Η μεγάλη γαιοκτησία στο Βυζάντιο, τουλάχιστον έως την πρώτη άλωση του 1204 (και πριν νεκραναστηθεί η αυτοκρατορία ως φεουδαρχική ως επί το πλείστον μετά το 1261) δεν ήταν και τόσον ευχάριστη στην κεντρική διοίκηση.
Το κράτος προστάτευε περισσότερον τον μικρό αγροτικό κλήρο προσποριζόμενο έτσι φόρους και στρατιώτες, εχθρευόμενο πάντα, με τρόπο που συχνά έντονα ανανέωνε, κάθε μορφή γαιοκτητικής αριστοκρατίας, στρατιωτικής και πολιτικής. Αναγκασμένο όμως επίσης συχνά να παραχωρεί γαίες, ιδίως στους στρατιωτικούς των ακριτικών θεμάτων, το έκανε όχι μόνο με φειδώ αλλά και διατηρώντας το δικαίωμα της ανάκλησης αυτής της παραχώρησης. Ετσι κληρονομικό δικαίωμα μεγάλης γαιοκτησίας στο Βυζάντιο δεν εννοείτο, παρά μόνον με την ανανεούμενη έγκριση (που συνεπαγόταν διαρκές δικαίωμα άρσης κι αναίρεσης) του Αυτοκράτορα.
Αυτό ακόμα πιο έντονα συνέβαινε με τα εκκλησιαστικά χτήματα. «Η βυζαντινή εκκλησία μια πραγματικά αξιοθαύμαστη κρατική εκκλησία» καθώς τη χαρακτηρίζει ο Στήβεν Ράνσιμαν, ήταν περισσότερο από οποιονδήποτε άλλον ευάλωτη στη δυνατότητα του κράτους να αυξομειώνει τα της ισχύος της, αυξομειώνοντας τα της περιουσίας της.
Κατ' αντίθεσιν της φροντίδας την οποίαν επιδείκνυαν οι Βυζαντινοί στις κοινοτικές γαίες και τον μικρό αγροτικό κλήρο, εύκολα έβαζαν χέρι στις περιουσίες των μοναστηριών ιδίως και όταν η πολιτική τους εκτίμηση για δαύτα δεν τα ευνοούσε. Τα χρυσόβουλα (για να έρθουμε στο διάταγμα του Βοτανειάτη στα 1080 περί τα της Μονής Βατοπεδίου) είχαν ακριβώς αυτή την έννοια της (προσωρινής πάντα) παραχώρησης (και βλέπουμε).
Το «για πάντα» κατάφεραν να το εκμαιεύσουν οι μοναχοί μόλις 300 χρόνια αργότερα από τον σχετικώς ανίσχυρο ηγεμόνα, Ιωάννη Παλαιολόγο, μιας θνήσκουσας Αυτοκρατορίας. Ούτε καν απ' τον Ανδρόνικο Παλαιολόγο 30 χρόνια πιο πριν. Και φυσικά το κατωχύρωσαν επί Οθωμανών με μπουγιουρντί του Πορθητή, καθώς ήδη πριν πέσει η Πόλη τούρκεψαν οικειοθελώς, ώστε να επωφεληθούν των προνομίων που επιμέριζαν οι Οθωμανοί σε όσους μήδιζαν. Αυτά, έτσι, για την Ιστορία...
