμα της βιολογίας από την εποχή του Δαρβίνου – στην «ανακάλυψη του μυστικού της ζωής», όπως το έχει περιγράψει ο ίδιος. Ενα «μυστικό» που αποκρυπτογράφησε το 1953 μαζί με τον συνάδελφό του Francis Crick, όταν ανακάλυψαν όχι μόνο ότι το μόριο του DNA έχει τη μορφή διπλής έλικας, αλλά και τον μηχανισμό αντιγραφής του. Εξηγώντας έτσι πώς οι γενετικές πληροφορίες μεταβιβάζονται από κύτταρο σε κύτταρο και από γενιά σε γενιά.
Συναντήσαμε τον 83χρονο Αμερικανό νομπελίστα στο Πανεπιστήμιο της Πάτρας, όπου ήταν το τιμώμενο πρόσωπο στο 12ο Συνέδριο Ιατρικής Χημείας.
– Πολλοί επιστήμονες υποστηρίζουν ότι ο 21ος αιώνας ανήκει στη βιολογία, με τη μελέτη των γονιδίων να οδηγεί σε συναρπαστικές ανακαλύψεις. Συμφωνείτε;
– Ελπίζω πως η μοριακή βιολογία θα μας βοηθήσει να καταλάβουμε καλύτερα τη λειτουργία του εγκεφάλου, βρίσκοντας έτσι τρόπους για να αντιμετωπίσουμε ασθένειες, όπως τη νόσο του Αλτσχάιμερ. Επίσης, η γενετική θα ανοίξει σύντομα τον δρόμο στην προσωποποιημένη ιατρική, στην εποχή δηλαδή όπου η φαρμακευτική αγωγή για κάθε ασθενή θα είναι εξατομικευμένη, αφού θα βασίζεται στο γονιδίωμά του.
Ασχολούμαι εδώ και δεκαετίες με έρευνες κατά του καρκίνου. Ξεκινώντας από την περίπτωση της λευχαιμίας, νομίζω ότι αυτές οι έρευνες μέσα σε 5-10 χρόνια θα οδηγήσουν σε ριζικές θεραπείες για αρκετούς τύπους κακοηθειών. Για παράδειγμα, από τους περίπου 600.000 ανθρώπους που διαγιγνώσκονται με καρκίνο κάθε χρόνο στις ΗΠΑ, σήμερα μόλις 100.000 θεραπεύονται. Πιστεύω λοιπόν πως σε μια δεκαετία θα έχουν αντιστραφεί τα νούμερα, αφού θα επιβιώνουν 500.000 άνθρωποι.
– Θεωρείτε πως η έρευνα αντιμετωπίζει εμπόδια τα οποία, αν ξεπερνιούνταν, θα οδηγούσαν πολύ πιο γρήγορα σε σημαντικές εφαρμογές;
– Σίγουρα θα έπρεπε να αυξηθεί η χρηματοδότηση, αλλά και να αλλάξει ο τρόπος με τον οποίο αυτή κατανέμεται, δίνοντας περισσότερα κίνητρα σε εκείνους τους λίγους ερευνητές που είναι πραγματικά χαρισματικοί.
– Ορισμένες εφαρμογές της βιοτεχνολογίας προκαλούν μεγάλες αντιδράσεις, όπως τα γενετικώς τροποποιημένα τρόφιμα.
– Κατά τη γνώμη μου, οι αντιδράσεις αυτές είναι αντιεπιστημονικές, ακόμη κι αν λάβουμε υπόψη την αρχή της πρόληψης, σύμφωνα με την οποία πρέπει να χρησιμοποιούνται μόνον οι τεχνολογίες που έχουν αποδειχθεί απόλυτα ασφαλείς. Η ιστορία δείχνει πως κανένας άνθρωπος δεν έχει αρρωστήσει ποτέ καταναλώνοντας γενετικώς τροποποιημένα τρόφιμα.
– Είστε ένας από τους ελάχιστους που έχει δώσει την άδεια να χαρτογραφήσουν το DNA του και να αναρτήσουν τα δεδομένα online. Παρ’ όλα αυτά, ζητήσατε να εξαιρεθεί ένα μόνο γονίδιο, αυτό που θα έδειχνε αν έχετε ή όχι προδιάθεση στη νόσο του Αλτσχάιμερ. Με την εξάπλωση των γενετικών τεστ, ίσως οποιοσδήποτε άνθρωπος βρεθεί στο ίδιο δίλημμα. Θα ήταν καλό ή κακό να γνωρίζει ότι κάποια στιγμή θα εμφανίσει μια ανίατη ασθένεια;
– Κατ’ αρχάς ο σκοπός των γενετικών τεστ είναι επίσης να αποκαλύψουν τυχόν γενετική προδιάθεση και σε νόσους –π.χ. για τα καρδιαγγειακά– που θα μπορούσε κάποιος να αποτρέψει κάνοντας γυμναστική ή υιοθετώντας μια πιο υγιεινή ζωή. Στις ανίατες νόσους, η κατάσταση είναι όντως πιο περίπλοκη. Νομίζω πως θα πρέπει κανείς να έχει την ελευθερία επιλογής.
