Η βιολογική Εξέλιξη στο... ράφι
της IΩΑΝΝΑΣ ΣΟΥΦΛΕΡΗ, ΒΗΜΑ, 17/5/2009
Δύο επετειακές εκδόσεις (με αφορμή τη συμπλήρωση 200 χρόνων από τη γέννηση του Δαρβίνου και 150 χρόνων από την πρώτη δημοσίευση του έργου του «Τhe origin of species») και μια παλαιότερη παρέχουν τη δυνατότητα σε όσους το επιθυμούν να εμβαθύνουν στα της εξέλιξης. Η πρώτη, με τον χαρακτηριστικό τίτλο «Εvolution Τhe First Four Βillion Υears», ετοιμαζόταν για έξι ολόκληρα χρόνια από δύο διακεκριμένους επιστήμονες. Ο βιολόγος Joseph Τravis και ο φιλόσοφος και ιστορικός της επιστήμης Μichael Ruse (και οι δύο εργάζονται στο Πανεπιστήμιο της Φλόριδας) ζήτησαν τη βοήθεια μιας πλειάδας ειδικών από όλον τον κόσμο για τη συγγραφή ενός βιβλίου το οποίο φιλοδοξεί να αποτελέσει το απόλυτο έργο για την εξέλιξη. Πράγματι το συλλογικό πόνημα συμπυκνώνει όλη τη σημερινή γνώση για το επιστημονικό πεδίο που γεννήθηκε πριν από 150 χρόνια.Το βιβλίο των 979 σελίδων είναι χωρισμένο σε δύο μέρη: το πρώτο φιλοξενεί άρθρα επιστημόνων που έχουν αφιερώσει τη ζωή τους στη μελέτη συγκεκριμένων πτυχών της εξέλιξης. Π.χ., ο Francisco Αyala, ο οποίος μαζί με άλλους έθεσε τις βάσεις για το πεδίο της μοριακής εξέλιξης, υπογράφει το ομώνυμο κεφάλαιο. Τα πεδία που καλύπτονται δεν αφορούν μόνο την εξέλιξη αυτή καθαυτή αλλά και τις επιδράσεις της στην κοινωνία μας. Ετσι, εκτός από άρθρα-κεφάλαια για την παλαιοντολογία, τη γενετική, την ανάπτυξη και την εξέλιξη του ανθρώπου, σε αυτό το πρώτο μέρος περιλαμβάνονται ακόμη άρθρα για την κοινωνιοβιολογία, την εξέλιξη σε σχέση με την κοινωνία και τη θρησκεία, αλλά και ένα άρθρο που διερευνά το αμερικανικό φαινόμενο της έντονης αντίθεσης στην εξέλιξη. Εξαιρετικά σημαντικό είναι το κεφάλαιο που αφορά την ιατρική: με τίτλο «Εvolutionary Βiology of Disease and Darwinian Μedicine» («Εξελικτική βιολογία των ασθενειών και δαρβινική ιατρική»), αποτελεί απαραίτητο ανάγνωσμα για γιατρούς και φοιτητές Ιατρικής. Τέλος, το κεφάλαιο που αφορά τη φιλοσοφία της εξελικτικής σκέψης είναι διαφωτιστικό για όλα τα υπόλοιπα.
Το δεύτερο μισό του βιβλίου (για την ακρίβεια, κάτι παραπάνω από το μισό) είναι ένα είδος εγκυκλοπαιδικού λεξικού στα λήμματα του οποίου βρίσκει κανείς οτιδήποτε του χρειάζεται για την εξέλιξη. Εκτός από τα κλασικά θέματα, όπως η προσαρμοστικότητα (adaptation) ή η ομολογία (homology), υπάρχουν θέματα που ακόμη διχάζουν τους ερευνητές όπως ο αλτρουισμός ή η ράτσα. Επίσης υπάρχουν λήμματα για τα πρόσωπα που έπαιξαν ρόλο στην εξέλιξη ακόμη και προτού αυτή διατυπωθεί από τον Δαρβίνο, όπως ο Αριστοτέλης. Είναι χαρακτηριστικό ότι στο D, αμέσως μετά τους δεινοσαύρους (dinosaurs), βρίσκουμε τον μεγάλο εξελικτικό του 20ού αιώνα Θεοδόσιο Ντομπζάνσκι (Dobzhansky Τheodosius, 1900-1975).
