Βιβλία, βιβλία

Το σύμπαν και ο άνθρωπος

Ενα βιβλίο με τις θεμελιώδεις δυνάμεις της δημιουργίας και της ζωής

(The Guardian, Καθημερινή, 30/3/2007)

Το σύμπαν είναι ένα βιβλίο ανοιχτό μόνο στην παρούσα σελίδα. Ποιος ο συγγραφέας είναι γεγονός συζητήσιμο, ουδείς θα δει το οπισθόφυλλο ή θα κατανοήσει τις αρχικές του φράσεις.

Ολόκληρη η αφήγηση πρέπει να αναπλαστεί από τη δράση, τα πρόσωπα και τους τόπους που είναι σήμερα ορατά. Εδώ και 40 χρόνια οι φυσικοί επιστήμονες έχουν συντάξει μια ιστορία, η οποία περιγράφει, σε μια ενιαία πλοκή, όλα τα συμβάντα

των τελευταίων 13,7 δισεκατομμυρίων ετών. Δεν ξέρουν τι συνέβη στην αρχή, δεν ξέρουν γιατί η πλοκή αυτή είναι κατανοητή και δεν καταλαβαίνουν γιατί υπάρχει η ανάγκη κατανόησής της και τα όντα που θέλουν να την κατανοήσουν.

Η τέλεια ενορχήστρωση

Το σύμπαν μοιάζει να αυτοδιογκώθηκε, από το τίποτα, γινόμενο ένας χωρόχρονος μεστός, σκοτεινής ύλης και σκοτεινής ενέργειας, φωτισμένος από 200 δισεκατομμύρια γαλαξίες, ο καθένας τους περιέχοντας περί τα 200 δισεκατομμύρια άστρα. Οι θερμοπυρηνικοί αντιδραστήρες τούτοι τροφοδοτημένοι από την ίδια τους την ελκτική δύναμη, καίνε αρχέγονο υδρογόνο μετατρέποντάς το σε τέφρα βαρύτερων στοιχείων, τα οποία με τη σειρά τους, γίνονται η πρώτη ύλη πλανητών γύρω από μια νέα γενιά άστρων και στη συνέχεια, ισχυρά, βιομηχανικά κατάλοιπα απ’ όπου, πρέπει να πρωτοσχηματίσθηκε η ζωή σε έναν πλανήτη, πριν από 3,5 δισεκατομμύρια χρόνια.

Το σύμπαν μπόρεσε να το κατορθώσει αυτό γιατί οι θεμελιώδεις δυνάμεις, οι οποίες ενορχηστρώνουν τη δημιουργία ήταν τονισμένες με απόλυτη ακρίβεια. Αν αυτές ήταν διαφορετικές ακόμη και σε ένα ελάχιστο βαθμό τα άστρα θα καίγονταν ή δεν θα έλαμπαν καθόλου ή δεν θα παρήγαγαν άνθρακα και τις βαρύτερες ύλες από τις οποίες εξαρτάται η ζωή ή θα συρρικνώνονταν αντί να εκραγούν και έτσι δεν θα διέσπειραν νερό και ζωογόνες χημικές ουσίες στον γαλαξία. Ολα αυτά έκαναν τον φυσικό επιστήμονα Φρίμαν Ντάισον να πει ότι κατά μία έννοια «το σύμπαν γνώριζε την έλευσή μας».

Οι κοσμολόγοι αποκαλούν τούτο ανθρωποκεντρική αρχή. Οι πιστοί της θρησκείας, χέρι του Θεού. Και το ένα και το άλλο δεν εξηγούν τίποτα. Ο Πολ Ντέιβις είναι θεωρητικός φυσικός ο οποίος στράφηκε στη νέα επιστήμη της αστροβιολογίας. Εχει γράψει περί τα 20 εκλαϊκευτικά βιβλία με πιο πρόσφατο από αυτά το The Goldilocks Enigma: Why is the Universe just Right for Life (εκδ. Allen Lane, 360 σελ., 22 στερλίνες). Δεν αποπειράται σε αυτό να απαντήσει στα μεγάλα ερωτήματα, από πού προήλθε το σύμπαν, από πού η ζωή και από πού οι άνθρωποι. Αλλά, όπως γράφει ο Τιμ Ράντφορντ στον «Γκάρντιαν» προσπαθεί με ωραίο τρόπο να εξηγήσει τα ερωτήματα και να τα αντιμετωπίσει λογικά.

