η μέτρηση της Γης και οι Ακαδημίες
Το έτος 1736 ξεκίνησαν στη Γαλλία δύο παράτολμες εξορμήσεις: με εντολή της γαλλικής Ακαδημίας Επιστημών οδήγησε ο Charles Marie de la Condamine (1701–1774) μια ομάδα ερευνητών στη Νότια Αμερική για να μετρήσουν την απόσταση δύο παραλλήλων της Γης κατά μήκος ενός μεσημβρινού κύκλου. Ταυτόχρονα, ο Pierre Louis Moreau de Maupertuis (1698–1759) οδηγούσε μια άλλη ομάδα στη φινλανδική Λαπωνία με την ανάθεση του ίδιου έργου στο βόρειο ημισφαίριο.
Σκοπός αυτών των μετρήσεων θα ήταν να καταγραφεί, αν η γήινη σφαίρα είναι «πιεσμένη» στους πόλους και διογκωμένη στον ισημερινό, όπως ισχυριζόταν ο Νεύτων (1643-1727) ή, αντίστροφα, αν η διόγκωση παρατηρείτο στους πόλους, όπως εκτιμούσε ο Jaques Cassini (1677-1756). Ο Κασινί ήταν βέβαιος για τα αναμενόμενα αποτελέσματα, αφού είχε ο ίδιος μετρήσει την απόσταση μεταξύ Παρισιού και Περπινιάν και έβγαζε το συμπέρασμα για τον ισχυρισμό του.
Ήδη το έτος 1672 είχε διαπιστώσει ο Γάλλος μαθηματικός και αστρονόμος Jean Richter ότι το ρολόι του με εκκρεμές που λειτουργούσε ακριβέστατα στο Παρίσι, έχανε στην Νότιο Αμερική (Guyana) 2,5 λεπτά ημερησίως. Αυτό τον οδηγούσε στο συμπέρασμα ότι η έλξη της Γης ήταν ισχυρότερη στο Παρίσι, δηλαδή η απόσταση από το κέντρο της Γης ήταν μικρότερη. Εδώ πρέπει να σημειωθεί, βέβαια, ότι η Νευτώνεια Μηχανική και τα πορίσματά της δεν είχαν διαδοθεί ακόμα ευρέως και πολλοί ερευνητές διατύπωναν ανακριβείς εικασίες.
Οι επικεφαλής των δύο ερευνητικών ομάδων, Maupertuis και Condamine είχαν επιλεγεί από την Ακαδημία Επιστημών λόγω των επιστημονικών γνώσεών τους. Ο μεν Condamine είχε προγραμματίσει να γίνει στρατιωτικός, αφού τελείωσε το Κολέγιο των Ιησουιτών. Οι εμπειρίες του όμως από τον γαλλο-ισπανικό πόλεμο τον απέτρεψαν από την αρχική επιλογή του και επιδόθηκε στις επιστημονικές μελέτες. Έτσι είχε αρχικά την ευκαιρία να συμμετάσχει σε τοπογραφικές μετρήσεις στα παράλια της Μεσογείου και να δημοσιεύσει τα αποτελέσματα.
Οι συνθήκες στη Νότια Αμερική και συγκεκριμένα στο ισπανικό Περού εκείνης της εποχής (τώρα κράτος του Ισημερινού), ήταν πολύ δύσκολες με αντίξοες καιρικές συνθήκες. Στις Άνδεις αναγκάστηκε η εξερευνητική ομάδα να μετρήσει με υψομετρικές διαφορές 5.000 μέτρων. Γρήγορα άρχισε καυγάς μεταξύ των μελών της ομάδας για την ακρίβεια των μετρήσεων και τον τρόπο υπολογισμού του σφάλματος. Οι εργασίες κράτησαν περίπου 10 χρόνια και τα τσακωμένα μεταξύ τους μέλη της επιτροπής επέστρεψαν με ξεχωριστά ταξίδια στο Παρίσι.
Ο Maupertuis είχε αριστοκρατική καταγωγή και σπούδασε πρώτα μουσική και μετά μαθηματικά. Αρχικά ασχολήθηκε επιστημονικά με την καταγραφή των ηχητικών τόνων που παρήγαγαν μεταβολές στη μορφή των μουσικών οργάνων. Αργότερα απέκτησε σημαντικό επιστημονικό κύρος με μελέτες στον τομέα της Μηχανικής και των Διαφορικών Εξισώσεων.
