Η ελληνικότητα είναι αίσθημα ή συνείδηση;
Ξεκινάει με τα βιώματα της παιδικής ηλικίας, τις μυρωδιές της άνοιξης, τη συγκίνηση του πρώτου Επιταφίου, τους πανηγυρικούς των σχολείων και την έπαρση της σημαίας. Πώς ορίζεται, άλλωστε, η εθνική ταυτότητα; Σίγουρα όχι με βάση το DNA. Μερικοί, όταν μεγαλώνουμε, περνάμε τα βιώματα αυτά από το κρησάρι της λογικής και της γνώσης. Και η ελληνικότητα αποκτά τότε μια διάσταση περισσότερο οικουμενική. Αλλοι προσπαθούν απλώς να κρύψουν τη δική τους ανασφάλεια κάτω από το μανδύα μιας ψευδεπίγραφης και εσωστρεφούς ελληνικότητας.
Τι πιο μικρό ελληνικό αγάπησα.
Τους κόκκους της ξανθής άμμου στις παραλίες του Αιγαίου, το κυκλάμινο που ξεπροβάλλει ανάμεσα στις πέτρες και τα σχίνα της Υδρας.
Η υπέροχη εκδοχή του Ελληνα.
Ο Οδυσσέας που πέρασε ένα μεγάλο μέρος της ζωής του ταξιδεύοντας, με στόχο πάντοτε την επιστροφή στην πατρίδα, ξέροντας όμως πολύ καλά οι Ιθάκες τι σημαίνουν.
Αυτό που με χαλάει.
Η μισαλλοδοξία των φοβικών, οι κραυγές εκείνων που δεν έχουν τι να πουν και η χυδαία επίδειξη των νεοπλούτων. Και όλα αυτά συνθέτουν δυστυχώς ένα μεγάλο κομμάτι της σύγχρονης ελληνικής πραγματικότητας. Πώς να ξεφύγεις;
Προσόν ή μειονέκτημα να είσαι Ελληνας σήμερα;
Εξαρτάται από σένα και όχι από τους άλλους - και από το τι κουβαλάς μέσα σου. Ο σεβασμός και η εκτίμηση των άλλων δεν κληρονομείται. Κερδίζεται μέρα με τη μέρα.
Παράγει πολιτισμό ο Ελληνας της νέας εποχής ή μένει προσκολλημένος σε μια ρητορική ελληνικότητα;
Ας μην έχουμε ψευδαισθήσεις. Η σύγχρονη Ελλάδα δεν είναι μεγάλη δύναμη στον πολιτισμό. Οπως και με τα υλικά αγαθά, εισάγει πολύ περισσότερα από όσα εξάγει. Μερικοί προσπαθούν να βιώσουν λάθρα ως μικρανεψιοί του Περικλή και του Μέγα Αλέξανδρου. Δεν πείθουν κανένα, εκτός από τους ίδιους - και μόνον όταν δεν βρίσκεται καθρέφτης τριγύρω. Ατομικές παραγωγές πολιτισμού υπάρχουν βεβαίως πολλές και αξιοσημείωτες, εντός και εκτός συνόρων. Αλλωστε, μοναχικές είναι συνήθως οι πορείες των Ελλήνων. Στις συλλογικές προσπάθειες δυσκολευόμαστε. Οσο για το ρόλο του κράτους, ας μη μιλάμε καλύτερα...
Με ποια ταυτότητα οι Ελληνες περιέρχονται στο σύγχρονο κόσμο;
Με το διεισδυτικό μάτι και την τόλμη του Οδυσσέα εκείνοι, με την κουτοπονηριά του Καραγκιόζη οι άλλοι.
Το ελληνικό μου «γιατί» και ένα «πρέπει» που πέταξα.
Δεν μας δίδαξαν αρκετά «γιατί» στο σχολείο. Τα αναζήτησα στη συνέχεια, βοηθούσε συχνά και η απόσταση. Ολα γίνονται πιο σχετικά όταν βρίσκεσαι μακριά από την πατρίδα. Οσο για τα «πρέπει», ελπίζω να έχω ρίξει πολλά στον σκουπιδοτενεκέ πριν αποχωρήσω. Αλλά, το ξέρουμε όλοι, η προσωπική ελευθερία είναι βαριά όταν συνδυάζεται με ευθύνη. Δύσκολα πράγματα.
Ο Ελληνας ποιητής μου.
Ο Καβάφης σίγουρα. Αισθαντικός, μοναχικός, κοσμοπολίτης και ξένος.
Η αδιαπραγμάτευτη ελληνική αλήθεια μου.
Νιώθω άβολα με τις αδιαπραγμάτευτες, άρα και απόλυτες, αλήθειες. Βλέπω, ακούω, διαβάζω, μαθαίνω, και αλλάζω άποψη όταν χρειάζεται.
Η οδός των Ελλήνων στον παγκόσμιο χάρτη - ορίστε την.
Ο παγκόσμιος χάρτης αλλάζει συνέχεια μορφή. Απαιτεί λοιπόν μεγάλη ικανότητα προσαρμογής, γνώση και κριτική σκέψη. Με τέτοια υλικά έπρεπε να φτιάχνονται οι δρόμοι των Ελλήνων, όχι με τσιμέντο.
* Ο Λουκάς Τσούκαλης είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και πρόεδρος του Ελληνικού Ιδρύματος Ευρωπαϊκής και Εξωτερικής Πολιτικής (ΕΛΙΑΜΕΠ).
