Στο περιοδικό Κ της Καθημερινής δημοσιεύεται κάθε Κυριακή μια τυποποιημένη συνέντευξη, με ίδιες πάντα ερωτήσεις και υπό το γενικό τίτλο «Πατριδογνωσία». Στις ερωτήσεις, ελληνοκεντρικού ενδιαφέροντος, καλούνται να απαντήσουν επιφανείς Έλληνες διανοούμενοι από όλους τους χώρους της επιστήμης και της τέχνης. Έχουν δημοσιευτεί ήδη καμιά εκατοστή τέτοιες συνεντεύξεις, αλλά εγώ ταυτίζομαι μόνο με λίγες από αυτές -και όχι συνολικά-, τις οποίες θα παραθέσω εδώ.
Η ελληνικότητα είναι αίσθημα ή συνείδηση;
Είναι αδύνατο να διαχωριστούν απόλυτα αυτά τα δύο. Άλλοτε κυριαρχεί το ένα και άλλοτε το άλλο, ανάλογα με την περίσταση και την ιδιοσυγκρασία του καθενός.
Τι πιο μικρό ελληνικό αγάπησα.
Το ψητό καλαμπόκι σε καλοκαιρινό περίπατο σε οποιαδήποτε ελληνική παραλία.
Η υπέροχη εκδοχή του Έλληνα.
Μία υπέροχη εκδοχή είναι οι γονείς μας, με όλες τις ατέλειές τους. Η αδικημένη και στερημένη γενιά της κατοχής, που μόχθησε για να μην στερηθούν τίποτε τα παιδιά τους. Όλοι οι γονείς του κόσμου αγαπούν τα παιδιά τους, αλλά το βαθμό αυτοθυσίας αυτής της γενιάς δεν τον έχω δει στο εξωτερικό. Η υπέροχη αυτή αγάπη βέβαια έχει δημιουργήσει προβλήματα, όπως η υπέρμετρη ζήτηση για ανώτατη εκπαίδευση και μια γενιά κακομαθημένων παιδιών που τα θέλουν όλα «στο πιάτο».
Αυτό που με «χαλάει».
Η διαφθορά, η αναξιοκρατία, η άκρατη ιδιοτέλεια, η συναλλαγή, ο φθόνος, η καφενειακή φλυαρία, η επιδειξιομανία, η εθνικιστική κομπορρημοσύνη.
Προσόν ή μειονέκτημα να είσαι Έλληνας σήμερα;
Η ένδοξη ιστορία ενός λαού μπορεί να λειτουργήσει ως εφαλτήριο ή ως τροχοπέδη, ως έμπνευση για ακόμα μεγαλύτερα επιτεύγματα ή ως άλλοθι για εφησυχασμό. Έχω την εντύπωση ότι η δεύτερη εκδοχή σήμερα υπερτερεί. Το σύγχρονο Ελληνόπουλο ξεκινάει με αρκετά μειονεκτήματα σε σχέση με τα παιδιά πιο προηγμένων λαών: ένα εκπαιδευτικό σύστημα που υστερεί και μια περιρρέουσα ατμόσφαιρα χαμηλών προσδοκιών και ρηχών αξιών.
Παράγει πολιτισμό ο Έλληνας της νέας εποχής ή μένει κολλημένος σε μια ρητορική ελληνικότητα;
Βεβαίως και παράγει, αν και σπάνια πλέον βρίσκεται στη διεθνή πρωτοπορία. Αισθάνομαι πάντως υπερήφανος για την νεοελληνική ποίηση, συγγραφείς και διανοητές όπως ο Καζαντζάκης ή ο Καστοριάδης, αλλά και πιο «λαϊκά» δημιουργήματα, όπως το ελληνικό τραγούδι των δεκαετιών του 60 και του 70 ή ο «εμπορικός» ελληνικός κινηματογράφος της εποχής εκείνης.
Με ποια ταυτότητα οι Έλληνες περιέρχονται στον σύγχρονο κόσμο;
Η ταυτότητα έχει δύο όψεις, το πώς μας βλέπουν οι ξένοι και το πώς αισθανόμαστε εμείς. Σίγουρα η αρχαία παράδοση είναι μέρος της εθνικής μας ταυτότητάς μας (διασκεδάζω να εξηγώ σε ξένους την προέλευση του μικρού μου ονόματος). Αλλά σε αυτήν περιλαμβάνονται και όλα τα θετικά ή αρνητικά της σύγχρονης ελληνικής πραγματικότητας. Η συνύπαρξη των στοιχείων αυτών μας οδηγεί σε δύο ακραίες συμπεριφορές: σύμπλεγμα κατωτερότητας για ορισμένους και σύμπλεγμα ανωτερότητας για άλλους. Το ιδανικό, όπως θα έλεγε και ο Αριστοτέλης, είναι κάπου στη μέση.
Το ελληνικό μου «γιατί» κι ένα «πρέπει» που πέταξα.
Γιατί εμείς οι Έλληνες να μη μπορούμε να συνεννοούμαστε και να βρίσκουμε με ορθολογικό τρόπο λύσεις στα προβλήματα του τόπου;
Μερικά νεοελληνικά «πρέπει» που πέταξα: «μην θίγεις τα κακώς κείμενα», «μην ανακατεύεσαι, εσύ θα βγάλεις το φίδι από την τρύπα;», «έτσι το βρήκαμε, έτσι θα το αφήσουμε», «ό,τι φάμε κι ό,τι πιούμε».
Ο Έλληνας ποιητής μου.
πέρυσι ξαναδιάβασα τα άπαντα του Καβάφη και με άγγιξαν. Ταιριάζει απόλυτα στη σημερινή παρακμιακή ελληνική πραγματικότητα. Από τους σύγχρονους βρίσκω την Κική Δημουλά αληθινά συναρπαστική.
Η αδιαπραγμάτευτη ελληνική αλήθεια μου.
Ότι ο κόσμος μπορεί να αναλυθεί και να κατανοηθεί με βάση την εμπειρία και τη λογική. Είναι μια αρχή που πρωτοεμφανίστηκε στην αρχαία Ελλάδα και που έχει πια καταστεί παγκόσμια.
Η Οδός των Ελλήνων στον παγκόσμιο χάρτη - ορίστε την.
Στον φανταστικό «χωροχρονικό» παγκόσμιο χάρτη, η Οδός των Ελλήνων ξεκίνησε ως μια κεντρική, πλατιά και αστραφτερή λεωφόρος και σιγά-σιγά εξελίχθηκε σε στενό συνοικιακό δρομάκι. Δεν πρόκειται ποτέ να ξαναγίνει αυτό που ήταν, αλλά σίγουρα μπορεί το δρομάκι να διαπλατυνθεί λιγάκι, να γίνουν πεζοδρόμια, να φυτευτεί κανένα δενδράκι, κτλ. Για να γίνει αυτό απαιτούνται μεταξύ άλλων: ριζική θεσμική αναδιοργάνωση του ελληνικού κράτους με αλλαγές στο Σύνταγμα που να διασφαλίζουν ουσιαστική δημοκρατία, εμπέδωση κουλτούρας αξιολόγησης και λογοδοσίας παντού, επανενεργοποίηση των παραδοσιακών αξιών της εργατικότητας και της ακεραιότητας, αναβάθμιση της εκπαίδευσης, απαγκίστρωση από αριστερές και δεξιές ιδεοληψίες, εξωστρέφεια και αδιάκοπη αμφίδρομη επικοινωνία με άλλους λαούς, έμφαση στη δημιουργία και όχι στην αντιγραφή, και αξιοποίηση του ανθρώπινου δυναμικού της διασποράς.
