Συνέντευξη του Γιώργου Βαμβαλή στον Γιάννη Τριανταφύλλου
(Ελευθεροτυπία, 10/9/2009)
Πώς ξεκίνησε η ιστορία τού Φρόιντ;
«Ο Φρόιντ ήταν νευροπαθολόγος. Ομως, ασκώντας το επάγγελμα, κατάλαβε ότι οι προσερχόμενοι στο ιατρείο του ζητούσαν κάτι παραπάνω. Ο κλασικός νευροπαθολόγος τσεκάρει με το σφυράκι τα αντανακλαστικά σου. Ενώ όσοι πήγαιναν στον Φρόιντ, μάλλον του άνοιγαν την ψυχή τους, οπότε και εκείνος άρχισε να ερευνά για τη νεύρωση στην ψυχή τους παρά για τη "νευρικότητά τους", τη σωματική εκδήλωση της νεύρωσης».
Ηταν πρωτοπόρος;
«Μα γι' αυτό εγκατέλειψε τον Μπρόιερ, με τον οποίο είχαν ξεκινήσει μαζί. Ο Μπρόιερ ήταν γιατρός μεγάλης φήμης, αριστοκράτης, είδε ότι το να συνεχίσει σε αυτόν τον -αμφισβητούμενο τότε- τομέα δεν τον συνέφερε. Ο Φρόιντ άρχισε με τα όνειρα, με την παιδική σεξουαλικότητα, ενώ το 1895 κάνει ανάλυση του εαυτού του και γράφει την "Ερμηνεία των ονείρων", η οποία εκδίδεται το 1899. Παράλληλα, διαμορφώνει το έργο "3 μελέτες της σεξουαλικότητας", το οποίο όμως δημοσιεύει το 1905, αφού ακόμη τα πράγματα μοιάζουν να εμποδίζονται από τον κοινωνικό περίγυρο».
Το να μιλήσεις στις αρχές του 20ού αιώνα για παρόμοια ζητήματα, μάλλον ήθελε κάποια τόλμη...
«Μεγάλη. Ο Φρόιντ προχώρησε πέρα από όλους όσους προηγήθηκαν. Και το κυριότερο, με την "Ερμηνεία των ονείρων", ανακάλυψε το ασυνείδητο. Βέβαια, είχαν μιλήσει γι' αυτό ο Νίτσε, ο Σοπενχάουερ κ.ά., αλλά κανένας δεν του έδωσε τόση σημασία. Σύμφωνα με ένα γράφημα που έκανε ο Φρόιντ, η ψυχική οργάνωση είναι σαν αυγό. Βάζει, λοιπόν, μια γραμμή στο 1/4 του αβγού και λέει "αυτό είναι η συνείδηση". Και, το υπόλοιπο, από κάτω, είναι το ασυνείδητο. Δηλαδή η ψυχική ζωή του ανθρώπου λαμβάνει χώρα στο ασυνείδητο. Ακόμη και για τις πράξεις του, που ο άνθρωπος νομίζει ότι είναι συνειδητές, υπάρχει ένας υποβολέας, ο οποίος τις κατευθύνει. Το ασυνείδητο έχει την έννοια ότι είναι μια μεγάλη αποθήκη, όπου ο συνειδητός άνθρωπος, αυτός της πραγματικότητας, απωθεί όλα τα δυσάρεστα πράγματα. Ο,τι δεν σου αρέσει, το στέλνεις εκεί: ένα τραύμα, μια προσβολή, ό,τι θέλεις να ξεχάσεις. Οσα όμως "στριμώχνονται" στο ασυνείδητο προσπαθούν μετά να βγουν στην επιφάνεια, "κάνουν φασαρία". Εκεί, κάποια τα αφήνεις να περάσουν και στο συνειδητό, αυτά που αντέχεις να αντιμετωπίσεις. Αλλα, τα ξαναστέλνεις πίσω».
