(Θ. Π. ΤΑΣΙΟΣ, Το ΒΗΜΑ, 03/08/2008)
1. Ο τίτλος αυτού εδώ του κειμένου θα μπορούσε να παραπέμπει στους ποικιλότατους (άρα και δυνητικώς εκφραστικούς) ήχους του ανέμου καθώς περνά μέσα απ' τα δένδρα, καθώς φυσάει πάνω στα κατάρτια και στους πυλώνες υψηλής τάσεως ή καθώς περνάει μέσ' απ' τις χαραμάδες του παραθύρου-μας.
Ετούτες οι μουσικές έχουν ήδη θρέψει τα παιδικά-μας χρόνια κι έχουν ίσως εκ-φράσει (ή και εκ-φράξει) συναισθήματα μύχια - που τώρα αισθητοποιούνται (χάρις στην ακοή): Αναμνήσεις φυσικών τοπίων και ταξιδιών ή και συναισθήματα μοναξιάς και φόβου κλπ. Ετούτη θα ήταν η «φυσική» Μουσική του Ανέμου.
Ομως, σήμερα θέλω να αναφερθώ σε μια «τεχνητή» μουσική του ανέμου, έτσι όπως την φαντάσθηκαν μερικοί τρελοί Μηχανικοί στην Αλεξάνδρεια - εδώ και 2.000 χρόνια. Ιδού η ιστορία.
2. Στις αρχές του 3ου π.χ.χ. αιώνα ο πατριάρχης της ελληνιστικής Τεχνολογίας, ο Κτησίβιος (γυιος κουρέα, παρακαλώ - κι όχι κτηματία ή στρατηγού), είχε εφεύρει την εμβολοφόρο αντλία, αυτήν ακριβώς που χρησιμοποιούμε μέχρι σήμερα (μόνο που εκείνη ήταν χειροκίνητη, φυσικά). Αυτήν την εφεύρεση θαυμάζει ο Βιτρούβιος, ο ρωμαίος ιστορικός της Τεχνολογίας (1ος αιώνας π.χ.χ.), στο βιβλίο De Architectura, Χ, 7 - πάρτε αν δεν την έχετε, την επιστημονικότατη μετάφραση και εκτενή σχολιασμό του Π. Λέφα, εκδ. Πλέθρον, Αθήνα, 1998.
Αλλά η ιστορία συνεχίζεται. Επειδή λοιπόν cherchez la femme, ο εν λόγω μέγας Μηχανικός, υπείκων στις θεμιτές απαιτήσεις της συζύγου αυτού (και αοιδού) Λαΐδος (όχι της Κορινθίας, άλλης), εφευρίσκει και την Υδραυλιν - το μουσικό όργανο που επέπρωτο να εξελιχθεί στο σημερινό εκκλησιαστικό όργανο. Τι είναι η Υδραυλις;
Είναι καταρχήν μια ολόκληρη σειρά μπρούτζινων αυλών (24 τον αριθμόν, όχι ένας και δύο - ο κ. Παντερμαλής ανεύρε στο Δίον ένα σχεδόν μοναδικό σύνολο τέτοιων συναρμοσμένων αυλών), τους οποίους όμως δέν πρόκειται να φυσήξουν στόματα ανθρώπων αλλά αέρας πεπιεσμένος που διοχετεύεται στον κάθε αυλό πιέζοντας ένα πλήκτρο (το οποίο ανοίγει την αντίστοιχη κάτω τρύπα του κάθε αυλού). Και πού τον βρίσκομε αυτόν τον πεπιεσμένον αέρα; Μα με τη βοήθεια της εμβολοφόρου αντλίας: Στέλνομε, τρομπάροντας, αέρα μέσα σ' έναν κατάλληλο θάλαμο βυθισμένον σε νερό· στον θάλαμο αυξάνεται σιγά σιγά η πίεση του αέρα, ο οποίος τώρα ανεβαίνει σ' ένα κανάλι, κάτω ακριβώς απ' τους αυλούς: Πατάς τα πλήκτρα όπως απαιτεί η μουσική σύνθεση, ανοίγουν οι αντίστοιχες τρυπούλες κάτω απ' τους αρμόδιους αυλούς - και ιδού η συγχορδία!
Ο Ηρων ο Αλεξανδρεύς (~1ος αιώνας π.χ.χ.) περιγράφει λεπτομερέστατα την κατασκευή της Υδραύλεως - η οποία ανακατασκευάσθηκε με μεγάλη επιτυχία απ' το Ευρωπαϊκό Κέντρο Δελφών, προ 10-ετίας περίπου.
Τώρα, μια άλλη έκδοση ανακατασκευάζεται ξανά απ' την Εταιρία Μελέτης της Αρχαίας Ελληνικής Τεχνολογίας (ΕΜΑΕΤ) στο Τεχνικό Επιμελητήριο της Ελλάδος, προκειμένου να συμπεριληφθεί στη μεγάλη Εκθεση Αρχαίας Ελληνικής Τεχνολογίας η οποία ελπίζεται οτι θα γίνει στην Κίνα μετά από 1½ χρόνο, σε συνεργασία με το ΥΠΕΞ.
