Σχολικά βιβλία ΙΙ

Για την επιστολή που δημοσιεύτηκε στο ΒΗΜΑ στις 4/10/06, υπήρξε παρέμβαση αναγνώστη, η οποία δημοσιεύεται στα επόμενα μαζί με την ανταπάντηση!

(Η παρέμβαση)

---

(Η ανταπάντηση)

Κύριε Διευθυντά,

Ο αναγνώστης σας κ. Γ.Δ. απαντάει στις 18/10/ σε προγενέστερη επιστολή μου που δημοσιεύσατε στις 4/10/06. Θα ανταπαντήσω σε μερικά μόνο σημεία της, αφενός για να μην καταλάβω πολύτιμο χώρο, αν δημοσιευτεί η επιστολή στην εφημερίδα σας, αφετέρου επειδή ο κ. Δ. μπορεί να βρει εύκολα τις απαντήσεις σε ορισμένες ενστάσεις του, αν διαβάσει προσεκτικά εκεί που πρέπει.

Α) Με παραξενεύει που γράφει ο κ. Δ. ότι η αναφορά στην εθνική καταγωγή του Βασιλείου εκ Καππαδοκίας, του Ιωάννη εκ Συρίας και του Αθανασίου εξ Αιθιοπίας αποτελεί «ρατσιστικό παραλήρημα». Δεν ανέφερα τίποτα αρνητικό, το οποίο να σχετίζεται με την καταγωγή τους - αυτό θα ήταν πράγματι ρατσισμός. Απλά αντιπαρέθεσα την καταγωγή τους με τις ύβρεις και τις συκοφαντίες που διατύπωναν οι συγκεκριμένοι και άλλοι «πατέρες» της Εκκλησίας κατά της ελληνικής φιλοσοφίας και του ελληνικού πολιτισμού γενικότερα. Στο παγκοσμιοποιημένο ρωμαϊκό περιβάλλον εκείνης της εποχής κυρίαρχος πολιτισμός ήταν ο ελληνικός, έστω ελληνο-ρωμαϊκός, και οι μέχρι τότε πολιτισμικά και πολιτικά υποβαθμισμένοι λαοί εύρισκαν ευκαιρία μέσω των διανοούμενών τους να αντιπαρατεθούν με αυτόν - και πολύ καλά έκαναν^. αυτή η αντιπαράθεση γινόταν όμως, όχι με την προβολή ενός νέου πολιτισμού, κάτι που θα ήταν απόλυτα θεμιτό, αλλά με τη συκοφάντηση του ελληνικού. Αυτό ακριβώς έπρεπε να περιέχεται, κατά την άποψή μου, στα σχολικά βιβλία, για τα οποία γίνεται εδώ λόγος. Κακώς πήγε λοιπόν το μυαλό του κ. Δ. στον ρατσισμό, ο οποίος ρατσισμός, μαζί με τον εθνικισμό και τη θεοπληξία αποτελούν, κατά κανόνα, αδιαίρετη τριάδα. Και με αυτή την αφορμή: Ο Βασίλειος αναφέρει ο ίδιος ότι ονομαζόταν Μαζέτας ή Μαζάκας, μέχρι που βαφτίστηκε χριστιανός και πήρε το καινούργιο, χριστιανικό όνομά του. Μάλλον δεν έχει μελετήσει ο κ. Δ. τα συγγράμματα του Βσιλείου!

Β) Σχετικά με την εξαγορά του πατριαρχικού θρόνου με πεσκές (λάδωμα), προφανώς αυτό δεν έχει καμία σχέση με τους κεφαλικούς φόρους που ανέλαβε ο εκκλησιαστικός μηχανισμός να εισπράττει από τους χριστιανούς και να αποδίδει στο οθωμανικό ταμείο. Κακώς τα μπλέκει ο κ. Δ. Το «έθιμο» της εξαγοράς του πατριαρχικού θρόνου φαίνεται να άρχισε ήδη το 1467 με ενέργειες εύπορων Τραπεζούντιων, οι οποίοι επεδίωκαν να αναδείξουν έναν δικό τους επίσκοπο ως πατριάρχη. Επειδή συναντούσαν όμως διάφορα εμπόδια, κατέφυγαν στη δωροδοκία του σουλτάνου και του περιβάλλοντός του με χίλια φλουριά. Έτσι ανακηρύχθηκε οικουμενικός πατριάρχης ο Συμεών Τραπεζούντιος, εκλεκτός των χορηγών του και αποδεκτός από τους Οθωμανούς.

Όσο πλήθαιναν οι φιλοδοξίες για κατάληψη του θρόνου, δεδομένου ότι μηχανισμοί που διακινούν χρήματα πάντα ελκύουν μεγάλο αριθμό υποψήφιων διαχειριστών, τόσο μεγάλωνε και το απαιτούμενο πεσκές και τόσο πυκνότερες έκαναν οι Οθωμανοί τις ευκαιρίες για την είσπραξή του. Γράφει ο Sir Paul Rycaut, (1628-1700): «Παλαιότερα η Εκκλησία δεν πλήρωνε στο σουλτάνο περισσότερα από 10 χιλ. τάλιρα για κάθε αλλαγή πατριάρχη, αλλά το πλήθος των εραστών του αξιώματος ύψωσε την τιμή σε 25 χιλ. τάλιρα». Ο J. Aymon αναφέρει ότι, κάποια εποχή, μέσα σε ένα και μόνο έτος τουλάχιστον πέντε «οικουμενικοί πατριάρχες» εξαγόρασαν το πατριαρχικό αξίωμα και ανέβηκαν ο ένας μετά τον άλλον στο θρόνο, αναλαμβάνοντας την πολιτική και «πνευματική» ηγεσία των χριστιανικών λαών που ζούσαν στην οθωμανική αυτοκρατορία. Λίγα χρόνια αργότερα, το 1700, έγραφε ο J. Pitton de Tournefort (1656-1708): «Το αξίωμα αυτό πωλείται σήμερα για 60 χιλ. τάλιρα».

Καθένας που καταλάμβανε το θρόνο έπρεπε, εκτός από τον κεφαλικό φόρο (τζίζιε), να εισπράξει από το ποίμνιο και τα (δανεικά) χρήματα που κατέβαλε ως πεσκές. Έτσι, η πίεση των ανώτερων κληρικών στους «πιστούς» για αυξημένες πληρωμές οδηγούσε συχνά τους χριστιανούς στην απόφαση να προσχωρήσουν στο Ισλάμ, από «αντίδραση και απελπισία» (Απ. Βακαλόπουλος: «Ιστορία του Νέου Ελληνισμού»).

Γ) Ως προς τα συγχωροχάρτια, για τα οποία γράφει ο πατριάρχης Ιερουσολύμων Δοσίθεος (1715) ότι αποτελούν «συνήθεια και παράδοσιν αρχαία», καλό θα ήταν να αναζητήσει και να διαβάσει ο κ. Δ., όσα περιγράφονται και απεικονίζονται στη δημοσιευμένη από 20ετίας μελέτη του Φ. Ηλιού (Τα Ιστορικά, τεύχη 1 & 3, Μέλισσα). Σημειώνω ότι, ακριβώς τα ίδια που γράφει ο κ. Δ. για τα ορθόδοξα συγχωροχάρτια, δηλαδή ότι ήταν «έγγραφη συγχωρητική ευχή» άνευ χρημάτων, ισχυρίζεται για τα δικά της και η καθολική Εκκλησία στην «Καθολική Εγκυκλοπαίδεια» (Τι ήταν και τι δεν ήταν τα συγχωροχάρτια). Δυστυχώς, κάποιοι μεμονωμένοι, λέει κι εκεί, εισέπρατταν απρεπώς χρήματα!

Η αλήθεια είναι ότι τα συγχωροχάρτια θεσμοθετήθηκαν σε πατριαρχική σύνοδο του έτους 1727, αν και κυκλοφορούσαν ήδη από τον 15^ο αιώνα, και αποτελούν έκτοτε «ιερό όρο και δόγμα της Ανατολικής του Χριστού Εκκλησίας» (Ι.Ν. Καρμίρης: Τα δογματικά και συμβολικά μνημεία). Αυτό σημαίνει ότι σήμερα απαιτείται νέα πατριαρχική σύνοδος για την κατάργησή τους, αν είναι επιθυμητή αυτή η κατάργηση. Μάλιστα στο πρακτικό της συνόδου του 1727 συσχετίζονται τα ορθόδοξα συγχωροχάρτια με τα αντίστοιχα δυτικά: «...η μεν Ανατολική του Χριστού Εκκλησία ονομάζει συγχωροχάρτια, Λατίνοι δε ταύτα καλούσιν ιντουλγκέντζας». Το νεότερο συγχωροχάρτι που εντόπισε ο Ηλιού είναι από το έτος 1955.

Αν, υποθετικά, τα χαρτιά αυτά ήταν απλά επιβεβαιωτικά κάποιας προϋπάρχουσας ή μελλοντικής συγχώρησης από τον ενοριακό ιερωμένο, για ποιο λόγο εκδίδονταν ακόμα και για ήδη πεθαμένους; Γιατί μπορούσε να τα προμηθευτεί μαζικά οποιοσδήποτε στα Ιεροσόλυμα και αλλού και να τα διανείμει, μετά την επιστροφή του, ως δώρο σε συγγενείς και φίλους, αφού συμπλήρωνε στην προβλεπόμενη θέση το όνομα του αποδέκτη (κάτι σαν λαχνούς σε πολυκαταστήματα); Υπενθυμίζεται ότι πολλά από τα συγχωροχάρτια που εκδόθηκαν για ζώντες, έχουν χαθεί επειδή τοποθετούνταν στα χέρια των αποθανόντων στο φέρετρο. Καθένας μπορεί να αντιληφθεί πού καθοδηγείτο ο αμαθής λαός με την προώθηση τέτοιων «βεβαιώσεων» από την ανατολική και τη δυτική χριστιανική Εκκλησία.

Περιττεύει να αναφερθούν εδώ άλλες λεπτομέρειες για αντιδικίες έναντι διεκδικητών του «εκδοτικού δικαιώματος», για την απόδοση λογαριασμών από πωλήσεις κλπ. Είναι όμως σημαντικό να επισημανθεί, επειδή ο διάλογος αφορά στα σχολικά βιβλία, όπως ήδη προανέφερα, ότι, ενώ τα καθολικά συγχωροχάρτια αναφέρονται στα βιβλία μας απαξιωτικά και περίπου χλευαστικά (ορθώς!) και οι Έλληνες μόνο γι’ αυτά μαθαίνουν στο σχολείο, για τα ορθόδοξα, έστω κι αν αυτά είχαν εκδοθεί καλοπροαίρετα, όπως γράφει ο κ.Δ., δεν γίνεται πουθενά καμιά αναφορά. Αυτός ήταν ο λόγος που επεσήμανα ότι χρειάζονται προσθήκες στα σχολικά βιβλία!

Και για να κλείσω με αυτή την ανταπάντηση: Αν όλα αυτά και πάμπολλα άλλα φτάνουν στα αυτιά των -έτσι κι αλλιώς δύσπιστων- εφήβων για πρώτη φορά, όχι στην αίθουσα διδασκαλίας, αλλά στον αυλόγυρο και στις παρέες, συνήθως με υπερβολές προς την αντίθετη κατεύθυνση, τότε γίνονται αυτοί οι έφηβοι μηδενιστές και αρχίζουν να αντιμετωπίζουν το αντίστοιχο μάθημα με χλεύη, τους καθηγητές τους ως παραμυθάδες και το εκπαιδευτικό σύστημα συνολικά ως προπαγανδιστικό μηχανισμό. Τέτοιου «είδους Έλληνες», για να απαντήσω και σε κάποιο ερώτημα που μου ετέθη με ιδιωτική επιστολή, σίγουρα δεν πρέπει να αποτελούν καύχημα για την ελληνική εκπαίδευση και την κοινωνία μας.

Και με την ευκαιρία: δεν είναι αποστολή ενός εκκλησιαστικού ηγέτη να ασχολείται με το «τι Έλληνες θα φτιάξουμε», αλλά μόνο με το «τι χριστιανούς θα φτιάξει» ο ίδιος. Ο χριστιανισμός, ως οικουμενική θρησκεία (λένε οι χριστιανοί), δεν ξεχωρίζει φυλές, έθνη, καταγωγή ανθρώπων, αλλά μόνο χριστιανούς. Ας περιοριστεί λοιπόν ο κ. Χριστόδουλος στην αποστολή του και ας αφήσει άλλους, αρμοδιότερους, να «φτιάξουν Έλληνες».

Με εκτίμηση

Σ.Φρ., Δρ.Μηχανικός, Καθηγητής
(Στέλιος Φραγκόπουλος, Stelios Frangopoulos)

Η μεσαιωνική καταγωγή της Ευρώπης

Προδημοσίευση από την κλασική μελέτη του Γάλλου ιστορικού Ζακ Λε Γκοφ που κυκλοφορεί σε λίγες ημέρες στα ελληνικά

«Ακόμη και σήμερα χρειάζεται να δημιουργούμε την Ευρώπη, και μάλιστα να τη φανταζόμαστε», γράφει στην εισαγωγή του βιβλίου του «Η Ευρώπη γεννήθηκε τον Μεσαίωνα;», ο Γάλλος ιστορικός Ζακ Λε Γκοφ (γενν. το 1924). Tο βιβλίο θα κυκλοφορήσει μέσα στις επόμενες ημέρες από τις εκδόσεις Πόλις. Δεινός γνώστης του ευρωπαϊκού Μεσαίωνα, ο Λε Γκοφ αναπτύσσει τη θεωρία ότι ο Μεσαίωνας είναι η «εποχή που αποτέλεσε την αποφασιστική στιγμή της γέννησης, των παιδικών και νεανικών χρόνων» της Eυρώπης, «χωρίς αυτό να σημαίνει ότι οι άνθρωποι εκείνων των αιώνων είχαν ποτέ διανοηθεί ή είχαν καμιά διάθεση να οικοδομήσουν μια ενωμένη Ευρώπη». Η ιδέα της μεσαιωνικής καταγωγής της Ευρώπης παρουσιάστηκε τις παραμονές του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου από δύο Γάλλους ιστορικούς, ιδρυτές του περιοδικού Annales, που ανανέωσε την ιστοριογραφία: τον Μαρκ Μπλοχ (μέντορα του Λε Γκοφ) και τον Λουσιέν Φεμπρ. Ο Μεσαίωνας είναι για τους συγκεκριμένους ιστορικούς, όπως και για τον Λε Γκοφ, σημείο καμπής διότι σηματοδότησε την ιδέα περί μεταφοράς εξουσίας και πολιτισμού από την Ανατολή στη Δύση και το αίσθημα υπεροχής της δυτικής ευρωπαϊκής κουλτούρας που κατέχει πολλούς Ευρωπαίους κατά τους επόμενους αιώνες. Σήμερα η «Κ» προδημοσιεύει αποσπάσματα από το Προοίμιο του βιβλίου που τιτλοφρείται «H εποχή πριν από τον Mεσαίωνα».