Υπάρχουν περισσότερα από ένα σύμπαντα; Είμαστε ένας τόμος σε μια απέραντη βιβλιοθήκη; Τούτη είναι η πολύστιχη θεωρία της δημιουργίας που λέει ότι σε ένα πολυσύμπαν μπορούν τα πάντα να συμβούν λογικά και ο Γουίλιαμ Σαίξπηρ και η Πάρις Χίλτον. Οι άνθρωποι είναι εποχικοί κάτοικοι του σύμπαντος. Δεν υπάρχει Θεός ως πρώτος κινών. Στο άπειρο δεν υπάρχει αρχή. Αλλά σε άπειρα σύμπαντα θα υπάρχουν και άπειρες ωσεί Γη και άπειρες όμοιες Γη, ορισμένες τους εικονικές.

Η άλλη θεωρία λέει ότι το σύμπαν προορίστηκε για τη ζωή. Οτι η ζωή συγκεντρώθηκε σιγά και τυχαία αλλά κατά μία έννοια μοιραία. Εάν ο Θεός έπαιξε ρόλο τότε θα ήταν ένας απόμακρος ρόλος. Οπως ακριβώς το σύμπαν πορεύεται σύμφωνα με κάποιους βαθείς νόμους, έτσι και η ζωή εμφανίστηκε χωρίς εμφανή βοήθεια από κάποιο υπερφυσικό ον. Οι περισσότεροι σοβαροί θεολόγοι είναι ικανοποιημένοι με την εξέλιξη του Δαρβίνου, ως ερμηνεία της πολυμορφίας της ζωής. Δεν βλέπουν θέση για ένα Θεό που ερμηνεύει τα ανερμήνευτα. Τον προτιμούν περισσότερο ως νομοθέτη, ένα Θεό δίχως θαύματα. Τούτος θα ήταν ένας Θεός πέραν του χώρου και του χρόνου. Και το μεγάλο ερώτημα είναι: Είχε ο Θεός επιλογή; Μπορούσε να επιλέξει να μη δημιουργήσει το σύμπαν; Πρέπει το σύμπαν να είναι με τον τρόπο που είναι; Εάν τούτο είναι το μόνο, μαθηματικά συνεπές, δυνατό σύμπαν, ο Θεός δεν είχε επιλογή στον σχεδιασμό του. Εάν όμως δεν είχε επιλογή, τότε κατά ποία έννοια είναι αναγκαίος; Αλλά και τούτο αφήνει αναπάντητο το ερώτημα: γιατί το σύμπαν φαίνεται δημιουργημένο για ζωή;

Απαντήσεις δεν υπάρχουν. Και μόνο το ότι μπορούμε και θέτουμε τέτοια ερωτήματα είναι αίνιγμα. Είναι ο Ουίλιαμ Σαίξπηρ, ο Τζον Μίλτον, ο Νταν Μπράουν και η Πάρις Χίλτον, εκφάνσεις κάποιου αινιγματικού κοσμικού λόγου; Ή είναι, όπως και οι άλλοι εμείς, το χωρίς νόημα αποτέλεσμα ενός χωρίς νόημα πειράματος, το τυχαίο ρίξιμο των κύβων σε ένα κοσμικό καζίνο; Ο Αϊνστάιν είπε κάποτε ότι το πιο ακατανόητο στο σύμπαν είναι το ότι είναι κατανοητό.

Στιγμές φωτισμού

Αυτό σημαίνει ότι υπάρχει κάποιος να το κατανοήσει. Και τούτο συνέβη, όσο γνωρίζουμε, μια φορά μόνο και τώρα. Εάν κατ’ υπόθεση, το ανθρώπινο γένος εξαφανιστεί σε ένα μελλοντικό κατακλυσμό;

«Δεν θα ξανασυμβεί», λέει ο συγγραφέας. «Το σύμπαν μπορεί να ζήσει τρισεκατομμύρια χρόνια τυλιγμένο σε βαθύ μυστήριο, εκτός από κάποιες φευγαλέες στιγμές φωτισμού, σε ένα άστρο, σε ένα κάποιο γαλαξία, 13,7 δισεκατομμύρια χρόνια μετά την αρχή των πάντων».