3. Αλλού όμως ήθελα να την πάω την ιστορία σήμερα. Ερχεται λοιπόν ο εν λόγω Ηρων και (υποθέτω) σκέπτεται. «Κι αυτός ο δούλος που τρομπάρει συνεχώς την αντλία δίπλα στον καλλιτέχνη, τι θέαμα απαξιωτικό της Μουσικής!». Και τον καταργεί - βάζοντας στη θέση-του την αιολική ενέργεια. Συνδέει δηλαδή (μέσω μιας ευφυέστατης διάταξης) τον μοχλό της αντλίας με μια ανεμοφτερωτή· ο άνεμος φυσάει, η φτερωτή γυρίζει, το έμβολο της αντλίας ανεβοκατεβαίνει (μηχανικώς πλέον), ο αέρας συμπιέζεται, ο καλλιτέχνης πατάει τα πλήκτρα, και ακούγεται μουσική εξαίσια να συνοδεύει λ.χ. τους στίχους: «Οσον ζης φαίνου / μηδέν όλως εσύ λυπού. / προς ολίγον εστι το ζην / ο δε χρόνος το τέλος απαιτεί» (απο νεκρική στήλη στις Τράλεις, 1ος με 2ον μ.χ.χ. αιώνας).
4. Τι είναι τούτο το θαύμα; Πώς ο Ανεμος παράγει τελικώς μιαν ΑΛΛΗ μουσική - όχι τους φυσικούς-του ήχους (όπως λ.χ. το γλυκό θρόισμα των φύλλων) αλά μια ανθρωπική μουσική; Απάντηση: Η Τεχνολογία, φυσικό συμπλήρωμα της Φύσεως, «μεταστοιχειώνει» τα φυσικά δεδομένα (μέταλλα, ξύλο, φωτιά, νερό, αέρας) και παράγει Οργανον (έτσι ονόμαζε ο Αριστοτέλης το κάθε εργαλείο ή μηχάνημα). Και το Οργανο αυτό ικανοποιεί Ανάγκες του ανθρώπου (εν προκειμένω ανάγκες αισθητικές) που δέν μπορούσαν να ικανοποιηθούν με μόνα τα «φυσικά» μέσα. Κι έτσι μ' ενα όργανο μουσικό εκφράζομε τα πάθια-μας ευστοχότερα απ' ό,τι με ήχους φυσικούς. Αυτό είναι το μέγα ανθρωπικό κατόρθωμα της Τεχνολογίας - κι αυτή ήταν η τρέλα των Αρχαίων Ελλήνων με αυτήν. Το μόνο πρόβλημα σήμερα θα ήταν η «φριχτή ασχήμια» ετούτης της Ανεμογεννήτριας, κατα την άποψη μερικών νεοελλήνων δημάρχων και γιαλαντζή-οικολόγων...
Ετούτες οι μουσικές έχουν ήδη θρέψει τα παιδικά-μας χρόνια κι έχουν ίσως εκ-φράσει (ή και εκ-φράξει) συναισθήματα μύχια - που τώρα αισθητοποιούνται (χάρις στην ακοή): Αναμνήσεις φυσικών τοπίων και ταξιδιών ή και συναισθήματα μοναξιάς και φόβου κλπ. Ετούτη θα ήταν η «φυσική» Μουσική του Ανέμου.Ομως, σήμερα θέλω να αναφερθώ σε μια «τεχνητή» μουσική του ανέμου, έτσι όπως την φαντάσθηκαν μερικοί τρελοί Μηχανικοί στην Αλεξάνδρεια - εδώ και 2.000 χρόνια. Ιδού η ιστορία.
2. Στις αρχές του 3ου π.χ.χ. αιώνα ο πατριάρχης της ελληνιστικής Τεχνολογίας, ο Κτησίβιος (γυιος κουρέα, παρακαλώ - κι όχι κτηματία ή στρατηγού), είχε εφεύρει την εμβολοφόρο αντλία, αυτήν ακριβώς που χρησιμοποιούμε μέχρι σήμερα (μόνο που εκείνη ήταν χειροκίνητη, φυσικά). Αυτήν την εφεύρεση θαυμάζει ο Βιτρούβιος, ο ρωμαίος ιστορικός της Τεχνολογίας (1ος αιώνας π.χ.χ.), στο βιβλίο De Architectura, Χ, 7 - πάρτε αν δεν την έχετε, την επιστημονικότατη μετάφραση και εκτενή σχολιασμό του Π. Λέφα, εκδ. Πλέθρον, Αθήνα, 1998.