(Ηλιας Μαγκλινης, Καθημερινή, 28 Oκτωβρίου 2006)

Το κοντσέρτο για κλαρινέτο και ορχήστρα του Μότσαρτ, β' μέρος

...
Το κοντσέρτο για κλαρινέτο και ορχήστρα του Μότσαρτ, KV 622, είναι ένα από τα τελευταία έργα και το ωριμότερο κοντσέρτο του μεγάλου συνθέτη - για μερικούς δε και το ωραιότερο. Η συγκρότηση της ορχήστρας είναι επίσης ιδιόμορφη, εκτός των έγχορδων oργάνων, συμμετέχουν από δύο φλάουτα, φαγκότα και κόρνα. Οι μουσικόφιλοι μελετητές αυτού του κοντσέρτου διακρίνουν στη σύνθεση και στον ήχο του έργου ένα μαλακό, νοσταλγικό χαρακτήρα. Ειδικότερα δε στο δεύτερο μέρος, ανταποκρίνεται ο Μότσαρτ στις προτιμήσεις του φιλόμουσου κοινού της εποχής του, να διαμορφώνεται η παρέμβαση του σολιστικού οργάνου σαν διάλογος τραγουδιστή με το χορό, την ορχήστρα. Και ποιος άλλος θα μπορούσε να αποδώσει καλύτερα μια τέτοια επιλογή από τον Μότσαρτ, ο οποίος έγραφε συνήθως άριες και σκηνικούς μουσικούς διαλόγους; Να σημειωθεί ότι, στην προβαλλόμενη εδώ εκτέλεση, εκτός από την κλαρινετίστα που είναι γυναίκα, η Κουβανή Carelys Carreras, όλη η ορχήστρα, Vienna Philharmonic Women’s Orchestra, και η διεύθυνση, Izabella Shareyko, έχουν γυναικεία συγκρότηση.

Η παρωδία στην εξουσία...

Από την εφημερίδα το ΒΗΜΑ, 29/10/2006 (click)

Εκχριστιανισμός με την αγιαστούρα και τα όπλα ΙΙΙ

Η επιβολή της «θρησκείας της αγάπης» με πολέμους και καταπίεση

(εδώ το δεύτερο μέρος)

Η ήπια στάση του Χιντεγιόσι είχε όμως ως αποτέλεσμα να δεχθεί η Ιαπωνία σύντομα ένα νέο κύμα προσηλυτιστών, αυτή την φορά Δομινικανών και Φραγκισκανών, οι οποίοι θεώρησαν ότι το πεδίο ήταν ελεύθερο για τις δραστηριότητές τους. Σημειωτέον ότι στους διαβόητους Δομινικανούς μοναχούς είχε ανατεθεί στην Ευρώπη και αλλού η συγκρότηση της «Ιεράς Εξέτασης» και το εγκληματικό «κυνήγι των μαγισσών» (δημοσιεύεται ειδικό άρθρο) που κόστισε τη ζωή σε εκατοντάδες χιλιάδες ανύποπτους ανθρώπους.

Για μία περίπου δεκαετία, με ανενεργό το νόμο του Χιντεγιόσι, οι ιεραπόστολοι έδρασαν στην «γινκόκου» Ιαπωνία ουσιαστικά ελεύθερα. Εκείνη ακριβώς την εποχή άλλωστε οι χριστιανοί αλώνουν και την Κίνα και παράλληλα εντατικοποιούν το αφρικανικό δουλεμπόριο. Ενώ οι Πορτογάλοι καταλύουν με την βία των όπλων το βασίλειο της Jaffna και αρχίζουν συστηματική καταστροφή των ινδουϊστικών ιερών και μωαμεθανικών τεμενών, καθώς και κατασχέσεις περιουσιών, τις οποίες ακολούθως αποδίδουν στους Φραγκισκανούς μοναχούς. Παράλληλα έγιναν στην Καντόνα της Κίνας σφαγές βουδιστών ιερέων και υποχρεωτικές μαζικές βαπτίσεις του πληθυσμού - ολόκληρα χωριά βαπτίζονταν μέσα σε λίγες ώρες υπό την απειλή των πορτογαλικών όπλων. Ο κληρικός Matteo Ricci (Ρίτσι, 1552-1610), προσπαθεί να πετύχει εισοδισμό στην κινεζική κοινωνία. Οι Ιησουΐτες συνεργάτες του παρουσιάζονται στους εκεί αξιωματούχους ως εξωτικοί μαθηματικοί και αστρονόμοι και κερδίζουν την εμπιστοσύνη τους, ο δε Ρίτσι περιφέρεται αρχικά ντυμένος ως βουδιστής μοναχός και, αργότερα, όταν αντιλαμβάνεται ότι οι βουδιστές μοναχοί δεν απολαμβάνουν ιδιαίτερα προνόμια, ως κομφουκιανός διδάσκαλος.

Η πληροφόρηση που απέκτησε σταδιακά ο Χιντεγιόσι για τους στόχους και το παρελθόν του χριστιανισμού ως θρησκεία και ως εξουσία, σηματοδότησε το τέλος του προσηλυτισμού το έτος 1596. Ο Χιντεγιόσι, που από το 1590 είχε ενώσει υπό την εξουσία του όλη την Ιαπωνία, διέταξε τώρα την αυστηρή εφαρμογή του νόμου από το έτος 1587. Αφορμή στάθηκε ένα τυχαίο επεισόδιο με το εμπορικό πλοίο San Felippe, το οποίο μετέφερε προϊόντα από τις Φιλιππίνες στο Μεξικό. Ένας τυφώνας έρριξε όμως το πλοίο στις ιαπωνικές ακτές και οι Ιάπωνες αμφιταλαντεύονταν μεταξύ κατάσχεσης του πλοίου και προσφοράς βοήθειας στους Ισπανούς ναυτικούς. Πάνω εκεί έβγαλε ο καπετάνιος του πλοίου Francisco de Ollandia (ντε Ολάντια) ένα εκφοβιστικό λόγο στους Ιάπωνες, αναφέροντας ότι ο πολύ ισχυρός βασιλιάς της Ισπανίας, στέλνει μεν αρχικά ιεραποστόλους, αλλά πίσω τους ακολουθούν πάντα στρατιωτικοί, οι οποίοι και θα τιμωρήσουν οποιαδήποτε εχθρική ενέργεια των Ιαπώνων προς το πλήρωμα του πλοίου. Και για να τεκμηριώσει τις απειλές του, ανέφερε ο ντε Ολάντια τα παραδείγματα της κεντρικής και νότιας Αμερικής, των Φιλιππίνων κ.ά.

Ο πλοίαρχος, του οποίου η μοίρα έμεινε έκτοτε στο σκοτάδι, επιβεβαίωνε αυτά που κυκλοφορούσαν από ετών στην ιαπωνική κοινωνία για τους απώτερους στόχους των ιεραποστόλων. Η αντίδραση της ιαπωνικής εξουσίας ήταν λοιπόν ακαριαία! Είκοσι έξι πρωτεργάτες των χριστιανικών ιεραποστολών συνελήφθησαν, καταδικάσθηκαν σε θάνατο και σταυρώθηκαν δημόσια στο Ναγκασάκι, ενώ διατάχθηκε επίσης η άμεση απέλαση όλων των προσηλυτιστών και το γκρέμισμα των εκκλησιών που είχαν δημιουργήσει. Απαγορεύθηκε δε στους κρατικούς αξιωματούχους να ασπάζονται την «ξένη θρησκεία».

Ο Χιντεγιόσι πέθανε το έτος 1598 και για τη διαδοχή του ακολούθησε μία μικρή περίοδος αναρχίας, στη διάρκεια της οποίας η αντίσταση στον εκχριστιανισμό σταματά εντελώς και οι ιεραπόστολοι βρίσκουν ευκαιρία να αναπτύξουν ξανά τις δραστηριότητές τους. Εκείνη ακριβώς την εποχή θανατώνει η «Ιερά Εξέταση» στην Ινδία περισσότερα από 5.000 άτομα, ενώ στην 'Απω Ανατολή καίγονται αμέτρητα τεμένη και δολοφονούνται συστηματικά οι ιερείς των εθνικών θρησκειών.

Στον αγώνα για κατάκτηση της εξουσίας της Ιαπωνίας επικράτησε ως Σογκούν με πρωτεύουσά του το Edo ή Yedo (Έντο, Γιέντο), ο Tokugawa Iyeyasu (Τοκουγιάβα Ιγεγιάσου), του οποίου το γένος (Τοκουγιάβα), θα κυβερνήσει την «Αυτοκρατορία του Ηλίου» περί τα 260 χρόνια, έως το έτος 1867. Ο νέος ηγεμόνας καθοδηγήθηκε στην πολιτική του από τον παραδοσιακό ηθικό κώδικα τιμής και συμπεριφοράς του Bushido (Μπουσίντο, «Ο Τρόπος του Πολεμιστή») και των πολεμιστών Samurai (Σαμουράι). Στα πρώτα έτη της εξουσίας του κήρυξε ο Ιγεγιάσου τον αυτοκράτορα (μικάδο) «απόγονο των Θεών», αθέατο έκτοτε στο ανάκτορά του στο Κιότο και έδειξε ανοχή προς τους Ιησουΐτες που άρχισαν να εισέρχονται πάλι στη χώρα, με αποτέλεσμα να προσχωρήσουν στο χριστιανισμό σε μερικά χρόνια δεκάδες χιλιάδες Ιάπωνες.

Στις αρχές της δεκαετίας του 1600 κτίσθηκαν εκατοντάδες χριστιανικές εκκλησίες, πολύ συχνά με οικονομική βοήθεια από τον ίδιο τον Σογκούν, ακόμη και στην πρωτεύουσα Έντο, το μετέπειτα ονομαζόμενο Τόκιο, και οικοδομήθηκαν δεκάδες κτήρια για ιεραποστολές, όχι μόνον από τους Ιησουΐτες αλλά και από Αυγουστινιανούς, Φραγκισκανούς και Δομινικανούς, στο δε Ναγκασάκι η μεγάλη πλειοψηφία των κατοίκων ήσαν πλέον βαπτισμένοι χριστιανοί. Χριστιανικά βιβλία άρχισαν να εκδίδονται στην ιαπωνική γλώσσα, ενώ ιδρύθηκαν αρκετά χριστιανικά σχολεία με σκοπό να δημιουργήσουν αντίβαρο στη βουδιστική παιδεία, καθώς και ειδικά κέντρα εκπαιδεύσεως Ιαπώνων προσηλυτιστών στην Μανίλα των Φιλιππίνων. Εντός μόνον δύο ετών, από το 1603 έως το 1605, υπερτετραπλασιάστηκαν οι χριστιανοί της Ιαπωνίας.

Το 1612, έχοντας ήδη επαρκή αριθμό πιστών για ένα τέτοιο εγχείρημα, προσπάθησαν οι χριστιανοί να ανατρέψουν τον Ιγεγιάσου και να κάνουν ανοικτές επιθέσεις κατά των εθνικών παραδόσεων της χώρας. Ο Ιγεγιάσου, αντιλαμβανόμενος πλέον το σφάλμα της ανοχής του απέναντι στους ιεραποστόλους που απέβλεπαν ουσιαστικά στην καταστροφή του ιαπωνικού πολιτισμού, αρχίζει απηνή διωγμό εναντίον τους. Οι προσηλυτιστές συνελήφθησαν και, όσοι δεν εκτελέστηκαν, απελάθηκαν, απαγορεύθηκε το εμπόριο με χριστιανικές χώρες, ισοπεδώθηκαν όλες οι χριστιανικές εκκλησίες και η ιδιότητα του χριστιανού εξισώθηκε πλέον με προδοσία κατά της χώρας. Όπως είναι αναμενόμενο σε τέτοιες περιπτώσεις, οι βαπτισμένοι Ιάπωνες, είτε αποστατούσαν και επανέρχονταν στην παραδοσιακή θρησκεία, είτε εγκατέλειπαν τη χώρα αναζητώντας καταφύγιο κυρίως στις Φιλιππίνες. Μέσα σε δύο μόνον έτη οι εναπομείναντες βαπτισμένοι Ιάπωνες αποστάτησαν για να γλιτώσουν τη θανατική καταδίκη, δεδομένου ότι οι περισσότεροι εξ αυτών είχαν προσχωρήσει στη νέα θρησκεία κατ' απαίτηση κάποιων χριστιανών αρχόντων τους.

Μετά από την Ιαπωνία, αντίστοιχα γεγονότα εξελίχθηκαν και στην Κίνα. Εγκατεστημένος στο Πεκίνο, ο διάδοχος του Ρίτσι Γερμανός προσηλυτιστής Johann Adam Schall von Bel (φον Μπελ, 1592-1666), χρηματοδοτημένος δεόντως από το Δούκα της Βαυαρίας, συνεργάσθηκε με αντικαθεστωτικά στοιχεία στην Κίνα αλλά και χριστιανούς του Μακάο για την ανατροπή της δυναστείας των Μινγκ^. οι ηγεμόνες του μεγάλου έθνους δεν φαίνονταν διατεθειμένοι να εγκαταλείψουν την εθνική τους παράδοση και θρησκεία. Με νόμο του έτους αυτού, απαγορεύθηκε εφεξής σε Κινέζους να βαπτίζονται χριστιανοί και απελάθηκαν στο Μακάο όλοι οι προσηλυτιστές.