– Από την άλλη, κάποιοι γενετιστές προσπαθούν να βρουν γονίδια που υποτίθεται ότι σχετίζονται με την ανθρώπινη συμπεριφορά, όπως με το αν κανείς έχει φιλελεύθερες πολιτικές απόψεις ή όχι, ακόμη και για το αν ζηλεύει τον σύντροφο του. Μήπως υπερτιμούμε τον ρόλο της βιολογίας;
– Σε περιπτώσεις όπως ο αλκοολισμός σίγουρα πρέπει να υπάρχει κάποια εμπλοκή των γονιδίων, ίσως μάλιστα να ισχύει το ίδιο και με το αν κανείς νιώθει ευχαριστημένος με το παρόν ή όχι – και με αυτή την έννοια, το DNA μπορεί να επηρεάζει και τις πολιτικές μας απόψεις. Πάντως, τέτοια ερωτήματα για εμάς τους επιστήμονες είναι ήσσονος σημασίας, αφού αυτό που μας απασχολεί είναι να ανακαλύψουμε τα γονίδια που συνδέονται με συγκεκριμένες ασθένειες, αλλά και να βρούμε θεραπείες που θα βασιστούν σε αυτές τις ανακαλύψεις.
Η ανακάλυψη που του χάρισε Νομπέλ
Αν και ο James Watson αποφεύγει τα φώτα της δημοσιότητας, η αυτοβιογραφία του με τίτλο «Η διπλή έλικα» ανήκει στα βιβλία που έκαναν την επιστήμη γοητευτική στο ευρύ κοινό. Στο βιβλίο, που εκδόθηκε το 1968 και γρήγορα έγινε μπεστ σέλερ, ο «πατέρας» της μοριακής βιολογίας περιγράφει τις προσπάθειές του με τον Βρετανό Francis Crick στο Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ για να προσδιορίσουν τη δομή του DNA.
Γι’ αυτή την ανακάλυψη τιμήθηκαν το 1962 με το βραβείο Νομπέλ μαζί με τον Maurice Wilkins, αφού οι έρευνες του τελευταίου –όπως και της φυσικού Rosalind Franklin, που στο μεταξύ είχε πεθάνει από καρκίνο– έπαιξαν καθοριστικό ρόλο. Από το 1968 έως το 2007 διετέλεσε διευθυντής στο εργαστήριο Cold Spring Harbor της Νέας Υόρκης, σχεδόν απόλυτα επικεντρωμένος στις έρευνες κατά του καρκίνου. Το 1992 παραιτήθηκε από πρόεδρος του Προγράμματος Χαρτογράφησης του Ανθρώπινου Γονιδιώματος, καθώς δήλωσε αντίθετος στα σχέδια για πατεντάρισμα των γονιδίων.
Σάλο ωστόσο προκάλεσαν οι δηλώσεις του στην εφημερίδα Times του Λονδίνου πριν από τέσσερα χρόνια, όταν υποστήριξε πως τα τεστ νοημοσύνης αποδεικνύουν πως οι Αφρικανοί δεν είναι το ίδιο ευφυείς με τους Ευρωπαίους. Κάτι που, σύμφωνα με τον ίδιο, δεν μπορεί a priori να αποκλειστεί ότι οφείλεται σε γονιδιακές διαφορές.
Γι’ αυτή την ανακάλυψη τιμήθηκαν το 1962 με το βραβείο Νομπέλ μαζί με τον Maurice Wilkins, αφού οι έρευνες του τελευταίου –όπως και της φυσικού Rosalind Franklin, που στο μεταξύ είχε πεθάνει από καρκίνο– έπαιξαν καθοριστικό ρόλο. Από το 1968 έως το 2007 διετέλεσε διευθυντής στο εργαστήριο Cold Spring Harbor της Νέας Υόρκης, σχεδόν απόλυτα επικεντρωμένος στις έρευνες κατά του καρκίνου. Το 1992 παραιτήθηκε από πρόεδρος του Προγράμματος Χαρτογράφησης του Ανθρώπινου Γονιδιώματος, καθώς δήλωσε αντίθετος στα σχέδια για πατεντάρισμα των γονιδίων.
Σάλο ωστόσο προκάλεσαν οι δηλώσεις του στην εφημερίδα Times του Λονδίνου πριν από τέσσερα χρόνια, όταν υποστήριξε πως τα τεστ νοημοσύνης αποδεικνύουν πως οι Αφρικανοί δεν είναι το ίδιο ευφυείς με τους Ευρωπαίους. Κάτι που, σύμφωνα με τον ίδιο, δεν μπορεί a priori να αποκλειστεί ότι οφείλεται σε γονιδιακές διαφορές.