Τα όνειρα πώς συνδέονται με το όλο θέμα;
«Ο Φρόιντ έλεγε: "το όνειρο είναι η βασιλική οδός προς το ασυνείδητο". Αν κατορθώσεις και το ερμηνεύσεις, έχεις κατεβεί στο ασυνείδητο. Αλλά θέλει κατάλληλη ερμηνεία, αφού τα όνειρα συνήθως έρχονται παράλογα, κωδικοποιημένα. Αυτά τα γράφει στην "Ερμηνεία των Ονείρων", γι' αυτό και το βιβλίο του είναι μέχρι σήμερα αξεπέραστο».
Εσείς, σκεπτόμενος πώς, εκδώσατε σχεδόν 30 βιβλία του Φρόιντ στα ελληνικά;
«Αρχισα κι εγώ ως αναγνώστης. Το πρώτο βιβλίο που διάβασα στα γερμανικά ήταν "Ο πολιτισμός πηγή δυστυχίας". Το οποίο απευθύνεται στον κάθε άνθρωπο. Εκεί ο Φρόιντ δεν είναι πια ψυχαναλυτής-γιατρός, είναι δάσκαλος, φιλόσοφος. Το έγραψε σε ωριμότατη ηλικία και μιλά σαν ένας γέρος σοφός. Ε, όταν πιάνει αυτό το βιβλίο ένας νέος 23 ετών, ανοίγουν τα μάτια του. Αυτό έγινε και με εμένα».
Υπήρχαν τότε βιβλία του Φρόιντ στην Ελλάδα;
«Λίγα και -ας μου επιτραπεί- κακομεταφρασμένα. Επίσης δεν ήταν μεταφρασμένα από τα γερμανικά, αλλά από τα γαλλικά. Εγώ αρχίζω να εκδίδω Φρόιντ το 1974, με το "Ο πολιτισμός, πηγή δυστυχίας". Βέβαια είχα ήδη διαβάσει όλα του τα βιβλία».
Σήμερα υπάρχουν βιβλία του που είναι πιο δημοφιλή;
«Ναι: "Ο πολιτισμός πηγή δυστυχίας", "Η ψυχολογία των μαζών και η ανάλυση του εγώ", "Η ψυχοπαθολογία της καθημερινής ζωής", τα οποία είναι πιο "εύκολα", απευθύνονται σε ένα ευρύτερο κοινό. Δεν είναι τόσο "φορτωμένα" με θεωρία ή ψυχανάλυση. Και -φυσικά- "Η ερμηνεία των ονείρων"».
Τα τελευταία 30 χρόνια θα είχε νόημα μέσα στη γενικότερη σύγχυση που βιώνει ο άνθρωπος να διαβάσει Φρόιντ;
«Οσο πιο πολύ θωρακίζεσαι, τόσο καλύτερα είναι. Και όποιος διαβάζει Φρόιντ θωρακίζεται πολύ καλά».
Εσείς γιατί γράψατε το «Ξαναδιαβάζοντας τον Φρόιντ»;
«Επειδή συμμερίζομαι τον άνθρωπο του 21ου αιώνα που δεν "φταίει" σε τίποτε να διαβάσει 20 τόμους Φρόιντ, 20 τόμους Μαρξ, 20 τόμους Χέγκελ. Αλλά, δίνοντας σε αυτούς τους ανθρώπους, ως δέλεαρ, ένα καλό εγχειρίδιο, τους εισάγεις στο οικοδόμημα σκέψης του εκάστοτε συγγραφέα και, ίσως έτσι, παροτρυνθούν να προχωρήσουν και στα επιμέρους. Ενας αναγνώστης που δεν έχει διαβάσει καθόλου Φρόιντ μπορεί, μέσω του βιβλίου μου, να εισαχθεί στα της ζωής και του έργου του. Ενώ για όσους λένε ότι είναι ξεπερασμένος, έχω πολλά παραδείγματα που αποδεικνύουν ότι ο Φρόιντ παραμένει επίκαιρος, αφού καθημερινά τον "βρίσκεις μπροστά σου"».