Richard Dawkins: Blind Watchmaker I

.

Μην ξεχνάτε την... Κόλαση

Διαχρονική οπισθοδρομικότητα

Την άσβηστη φλόγα της Κόλασης, όπου θα καίγονται αιωνίως οι άπιστοι θύμισε, μέρες που έρχονται, στο εκκλησίασμα ο Πάπας Βενέδικτος, διακρίνοντας (ίσως) μια αύξηση των ανομημάτων του. Σε πρόσφατο κήρυγμα του, σε ενορία της Ρώμης, ο Πάπας επισήμανε ότι πολλοί στον σύγχρονο κόσμο, περιλαμβανομένων και κάποιων πιστών, έχουν ξεχάσει ότι αν δεν ομολογήσουν τις αμαρτίες τους και δεν υποσχεθούν ότι δεν θα τις επαναλάβουν, κινδυνεύουν να καταδικαστούν στο πυρ το εξώτερον. Η κόλαση «υπάρχει πραγματικά και είναι αιώνια, παρότι κανείς πια δεν μιλάει γι’ αυτή», φέρεται να είπε ο προκαθήμενος τη Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας. Υπενθύμισε ότι υπάρχει πάντα η οδός της συγχώρεσης και επισήμανε ότι «οι άνθρωποι είναι ελεύθεροι να επιλέξουν τη σωτηρία... καθώς η χριστιανική πίστη δεν επιβάλλεται σε κανέναν, είναι δώρο, μια προσφορά στην ανθρωπότητα». Ωστόσο, ο 79χρονος Πάπας απέφυγε να υπεισέλθει σε περαιτέρω λεπτομέρειες· γι’ αυτό ίσως αξιωματούχοι του Βατικανού διευκρίνισαν τρόπον τινά τις επισημάνσεις του, λέγοντας ότι η κόλαση δεν είναι παρά «η αιώνια απομάκρυνση του ανθρώπου από τον Θεό» και πρέπει να νοείται «συμβολικά και όχι σωματικά».

(Καθημερινή, 29/3/2007)

Τελικά υπάρχει ή δεν υπάρχει η κόλαση, είναι πραγματική με καζάνια, καυτά λάδια και διαβολικούς μάγειρες ή είναι συμβολική; Ο μόνος λόγος που με προβληματίζει είναι επειδή θέλω να ξέρω, πού θα οδηγηθούν οι ανά τους αιώνες θρησκευτικοί ηγέτες με τόσες αμαρτίες που έχουν διαπράξει στην επίγεια ζωή τους, πολεμοκαπηλεία, απληστία, εξουσιομανία και φιληδονία.

Οι «αγαθοί» μας μύθοι...

(του Πάσχου Mανδραβέλη, Καθημερινή, 28/3/2007)

H κατάρρευση των μύθων για το «κρυφό σχολειό» και την «ευλογία του Παλαιών Πατρών Γερμανού στην Αγία Λαύρα» διαμόρφωσε (πέρα από τις εξαλλοσύνες) δύο γραμμές «εθνικά» ορθής άμυνας.

Η πρώτη αναφέρεται στο «Κρυφό Σχολειό». Λέει περίπου ότι η Οθωμανική Αυτοκρατορία ήταν αχανής και πολύχρονη. Παρά το γεγονός, λοιπόν, ότι ελληνικά σχολεία (όπως η «Μεγάλη του Γένους Σχολή») υπήρχαν στην πρωτεύουσα του Οθωμανικού κράτους, στην Κωνσταντινούπολη, δεν αποκλείεται σε κάποια περίοδο της ιστορίας της, σε κάποια επαρχία, κάποιος αγάς να είχε απαγορεύσει τη διδασκαλία των ελληνικών Γραμμάτων. Μπορεί να μην υπάρχει κανένα ιστορικό στοιχείο που το πιστοποιεί, αλλά δεν μπορούμε να αποκλείσουμε την πιθανότητα να διδάσκονταν τα ελληνικά σε «κρυφά σχολεία».