Στη Λαπωνία που βρέθηκε η εξερευνητική ομάδα του Maupertuis ταλαιπωρήθηκε πολύ από τις επίσης αντίξοες καιρικές συνθήκες: ψύχος το χειμώνα και υγρασία με κουνούπια το καλοκαίρι. Συνολικά κράτησαν όμως οι εργασίες αυτής της ομάδας «μόνο» δύο χρόνια! Στην ίδια ομάδα συμμετείχε μάλιστα και ο Σουηδός μαθηματικός και φυσικός Anders Celsius (1701-1744), ο οποίος εισήγαγε και τη γνωστή σκάλα θερμοκρασιακής μετρήσεως.
Εκείνη περίπου την εποχή σχεδίαζε ο βασιλιάς της Πρωσίας Φρειδερίκος Β' (Friedrich der Große, 1712-1786) να ιδρύσει μια γερμανική Ακαδημία Επιστημών με πρότυπο την γαλλική και θεώρησε τον Maupertuis ως καταλληλότερο ιδρυτικό πρόεδρό της, με αντιπρόεδρο τον Όυλερ (Leonhard Euler, 1707-1783). Ο νέος πρόεδρος παντρεύτηκε στο Παρίσι και ανέλαβε το αξίωμα στο Βερολίνο το 1746, μετά τη λήξη του 2ου σιλεσικού πολέμου μεταξύ Πρωσίας και Αυστρίας.
Αν και ορίστηκαν ως επίσημες γλώσσες της γερμανικής Ακαδημίας τα λατινικά και τα γαλλικά, η άγνοια της γερμανικής γλώσσας δημιούργησε στον Maupertuis πολλές δυσκολίες, τόσο με το αντικείμενο της δουλειάς, όσο και με φθονερούς Γερμανούς συναδέλφους που δεν έβλεπαν ευχάριστα τον «ξένο» να τους έχει πάρει τη σημαντική δουλειά της ίδρυσης της Ακαδημίας.
Αυτές οι δυσκολίες οδήγησαν κάποια στιγμή σε δυσάρεστη σύγκρουση: ο πρόεδρος της Ακαδημίας Maupertuis συμφώνησε να δημοσιευτεί στα πρακτικά του Ιδρύματος μια εργασία του Samuel König (1712-1757). Σ' αυτή την εργασία αναφερόταν ότι η «Αρχή της ελάχιστης δράσης» που είχε επινοήσει ο ίδιος ο Maupertuis και αποτελούσε το επιστημονικό του καύχημα, 1ον ήταν λάθος και 2ον είχε πατέρα τον Leibnitz και όχι τον Maupertuis. Τότε ο πρόεδρος αναγκάστηκε να παραδεχτεί ότι δεν είχε διαβάσει την εργασία του (φίλου του) König και ότι τη δημοσίευσε με καλή πίστη, επέμενε όμως ότι η «Αρχή» ήταν δική του ιδέα. Σκάνδαλο!
Στους επιστημονικούς κύκλους της Γερμανίας, αλλά και της Ευρώπης γενικότερα, διατυπώθηκαν με τη διάδοση αληθινών και ψεύτικων πληροφοριών, όπως γίνεται μέχρι σήμερα, αιχμηρά σχόλια για τα γεγονότα στο Βερολίνο. Ο δε Βολτέρος (François-Marie Arouet-Voltaire, 1694–1778) που παρεπιδημούσε εκείνη την εποχή επίσης στην Αυλή του Φρειδερίκου, θεώρησε την κατάσταση τόσο πολύ ιλαρή, ώστε δημοσίευσε ένα σκωπτικό πόνημα, το γνωστό «Η ιστορία του Δρ. Ακακία». Παρ' ότι ο διάσημος Euler υποστήριξε την άποψη του Maupertuis και ο Βολτέρος εκδιώχθηκε από την Αυλή του Βερολίνου λόγω απρεπούς συμπεριφοράς, η κατάσταση στην Ακαδημία δεν ηρέμησε και πήρε έκτοτε τον κατήφορο. Ο Maupertuis αρρώστησε βαριά από φυματίωση και μετέβη στην Ιταλία για ανάρρωση. Πέθανε σε ηλικία 61 ετών στο σπίτι του Johann Bernoulli.
Κλείνοντας αυτό το σημείωμα, σημειώνουμε ακόμα ότι εκείνη η προσπάθεια για τη δημιουργία μιας γερμανικής Ακαδημίας Επιστημών στο Βερολίνο απέτυχε και η Γερμανία δεν διέθετε τέτοια Ακαδημία, όμοια της Γαλλικής ή της αγγλικής Royal Society, παρά μόνο μια Ακαδημία Γραμμάτων και Τεχνών που εδρεύει στην Πόλη Ντάρμστατ (Darmstadt). Μόλις στις αρχές του 2008 αποφασίστηκε, μετά από συζητήσεις και αντιδικίες δεκαετιών, να ιδρυθεί μια γερμανική Ακαδημία Επιστημών στην πόλη Halle, μετασχηματίζοντας την παλιά Ακαδημία των Φυσιοδιφών Leopoldina που λειτουργεί εδώ και 2-3 αιώνες.
