Στοιχεία της φύσης και της επιστήμης
«Η επιστήμη ξεκινά απ' όπου ξεκίνησαν οι Ελληνες: από τον κόσμο όπως τον αντιλαμβανόμαστε, με ό,τι βλέπουμε, ακούμε, μυρίζουμε, γευόμαστε και αγγίζουμε. Αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο ως μια σύνθεση από βράχια, καταρράκτες και μετεωρίτες, από το έδαφος κάτω από τα πόδια μας, τον αέρα που αναπνέουμε, τις φωτιές στις οποίες ζεσταίνουμε τα δάχτυλά μας, τον αφρό του κύματος που σκάει πάνω μας στην παραλία· από τα στοιχεία που γνωρίζουμε εξαρχής - τα στοιχεία των Ελλήνων: το νερό, τον αέρα, τη γη και τη φωτιά». Ετσι ολοκληρώνεται το πρώτο από τα έξι μέρη-κεφάλαια του βιβλίου της Ρεμπέκας Ρουπ, Τα τέσσερα στοιχεία, όπου το νερό, ο αέρας, η γη και η φωτιά, εκδόσεις ΑΒΓΟ, (τα στοιχεία, δηλαδή, των αρχαίων Ελλήνων) γίνονται αφορμή για μια ωραία διήγηση.Η αμερικανίδα συγγραφέας έχει ειδικευθεί στην κυτταρική βιολογία αλλά το βιβλίο της έχει απ' όλα: ιστορία, εθνολογία, επιστήμη, λογοτεχνία, μυθολογία, τεχνολογία, βιολογία και φυσικά πολλή χημεία. Ολα δε τα παραπάνω είναι διαποτισμένα από τον θαυμασμό της Ρουπ για τους αρχαίους Ελληνες. Ετσι η διήγηση του πρώτου κεφαλαίου αρχίζει από τα παράλια της Ιωνίας όπου «δημιουργήθηκε και άρχισε να μεγαλώνει το χάσμα ανάμεσα στην επιστήμη και στη θρησκεία». Από τον Θαλή τον Μιλήσιο, τον Αναξίμανδρο, τον Ηράκλειτο, τον Εμπεδοκλή, τον Πυθαγόρα, τον Δημόκριτο, τον Αριστοτέλη και τον Πλάτωνα, η συγγραφέας μάς διηγείται τον τρόπο με τον οποίο γεννήθηκε η επιστήμη και συνεχίζει παρουσιάζοντας όλα τα ορόσημα που οδήγησαν στη σημερινή γνώση των χημικών στοιχείων.
Τα επόμενα τέσσερα κεφάλαια είναι αφιερωμένα στα τέσσερα στοιχεία των αρχαίων Ελλήνων - αλλά οι πληροφορίες που λαμβάνουμε προέρχονται από όλα τα πεδία της γνώσης -, ενώ το βιβλίο ολοκληρώνει το κεφάλαιο με τίτλο «Η στοιχειακή φύση μας». Κοινό κύτταρο όλων των κεφαλαίων είναι η χαρισματική διήγηση. Καθόλου δεν αισθάνεται κανείς ότι κρατά στα χέρια του ένα διδακτικό βιβλίο: όλα αυτά που πιθανόν στο σχολείο να μας φάνηκαν βαρετά διαβάζονται με εξαιρετικό ενδιαφέρον καθώς η συγγραφέας τα εμπλουτίζει με ιστορικά ανέκδοτα. Π.χ., περιγράφοντας την ιστορία της δημιουργίας του περιοδικού πίνακα των στοιχείων από τον ρώσο Ντμίτρι Μεντελέγεφ δεν ξεχνά να μας πληροφορήσει ότι, όταν μετέφεραν στον τσάρο Αλέξανδρο Β´ ότι ο Μεντελέγεφ ήταν δίγαμος (είχε πάρει διαζύγιο από την πρώτη σύζυγό του αλλά δεν περίμενε να περάσουν τα επτά χρόνια που όριζε ο νόμος προτού παντρευτεί την όμορφη δεκαεπτάχρονη Αννα Ποπόβα), ο τσάρος τον απήλλαξε με συνοπτικές διαδικασίες λέγοντας: «Ναι, ίσως ο Μεντελέγεφ έχει δύο συζύγους αλλά εγώ έχω μόνο έναν Μεντελέγεφ». Αλλά και απουσία ιστορικών ανεκδότων η συγγραφέας περνά τα επιστημονικά μηνύματά της με απτά παραδείγματα καθημερινότητας. Είναι βέβαιον ότι βλέπει κανείς με άλλα μάτια τον δεσμό υδρογόνου όταν τον συνδέσει με τα ευεργετικά αποτελέσματα της εφίδρωσης (που μας δροσίζει επειδή απορροφάται ενέργεια από το σώμα μας προκειμένου να εξατμισθεί το νερό, προκειμένου να σπάσουν δηλαδή οι δεσμοί υδρογόνου).
Το πόνημα της Ρεμπέκας Ρουπ είναι πραγματικά ένα παράδειγμα εκλαΐκευσης και για τον λόγο αυτόν είναι κατάλληλο για όλους. Θα ήταν δε εξαιρετικά χρήσιμο σε κάθε εκπαιδευτικό που θέλει να διανθίσει το μαθημά του με στοιχεία πέραν του σχολικού εγχειριδίου. Οσο για τη μετάφραση, συμβάλλει στην αρτιότητα και στη χρηστικότητα του κειμένου.
(ΙΩΑΝΝΑ ΣΟΥΦΛΕΡΗ, ΒΗΜΑ, 27/7/2008)