Στις ασιατικές υποχωρήσεις απάντησαν οι ιεραπόστολοι με ένταση της προσηλυτιστικής δράσης τους. Το έτος 1622 ίδρυσε ο Πάπας τη λεγόμενη «Sacra Congregatio de Propaganda Fide» (Ιερά Σύναξη για τη Διάδοση της Πίστης ή απλά «Προπαγάνδα»). Πρόκειται για έναν άρτιο μηχανισμό εκπαιδεύσεως στελεχών του προσηλυτισμού. Στην Κίνα ωστόσο, νέος νόμος κατά του χριστιανισμού επέβαλε την απέλαση όλων των ξένων προσηλυτιστών που είχαν εισέλθει ξανά και εγκατασταθεί στη χώρα, μετά τα χαλαρά μέτρα εναντίον τους του έτους 1616. Οι εκχριστιανισμένοι Κινέζοι είχαν φθάσει σε 7 επαρχίες της Κίνας τους 13.000, ενώ στην Ιαπωνία, καίγονται στην πυρά οι προσηλυτιστές Sniga (Σνίγκα) και Flores (Φλόρες) που επεχείρησαν να εισέλθουν στη χώρα μεταμφιεσμένοι ως έμποροι. Αποκεφαλίσθηκαν επίσης τα 12 μέλη πληρώματος του πλοίου που τους μετέφερε, ενώ ο Σογκούν Χιντετάντα διέταξε ως αντίποινα την εκτέλεση 50 περίπου φυλακισμένων χριστιανών στο Ναγκασάκι και την Suzuta (Σουζούτα).

Το επόμενο έτος, ο Σογκούν Iyemitsu (Ιγιεμίτσου), διάδοχος του Χιντετάντα, εξάρθρωσε πολλούς παράνομους μηχανισμούς των χριστιανών και οι Ιησουΐτες προσηλυτιστές Angelis (Αντζέλις) και Mondo Hara (Χάρα) θανατώθηκαν μαζί με περίπου είκοσι οπαδούς τους. Δέκα έτη αργότερα, το 1633, ο Ιγιεμίτσου εξέδωσε νόμο με τον οποίο απαγορεύτηκαν τα ταξίδια των Ιαπώνων στο εξωτερικό, όπως και η ανάγνωση ξένων βιβλίων, για να αποφευχθεί η «μόλυνση» του ιαπωνικού έθνους από τα «καταστροφικά χριστιανικά ήθη». Ο πόλεμος κατά των ξένων ιεραποστόλων είχε πάρει πλέον άγριες μορφές, δεδομένου ότι πίσω από τους «αγνούς» προσηλυτιστές καραδοκούσαν στρατιωτικοί επιδρομείς και έμποροι υφασμάτων, μπαχαρικών και ναρκωτικών ουσιών, αλλά και δουλέμποροι (συνεχίζεται).

(δεκτό κάθε διορθωτικό, βελτιωτικό, απορριπτικό κλπ. σχόλιο)

(Παραπομπές στο πρώτο και στο δεύτερο μέρος)
(Στέλιος Φραγκόπουλος, Stelios Frangopoulos)

Ο ζωγράφος Απ. Κιλεσσόπουλος στην Αθήνα

......
Τη Δευτέρα, 30 Οκτωβρίου 2006, θα εγκαινιαστεί η έκθεση έργων ζωγραφικής, κατασκευών, εγκαταστάσεων και βίντεο, με τίτλο "Multiverse" του Απόστολου Κιλεσσόπουλου από τη Θεσσαλονίκη.

Διάρκεια έκθεσης: 30 Οκτωβρίου-31 Δεκεμβρίου 2006

Ώρες λειτουργίας: Δευτέρα-Τρίτη, 11.00-14.30 h. Τετάρτη-Κυριακή, 11.00-20.30 h.

Τόπος: ΙΔΡΥΜΑ ΕΥΓΕΝΙΔΟΥ, Λεωφ. Συγγρού 387, Π. Φάληρο (είσοδος από την οδό Πεντέλης 11)

(click)

.

website: www.gisi.gr/kilessopoulos

Κινηματογραφημένος Μότσαρτ

στο Goethe-Institut... (click)

Εκχριστιανισμός με την αγιαστούρα και τα όπλα ΙΙ

Η επιβολή της «θρησκείας της αγάπης» με πολέμους και καταπίεση
(εδώ το πρώτο μέρος)

Η επόμενη περιγραφή ακολουθεί στα κύρια σημεία της το άρθρο «Χριστιανισμός και Χιντεγιόσι» από το τεύχος «Ο Ναπολέων της Ιαπωνίας» του περιοδικού ΙΣΤΟΡΙΚΑ της Ελευθεροτυπίας, το δεκάτομο έργο του K. Deschner «Η εγκληματική ιστορία του χριστιανισμού», εκδόσεις «Κάκτος», τη μελέτη του Βλ. Ρασσιά, «ΣΑΚΟΚΟΥ: Η αντίσταση των Ιαπώνων στο χριστιανισμό» από το βιβλίο του «Μια ιστορία Αγάπης», εκδόσεις «Ανοιχτή Πόλη» και τη δημοσίευση του Naoji Kimura: «Japans imperialistische Expansion in Asien», από το βιβλίο Herbert Arlt: «The Unifying Aspects of Cultures».

Στα μέσα του 16^ου αιώνα είχε επιβληθεί ο χριστιανισμός ήδη στο ινδικό βασίλειο της Goa (Γκόα) που ήταν πορτογαλική αποικία μέχρι τα τέλη του 20^ου αιώνα. Η τοπική ινδουϊστική θρησκεία είχε τεθεί υπό απαγόρευση, με απαίτηση για καταστροφή όλων των «ειδώλων». Με βασιλικά διατάγματα είχαν οργανωθεί από Ιησουΐτες δημόσιες διδασκαλίες συκοφάντησης της παραδοσιακής θρησκείας και βαπτίσεις (ράντισμα με νερό) με πανηγυρισμούς για την «ήττα των δαιμόνων» - περίπου όπως γινόταν και στην Ευρώπη παλαιότερα. Οι βασιλείς του Kotte (Κόττε), του Kandy (Κάντυ) και του Trincomalee (Τρινκομαλή) της Κεϋλάνης, υπό τις υποσχέσεις των Πορτογάλων για στρατιωτική υποστήριξή τους, βαπτίσθηκαν χριστιανοί και διέταξαν τον υποχρεωτικό εκχριστιανισμό όλων των υπηκόων τους.

Το έτος 1551, προσηλυτίστηκαν οι πρώτοι Ιάπωνες από τον Ιησουΐτη κληρικό Francisco de Jasu y Xavier (Φραγκίσκο Ξαβέριος, 1506-1552) με το κινέζικο όνομα Fang Jige, που εκμεταλλεύθηκε την ανάγκη για άσυλο ενός καταζητούμενου για φόνο, του Γιαχίρο (Yajiro, Anjiro). Με πυρήνα την οικογένεια και το υπηρετικό προσωπικό του τελευταίου, δημιουργήθηκε η πρώτη χριστιανική κοινότητα στην Καγκοσίμα (Kagoshima) της Ιαπωνίας. Το 1552 προσπάθησε ο Ξαβέριος να εισέλθει κρυφά στην Κίνα, όπου απαγορευόταν ο προσηλυτισμός σε άλλες θρησκείες, αλλά πέθανε, μάλλον από τις κακουχίες της εποχής και της περιοχής.

Στα έτη 1558-1570 και παρ' ότι στην Ιαπωνία έχει ήδη νομοθετηθεί η απαγόρευση του χριστιανικού προσηλυτισμού, οι Πορτογάλοι ιεροκήρυκες διείσδυσαν στην χώρα, εκμεταλλευόμενοι την προσπάθεια του πολέμαρχου ηγεμόνα (daimyo) Oda Nobunaga (Όντα Νομπουνάγκα), από το 1568 υποστηρικτή του Yoshiaki, τελευταίου Σογκούν, δηλαδή Αρχιστράτηγου, της γραμμής των Ashikaga, να εξουδετερώσει τη μεγάλη επιρροή εκείνης της εποχής των πολεμιστών Βουδιστών μοναχών στα πολιτικά πράγματα της χώρας. Από τα ιεραποστολικά κέντρα τους στο Yamaguchi (Γιαμαγκούτσι), το Hirado (Χιράντο) και το Bungo (Μπούνγκο), οι Ιησουΐτες συντόνιζαν μεγάλη δυσφημιστική εκστρατεία κατά του Βουδισμού Ζεν, κυρίως ανάμεσα στους ανθρώπους των κατωτέρων τάξεων και γύρω στο 1562, πέτυχαν τη βάπτιση πολλών ευγενών πολεμιστών του Kyoto (Κιότο), πρωτεύουσας του σογκουνάτου Ashikaga.

Το έτος 1563, οι Ιησουΐτες βάπτισαν χριστιανό το διοικητή της Omura (Ομούρα), Omura Sumitada (Ομούρα Σουμιτάδα), ο οποίος τους παραχώρησε τη διαχείριση του εμπορικού λιμανιού στο Nagasaki (Ναγκασάκι) και πλήρη ελευθερία προσηλυτιστικής δράσης ανάμεσα στους υπηκόους του, ενώ τον Απρίλιο του 1569 ο Πορτογάλος Ιησουΐτης ιεραπόστολος Louis Frois (Φρόις, 1532-1597) εγκαταστάθηκε κανονικά στο Κιότο. Το έτος 1583 είχαν προσηλυτιστεί στο χριστιανισμό ένας ναύαρχος, ένας από τους δύο στρατηγούς της ιαπωνικής εκστρατείας κατά της Κορέας, ένας ανιψιός, καθώς και ο προσωπικός ιατρός του κυβερνήτη Toyotomi Hideyoshi (Τογιοτόμι Χιντεγιόσι). Όλοι αυτοί και πολλοί άλλοι Ιάπωνες ευγενείς, είχαν βαπτισθεί χριστιανοί, ενώ ο τοπικός διοικητής της Arima (Αρίμα) όχι απλώς ασπάσθηκε τη νέα θρησκεία αλλά και διέταξε επιπλέον την υποχρεωτική βάπτιση όλων των κατοίκων τριών πόλεων της δικαιοδοσίας του, συνολικά 3.000 άτομα. Εκείνη την εποχή άρχισε όμως μια αντισυσπείρωση Ιαπώνων γύρω από την παραδοσιακή θρησκεία του Shinto (Σίντο, Shintoism, εκ του shin tao, δηλαδή «ο Τρόπος των Θεών») και το βουδισμό Ζεν.

Τέσσερα χρόνια αργότερα, το 1587, κυκλοφόρησαν στην κοινωνία της Ιαπωνίας πληροφορίες για την καταστροφή πολιτισμών που είχαν προκαλέσει οι Ιησουΐτες σε άλλες χώρες. Τον Ιούλιο αυτού του έτους ενημέρωσε ο γιατρός Σεϊγιακόν Χόιν τον κυβερνήτη για τους στόχους και τις δραστηριότητες των ιεραποστόλων χριστιανών σε παλαιότερες και σύγχρονες εποχές. Λέγεται ότι στην αναφορά του απαρίθμησε ο γιατρός καταστροφές σιντοϊστικών και βουδιστικών ναών από χριστιανούς, τον αναγκαστικό προσηλυτισμό των υποτελών λαών στο χριστιανισμό και τη συμμετοχή των καθολικών κληρικών σε εμπόριο δούλων («Χριστιανισμός και Χιντεγιόσι», ΙΣΤΟΡΙΚΑ) - περίπου αυτά που έγιναν και κατά την επιβολή του χριστιανισμού στους λαούς της Μικράς Ασίας και της Ευρώπης. Σίγουρα θα είχε ο Χιντεγιόσι υπόψη του και διάφορες υπονομευτικές δραστηριότητες των Ιησουϊτών ιεραποστόλων στην Ιαπωνία, οπότε κάλεσε τον επικεφαλής της χριστιανικής ιεραποστολής, Gaspar Coelho (Κοέλιο, 1531-1590) και του έθεσε τέσσερα συγκεκριμένα ερωτήματα, τα οποία έχουν καταγραφεί:

• Γιατί οι χριστιανοί ιερωμένοι επιζητούν επίμονα τον προσηλυτισμό;
• Γιατί καταστρέφουν τους εθνικούς ναούς και εκδιώκουν τους ιερείς τους;
• Γιατί διδάσκουν περί νηστείας αλλά τρώνε κρέας;
• Γιατί οι Πορτογάλοι «αγοράζουν» Ιάπωνες πολίτες και τους μεταπωλούν σε άλλες χώρες ως σκλάβους;

Οι απαντήσεις του Κοέλιο δεν πρέπει να ήταν επαρκείς, οπότε ο κυβερνήτης εξέδωσε τον Ιούλιο του ίδιου έτους ένα νόμο κατά της «ξένης θρησκείας». Με αυτό το νόμο ανακηρύχθηκε η Ιαπωνία χώρα αγαπητή στους Θεούς («γινκόκου»), η οποία δεν ήταν δυνατόν να ανέχεται όσους καθύβριζαν και συκοφαντούσαν την εθνική θρησκεία των Ιαπώνων ως «ειδωλολατρική». Οι ιεραπόστολοι διατάχθηκαν να εγκαταλείψουν τη χώρα εντός 20 ημερών και ταυτόχρονα απαγορεύθηκε η άφιξη νέων Πορτογάλων εμπόρων, εφόσον συνοδεύονταν από κληρικούς. Συγκεκριμένα το διάταγμα προέβλεπε, όπως κατέγραψε ο Ιησουΐτης Φρόις, στου οποίου τα ωραιοποιημένα γραπτά προς την ιεραποστολή, στηρίζονται έκτοτε όλοι οι Ιστορικοί:

• Η Ιαπωνία είναι χώρα σιντοϊστικών θεοτήτων («κάμι») και κάκιστα έρχονται εδώ χριστιανοί ιεραπόστολοι,
• Η καταστροφή σιντοϊστικών και βουδιστικών ναών είναι πράγμα ανήκουστο και οι δράστες αξίζουν κάθε τιμωρία,
• Οι ιεραπόστολοι δεν επιτρέπεται να παραμείνουν στο ιαπωνικό έδαφος και πρέπει να αποχωρήσουν μέσα σε 20 ημέρες,
• Οι Πορτογάλοι έμποροι μπορούν να συνεχίσουν ανενόχλητοι τις δοσοληψίες τους.