(Στέλιος Φραγκόπουλος, Stelios Frangopoulos)
Σκοπός αυτών των μετρήσεων θα ήταν να καταγραφεί, αν η γήινη σφαίρα είναι «πιεσμένη» στους πόλους και διογκωμένη στον ισημερινό, όπως ισχυριζόταν ο Νεύτων (1643-1727) ή, αντίστροφα, αν η διόγκωση παρατηρείτο στους πόλους, όπως εκτιμούσε ο Jaques Cassini (1677-1756). Ο Κασινί ήταν βέβαιος για τα αναμενόμενα αποτελέσματα, αφού είχε ο ίδιος μετρήσει την απόσταση μεταξύ Παρισιού και Περπινιάν και έβγαζε το συμπέρασμα για τον ισχυρισμό του.
Ήδη το έτος 1672 είχε διαπιστώσει ο Γάλλος μαθηματικός και αστρονόμος Jean Richter ότι το ρολόι του με εκκρεμές που λειτουργούσε ακριβέστατα στο Παρίσι, έχανε στην Νότιο Αμερική (Guyana) 2,5 λεπτά ημερησίως. Αυτό τον οδηγούσε στο συμπέρασμα ότι η έλξη της Γης ήταν ισχυρότερη στο Παρίσι, δηλαδή η απόσταση από το κέντρο της Γης ήταν μικρότερη. Εδώ πρέπει να σημειωθεί, βέβαια, ότι η Νευτώνεια Μηχανική και τα πορίσματά της δεν είχαν διαδοθεί ακόμα ευρέως και πολλοί ερευνητές διατύπωναν ανακριβείς εικασίες.
Οι επικεφαλής των δύο ερευνητικών ομάδων, Maupertuis και Condamine είχαν επιλεγεί από την Ακαδημία Επιστημών λόγω των επιστημονικών γνώσεών τους. Ο μεν Condamine είχε προγραμματίσει να γίνει στρατιωτικός, αφού τελείωσε το Κολέγιο των Ιησουιτών. Οι εμπειρίες του όμως από τον γαλλο-ισπανικό πόλεμο τον απέτρεψαν από την αρχική επιλογή του και επιδόθηκε στις επιστημονικές μελέτες. Έτσι είχε αρχικά την ευκαιρία να συμμετάσχει σε τοπογραφικές μετρήσεις στα παράλια της Μεσογείου και να δημοσιεύσει τα αποτελέσματα.
Οι συνθήκες στη Νότια Αμερική και συγκεκριμένα στο ισπανικό Περού εκείνης της εποχής (τώρα κράτος του Ισημερινού), ήταν πολύ δύσκολες με αντίξοες καιρικές συνθήκες. Στις Άνδεις αναγκάστηκε η εξερευνητική ομάδα να μετρήσει με υψομετρικές διαφορές 5.000 μέτρων. Γρήγορα άρχισε καυγάς μεταξύ των μελών της ομάδας για την ακρίβεια των μετρήσεων και τον τρόπο υπολογισμού του σφάλματος. Οι εργασίες κράτησαν περίπου 10 χρόνια και τα τσακωμένα μεταξύ τους μέλη της επιτροπής επέστρεψαν με ξεχωριστά ταξίδια στο Παρίσι.Ο Maupertuis είχε αριστοκρατική καταγωγή και σπούδασε πρώτα μουσική και μετά μαθηματικά. Αρχικά ασχολήθηκε επιστημονικά με την καταγραφή των ηχητικών τόνων που παρήγαγαν μεταβολές στη μορφή των μουσικών οργάνων. Αργότερα απέκτησε σημαντικό επιστημονικό κύρος με μελέτες στον τομέα της Μηχανικής και των Διαφορικών Εξισώσεων.
Στη Λαπωνία που βρέθηκε η εξερευνητική ομάδα του Maupertuis ταλαιπωρήθηκε πολύ από τις επίσης αντίξοες καιρικές συνθήκες: ψύχος το χειμώνα και υγρασία με κουνούπια το καλοκαίρι. Συνολικά κράτησαν όμως οι εργασίες αυτής της ομάδας «μόνο» δύο χρόνια! Στην ίδια ομάδα συμμετείχε μάλιστα και ο Σουηδός μαθηματικός και φυσικός Anders Celsius (1701-1744), ο οποίος εισήγαγε και τη γνωστή σκάλα θερμοκρασιακής μετρήσεως.
