(του Πασχου Μανδραβελη, Καθημερινή, 11/9/2008)
Eίπαμε, ότι το κράτος έχει συνέχεια, αλλά τόσο πολύ; Είναι συνέχεια μέχρι και των Οθωμανών κατακτητών; Και οι πράξεις των τελευταίων δεσμεύουν την απελεύθερη ελληνική πολιτεία μέχρι τον 21ο αιώνα; Η ιστορία με τις ανταλλάξιμες εκτάσεις της Μονής Βατοπεδίου ανοίγει κι άλλες πληγές, πέρα από το καταφανές σκάνδαλο της υπερεκτίμησης των κτημάτων στη Βιστωνίδα και της υποεκτίμησης των κρατικών ακινήτων που κάποιοι της παραχώρησαν, με αποτέλεσμα οι μοναχοί να αποκομίσουν μυθώδη κέρδη. Ανοίγει, εκ της πλαγίας, το θέμα των σχέσεων της ορθόδοξης Eκκλησίας με τους Οθωμανούς κατακτητές, ή έστω των μοναστηριών μ’ αυτούς. Αν όσα καταμαρτυρούν οι ίδιοι οι μοναχοί στο συμβόλαιο, για να στοιχειοθετήσουν την κυριότητα των εκτάσεων της Βιστωνίδας, είναι αληθή, τότε πλήττεται ευθέως η θεωρία περί του αδούλωτου φρονήματος της Εκκλησίας και την αντίστασή της στον κατακτητή.
Ετσι, στο συμβόλαιο 2823, που συνέταξε στις 22/5/2007 η συμβολαιογράφος Αικατερίνη Πελέκη-Βουλγαράκη («Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία» 7.9.2008) αναφέρονται κάποια αναντίστοιχα με την κοινή αίσθηση για τις σχέσεις της Εκκλησίας με τους κατακτητές στοιχεία: «Το δικαίωμα κυριότητας της Ιεράς Μονής συνεχίσθηκε και διετηρήθη σε ισχύ κατά τη διάρκεια της Οθωμανικής περιόδου στην ιδιοκτησία της διότι:
α) Η μοναστηριακή περιουσία κηρύσσεται σεβαστή κατά τον μουσουλμανικό νόμο και καμιά συνέπεια δεν μπορεί να έχει σ’ αυτή τυχόν κατάκτησή της από το μουσουλμανικό κράτος.
β) Οι μονές του Αγίου Ορους δεν υπήρξαν δορυάλωτες, αλλά συνθηκολόγησαν με τους Σουλτάνους, πριν από την κατάκτηση, με αποτέλεσμα την αναγνώριση της ακίνητης ιδιοκτησίας τους από τους Σουλτάνους. Το Αγιον Ορος έλαβε φιρμάνι από τους Μεχμέτ τον Α΄ (1413-1421), Μπαγιαζίτ Α΄ (1389-1402), και Μουράτ τον Β΄, το φιρμάνι της 9 Απριλίου 1430 (που σώζεται πρωτότυπο), με το οποίο επικύρωσε τα προνόμια και τις ιδιοκτησίες που είχαν παραχωρήσει οι βυζαντινοί αυτοκράτορες στο Αγιον Ορος.
γ) Το αναπαλλοτρίωτο της εκκλησιαστικής περιουσίας αναγνώρισε και διασφάλισε και ο πορθητής με τον Αχτιναμέ του 1453».
Με άλλα λόγια και με βάση όσα αναφέρουν οι ίδιοι οι μοναχοί, πολλά χρόνια πριν από την Αλωση της Κωνσταντινούπολης οι μοναχοί είχαν συνθηκολογήσει με τους κατακτητές, με αποτέλεσμα να γίνουν σεβαστά τα προνόμια που είχαν και η ακίνητη περιουσία που τους παραχώρησαν οι χριστιανοί αυτοκράτορες. Μπορούμε να συμφωνήσουμε ότι σε περιόδους τέτοιας αναταραχής πολλά μπορούν να συμβούν, ακόμη κι εκείνα που οι μοναχοί καταμαρτυρούν στο συμβόλαιό τους.
Είναι ίσως ανθρώπινο να συνθηκολογήσει κάποιος με ένα ορμητικό κατακτητή, ακόμη και πριν πέσει η Βασιλεύουσα, για να διασώσει κάποια άλλα πράγματα. Είναι πιθανόν να διείδαν οι μοναχοί του Αγίου Ορους ότι «είναι θέλημα Θεού η Πόλη να Τουρκέψει» κι έσπευσαν 23 χρόνια πριν από την αποφράδα 29 Μαΐου να περισώσουν ότι μπορούσαν. Δεν θα περιμέναμε να είναι «δορυάλωτο» (δηλαδή να κατακτηθεί ύστερα από πόλεμο) το Αγιον Ορος.
Ολα αυτά είναι λογικά και ίσως τελικώς να απέβησαν χρήσιμα διότι έτσι διασώθηκε μια μεγάλη θρησκευτική κληρονομιά. Δεν περιμέναμε όμως να τα διαλαλούν οι ίδιοι οι ηγούμενοι των μονών, όταν μάλιστα είναι σίγουρο πως αν τα ίδια πράγματα έγραφε κάποιος ιστορικός θα ξεσήκωναν τον κόσμο, «για την προσβολή των ιερών και οσίων του Αγίου Ορους».