Είναι αυτονόητο ότι τα αίτια της ρήξης ήταν αμιγώς εθνικά και θρησκευτικά και δεν υπήρχαν εμπορικές υστεροβουλίες, όπως διέδιδαν αργότερα οι Ιησουΐτες και αναφέρεται μέχρι σήμερα σε διάφορα βιβλία.

Ο Κοέλιο αντέδρασε με τον τρόπου που συνηθίζουν οι κατακτητές: ξεσήκωσε τους βαφτισμένους Ιάπωνες εναντίον της εξουσίας, έκανε δηλαδή αυτό εκριβώς που κατηγορούσε τους χριστιανούς ο Χιντεγιόσι και ταυτόχρονα ζήτησε στρατιωτική βοήθεια από τους αποικιακούς στρατούς στις Φιλιππίνες, τη Γκόα και το Μακάο. Και οι δύο αυτές ενέργειες δεν οδήγησαν όμως σε στρατιωτική επιβολή του χριστιανισμού, όπως ήλπιζε ο Κοέλιο!

Ωστόσο, ο Ιάπωνας κυβερνήτης δεν επέμενε πολύ στην αυστηρή εφαρμογή του νόμου, δεχόμενος συνεχείς παρατάσεις ως προς την ημερομηνία που όφειλαν οι ιεραπόστολοι να εγκαταλείψουν τη χώρα, πράγμα που σήμαινε ουσιαστικά ακύρωση του νόμου. Μια εξήγηση γι' αυτή την ήπια στάση του έχει να κάνει με τον κίνδυνο διχασμού του λαού και τις αναπόφευκτες εκδικητικές διώξεις ενάντια στη χριστιανική μειοψηφία των χριστιανών (συνεχίζεται).

(δεκτό κάθε διορθωτικό, βελτιωτικό, απορριπτικό κλπ. σχόλιο)

Παραπομπή στο πρώτο kaι στο τρίτο μέρος(Στέλιος Φραγκόπουλος, Stelios Frangopoulos)

Η Martha Argerich παίζει το κοντσέρτο Νο. 20 για πιάνο και ορχήστρα του Μότσαρτ

Argerich plays Mozart Piano Concerto No. 20

Ένα από τα καλύτερα κοντσέρτα για πιάνο και ορχήστρα του Μότσαρτ και μια ευκαιρία, για όσους δεν γνωρίζουν, να πληροφορηθούν ότι ο Μότσαρτ δεν έγραψε μόνο χαρούμενη και διασκεδαστική μουσική... 

Γλυπτά πορτρέτα...

(click)

Αρχαία ελληνική τεχνολογία

...
Έκδοση τόμου πρακτικών του 2ου διεθνούς συνεδρίου.
(click)

Η Εξέλιξη ως έργο τέχνης

......

Πώς η δαρβινική Θεωρία της Εξέλιξης έδωσε τροφή στην απαράμιλλη τέχνη του Χέκελ, σπάζοντας το φράγμα της γλώσσας, της κουλτούρας, της ιδεολογίας, αλλά και της επιστημονικής δεοντολογίας - της Ιωάννας Σουφλέρη. Αφορμή για το σημερινό άρθρο στάθηκε ένα άλλο που διαβάσαμε στον διαδικτυακό τόπο www.biology4u.gr, έργο του βιολόγου εκπαιδευτικού κ. Θάνου Καψάλη. Από την αρχή μάς είχε γοητεύσει η σειρά άρθρων με τίτλο «Βιολογία και Τέχνη», αλλά όταν είδαμε το θέμα για την επίδραση των έργων του Χέκελ (Ernst Haeckel, 1834-1919) και του Δαρβίνου (Charles Darwin, 1809-1882) στην τέχνη κρίναμε ότι δεν μπορούμε παρά να σας δείξουμε τις καταπληκτικές εικόνες του Χέκελ. Όχι για να σας περιγράψουμε τον τρόπο με τον οποίο η μελέτη της φύσης επέδρασε καθοριστικά στα καλλιτεχνικά δρώμενα του 19ου αιώνα (κάτι που μπορείτε να διαβάσετε στο άρθρο του κ. Καψάλη), αλλά για να σας διηγηθούμε τη σχέση των δύο ανδρών. Τόσο διαφορετικοί χαρακτήρες ήταν ο Κάρολος Δαρβίνος και ο Ερνστ Χέκελ ώστε αν η εξελικτική θεωρία δεν είχε λειτουργήσει σαν μαγνήτης που έφερε τον έναν προς τον άλλο, πιθανότατα οι δύο άνδρες δεν θα είχαν καν συναντηθεί, πολύ δε περισσότερο δεν θα είχαν αναπτύξει φιλική σχέση. Ο Χέκελ, κατά 25 χρόνια νεότερος του Δαρβίνου, ήταν εκρηκτικός, παρορμητικός, γεμάτος ενθουσιασμό, έπαιρνε αποφάσεις στο λεπτό και τίποτε δεν μπορούσε να σταματήσει την ορμητικότητά του. Εξαιρετικά παραγωγικός, έγραφε με τεράστια ευκολία ενώ ήταν και δεινός ζωγράφος. Αντιθέτως, ο Δαρβίνος, ως γνήσιος βικτωριανός, είχε μάθει από παιδί να χειραγωγεί τις παρορμήσεις του, ενώ από τη φύση του είχε τεράστια δυσκολία στη λήψη αποφάσεων. Οπως μάλιστα μαρτυρεί η εκτενής αλληλογραφία του, δεν ήταν λίγες οι φορές που ενώ έπαιρνε μια απόφαση κατατρυχόταν από βασανιστικές σκέψεις σχετικά με την ορθότητά της. Οσο για τη συγγραφή των έργων του, κανένα από αυτά δεν είχε ολοκληρωθεί στον χρόνο που ο Δαρβίνος είχε αρχικώς υπολογίσει, ενώ έκανε διορθώσεις ως την ημέρα που αυτά πήγαιναν στο τυπογραφείο.

(ΒΗΜΑ, 22/10/06)

Εκχριστιανισμός με την αγιαστούρα και τα όπλα Ι

Η επιβολή της «θρησκείας της αγάπης» με πολέμους και καταπίεση

Στα σχολικά βιβλία υποστηρίζεται ότι ο χριστιανισμός έγινε ασμένως δεκτός από τους λαούς της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας και οι όποιες βιαιότητες κατά την επιβολή του δεν είχαν σημαντική έκταση. Αυτό το επιχείρημα καταρρίπτεται από μόνο του, αν εξετάσουμε όλες τις ιστορικές περιόδους. Διαπιστώνεται ότι η επιβολή του χριστιανισμού υπήρξε πάντα βίαιη, όταν ο υπό εκχριστιανισμό λαός είχε συγκροτημένη θρησκεία και εθνικές παραδόσεις, κατά τεκμήριο υψηλότερου πολιτισμικού επιπέδου από τις μεσανατολικές και δεν ενδιαφερόταν να προσχωρήσει σε οποιαδήποτε νέα θρησκεία. Πέρα από τους λαούς της αρχαίας Ιταλίας, Ελλάδας και Μικράς Ασίας, παραδείγματα αποδοχής ή επιβολής του χριστιανισμού έχουμε στους Αρμένιους και στους Γότθους, μερικούς αιώνες αργότερα στους Σάξονες και στους Σλάβους, επίσης μερικούς αιώνες αργότερα στους ιθαγενείς της Αμερικής και στους λαούς της 'Απω Ανατολής.

Η αποδοχή του χριστιανισμού υπήρξε σχετικά ειρηνική, μόνο εκεί που έγιναν συμφωνίες κορυφής και προσχώρησαν στη νέα θρησκεία οι ηγετικές ομάδες κάθε λαού (Πολωνία, Ρωσία). Αυτή η διαδικασία θεσμοποιήθηκε κατά την Αναγέννηση με τον κανόνα «cujus regio, ejus religio», που δηλώνει ότι εκείνος που ελέγχει μια περιοχή, προσδιορίζει και τη θρησκεία των κατοίκων της. Στις περιπτώσεις συμφωνημένης προσχώρησης, προσάρμοζαν σταδιακά τα ιερατεία των αντίστοιχων εθνικών θρησκειών τις ονομασίες των θεοτήτων, τις εθνικές μυθοπλασίες και τις παραδοσιακές ιεροτελεστίες τους, οι περισσότερες από τις οποίες αφομοιώνονταν και ενσωματώνονταν στη νέα, χριστιανική πλέον πρακτική· εξ αυτού προέκυψαν με την πάροδο του χρόνου και διάφορες ιδιαιτερότητες στις αντιλήψεις, στα σύμβολα και στις ιεροτελεστίες των εκχριστιανιζόμενων λαών.

Για τους Έλληνες θα γίνει ιδιαίτερη αναφορά σε άλλο κείμενο. Οι Σλάβοι και οι Ούγγροι εκχριστιανίστηκαν, όχι πάντα εύκολα και ειρηνικά, από τον 8^ο αιώνα και μετά, οι δυτικοί Σλάβοι και οι Ούγγροι από το κράτος των Καρολιδών (Φράγκοι) και οι ανατολικοί Σλάβοι από τους Βυζαντινούς. Οι πολεμικές συγκρούσεις ανατολικών και δυτικών χριστιανικών δυνάμεων με σλαβικούς λαούς αφενός απέβλεπαν στην απώθηση μετακινούμενων πληθυσμών ή στον έλεγχο εδαφών και στην είσπραξη φόρων υποτέλειας κλπ. και, αφετέρου, είχαν προσηλυτιστικούς και κατακτητικούς στόχους (Deschner: «Η εγκληματική ιστορία του χριστιανισμού», Κάκτος). Πάντα, οι εκστρατείες γίνονταν μετά από συνεννόηση κράτους και εκκλησίας και στα (σχεδόν αποκλειστικά μισθοφορικά) στρατεύματα συμμετείχαν κληρικοί και δουλέμποροι, έτοιμοι να μεταφέρουν το «μήνυμα της αγάπης», σε όσους επιβίωναν από τις πολεμικές συγκρούσεις.

Οι Σάξονες που πεισματικά δεν αποδέχονταν στην αλλαγή από τον 8^ο στον 9^ο αιώνα (772-804), το φράγκικο κράτος και τη νέα θρησκεία, κατασφάγηκαν σε πολλές μάχες από τα στρατεύματα του Καρλομάγνου και προσχώρησαν στο χριστιανισμό ως ηττημένοι και κατακτημένοι. Αργότερα, 9^ος-11^ος αιώνας, πρωτοστάτησαν οι ίδιοι οι Σάξωνες με τους τρεις αυτοκράτορες Όθωνες και τον «'Αγιο» Ερίκο (Heinrich ΙΙ., «ένας, πριν απ' όλα, εκκλησιαστικός άνδρας») στον εκχριστιανισμό και την υποδούλωση των σλάβικων φύλων μεταξύ του Έλβα και του Όντερ (Σόρβοι, Βένδοι κ.ά.)

Στα σχολικά βοηθήματα παρουσιάζονται αυτοί οι πόλεμοι συνήθως ως ασκήσεις επί χάρτου, με αναφορά των στρατιωτικών κινήσεων και με περιγραφή των προσόντων των ηγετών της φιλικής πλευράς. Η πραγματικότητα είναι προφανώς τελείως διαφορετική. Μία περιγραφή από χρονικογράφους της εποχής, όλοι χριστιανοί ιερωμένοι, είναι πολύ χαρακτηριστική. Στα τέλη του έτους 929 συγκρούστηκε μια στρατιά Σαξόνων στην περιοχή δεξιά του κάτω Έλβα με επαναστατημένους Σλάβους. Αναφέρεται ότι σκοτώθηκαν, μάλλον καθ' υπερβολήν, από 120 μέχρι 200 χιλιάδες Βένδοι (Wenden) από τους σιδηρόφρακτους Σάξονες. Ο επίσκοπος Thiemar αναφέρει ότι «σκοτώθηκαν σχεδόν όλοι οι επαναστάτες και μόνο λίγοι διέφυγαν».

Ο μοναχός Widukind γράφει ότι «από τους πεζοπόρους βαρβάρους (εννοεί τους Σλάβους) δεν σώθηκε κανένας και από τους ιππείς μόνο λίγοι, ενώ στους πολεμιστές του θεού (εννοεί τους Σάξονες) επικρατούσε ευθυμία, επειδή πέτυχαν με τη βοήθεια του θεού μια περίφημη νίκη. Όλα τα μέλη των οικογενειών των Σλάβων σκλαβώθηκαν και διατέθηκαν ως δούλοι». Ανάλογες φρικαλεότητες γίνονταν, φυσικά, και σε περιπτώσεις που νικούσε η άλλη πλευρά, η οποία δεν δήλωσε όμως ποτέ ότι εκπροσωπεί τη «θρησκεία της αγάπης»!

Με τέτοιες και άλλες ανάλογες πολεμικές ενέργειες κράτησε ο εκχριστιανισμός και σταδιακός εκγερμανισμός των Σλάβων αρκετούς αιώνες - των Πρώσων που είναι επίσης σλαβικής προέλευσης, κράτησε μάλιστα μέχρι και το 17^ο αιώνα. Η επιβολή του χριστιανισμού στους ιθαγενείς της Αμερικής από τους Ευρωπαίους επιδρομείς θα περιγραφεί σε αυτοτελές κείμενο και γι' αυτό δεν θα γίνει εδώ ιδιαίτερη αναφορά.

Λιγότερο ή καθόλου γνωστά είναι όμως τα γεγονότα κατά τις πολλαπλές προσπάθειες εκχριστιανισμού λαών της 'Απω Ανατολής, κυρίως των πολυπληθών λαών των Ινδιών, της Κίνας και της Ιαπωνίας. Αυτά τα γεγονότα, για τα οποία υπάρχουν πολλά στοιχεία, αλλά και περιγραφές αυτοπτών μαρτύρων, δίνουν μια υποψία, τί πρέπει να συνέβη και στον ελληνικό χώρο περίπου 1-1,5 χιλιετία νωρίτερα και τί θα μπορούσε να είχε προκύψει, αν οι ελληνόφωνοι λαοί δεν ήταν εκείνη την εποχή υπόδουλοι στους Ρωμαίους αλλά διέθεταν μία δική τους ισχυρή εθνική ηγεσία. Εκτιμάται ότι αυτή ακριβώς η ηγεσία θα ήταν σε θέση να υπερασπιστεί τον παραδοσιακό πολιτισμό και τα έθιμα του λαού, απέναντι σ’ εκείνους που επέβαλαν κατά την εποχή της ρωμαϊκής παγκοσμιοποίησης μία νέα θρησκεία (συνεχίζεται)

(δεκτό κάθε διορθωτικό, βελτιωτικό, απορριπτικό κλπ. σχόλιο)
(Στέλιος Φραγκόπουλος, Stelios Frangopoulos)

Ο ζωγράφος Απ. Κιλεσσόπουλος στην Αθήνα

......
Τη Δευτέρα, 30 Οκτωβρίου 2006, θα εγκαινιαστεί η έκθεση έργων ζωγραφικής, κατασκευών, εγκαταστάσεων και βίντεο, με τίτλο "Multiverse" του Απόστολου Κιλεσσόπουλου από τη Θεσσαλονίκη.