Το κράτος προστάτευε περισσότερον τον μικρό αγροτικό κλήρο προσποριζόμενο έτσι φόρους και στρατιώτες, εχθρευόμενο πάντα, με τρόπο που συχνά έντονα ανανέωνε, κάθε μορφή γαιοκτητικής αριστοκρατίας, στρατιωτικής και πολιτικής. Αναγκασμένο όμως επίσης συχνά να παραχωρεί γαίες, ιδίως στους στρατιωτικούς των ακριτικών θεμάτων, το έκανε όχι μόνο με φειδώ αλλά και διατηρώντας το δικαίωμα της ανάκλησης αυτής της παραχώρησης. Ετσι κληρονομικό δικαίωμα μεγάλης γαιοκτησίας στο Βυζάντιο δεν εννοείτο, παρά μόνον με την ανανεούμενη έγκριση (που συνεπαγόταν διαρκές δικαίωμα άρσης κι αναίρεσης) του Αυτοκράτορα.Αυτό ακόμα πιο έντονα συνέβαινε με τα εκκλησιαστικά χτήματα. «Η βυζαντινή εκκλησία μια πραγματικά αξιοθαύμαστη κρατική εκκλησία» καθώς τη χαρακτηρίζει ο Στήβεν Ράνσιμαν, ήταν περισσότερο από οποιονδήποτε άλλον ευάλωτη στη δυνατότητα του κράτους να αυξομειώνει τα της ισχύος της, αυξομειώνοντας τα της περιουσίας της.
Κατ' αντίθεσιν της φροντίδας την οποίαν επιδείκνυαν οι Βυζαντινοί στις κοινοτικές γαίες και τον μικρό αγροτικό κλήρο, εύκολα έβαζαν χέρι στις περιουσίες των μοναστηριών ιδίως και όταν η πολιτική τους εκτίμηση για δαύτα δεν τα ευνοούσε. Τα χρυσόβουλα (για να έρθουμε στο διάταγμα του Βοτανειάτη στα 1080 περί τα της Μονής Βατοπεδίου) είχαν ακριβώς αυτή την έννοια της (προσωρινής πάντα) παραχώρησης (και βλέπουμε).
Το «για πάντα» κατάφεραν να το εκμαιεύσουν οι μοναχοί μόλις 300 χρόνια αργότερα από τον σχετικώς ανίσχυρο ηγεμόνα, Ιωάννη Παλαιολόγο, μιας θνήσκουσας Αυτοκρατορίας. Ούτε καν απ' τον Ανδρόνικο Παλαιολόγο 30 χρόνια πιο πριν. Και φυσικά το κατωχύρωσαν επί Οθωμανών με μπουγιουρντί του Πορθητή, καθώς ήδη πριν πέσει η Πόλη τούρκεψαν οικειοθελώς, ώστε να επωφεληθούν των προνομίων που επιμέριζαν οι Οθωμανοί σε όσους μήδιζαν. Αυτά, έτσι, για την Ιστορία...
(Στάθης Σ., ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ - 10/09/2008)
Σχετικά με την "Ιστορία" που γράφει ο Στάθης Σ.:
Στα συμβόλαια, η Μονή Βατοπαιδίου επικαλείται μέχρι και χρυσόβουλα του βυζαντινού αυτοκράτορα Ανδρόνικου Παλαιολόγου από το 1080, καθώς και τη συνθήκη του Μωάμεθ του Β’ του Πορθητή (αχτιναμές) που χρονολογείται από το 1453, προκειμένου να αποδείξει την κυριότητα των εκτάσεων που ανταλλάσσει με το Δημόσιο.
Στα συμβόλαια, η Μονή Βατοπαιδίου επικαλείται μέχρι και χρυσόβουλα του βυζαντινού αυτοκράτορα Ανδρόνικου Παλαιολόγου από το 1080, καθώς και τη συνθήκη του Μωάμεθ του Β’ του Πορθητή (αχτιναμές) που χρονολογείται από το 1453, προκειμένου να αποδείξει την κυριότητα των εκτάσεων που ανταλλάσσει με το Δημόσιο.
(Ελ. Τύπος, 11/9/2008)
Μας άφησε χρόνους και ο μακαρίτης Χριστόδουλος που τσίριζε, επειδή δεν προβάλλεται δεόντως ο "ρόλος της εκκλησίας" κατά την τουρκοκρατία! Εννοείται ότι πρέπει στο εξής να ληφθούν υπόψη οι παραινέσεις του αλησμόνητου. Να περιγραφούν λεπτομερώς οι προδοτικές συνεννοήσεις και συμβάσεις των καλογέρων και των παπάδων με τους Οθωμανούς...