Ετσι, στο συμβόλαιο 2823, που συνέταξε στις 22/5/2007 η συμβολαιογράφος Αικατερίνη Πελέκη-Βουλγαράκη («Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία» 7.9.2008) αναφέρονται κάποια αναντίστοιχα με την κοινή αίσθηση για τις σχέσεις της Εκκλησίας με τους κατακτητές στοιχεία: «Το δικαίωμα κυριότητας της Ιεράς Μονής συνεχίσθηκε και διετηρήθη σε ισχύ κατά τη διάρκεια της Οθωμανικής περιόδου στην ιδιοκτησία της διότι:α) Η μοναστηριακή περιουσία κηρύσσεται σεβαστή κατά τον μουσουλμανικό νόμο και καμιά συνέπεια δεν μπορεί να έχει σ’ αυτή τυχόν κατάκτησή της από το μουσουλμανικό κράτος.
β) Οι μονές του Αγίου Ορους δεν υπήρξαν δορυάλωτες, αλλά συνθηκολόγησαν με τους Σουλτάνους, πριν από την κατάκτηση, με αποτέλεσμα την αναγνώριση της ακίνητης ιδιοκτησίας τους από τους Σουλτάνους. Το Αγιον Ορος έλαβε φιρμάνι από τους Μεχμέτ τον Α΄ (1413-1421), Μπαγιαζίτ Α΄ (1389-1402), και Μουράτ τον Β΄, το φιρμάνι της 9 Απριλίου 1430 (που σώζεται πρωτότυπο), με το οποίο επικύρωσε τα προνόμια και τις ιδιοκτησίες που είχαν παραχωρήσει οι βυζαντινοί αυτοκράτορες στο Αγιον Ορος.
γ) Το αναπαλλοτρίωτο της εκκλησιαστικής περιουσίας αναγνώρισε και διασφάλισε και ο πορθητής με τον Αχτιναμέ του 1453».
Με άλλα λόγια και με βάση όσα αναφέρουν οι ίδιοι οι μοναχοί, πολλά χρόνια πριν από την Αλωση της Κωνσταντινούπολης οι μοναχοί είχαν συνθηκολογήσει με τους κατακτητές, με αποτέλεσμα να γίνουν σεβαστά τα προνόμια που είχαν και η ακίνητη περιουσία που τους παραχώρησαν οι χριστιανοί αυτοκράτορες. Μπορούμε να συμφωνήσουμε ότι σε περιόδους τέτοιας αναταραχής πολλά μπορούν να συμβούν, ακόμη κι εκείνα που οι μοναχοί καταμαρτυρούν στο συμβόλαιό τους.
Είναι ίσως ανθρώπινο να συνθηκολογήσει κάποιος με ένα ορμητικό κατακτητή, ακόμη και πριν πέσει η Βασιλεύουσα, για να διασώσει κάποια άλλα πράγματα. Είναι πιθανόν να διείδαν οι μοναχοί του Αγίου Ορους ότι «είναι θέλημα Θεού η Πόλη να Τουρκέψει» κι έσπευσαν 23 χρόνια πριν από την αποφράδα 29 Μαΐου να περισώσουν ότι μπορούσαν. Δεν θα περιμέναμε να είναι «δορυάλωτο» (δηλαδή να κατακτηθεί ύστερα από πόλεμο) το Αγιον Ορος.
Ολα αυτά είναι λογικά και ίσως τελικώς να απέβησαν χρήσιμα διότι έτσι διασώθηκε μια μεγάλη θρησκευτική κληρονομιά. Δεν περιμέναμε όμως να τα διαλαλούν οι ίδιοι οι ηγούμενοι των μονών, όταν μάλιστα είναι σίγουρο πως αν τα ίδια πράγματα έγραφε κάποιος ιστορικός θα ξεσήκωναν τον κόσμο, «για την προσβολή των ιερών και οσίων του Αγίου Ορους».
Συμφωνώ με τον Π.Μ. ότι είναι ανθρώπινο να συνθηκολογήσει κάποιος εξ ημών με έναν κατακτητή, δεν νομίζω όμως ότι ισχύει το ίδιο με κάποιους, οι οποίοι έταξαν οι ίδιοι τους εαυτούς τους να υπερασπίζονται -όπως οι ίδιοι ισχυρίζονται, εγώ ποτέ δεν το πίστεψα- ιερά και όσια, βωμούς εστίες και ό,τι άλλο συναφές έχει επινοηθεί. Δεν είχαν αναλάβει τη διαχείριση περιπτέρου οι συγκεκριμένοι, αλλά (υποτίθεται) τις τύχες του αμαθούς και καταπιεσμένου λαού. Με αυτή τη λογική θα μπορούσε και ο Παπαφλέσας να βολευτεί με την αδύναμη ανθρώπινη φύση, ο Αθανάσιος Διάκος το ίδιο, 2-3 ηγούμενοι που ανατίναξαν τα μοναστήρια και τον εαυτό τους, επίσης. Και, εννοείται, κανείς να μην διανοηθεί να επαναλάβει τα φανταστικά για το ρόλο της εκκλησίας, της ορθοδοξίας και κάθε βολεμένου κηφήνα στην απελευθέρωση της χώρας, κανείς να μην αναζητάει στο 1204 την παρακμή του σύγχρονου Ελληνισμού, τη στιγμή που υπήρξαν ομολογημένες προδοσίες και διαχρονική συμμαχία με την ασιατική δεσποτεία σε κάθε μορφή της...