Διάρκεια έκθεσης: 30 Οκτωβρίου-31 Δεκεμβρίου 2006

Ώρες λειτουργίας: Δευτέρα-Τρίτη, 11.00-14.30 h. Τετάρτη-Κυριακή, 11.00-20.30 h.

Τόπος: ΙΔΡΥΜΑ ΕΥΓΕΝΙΔΟΥ, Λεωφ. Συγγρού 387, Π. Φάληρο (είσοδος από την οδό Πεντέλης 11)



.

website: www.gisi.gr/kilessopoulos

Ο πάπυρος του Δερβενίου

......

Το αρχαιότερο βιβλίο της Ευρώπης αναγεννήθηκε από την τέφρα του. Η πρώτη έκδοση του παπύρου του Δερβενίου, με σχόλια και μετάφραση του κειμένου των 25 αιώνων που εμπεριέχει, παρουσιάστηκε την Πέμπτη στην κατάμεστη αίθουσα του Αρχαιολογικού Μουσείου Θεσσαλονίκης, παρουσία του συνόλου σχεδόν της πανεπιστημιακής κοινότητας, τοπικών αρχών, του γγ του υπουργείου Πολιτισμού Χρήστου Ζαχόπουλου κ.ά.

Την παρουσίαση της έκδοσης, που κυκλοφορεί μόνο στα αγγλικά (The Derveni papyrus), παρουσίασαν οι τρεις συγγραφείς της (Θεόκριτος Κουρεμένος, Γιώργος Παράσογλου και Κυριάκος Τσαντσάνογλου), συνεπικουρούμενοι από τους καθηγητές Ρίτσαρντ Χάντερ του Πανεπιστημίου του Κέιμπριτζ, Φράνκο Μοντανάρι του Πανεπιστημίου της Γένοβας και Γκρέγκορι Νάζ του Πανεπιστημίου του Χάρβαρντ και προέδρου του Κέντρου Ελληνικών Σπουδών.

Ο τελευταίος, μάλιστα, απηύθυνε πρόταση-πρόκληση προς του συγγραφείς της και τον εκδοτικό οίκο της έκδοσης, το Κέντρο Ελληνικών Σπουδών, να καταστεί ο «ηλεκτρονικός οικοδεσπότης» της έκδοσης. Προσφέρει δηλαδή τον δικτυακό του τόπο -με ειδική ιστοσελίδα του παπύρου- στην οποία οι συγγραφείς θα μπορούν να ενημερώνουν την έκδοση όσο συχνά το επιθυμούν, ενώ συγκεκριμένοι χρήστες θα μπορούν να διατυπώνουν τις δικές τους απόψεις (πλήρες κείμενο>>>).

(www.in.gr)

Τουρκική λογοκρισία στον Ντελακρουά

...

Το Υπουργείο Παιδείας της Τουρκίας λογόκρινε από τα σχολικά εγχειρίδια τον γνωστό πίνακα του Ντελακρουά «Η Ελευθερία οδηγεί τον λαό», σύμβολο της Γαλλικής Επανάστασης, στον οποίο εμφανίζεται μια γυναίκα με γυμνό στήθος, σύμφωνα με σημερινά δημοσιεύματα του τουρκικού Τύπου.

Ο εκδοτικός οίκος του εγχειριδίου της πολιτικής αγωγής, που διδάσκεται εδώ και πέντε χρόνια στους μαθητές 13 ετών, δήλωσαν ότι έλαβαν ειδοποίηση από το υπουργείο Παιδείας που τους ζητεί να «αποσύρουν» από τη «σελίδα 65» το έργο του Ντελακρουά (1798-1863), σύμφωνα με την εφημερίδα Μιλιέτ. Ο πίνακας του 1830 εκτίθεται στο Μουσείο του Λούβρου στο Παρίσι.

«Αυτός ο πίνακας είναι το σύμβολο της Γαλλικής Επανάστασης...και κατά συνέπεια δεν είναι σύμβολο μόνο της Γαλλίας, αλλά της δημοκρατίας», σχολιάζει ο συγγραφέας του κύριου άρθρου της εφημερίδας, ο οποίος προτείνει ειρωνικά να απαγορευθεί η είσοδος των μαθητών στα μουσεία για να προστατευθούν από τη θέα του γυμνού στήθους. «Τι πιστεύετε, πρέπει να απαγορεύσουμε τις πλαζ στα παιδιά;» γράφει.

Ο Οζγκίρ Μποζντογκάν, ο πρόεδρος του συνδικάτου των εκπαιδευτικών, χαρακτηρίζει «απαράδεκτη» την απόφαση του υπουργείου Παιδείας."Αντανακλά τη θέση του κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης απέναντι στην εκπαίδευση και την τέχνη. Το κόμμα αυτό θέλει να επιβάλει τον δικό του τρόπο κατανόησης του κόσμου στα σχολικά εγχειρίδια», λέει.

(Καθημερινή, 20/10/2006)

Ο ζωγράφος Απ. Κιλεσσόπουλος στην Αθήνα

......
Τη Δευτέρα, 30 Οκτωβρίου 2006, θα εγκαινιαστεί η έκθεση έργων ζωγραφικής, κατασκευών, εγκαταστάσεων και βίντεο, με τίτλο "Multiverse" του Απόστολου Κιλεσσόπουλου από τη Θεσσαλονίκη.

Διάρκεια έκθεσης: 30 Οκτωβρίου-31 Δεκεμβρίου 2006

Ώρες λειτουργίας: Δευτέρα-Τρίτη, 11.00-14.30 h. Τετάρτη-Κυριακή, 11.00-20.30 h.

Τόπος: ΙΔΡΥΜΑ ΕΥΓΕΝΙΔΟΥ, Λεωφ. Συγγρού 387, Π. Φάληρο (είσοδος από την οδό Πεντέλης 11)


.

website: www.gisi.gr/kilessopoulos

Η δουλεία ΙΙΙ - Νεότερη εποχή

... ...

Η ανακάλυψη της ανατολικής ακτής της Αφρικής και η κατάκτηση και αποικιοποίηση της Αμερικής από τους Ευρωπαίους στα τέλη του 15^oυ αιώνα οδήγησε σε μια άνθηση του δουλεμπορίου και σε βίαιες μετακινήσεις πληθυσμών από την Αφρική στην Αμερική για περίπου 3 αιώνες. Κυρίως οι Πορτογάλοι αλλά και οι Ισπανοί κάλυπταν τις ανάγκες σε εργατικό δυναμικό στις νέες χώρες (Αμερική) με τη μεταφορά Αφρικανών. Το 15^o αιώνα πωλητές δούλων από την κεντρική Αφρική σε αγορές της Μέσης Ανατολής και των Ινδιών ήταν Άραβες έμποροι. Οι ίδιοι αυτοί έμποροι διακινούσαν και Ευρωπαίους δούλους που είχαν αιχμαλωτιστεί από πειρατές σε επιδρομές στη νότια Ιταλία, την Ισπανία και την Πορτογαλία.

Στη Λατινική Αμερική υποδουλώθηκαν αρχικά οι ντόπιοι πληθυσμοί από τους Πορτογάλους και τους Ισπανούς. Λόγω της εξαντλητικής εργασίας με ταυτόχρονα βασανιστήρια, επειδή έπρεπε παράλληλα να προσχωρήσουν και στο χριστιανισμό, αλλά και εξ αιτίας των ασθενειών που μεταφέρθηκαν από την Ευρώπη, οι ιθαγενείς αποδεκατίστηκαν σε σχετικά σύντομο χρονικό διάστημα. Έτσι, άρχισε η βίαιη εισαγωγή Αφρικανών, των οποίων απόγονοι είναι οι σημερινοί μαύροι κάτοικοι της Νότιας και Κεντρικής Αμερικής.

Κατά το 16^o αιώνα αρχίζει να συμμετέχει στο δουλεμπόριο και η Βρετανία, η οποία αμφισβητεί με πολεμικές ενέργειες το «προνόμιο» της Πορτογαλίας να προμηθεύει την Αμερική με δούλους. Αρωγοί των Εγγλέζων σ’ αυτή την προσπάθεια ήρθαν Γάλλοι, Ολλανδοί, Δανοί και οι άποικοι της Βόρειας Αμερικής. Τελικά απέσπασε η Βρετανία το έτος 1713 το αποκλειστικό δικαίωμα να προμηθεύει η εταιρία British South Sea Company την αμερικάνικη ήπειρο με δούλους.

Στη Βόρεια Αμερική έφτασαν οι πρώτοι Αφρικανοί δούλοι το έτος 1619 στο Jamestown (Virginia). Η νομική θέση αυτών των ανθρώπων περιγραφόταν ως limited servitude (περιορισμένη δουλεία) και ήταν όμοια με αυτή λευκών και ιθαγενών (ερυθρόδερμων) δούλων. Στα έτη 1641 στο Massachusetts, το 1650 στο Connecticut και το 1661 στη Virginia αποφασίστηκαν οι πρώτοι νόμοι για τη δουλεία που αφορούσαν τη μεταχείριση δούλων που είχαν δραπετεύσει.

Στο δεύτερο μισό του 17^oυ αιώνα αναπτύχθηκε στις νότιες επαρχίες της Βόρειας Αμερικής το σύστημα των μεγάλων αγροκτημάτων (φυτείες), το οποίο απαιτούσε τεράστιο αριθμό εργατικών χεριών. Έτσι άρχισε η μαζική εισαγωγή μαύρων δούλων από την Αφρική. Μερικές παράλιες πόλεις των σημερινών ΗΠΑ αναπτύχθηκαν αρχικά ως δουλεμπορικά κέντρα. Στις βόρειες επαρχίες των αγγλικών αποικιών απασχολούνταν οι μαύροι κυρίως στις οικιακές και αγροτικές εργασίες, στις νότιες επαρχίες όμως κυρίως στις φυτείες. Σταδιακά έγινε η παρουσία των (άμισθων) δούλων στις φυτείες οικονομικός παράγων, χωρίς τον οποίο η αγροτική παραγωγή δεν ήταν ανταγωνιστική. Έτσι, την εποχή του πολέμου της αμερικάνικης ανεξαρτησίας (1776-1783) οι μαύροι είχαν μετατραπεί με ειδικούς σκληρούς νόμους σε «δούλους με πλήρη εξάρτηση» από τον κύριό τους, για τους οποίους αυτός είχε δικαίωμα ζωής και θανάτου - μια επιστροφή στις συνθήκες της αρχαίας Ρώμης.

Στα τέλη του 18^oυ αιώνα εκτελούσαν τα εγγλέζικα εμπορικά πλοία ταξίδια για την κάλυψη του λεγόμενου «τριγωνικού εμπορίου»: μετέφεραν από τα βρετανικά λιμάνια, κυρίως το Λίβερπουλ, μέταλλα, υφάσματα και όπλα στη βάση του Cape Coast στη σημερινή Γκάνα της Δυτικής Αφρικής. Από εκεί παραλάμβαναν νεαρούς νέγρους, τους οποίους στοίβαζαν στα αμπάρια του πλοίου και τους παρέδιδαν, όσους επιζούσαν, σε δουλεμπόρους στα νησιά της Καραϊβικής. Επιστρέφοντας δε πάλι στα βρετανικά λιμάνια μετέφεραν ζάχαρη, καπνό κ.ά. Εκτιμάται ότι στα πλαίσια αυτού του τριγωνικού εμπορίου μεταφέρθηκαν περί τα 13 εκατομμύρια Αφρικανοί στην αμερικάνικη ήπειρο.

Κάποια υποτυπώδη δικαιώματα των δούλων της Αμερικής που προέβλεπαν οι νόμοι στις ΗΠΑ, π.χ. ιατρική περίθαλψη στο γήρας, αν έφταναν ποτέ σε τέτοια ηλικία, δυνατότητα επιλογής δικηγόρου, αλλά και το δικαίωμα για χριστιανική κατήχηση, ήταν στην πραγματικότητα κενό γράμμα. Αυτό που διαφοροποιούσε τους μαύρους του 18^ου αιώνα στον αμερικάνικο Νότο από τους αρχαίους δούλους ήταν το δικαίωμα να δημιουργούν οικογένεια και να διαθέτουν ιδιωτική περιουσία, πάντα όμως με τη σύμφωνη γνώμη του κυρίου τους.

Η ζωή των μαύρων στον αμερικάνικο Νότο περιγράφεται, εκτός από χρονικογράφους της εποχής και από πολλούς λογοτέχνες (Harriet Beecher Stowe: Η καλύβα του Μπαρμπα-Θωμά, 1852), οι οποίοι μετέφεραν σε όλο το μορφωμένο κόσμο (τότε περίπου η Ευρώπη), ιδίως κατά το 19^ο αιώνα, τις πληροφορίες για τα συμβαίνοντα στην Αμερική. Οι περιγραφές αυτές αναφέρονται σε εγκλήματα χωρίς κυρώσεις από λευκούς κτηματίες αλλά και εργάτες, όπως ομαδικοί βιασμοί κοριτσιών και γυναικών, σφράγισμα δούλων με πυρακτωμένο σίδερο, μαζικές εκτελέσεις δραπετών κτλ. Μέχρι την έκρηξη του αμερικάνικου εμφύλιου πολέμου το 1861, αναφέρονται φρικιαστικά γεγονότα για τη μεταχείριση μαύρων δούλων στις φυτείες των νότιων πολιτειών της Αμερικής.