Η επετειακή έκδοση των Πανεπιστημιακών Εκδόσεων του Χάρβαρντ δεν είναι βιβλίο που διαβάζεται άπαξ και μετά μπαίνει στο ράφι. Ανήκει σε εκείνη την κατηγορία των απαραίτητων βιβλίων στα οποία ανατρέχει κανείς ξανά και ξανά. Η ύπαρξη δε του εγκυκλοπαιδικού λεξικού το καθιστά απαραίτητο βοήθημα για φοιτητές αλλά και για εκπαιδευτικούς που θέλουν να εμπλουτίσουν το μάθημά τους.Τη δομή των επί μέρους άρθρωνκεφαλαίων τα οποία γράφτηκαν από ειδικούς ακολουθεί και η δεύτερη επετειακή έκδοση «Τhe Cambridge Companion to the “Οrigin of Species”». Οσοι είναι εξοικειωμένοι με τα βιβλία της σειράς Cambridge Companion θα γνωρίζουν ότι πρόκειται για εξαιρετικά βοηθήματα για εκείνους που σκοπεύουν να εντρυφήσουν σε κάποιο θέμα και το συγκεκριμένο βιβλίο δεν αποτελεί εξαίρεση. Το υπογράφει και πάλι ο φιλόσοφος και ιστορικός της επιστήμης του Πανεπιστημίου της Φλόριδας Μichael Ruse μαζί με τον συνάδελφό του ιστορικό της επιστήμης από το Πανεπιστήμιο του Σικάγου Robert J. Richards.
Οπως μαρτυρά και ο τίτλος του, το βιβλίο είναι αφιερωμένο εξ ολοκλήρου στο έργο του Δαρβίνου «Τhe origin of species». Με συντροφιά το συλλογικό αυτό πόνημα ο αναγνώστης μπορεί να εντρυφήσει στο πώς γεννήθηκε η ιδέα του Δαρβίνου για την εξέλιξη, να ξεκαθαρίσει τις έννοιες που όλοι φαίνεται να μπερδεύουν (όπως φυσική επιλογή, ποικιλομορφία, προσαρμοστικότητα, απόκλιση) και να πληροφορηθεί για τις παρατηρήσεις του μεγάλου φυσιοδίφη που στήριξαν τη θεωρία του. Οπως και στην προηγούμενη έκδοση, ειδικά κεφάλαια ασχολούνται με τη φιλοσοφία, τη θρησκεία αλλά και την πολιτική. Φυσικά όλα τα παραπάνω γίνονται ακολουθώντας τα γραφόμενα του Δαρβίνου καθώς χαρακτηριστικά εδάφια του βιβλίου του διανθίζουν όλα τα κεφάλαια.
Δύσκολα μπορεί κανείς να συγκρίνει τις δύο επετειακές εκδόσεις καθώς αυτές διαφέρουν ως προς το εύρος της θεματολογίας. Θα μπορούσαμε όμως να πούμε πως, αν κάποιος βρήκε δυσανάγνωστο το βιβλίο του Δαρβίνου «Τhe origin of species», η έκδοση των Πανεπιστημιακών Εκδόσεων του Κέιμπριτζ θα του λύσει το πρόβλημα. Συντροφιά με αυτό το βιβλίο θα περπατήσει τα μονοπάτια της δαρβινικής σκέψης και θα είναι σαν να διάβασε το αυθεντικό βιβλίο. Σ χεδόν αντίστοιχο αποτέλεσμα μπορεί κανείς να πετύχει με λιγότερο κόπο και επένδυση χρόνου με το βιβλίο των εκδόσεων Νorton το οποίο υπογράφει ο Μark Ridley, ζωολόγος του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης.Στις λίγες σελίδες του μικρού βιβλίου ο Ridley έχει συγκεντρώσει τα βασικά που πρέπει να γνωρίζει κανείς για τα όσα είπε ο Δαρβίνος. Ο βρετανός συγγραφέας δεν περιορίζεται στο «Οrigin of species», αν και αυτό καταλαμβάνει το μεγαλύτερο μέρος του βιβλίου του (έξι από τα 10 κεφάλαια). Τρία κεφάλαια είναι αφιερωμένα στο βιβλίο του Δαρβίνου που αφορά την εξέλιξη του ανθρώπου «Τhe descent of man» και το τελευταίο το έργο του «Τhe expression of the emotions». Επιλέγοντας διάσημα εδάφια από τα παραπάνω έργα o Ridley με καθαρότητα και σαφήνεια πετυχαίνει όχι μόνο να μας «βάλει στο νόημα» αλλά και να ξεδιαλύνει για μας τις μπερδευτικές έννοιες.
Και τα τρία παραπάνω βιβλία αποτελούν άριστες επιλογές για όσους επιθυμούν να εμβαθύνουν στην εξέλιξη. Ενα ξεφύλλισμα θα σας βοηθήσει να αποφασίσετε ποιο είναι το καταλληλότερο για σας.