Εκείνη περίπου την εποχή σχεδίαζε ο βασιλιάς της Πρωσίας Φρειδερίκος Β' (Friedrich der Große, 1712-1786) να ιδρύσει μια γερμανική Ακαδημία Επιστημών με πρότυπο την γαλλική και θεώρησε τον Maupertuis ως καταλληλότερο ιδρυτικό πρόεδρό της, με αντιπρόεδρο τον Όυλερ (Leonhard Euler, 1707-1783). Ο νέος πρόεδρος παντρεύτηκε στο Παρίσι και ανέλαβε το αξίωμα στο Βερολίνο το 1746, μετά τη λήξη του 2ου σιλεσικού πολέμου μεταξύ Πρωσίας και Αυστρίας.
Αν και ορίστηκαν ως επίσημες γλώσσες της γερμανικής Ακαδημίας τα λατινικά και τα γαλλικά, η άγνοια της γερμανικής γλώσσας δημιούργησε στον Maupertuis πολλές δυσκολίες, τόσο με το αντικείμενο της δουλειάς, όσο και με φθονερούς Γερμανούς συναδέλφους που δεν έβλεπαν ευχάριστα τον «ξένο» να τους έχει πάρει τη σημαντική δουλειά της ίδρυσης της Ακαδημίας.
Αυτές οι δυσκολίες οδήγησαν κάποια στιγμή σε δυσάρεστη σύγκρουση: ο πρόεδρος της Ακαδημίας Maupertuis συμφώνησε να δημοσιευτεί στα πρακτικά του Ιδρύματος μια εργασία του Samuel König (1712-1757). Σ' αυτή την εργασία αναφερόταν ότι η «Αρχή της ελάχιστης δράσης» που είχε επινοήσει ο ίδιος ο Maupertuis και αποτελούσε το επιστημονικό του καύχημα, 1ον ήταν λάθος και 2ον είχε πατέρα τον Leibnitz και όχι τον Maupertuis. Τότε ο πρόεδρος αναγκάστηκε να παραδεχτεί ότι δεν είχε διαβάσει την εργασία του (φίλου του) König και ότι τη δημοσίευσε με καλή πίστη, επέμενε όμως ότι η «Αρχή» ήταν δική του ιδέα. Σκάνδαλο!Στους επιστημονικούς κύκλους της Γερμανίας, αλλά και της Ευρώπης γενικότερα, διατυπώθηκαν με τη διάδοση αληθινών και ψεύτικων πληροφοριών, όπως γίνεται μέχρι σήμερα, αιχμηρά σχόλια για τα γεγονότα στο Βερολίνο. Ο δε Βολτέρος (François-Marie Arouet-Voltaire, 1694–1778) που παρεπιδημούσε εκείνη την εποχή επίσης στην Αυλή του Φρειδερίκου, θεώρησε την κατάσταση τόσο πολύ ιλαρή, ώστε δημοσίευσε ένα σκωπτικό πόνημα, το γνωστό «Η ιστορία του Δρ. Ακακία». Παρ' ότι ο διάσημος Euler υποστήριξε την άποψη του Maupertuis και ο Βολτέρος εκδιώχθηκε από την Αυλή του Βερολίνου λόγω απρεπούς συμπεριφοράς, η κατάσταση στην Ακαδημία δεν ηρέμησε και πήρε έκτοτε τον κατήφορο. Ο Maupertuis αρρώστησε βαριά από φυματίωση και μετέβη στην Ιταλία για ανάρρωση. Πέθανε σε ηλικία 61 ετών στο σπίτι του Johann Bernoulli.
Κλείνοντας αυτό το σημείωμα, σημειώνουμε ακόμα ότι εκείνη η προσπάθεια για τη δημιουργία μιας γερμανικής Ακαδημίας Επιστημών στο Βερολίνο απέτυχε και η Γερμανία δεν διέθετε τέτοια Ακαδημία, όμοια της Γαλλικής ή της αγγλικής Royal Society, παρά μόνο μια Ακαδημία Γραμμάτων και Τεχνών που εδρεύει στην Πόλη Ντάρμστατ (Darmstadt). Μόλις στις αρχές του 2008 αποφασίστηκε, μετά από συζητήσεις και αντιδικίες δεκαετιών, να ιδρυθεί μια γερμανική Ακαδημία Επιστημών στην πόλη Halle, μετασχηματίζοντας την παλιά Ακαδημία των Φυσιοδιφών Leopoldina που λειτουργεί εδώ και 2-3 αιώνες.
(Στέλιος Φραγκόπουλος, Stelios Frangopoulos)