Σε όλη τη διάρκεια του δουλεμπορίου, το οποίο απέφερε τεράστια κέρδη στις κοινωνίες των Ευρωπαίων εποίκων στην Αμερική, προσπάθησαν διάφοροι θεολόγοι να εξηγήσουν ότι η δουλεία είναι συμβατή με τη χριστιανική θρησκεία, π.χ. ότι «οι μαύροι άνθρωποι είναι διασταύρωση του Κάιν με θηλυκό πίθηκο», άρα ευτελές βιολογικό είδος. Αυτά από τον θεολόγο-ιεραπόστολο Thomas Thompson (σε μονογραφία του στα τέλη του 18^ου αιώνα), από τον καθηγητή Charles Caroll («The Negro a beast», 1900) κ.ά. Το έτος 1818 η Ορθόδοξη Εκκλησία της Βλαχίας θεωρούσε τους Αθίγγανους «γεννημένους σκλάβους»!

Κατάργηση της δουλείας

Η Δανία, της οποίας εμπορικά πλοία συμμετείχαν για αρκετές δεκαετίες στην εμπορική συμμαχία των δουλεμπόρων, απαγόρεψε το έτος 1792 νομοθετικά ως πρώτη χώρα, το εμπόριο δούλων. Ακολούθησαν η Βρετανία το 1807 και οι ΗΠΑ το 1808. Αυτές οι νομοθετικές ρυθμίσεις αφορούσαν μόνο το εμπόριο των δούλων, όχι όμως το θεσμό της δουλείας! Στο Συνέδριο της Βιέννης το 1814 τέθηκε το ζήτημα γενικής κατάργησης του δουλεμπορίου και πολλές χώρες υιοθέτησαν σύντομα σχετικούς νόμους. Το έτος 1842 υπέγραψαν η Μεγάλη Βρετανία και οι ΗΠΑ συμφωνία (Ashburton Treaty), με την οποία αποφασιζόταν να αστυνομεύουν τον Ατλαντικό για τυχόν διακίνηση δουλεμπορικών πλοίων. Με το χρόνο προσχώρησαν κι άλλες χώρες σ’ αυτή τη συμφωνία. Η απαγόρευση της διακίνησης δούλων οδήγησε στη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης των δούλων της Αμερικής, γιατί δεν ήταν πια εύκολη ή δυνατή η αντικατάστασή τους με καινούργιους.

Όλοι οι δούλοι στη γαλλική επικράτεια απελευθερώθηκαν αρχικά με τη γαλλική επανάσταση, αλλά το καθεστώς της δουλείας επανήλθε με την επιστροφή των Βουρβόνων και την αποκατάσταση των γαιοκτημόνων και των επισκόπων στις περιουσίες και τις εξουσίες τους. Τελικά καταργήθηκε η δουλεία στη Γαλλία το 1848 και στην Ολλανδία το 1863. Στη Ρωσία καταργήθηκε επίσημα η δουλεία το έτος 1861 υπό την πίεση των δυτικών κρατών, οπότε απελευθερώθηκαν περί τα 43 εκατομμύρια δούλοι! Οριστική κατάργηση του καθεστώτος των δουλοπαροίκων (κολίγων) επήλθε με την επανάσταση των Μπολσεβίκων το 1917.

Η Ελλάδα και άλλες νέες χώρες της Ευρώπης, οι οποίες δεν είχαν κατά τους προηγούμενους αιώνες κρατική υπόσταση για να συμπράξουν στο δουλεμπόριο, ενσωμάτωσαν την απαγόρευση της δουλείας στο σύνταγμά τους. Το ίδιο έγινε και σε πολλές χώρες της Νότιας Αμερικής, αλλά στη Βραζιλία, η οποία σήμερα αποτελείται περί το 50% από μαύρους, μιγάδες και απογόνους παλαιών ιθαγενών, υιοθετήθηκε αυτή η κατάργηση μόλις το 1888.

Στις ΗΠΑ καταργήθηκε νομοθετικά η δουλεία με τη λήξη του εμφύλιου πολέμου βορείων-νοτίων, ο οποίος πόλεμος δεν είχε φυσικά ως στόχο την κατάργηση της δουλείας των μαύρων, όπως υιοθετήθηκε από την αμερικάνικη κρατική προπαγάνδα. Ο πόλεμος αυτός αφορούσε στη σύγκρουση συμφερόντων μεταξύ του παραδοσιακού αγροτικού Νότου που στηριζόταν στα εργατικά χέρια των (απλήρωτων) δούλων και του ραγδαία εκβιομηχανιζόμενου Βορρά που είχε τον έλεγχο της χώρας (yankees).

Οι Βόρειοι υπό τον Λίνκολν είχαν ως πρώτιστο στόχο τους τη διατήρηση της Ένωσης για να διαθέτουν ευρεία αγορά των βιομηχανικών προϊόντων τους και πελατεία του τραπεζικού συστήματος και ήταν έτοιμοι για παραχωρήσεις στο ζήτημα της δουλείας. Η κατάργησή της ετέθη όμως πανηγυρικά ένα χρόνο μετά την έναρξη του πολέμου, όταν οι Ευρωπαίοι, αντιμετωπίζοντας με συμπάθεια μια πιθανή διάσπαση των ΗΠΑ, ενδιαφέρθηκαν να υποστηρίξουν τους Νοτίους με προμήθεια οπλισμού. Μετά από αυτό τον ελιγμό του Λίνκολν, δεν ήταν πια δυνατόν να υποστηρίξουν οι «φιλελεύθεροι» Ευρωπαίοι τους «καταπιεστές» Νοτίους!

Δουλεία στον 20^ο αιώνα

Η «Κοινωνία των Εθνών» (πρόδρομος οργανισμός του ΟΗΕ) κήρυξε το 1926 πανηγυρικά την κατάργηση της δουλείας σε οποιαδήποτε μορφή της. Αυτό επιβεβαιώθηκε το 1948 με την έγκριση της Χάρτας στον ΟΗΕ για τα «δικαιώματα του ανθρώπου». Παραπτώματα που σχετίζονται με δουλεμπόριο και διατήρηση δούλων εκδικάζονται από το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης.

Στις δεκαετίες από το 1950 και μετά δεν υπάρχει στον κόσμο δουλεία με την παλαιά μορφή, αν και είναι πολύ δύσκολο να εντοπιστούν και ερευνηθούν οι σχέσεις εξάρτησης πάμπτωχων ανθρώπων σε διάφορα σημεία της υδρογείου από τοπικούς γαιοκτήμονες και βιομηχάνους, οι οποίοι μονοπωλούν την προσφορά εργασίας στην περιοχή τους ή από πάμπλουτους αλλά αργόσχολους 'Αραβες σεΐχηδες, οι οποίοι διατηρούν στρατιές νεαρών Ινδοπακιστανών και Αφρικανών ως αναβάτες καμήλας!

Σε πολλές χώρες, κυρίως της Αφρικής, της Ασίας και της Νότιας Αμερικής αλλά, μετά την κατάρρευση του σοβιετικού μπλοκ, και στην Ευρώπη, παρουσιάζονται φαινόμενα όμοια με αυτά της δουλείας, όπως λαθραία διακίνηση μεταναστών, επιβολή παιδικής εργασίας, λαθρεμπόριο ανθρώπινων οργάνων, εκμετάλλευση πορνείας κ.ά.

Από την Ιστορία της Τεχνολογίας

(Βλέπε πρώτο μέρος, δεύτερο μέρος)

(Στέλιος Φραγκόπουλος, Stelios Frangopoulos)

Κανόνια πάνω από την πόλη...

... ...
Αστικό τοπίο από τη σκοπιά του πυροβολητή...
(click)

Η δουλεία ΙΙ - Μεσαίωνας

... ...

Με τη σταδιακή διάδοση του χριστιανισμού στη ρωμαϊκή αυτοκρατορία, άρχισε να δημιουργείται ελπίδα για βελτίωση της ζωής των δούλων, με αποτέλεσμα πολλοί από αυτούς να προσχωρήσουν στη νέα θρησκεία. Η δουλεία δεν καταδικάστηκε όμως ποτέ ως θεσμός από τους αποστόλους και τους πατέρες της εκκλησίας. Αντίθετα, ήδη ο Παύλος γράφει σε επιστολές του:

• «Οι δούλοι να υπακούετε στους κατά σάρκα κυρίους μετά φόβου και τρόμου με την απλότητα της καρδιάς σας, σαν να υπακούετε στον Χριστό, όχι για τα μάτια, σαν να θέλετε να αρέσετε στους ανθρώπους, αλλά ως δούλοι, κάνοντας το θέλημα του Θεού με την ψυχή σας» (προς Εφεσίους 6/5,6).
• «Όσοι είναι δούλοι κάτω από το ζυγό, τους δεσπότες τους να θεωρούν άξιους κάθε τιμής για να μην βλασφημείται η διδασκαλία και το όνομα του Θεού. Αυτοί δε που έχουν πιστούς (δηλ. χριστιανούς) δεσπότες να μην τους καταφρονούν, διότι είναι αδελφοί, αλλά περισσότερο να δουλεύουν, διότι είναι πιστοί και αγαπητοί αυτοί που αντιλαμβάνονται την ευεργεσία». (προς Τιμόθεον Α 6/1,2).
• «Οι δούλοι να υποτάσσονται στους δεσπότες τους, να είναι ευάρεστοι, να μην αντιλέγουν, να μην τους εγκαταλείπουν, αλλά πίστη να δείχνουν αγαθή για να κοσμούν έτσι την διδασκαλία του σωτήρος ημών Θεού» (προς Τίτον 2/9,10).
• «Οι δούλοι της οικίας να υποτάσσονται με κάθε φόβο στους δεσπότες τους, όχι μόνο στους καλούς κι επιεικείς, αλλά και στους διεστραμμένους» (προς Πέτρο Α 2/18).

Αλλά και σε άλλα βιβλικά κείμενα επιτάσσεται η υπακοή των δούλων στους κυρίους τους.

Η χριστιανική ιστοριογραφία ισχυρίζεται ότι ο αυτοκράτορας Κων/νος (Constantinus Flavius Valerius Aurelius, 272-337) χαλάρωσε την καταπίεση των δούλων, συνεχίζοντας μια φιλελευθεροποίηση που είχε αρχίσει στα αυτοκρατορικά χρόνια της Ρώμης (Αδριανός). Τα γεγονότα δείχνουν όμως ότι η νομοθεσία του Κων/νου διατήρησε τη δουλεία και προέβλεπε αυστηρές ποινές για όσους διέφευγαν και αναζητούσαν την ελευθερία τους, ενώ παράλληλα ελάφρυνε τη θέση των αφεντικών που σκότωναν δούλους:

• Ενώ η νομοθεσία του Διοκλητιανού απαγόρευε σε γονείς να πουλάνε δούλους τα παιδιά τους, ο Κων/νος το επέτρεπε,
• Το δούλο που δραπέτευε και κατέφευγε στους «βαρβάρους» τον περίμενε, εφόσον συλλαμβανόταν πάλι, καταρχάς η θανατική ποινή, αλλά αν είχε σοβαρές δικαιολογίες για την πράξη του, καταδικαζόταν σε ακρωτηριασμό ενός ποδιού ή σε ισόβια κάτεργα στα μεταλλεία,
• Ο δούλος που κατήγγειλε τον κύριό του για παραπτώματα (με εξαίρεση την εσχάτη προδοσία και τη φοροδιαφυγή) καταδικαζόταν σε θάνατο χωρίς δίκη και εξέταση μαρτύρων.
• Σε διάταγμα του έτους 319 προς το διοικητή της Ρώμης Βάσσο γράφει ο Κων/νος: «Ο Αυτοκράτορας Αύγουστος προς Βάσσο: Αν ένας αφέντης τιμωρήσει το δούλο του με ράβδο και λουρί ή τον έδεσε για να μην διαφύγει, δεν έχει να φοβηθεί ότι διέπραξε κάποιο έγκλημα, ακόμα κι αν πεθάνει (ο δούλος) ...»
• Σε ένα επόμενο διάταγμα του έτους 326 γράφει ο Κων/νος: «Ο Αυτοκράτορας Αύγουστος προς Μαξιμιλιανό Μακρόβιο: Σε κάθε περίπτωση που οι δούλοι πεθάνουν από κτυπήματα του κυρίου τους, δεν είναι ένοχοι (οι κύριοι) γιατί είχαν καλό σκοπό και ήθελαν να νουθετήσουν το δούλο ... Αν λοιπόν ο δούλος πέθανε από τα χτυπήματα, επειδή έτσι το έφερε η μοίρα και η ανάγκη, οι αφέντες δεν πρέπει να φοβούνται ότι θα υποστούν ελέγχους εκ μέρους του κράτους.»

Έτσι, με την αναγνώριση του χριστιανισμού ως επίσημης θρησκείας και τη συμμαχία (συναλληλία) του χριστιανικού ιερατείου με την εξουσία, μετατίθεται οριστικά η απελευθέρωση των δούλων στη μετά θάνατον ζωή, αφού η επίγεια ζωή ήταν μόνο μια ευκαιρία για δοκιμασία της πίστης. Σταδιακά απέκτησαν λοιπόν δούλους και οι επίσκοποι, οι εκκλησιαστικές υπηρεσίες και τα μοναστήρια. Ομολογημένη δικαιολογία για την απόκτηση και τη διατήρηση δούλων και δουλοπάροικων από τον εκκλησιαστικό μηχανισμό ήταν η ανάγκη καλλιέργειας των τεράστιων γεωργικών εκτάσεων που αποκτήθηκαν με κατασχέσεις και δωρεές μέσα σε 1-2 αιώνες! Ο εκκλησιαστικός πατέρας Ιωάννης Χρυσόστομος αποδεχόταν ότι ένας «ελεύθερος άνθρωπος» δεν είναι δυνατόν να μαγειρεύει ο ίδιος για τον εαυτό του και χρειάζεται γι' αυτό δούλους, αλλά «όχι μεγάλο αριθμό!» (Γρ. Μπαϊρακτάρης: «Κοινωνία-Θεσμοί-Οικονομία στο Βυζάντιο», στο «Ιστορία των Ελλήνων»).