Αλλά η ιστορία συνεχίζεται. Επειδή λοιπόν cherchez la femme, ο εν λόγω μέγας Μηχανικός, υπείκων στις θεμιτές απαιτήσεις της συζύγου αυτού (και αοιδού) Λαΐδος (όχι της Κορινθίας, άλλης), εφευρίσκει και την Υδραυλιν - το μουσικό όργανο που επέπρωτο να εξελιχθεί στο σημερινό εκκλησιαστικό όργανο. Τι είναι η Υδραυλις;
Είναι καταρχήν μια ολόκληρη σειρά μπρούτζινων αυλών (24 τον αριθμόν, όχι ένας και δύο - ο κ. Παντερμαλής ανεύρε στο Δίον ένα σχεδόν μοναδικό σύνολο τέτοιων συναρμοσμένων αυλών), τους οποίους όμως δέν πρόκειται να φυσήξουν στόματα ανθρώπων αλλά αέρας πεπιεσμένος που διοχετεύεται στον κάθε αυλό πιέζοντας ένα πλήκτρο (το οποίο ανοίγει την αντίστοιχη κάτω τρύπα του κάθε αυλού). Και πού τον βρίσκομε αυτόν τον πεπιεσμένον αέρα; Μα με τη βοήθεια της εμβολοφόρου αντλίας: Στέλνομε, τρομπάροντας, αέρα μέσα σ' έναν κατάλληλο θάλαμο βυθισμένον σε νερό· στον θάλαμο αυξάνεται σιγά σιγά η πίεση του αέρα, ο οποίος τώρα ανεβαίνει σ' ένα κανάλι, κάτω ακριβώς απ' τους αυλούς: Πατάς τα πλήκτρα όπως απαιτεί η μουσική σύνθεση, ανοίγουν οι αντίστοιχες τρυπούλες κάτω απ' τους αρμόδιους αυλούς - και ιδού η συγχορδία!
Ο Ηρων ο Αλεξανδρεύς (~1ος αιώνας π.χ.χ.) περιγράφει λεπτομερέστατα την κατασκευή της Υδραύλεως - η οποία ανακατασκευάσθηκε με μεγάλη επιτυχία απ' το Ευρωπαϊκό Κέντρο Δελφών, προ 10-ετίας περίπου.
Τώρα, μια άλλη έκδοση ανακατασκευάζεται ξανά απ' την Εταιρία Μελέτης της Αρχαίας Ελληνικής Τεχνολογίας (ΕΜΑΕΤ) στο Τεχνικό Επιμελητήριο της Ελλάδος, προκειμένου να συμπεριληφθεί στη μεγάλη Εκθεση Αρχαίας Ελληνικής Τεχνολογίας η οποία ελπίζεται οτι θα γίνει στην Κίνα μετά από 1½ χρόνο, σε συνεργασία με το ΥΠΕΞ.3. Αλλού όμως ήθελα να την πάω την ιστορία σήμερα. Ερχεται λοιπόν ο εν λόγω Ηρων και (υποθέτω) σκέπτεται. «Κι αυτός ο δούλος που τρομπάρει συνεχώς την αντλία δίπλα στον καλλιτέχνη, τι θέαμα απαξιωτικό της Μουσικής!». Και τον καταργεί - βάζοντας στη θέση-του την αιολική ενέργεια. Συνδέει δηλαδή (μέσω μιας ευφυέστατης διάταξης) τον μοχλό της αντλίας με μια ανεμοφτερωτή· ο άνεμος φυσάει, η φτερωτή γυρίζει, το έμβολο της αντλίας ανεβοκατεβαίνει (μηχανικώς πλέον), ο αέρας συμπιέζεται, ο καλλιτέχνης πατάει τα πλήκτρα, και ακούγεται μουσική εξαίσια να συνοδεύει λ.χ. τους στίχους: «Οσον ζης φαίνου / μηδέν όλως εσύ λυπού. / προς ολίγον εστι το ζην / ο δε χρόνος το τέλος απαιτεί» (απο νεκρική στήλη στις Τράλεις, 1ος με 2ον μ.χ.χ. αιώνας).
4. Τι είναι τούτο το θαύμα; Πώς ο Ανεμος παράγει τελικώς μιαν ΑΛΛΗ μουσική - όχι τους φυσικούς-του ήχους (όπως λ.χ. το γλυκό θρόισμα των φύλλων) αλά μια ανθρωπική μουσική; Απάντηση: Η Τεχνολογία, φυσικό συμπλήρωμα της Φύσεως, «μεταστοιχειώνει» τα φυσικά δεδομένα (μέταλλα, ξύλο, φωτιά, νερό, αέρας) και παράγει Οργανον (έτσι ονόμαζε ο Αριστοτέλης το κάθε εργαλείο ή μηχάνημα). Και το Οργανο αυτό ικανοποιεί Ανάγκες του ανθρώπου (εν προκειμένω ανάγκες αισθητικές) που δέν μπορούσαν να ικανοποιηθούν με μόνα τα «φυσικά» μέσα. Κι έτσι μ' ενα όργανο μουσικό εκφράζομε τα πάθια-μας ευστοχότερα απ' ό,τι με ήχους φυσικούς. Αυτό είναι το μέγα ανθρωπικό κατόρθωμα της Τεχνολογίας - κι αυτή ήταν η τρέλα των Αρχαίων Ελλήνων με αυτήν. Το μόνο πρόβλημα σήμερα θα ήταν η «φριχτή ασχήμια» ετούτης της Ανεμογεννήτριας, κατα την άποψη μερικών νεοελλήνων δημάρχων και γιαλαντζή-οικολόγων...