Ο έτερος μέγας εκκλησιαστικός πατέρας Βασίλειος υπεστήριζε ότι: «Όσοι δούλοι ευρίσκονται υπό ζυγόν και προσφεύγουν στις αδελφότητες των εκκλησιών, αφού τους νουθετήσουν οι αδελφότητες να γίνουν υπάκουοι και αφού τους βελτιώσουν, να τους παραδίδουν στους δεσπότες τους... ο ζυγός της δουλείας κατά τρόπον αρεστόν κατορθούμενος από τον Κύριο, κάνει αυτόν που τον υπομένει, άξιο της βασιλείας των ουρανών» (Βιβλιοθηκη Ελλήνων Πατέρων, τ. 53, σελ. 207-208). Εμφανέστατα λοιπόν προσφέρει ο Μέγας υπηρεσίες «βελτίωσης» προσωπικού στους δουλοκράτες. Υπενθυμίζουμε ακόμα ότι ο Ιωάννης «Χρυσόστομος» ήταν Σύριος και ο «Μέγας» Βασίλειος Καππαδόκης, οπότε κάκιστα περιλαμβάνονται σε έκδοση που αναφέρεται σε «Έλληνες εκκλησιαστικούς πατέρες», οι οποίοι ήταν έτσι κι αλλιώς ελάχιστοι!

Η τοπική σύνοδος του 362 στη Γάγγρας στην Παφλαγονία, στην οποία πήραν μέρος οι πατέρες της εκκλησίας Ευσέβιος, Αιλιανός κ.ά. αναθεμάτισε με τον τρίτο κανόνα όλους εκείνους που προέτρεπαν δούλους να μην υπακούν στα αφεντικά τους και να δραπετεύσουν («εί τις δούλον, προφάσει θεοσεβείας, διδάσκοι καταφρονείν δεσπότου και αναχωρείν της υπηρεσίας και μη μετ’ ευνοίας και πάσης τιμής τώι εαυτού δεσπότηι εξυπηρετείσθαι, ανάθεμα έστω») - ο αναθεματισμός στην υπηρεσία της δουλοκτησίας. Προφανώς θα υπήρχε κύμα ανυπακοής και διαφυγών, το οποίο οι «πατέρες» προσπαθούσαν να αντιμετωπίσουν με «πνευματικές ποινές». Ο εκκλησιαστικός πατέρας Ιωάννης Χρυσόστομος αποδεχόταν ότι ένας «ελεύθερος άνθρωπος» δεν είναι δυνατόν να μαγειρεύει ο ίδιος για τον εαυτό του και χρειάζεται γι' αυτό δούλους, αλλά «όχι μεγάλο αριθμό» - η ένστασή του ήταν ποσοτικής φύσης! (Γρ. Μπαϊρακτάρης: «Κοινωνία-Θεσμοί-Οικονομία στο Βυζάντιο», στο «Ιστορία των Ελλήνων»)

Μια ακόμα προσπάθεια ωραιοποίησης στη χριστιανική ιστοριογραφία γίνεται για τον Ιουστινιανό (Justinianus Flavius Petrus Sabbatius, ~482-565), ο οποίος λέγεται ότι ελάφρυνε τη θέση των δούλων υπό την επιρροή της Εκκλησίας. Αν και δεν καταργήθηκε ούτε και τώρα η δουλεία, όπως υποσχόταν αρχικά ο χριστιανισμός, πράγματι κάποιες ρυθμίσεις του Ιουστινιανού ήταν ευνοϊκές για τη ζωή των δούλων, οι οποίοι θανατώνονταν τότε από τα αφεντικά τους ακόμα και για ασήμαντα «παραπτώματα». Ο λόγος γι' αυτή την αλλαγή στη νομοθεσία οφειλόταν στο σταδιακό περιορισμό των δούλων σε οικιακές και άλλες εργασίες (οικοδομές, μεταλλεία κλπ.) και η αξιοποίηση στις αγροτικές εργασίες σε όλο και μεγαλύτερο βαθμό των δουλοπάροικων (coloni), των «δούλων της γης», όπως αναφέρονται σε ένα νόμο του 393, των οποίων ο αριθμός μεγάλωνε σταδιακά με την επεκτεινόμενη οικονομική και κοινωνική εξαθλίωση των κατώτερων κοινωνικών στρωμάτων. Και ακριβώς τη συμπεριφορά των δουλοπάροικων ρύθμιζαν αυτοί οι νόμοι του Ιουστινιανού - με ιδιαίτερα αυστηρό τρόπο, κατά γενική ομολογία...

Από δικαστικές αποφάσεις (Πείρα) φαίνεται ότι ο θεσμός της δουλείας είχε μια αναλαμπή κατά τον 9^o και 10^o αιώνα και άρχισε να υποχωρεί σταδιακά από τον 11^o στα πλαίσια της γενικότερης οικονομικής και πολιτικής παρακμής στο βυζαντινό χώρο. Πάντως στην Κων/πολη λειτουργούσε ακόμα αγορά δούλων (Helga Koepstein: «Μερικές παρατηρήσεις για τη νομική κατάσταση των δούλων ...» στο «Η καθημερινή ζωή στο Βυζάντιο, Πρακτικά του Α' Διεθνούς Συμποσίου, Αθήνα 1989»). Μέχρι την οριστική πτώση της αυτοκρατορίας, ο θεσμός της δουλείας δεν έπαψε να υφίσταται, ενώ διατηρήθηκε και επί Τουρκοκρατίας για κάποιο χρόνο σε διάφορες επισκοπές, οι οποίες διέθεταν μεγάλες αγροτικές εκτάσεις.

Ήδη στο Βυζάντιο παρουσιάζεται ο χαρακτηρισμός «αγιόδουλοι» ('Αγιοι Δούλοι) για πρόσωπα και τοπωνυμίες^. πρόκειται για δούλους και δουλοπάροικους που καλλιεργούσαν τα τιμάρια της Εκκλησίας, π.χ. στην Κέρκυρα, όπου διασώζεται ακόμα αυτό το όνομα ως τοπωνύμιο. Σε βυζαντινό αυτοκρατορικό χρυσόβουλο του 1321 για την περιουσία της μητρόπολης Ιωαννίνων αναφέρεται ότι «...Κατέχει δε ωσαύτως η αυτή αγιωτάτη εκκλησία και Ιουδαίους τρεις, τα τε παιδία του Λαμέρη, του Δαβίδη και του Σαμαρία. » Το 1821 ο ιστοριοδίφης Λαμπρίδης αναφέρει ότι τα παιδιά του Δαβίδη ήταν υποχρεωμένα ακόμα το 19^o αιώνα να πηγαίνουν κάθε Παρασκευή στη μητρόπολη για να προσφέρουν υπηρεσίες στο δεσπότη. Δηλαδή για τουλάχιστον 600 χρόνια τα μέλη μιας οικογένειας ήταν υποτακτικοί του εκάστοτε μητροπολίτη, μάλλον αγνοώντας και οι ίδιοι για ποιο λόγο προσέφεραν «παραδοσιακά» αυτές τις υπηρεσίες.

Στη Δύση οι εξελίξεις ήταν ανάλογες:

• Στη σύνοδο της Ελβίρα (Ισπανία) που πραγματοποιήθηκε περί το έτος 306 εγκρίθηκε ο κανόνας 5, σύμφωνα με τον οποίο, ο εκκλησιαστικός μηχανισμός επιβάλει «πνευματική ποινή» στην κυρία που θανάτωσε την υπηρέτριά της με ξυλοδαρμό, μόνον όμως εφόσον η υπηρέτρια πεθάνει εντός τριών ημερών. Προφανώς, αν πεθάνει μετά τις 3 ημέρες ή «απλώς» μείνει ανάπηρη η υπηρέτρια, δεν προβλέπεται ούτε καν «πνευματική» ποινή! Αυτός ο κανόνας ενσωματώθηκε περί το 12^o αιώνα στο καθολικό εκκλησιαστικό δίκαιο (Corpus iuris canonici) και ισχύει (θεωρητικά) μέχρι σήμερα!
• Το έτος 650 υιοθέτησε ο πάπας Μαρτίνος Ι τον τρίτο κανόνα της συνόδου του 362 της Γάγγρας που προαναφέρθηκε.
• Το 1055 καθόρισε η σύνοδος του Τολέδο ότι τα παιδιά των (άγαμων) κληρικών γινόντουσαν υποχρεωτικά δούλοι σε μοναστήρια και επισκοπές.
• Το έτος 1089 επεκτάθηκε το μέτρο αυτό και στις γυναίκες, με τις οποίες αποκτούσαν οι κληρικοί παιδιά. Για τους ίδιους τους πατέρες-κληρικούς δεν προβλεπόταν καμιά ποινή!
• Μια ακόμα από τις πολλές αποφάσεις υπέρ της δουλείας εξεδόθη στην τρίτη σύνοδο του Λατερανού το 1179, με την οποία καταδικάζονταν να γίνουν δούλοι, όσοι «συνεργάζονταν» με τους Σαρακηνούς.

Μέχρι περίπου το 10^o αιώνα εξελίχθηκε σταδιακά ο θεσμός του κλασικού δούλου σε αυτόν του δουλοπάροικου, ο οποίος μεταβιβαζόταν μαζί με τα κτήματα και τα κτίσματα. Κάποιοι ιστορικοί εκτιμούν ότι κατά το Μεσαίωνα είχαν βελτιωθεί οι συνθήκες ζωής των δούλων σε σχέση με εκείνες της ρωμαϊκής εποχής, αν και η πραγματικότητα δείχνει ότι έγινε μια εξίσωση προς τα κάτω: Μεγάλα τμήματα του λαού εντάχθηκαν για οικονομικούς και άλλους λόγους στην κατηγορία των δουλοπάροικων. Στο 10^o και 11^o αιώνα ενεργούσε, κατά τον «εκχριστιανισμό» διαφόρων σλάβικων φύλων στη Δύση από τους Σάξονες αυτοκράτορες (Όθωνες), από κοινού η «ιερή συμμαχία» στρατού, εκκλησιαστικού μηχανισμού και δουλεμπόρων (K-H.Deschner: «Η εγκληματική ιστορία του χριστιανισμού», Κάκτος), κάτι που υπήρξε αποτελεσματικό και μερικούς αιώνες αργότερα, κατά την κατάκτηση της Αμερικής και τoν «εκχριστιανισμό» των εκεί ιθαγενών. Αντίθετα, ανάλογες προσπάθειες «εκχριστιανισμού» και υποδούλωσης στην Κίνα και την Ιαπωνία είχαν περιορισμένα αποτελέσματα και οδήγησαν σε σφαγές των επιδρομέων, προσηλυτιστών, στρατιωτικών και εμπόρων (θα δημοσιευτεί ειδικό κείμενο γι' αυτό το θέμα). Στον ισλαμικό κόσμο γινόταν επίσης αποδεκτός ο θεσμός των δούλων, ο προφήτης ζητάει όμως να έχουν οι πιστοί απέναντι στους δούλους καλή συμπεριφορά. Ταυτόχρονα, οι σημαντικότεροι δουλέμποροι στο χώρο της βόρειας Αφρικής, οι οποίοι τροφοδοτούσαν με δούλους τις βυζαντινές και τις δυτικές αγορές, ήταν μουσουλμάνοι. Κύρια απασχόληση των δούλων στον αραβικό κόσμο ήταν οι οικιακές και άλλες βοηθητικές εργασίες. 

Στις προκολομβιανές κοινωνίες των Αζτέκων, των Ίνκας και των Μάγιας οι δούλοι ήταν κυρίως αιχμάλωτοι πολέμων, οι οποίοι απασχολούνταν σε παραγωγικές εργασίες και στις πολεμικές επιχειρήσεις. Συχνά επιλέγονταν ανάμεσά τους τα θύματα προς θυσία στους θεούς! (συνεχίζεται).

(Στέλιος Φραγκόπουλος, Stelios Frangopoulos)

Από την Ιστορία της Τεχνολογίας

(Βλέπε πρώτο μέρος)

Εκθετήριο σύγχρονης τέχνης...

... ...

Μαικήνες της σύγχρονης εποχής, επιδιώκουν να γίνουν δύο Ευρωπαίοι, βαθύπλουτοι επιχειρηματίες. Ο Γάλλος δισεκατομμυριούχος Φρανσουά Πινό, γέμισε το Παλάτσο Γκράσι της Βενετίας με τα μεγαλύτερα ονόματα της σύγχρονης τέχνης, ενώ ο μεγιστάνας της βιομηχανίας αρωμάτων Κάρλο Μπιλότι, που έχει έδρα τη Φλόριντα των ΗΠΑ, δώρισε 19 Τζόρτζιο ντε Κίρικο στην πόλη της Ρώμης και δάνεισε μια σειρά άλλων έργων προκειμένου να δημιουργηθεί ένα δημόσιο μουσείο με το όνομά του (πλήρες κείμενο>>>)

(The Economist, Καθημερινή 13/10/2006)

(click)

Η δουλεία Ι - Αρχαιότητα

... ...

Η δουλεία ήταν σ' όλες τις κοινωνίες της Αρχαιότητας αναγνωρισμένο και αποδεκτό καθεστώς. Οι δούλοι δεν είχαν κανένα δικαίωμα, όπως να διαθέτουν περιουσία, να δημιουργήσουν οικογένεια, να συνάπτουν δικαιοπραξίες κτλ., θεωρούνταν περίπου «ομιλούντα εργαλεία» και είχαν κατά κανόνα μικρότερη αξία από κατοικίδια ζώα. Στην κατάσταση του δούλου περιέπιπτε κάποιος ως σκλάβος κατόπιν αιχμαλωσίας σε πόλεμο, αρπαγής σε επιδρομές ή πειρατείες, πώλησης από τους γονείς ή άλλους συγγενείς, καταδίκης λόγω σοβαρών εγκλημάτων, αδυναμίας αποπληρωμής χρεών, αλλά και ως απόγονος δούλων γονέων.

Στη Μεσοποταμία, τις Ινδίες και την Κίνα χρησιμοποιούνταν δούλοι σε οικιακές και σε παραγωγικές εργασίες, στους αγρούς και τις οικοδομές, αλλά και στο στρατό. Στην Ασσυρία και τη Βαβυλωνία η δουλεία ήταν πολύ σκληρή και οι δούλοι προέρχονταν γενικά από τους αιχμαλώτους πολέμου. Αντίθετα, ο Κύρος Β' της Περσίας (580-529 π.Χ.) προώθησε την επανεγκατάσταση σκλάβων στον τόπο τους, επέτρεψε τη λατρεία των πατρώων θεών και την ανοικοδόμηση των πόλεών τους. Έτσι επέστρεψαν οι Ιουδαίοι στα εδάφη τους από την αιχμαλωσία της Βαβυλώνας. Οι Φοίνικες, όπως πληροφορούμαστε από την ιστορία της απαγωγής του Εύμαιου στην Οδύσσεια, ήταν διάσημοι πειρατές που αιχμαλώτιζαν ανθρώπους και τους πουλούσαν σε σκλαβοπάζαρα της εποχής.

Στην αρχαία Αίγυπτο χρησιμοποιήθηκαν πολλές χιλιάδες σκλάβοι από πολεμικές αιχμαλωσίες στα λατομεία, στα μεταλλεία, στα βασιλικά κτήματα και για την κατασκευή των εντυπωσιακών ανακτόρων και των πυραμίδων των Φαραώ. Οι Ισραηλίτες είχαν επίσης δούλους, ήταν όμως υποχρεωμένοι να ελευθερώσουν μετά από ορισμένο χρόνο τους ομόθρησκους εξ αυτών (7-15 χρόνια). Στην Παλαιά Διαθήκη, «Έξοδος» (Κεφ. 21), αναφέρεται σαφώς ότι ο δούλος μπορεί να δαρθεί ανηλεώς αρκεί να μην πεθάνει και στερηθεί των υπηρεσιών του ο αφέντης του, καθώς επίσης ότι ο αφέντης μπορεί να πουλήσει την κόρη του ως δούλη. Στη «Γένεση» (16) και το «Λεβιτικό» (Κεφ. 19) συζητιέται ανενδοίαστα η σεξουαλική αξιοποίηση των δούλων, καθώς επίσης (Κεφ. 25) η αγορά δούλων από γειτονικά κράτη. Υπήρχε επίσης η κατηγορία των μισθωτών υπηρετών που είχαν ανώτερη κοινωνική θέση από τους δούλους. Σ' αυτούς περιλαμβανόταν η ειδική τάξη των ξένων υπηρετών που μερικές φορές γίνονταν δεκτοί, αν και όχι με πλήρη δικαιώματα, στις εβραϊκές φυλές.

Ελληνορωμαϊκός κόσμος

Ο Ηρόδοτος (6,137) αναφέρει πως η δουλεία ήταν παλαιότερα άγνωστη στις ελληνικές πόλεις, αλλά διαδόθηκε σταδιακά στην Ελλάδα και υπήρξε μάλιστα περίοδος που οι Έλληνες μεταχειρίζονταν με βαρβαρότητα τους δούλους τους. Στα ομηρικά έπη εμφανίζονται δούλοι, αιχμάλωτοι πολέμου ή αγορασμένοι από πειρατές, μαζί με τα παιδιά τους, ως πιστοί σύμμαχοι του κυρίου τους, που τους μεταχειρίζεται με γενναιοφροσύνη μέσα στην πατριαρχική του οικογένεια. Και δεν φαίνεται να ήταν πολλοί, αν και στην τέταρτη ραψωδία της Ιλιάδας γίνεται ήδη λόγος για μικρούς τεχνίτες ανάμεσα στην οικογένεια και για μερικές υφάντριες που τις διευθύνει μια επιστάτρια.

Κατά τον 7^o και 6^o αιώνα, ο αριθμός των δούλων μεγάλωνε σταδιακά, πρώτα στις μικρασιατικές ελληνικές πόλεις, όπως επίσης στη Χίο και στη Μίλητο (όπου ο Ιππώναξ μιλά για Φρύγες δούλους) και ύστερα στην ηπειρωτική Ελλάδα, ιδίως στην Κόρινθο και στην Αθήνα. Κατά τον 7^o αιώνα μεγαλύτερο σκλαβοπάζαρο του ελληνόφωνου χώρου ήταν η Χίος, αργότερα αναφέρεται ότι στη Δήλο πουλούσαν περί τους 1.000 δούλους ημερησίως.

Κάπου περιγράφεται επίσης ότι ο Κλεισθένης ο Αθηναίος απένειμε την ιδιότητα του πολίτη σε μερικούς πρώην δούλους. Σίγουρα, ο θεσμός της δουλείας είχε κατά καιρούς στην Ελλάδα διαφορετική αντιμετώπιση. Τελικά απαγορεύτηκε η υποδούλωση για χρέη και πρώτο δείγμα σ’ αυτή την κατεύθυνση έδωσε στην Αθήνα η νομοθεσία του Σόλωνα. Διάφοροι Έλληνες διανοητές ασχολήθηκαν με το θέμα της δουλείας αλλά δεν διαφωνούσαν με την ύπαρξη του θεσμού. Ο Πλάτων, ο Αριστοτέλης και ο Ξενοφών συμβούλευαν τους κυρίους να συμπεριφέρονται καλά στους δούλους, προς όφελος των δουλοκτητών!

Ο Πλάτων αναφέρει πώς θα εκφυλιστεί η κοινωνία, αν κυριαρχήσει η δημοκρατία: «Οι δούλες και οι δούλοι θα απολαμβάνουν την ελευθερία των αφεντικών ... τα ζώα, συνηθισμένα να κυκλοφορούν ελεύθερα στους δρόμους, θα πέφτουν επάνω σε όσους συναντούν» (Πολιτικός). Στο ίδιο πνεύμα γράφει ο Αριστοτέλης: «... οι μεν είναι από φυσικού τους ελεύθεροι, οι δε από φυσικού τους δούλοι. Κι όσο γι' αυτούς, ωφέλιμο και δίκαιο είναι να μένουν στην κατάσταση του δούλου». Αλλού γίνεται πρόταση να επιβραβεύουν οι δουλοκτήτες με απελευθέρωση, μετά από κάποιο εύλογο χρόνο, τους υπάκουους και εργατικούς δούλους, προφανώς για ενίσχυση του ηθικού των υπολοίπων. Περί το 475 π.Χ. ανέλαβαν δούλοι στην Αθήνα αστυνομικά καθήκοντα, συγκροτώντας μια ομάδα από περίπου 300 τοξότες.

Το 550 π.Χ. κατασκευάστηκε στη Σάμο το «Ευπαλίνειο Υδραγωγείο», ένα όρυγμα άνω των χιλίων μέτρων που διαπερνά το βουνό Κάστρο στο σημερινό Πυθαγόρειο. Για την κατασκευή του ορύγματος που κράτησε περί τα 10 έτη, εργάσθηκαν Λέσβιοι σκλάβοι που είχαν συλληφθεί ως αιχμάλωτοι πολέμου. Εξετάζοντας σήμερα ο επισκέπτης αυτό το σημαντικό τεχνικό έργο της αρχαιότητας, μπορεί να συμπεράνει ότι μάλλον ελάχιστοι από τους σκλάβους που εργάστηκαν για την κατασκευή του υδραγωγείου θα επέζησαν.

Οι δούλοι στις ελληνικές πόλεις χωρίζονταν σε διάφορες κατηγορίες ανάλογα με το επάγγελμά τους και τη σχέση τους με τον εργοδότη (π.χ συγκατοίκηση ή όχι με τον κύριό τους) και ανάλογα με την εργασία που εκτελούσαν. Υπήρχαν π.χ.

• οι οικιακοί δούλοι (υπηρέτες), οι οποίοι δούλευαν σε χωράφια και εργαστήρια,
• οι χωρίς οικούντες, δηλαδή που δεν συγκατοικούσαν με τον κύριό τους, αλλά εργάζονταν σε κάποιο κατάστημά του και του κατέβαλαν κάποιο ποσό,
• τα ανδράποδα μισθοφορούντα που ήταν κωπηλάτες σε στόλο ή εργάτες σε μεταλλεία και συχνά ανήκαν σε κάποιο αφεντικό που τους είχε νοικιάσει σε τρίτο πρόσωπο και
• οι δημόσιοι δούλοι, κάτι σαν δημοτικοί υπάλληλοι, οι οποίοι εργάζονταν ως αστυνομικοί, κλητήρες, γραμματείς, οδοκαθαριστές κλπ.

Στο Λαύριο οι δούλοι ανέρχονταν σε 15.000 τον 5^o αιώνα. και σε 10.000 τον 4^o αιώνα. Οι απελευθερώσεις δούλων στα μεταλλεία ήταν λίγες και κυρίως για να χρησιμοποιηθούν οι απελευθερωμένοι ως επιστάτες των εξορύξεων, λόγω της υψηλής εξειδίκευσης που είχαν αποκτήσει. Η εργασία στα μεταλλεία γινόταν σίγουρα κάτω από πολύ σκληρές ως απάνθρωπες συνθήκες και γι’ αυτό υπήρξαν πολλές εξεγέρσεις των εργατών-δούλων. Η εξέγερση το 413 π.Χ. κατά την διάρκεια του πελοποννησιακού πολέμου είχε ως αποτέλεσμα την παύση της λειτουργίας των μεταλλείων, με σημαντικές οικονομικές και στρατιωτικές επιπτώσεις.

Στη Σπάρτη δούλοι ήταν οι Είλωτες, απόγονοι παλαιών κατοίκων της χώρας, η οποία κατακτήθηκε από τους νέους κυρίους. Επρόκειτο δηλαδή για σχέση υπόδουλων προς κατακτητές. Λόγω του σημαντικά μεγαλύτερου αριθμού των Ειλώτων από αυτόν των πολιτών και εξ αιτίας του φόβου εξεγέρσεων, η σπαρτιατική εξουσία τούς αντιμετώπιζε βίαια. Αναφέρεται δε ότι ήταν έθιμο να σφραγίζεται το πέρασμα του έφηβου πολίτη στην ανδρική ηλικία με το φόνο ενός ή περισσότερων Ειλώτων. Ανάλογες περιπτώσεις με τους Είλωτες ήταν οι Πενέστες στη Θεσσαλία, οι Μινωίτες στην Κρήτη και αλλού.

Στη Ρώμη η δουλοκτησία πήρε σταδιακά διαφορετική μορφή από εκείνη στην Ελλάδα. Κάθε ρωμαϊκή οικογένεια είχε τουλάχιστον ένα δούλο στις υπηρεσίες της, πλούσιες οικογένειες είχαν συνήθως μερικές εκατοντάδες. Οι ενασχολήσεις των Ρωμαίων της ηγετικής τάξης με τις πολιτικές και στρατιωτικές υποθέσεις, οδήγησε στην ανάγκη απασχόλησης τεράστιου αριθμού δούλων, οι οποίοι τοποθετούνταν για εργασία και άλλες υπηρεσίες και εντάσσονταν σε ιεραρχικές δομές. Υπήρχαν επιστάτες, επόπτες, βοηθοί, υπεύθυνοι τομέων ή περιοχών, απλοί εργάτες κλπ., όλοι δούλοι, άντρες, γυναίκες και παιδιά.

Οι δούλοι της Ρώμης και των υπολοίπων πόλεων προέρχονταν κατά δεκάδες χιλιάδες από όλες τις επαρχίες της αυτοκρατορίας, Βρετανία, Ελλάδα, Αίγυπτο, Λιβύη, Συρία, Ιβηρική, Γαλατία, αλλά και από άλλες χώρες της Αφρικής και της Ασίας, από τις οποίες τους μετέφεραν δουλέμποροι και τους προσέφεραν προς πώληση. Στα σκλαβοπάζαρα της Ρώμης υπήρχε μεγάλη προσφορά ανθρώπων κάθε φυλής και για όλες τις δουλειές, από βαριές χειρονακτικές, μέχρι καλλιτεχνικές, για μουσικές εκτελέσεις και πνευματικές, για μετάφραση φιλοσοφικών κειμένων. Μορφωμένοι δούλοι εκπροσωπούσαν τους συχνά αναλφάβητους κυρίους τους σε διαπραγματεύσεις για εμπορικές δοσοληψίες κλπ.

Πολύ σύνηθες ήταν επίσης να συνάπτουν ερωτικές σχέσεις κύριοι και κυρίες με δούλους και δούλες. Στη ρωμαϊκή και στη μεταγενέστερη ιστορία αναφέρονται συχνά απόγονοι, των οποίων ένας γονέας ήταν δούλος. Μερικοί από αυτούς αναγνωρίζονταν ως νόμιμα παιδιά, συνήθως όμως παραδίδονταν προς πώληση σε δουλεμπόρους. Οι κυρίες της ρωμαϊκής κοινωνίας είχαν κατά κύριο λόγο δούλες για την προσωπική περιποίησή τους, την καθαριότητα, το μαγείρεμα κλπ.

Για τους δούλους της Ρώμης προβλέπονταν ειδικά ενδύματα, τα οποία τους διαφοροποιούσαν από τους υπόλοιπους πολίτες και δυσκόλευαν τη διαφυγή τους. Οι περισσότεροι από αυτούς παρέμεναν διαρκώς αλυσοδεμένοι, είτε εργάζονταν στους αγρούς, είτε διανυκτέρευαν σε υπόγεια και παράγκες. Η συμπεριφορά της εξουσίας και των κυρίων προς τους δούλους ήταν συνηθέστατα εξευτελιστική. Ο Ρωμαίος κύριος είχε δικαίωμα ζωής και θανάτου για κάθε δούλο που βρισκόταν στις υπηρεσίες του. Για επουσιώδη παραπτώματα επιβάλλονταν ποινές ραβδισμού, μαστιγώματος, πρόκλησης εγκαυμάτων με πυρακτωμένα εργαλεία κ.ά.

Για «βαρύτερα» παραπτώματα, όπως τα αντιλαμβάνονταν οι κύριοί τους, οι δούλοι εκτελούνταν με πνιγμό, έκθεσή τους σε άγρια θηρία στον ιππόδρομο και με σταύρωση. Κατά μήκος της οδού μεταξύ Καπούας και Ρώμης σταύρωναν επαγγελματίες δήμιοι εκατοντάδες «απείθαρχους» δούλους. Στις ρωμαϊκές λεγεώνες υπηρετούσαν μόνο πολίτες^. όταν όμως κάποια εποχή, επί Τραϊανού, ανακαλύφθηκε ότι είχαν ενταχθεί και δούλοι στο σώμα, ο αυτοκράτορας έδωσε διαταγή, όχι να απολυθούν και να επανέλθουν σε αγροτικές και άλλες εργασίες, αλλά να θανατωθούν. (συνεχίζεται)

Από την Ιστορία της Τεχνολογίας