Το επιχείρημα δεν είναι παράλογο. Σε ένα αποκεντρωμένο σύστημα διοίκησης, σε μια περίοδο τετρακοσίων χρόνων, όλα θα μπορούσαν να έχουν συμβεί. Ακόμη και να έχουν κατέβει εξωγήινοι στην Μολδοβλαχία. Και γι’ αυτό δεν έχουμε ιστορικά στοιχεία να το πιστοποιούν, αλλά γιατί να το αποκλείσουμε; Για την ακρίβεια, υπάρχουν πολλοί που το ισχυρίζονται. Κάποιοι, όπως ο Εριχ Φον Ντένικεν, παρουσιάζουν και κάποια κτίρια, ως αποδείξεις.

Η δεύτερη γραμμή άμυνας πήρε τον χαρακτηρισμό «αγαθοί μύθοι». Κατά κάποιους το «Κρυφό Σχολειό» και το «Λάβαρο της Αγίας Λαύρας», είναι μεν μύθοι αλλά αθώοι. Χρησίμευσαν κάποτε για την σφυρηλάτηση της εθνικής συνείδησης, αλλά τώρα παραμένουν στο λαϊκό υποσυνείδητο σαν την «γοργόνα του Μεγαλέξαντρου»: «Δεν βλάπτουν κανένα, άρα μην ασχολείστε. Αφήστε τον λαό στην αγαθή του πλάνη».

Αυτό θα ήταν καλό, αλλά πάλι κανείς δεν έκανε την γοργόνα του Μεγαλέξαντρου παντιέρα στο Σύνταγμα για να ζητήσει την μη εφαρμογή των νόμων: «έωμεν τους νόμους καθεύδειν! Αφήστε τους νόμους να κοιμούνται, ας κοιμηθούν οι νόμοι... Πάνω από τους νόμους και τα Συντάγματα είναι η Ιστορία, η πραγματικότητα και η βούληση του λαού... Πέραν των συνταγμάτων και των νόμων και πέραν των απόψεων των ελαχίστων υπάρχει η ουσία του πράγματος», είχε πει ο Αρχιεπίσκοπος στη λαοσύναξη.

Το βασικό πρόβλημα, λοιπόν, με τους δύο μύθους δεν είναι ότι διδάσκονται ως ιστορία κάποιες αναλήθειες. Ούτε τίθεται θέμα ανατροπής των παραδόσεων και των θρύλων του ελληνικού λαού.

Το πρόβλημα είναι ότι κάποιοι τους χρησιμοποιούν για να εμφανίζονται ως συνιδρυτές του ελληνικού κράτους. Ζητούν μερτικό στην κοσμική εξουσία ανεμίζοντας λάβαρα που ανήκουν στην σφαίρα του φανταστικού. Χθες, ζήτησαν ρόλο να συναποφασίζουν για τα βιβλία που εγκρίνει το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο. Προχθές ήθελαν να συνεκδίδουν τις αστυνομικές ταυτότητες. Αύριο;

Δεν υπάρχουν λοιπόν αγαθοί μύθοι, αλλά η χθεσινή ανακοίνωση της Ιεράς Συνόδου μας απέδειξε ότι δεν υπάρχουν και αθώα άρθρα του Συντάγματος. Οι πολέμιοι της αναθεώρησης του άρθρου 16 θα πρέπει να πρόσεξαν ότι το κείμενο της συγκεκριμένης συνταγματικής επιταγής (χωρίς να αναφέρεται ρητά) χρησιμοποίησε ο εκπρόσωπος της Ιεράς Συνόδου για να ζητήσει την απόσυρση του βιβλίου. «Το Σύνταγμα επιτάσσει και την θρησκευτική διαπαιδαγώγηση των Ελλήνων», είπε. Μαντέψτε σε ποιο άρθρο αναφέρθηκε...

Η συζήτηση για το βιβλίο έχει ξεφύγει από την ιστορία. Εχει ξεφύγει και από το πλαίσιο της ιδεολογικής χρήσης της Ιστορίας. Εχει πλέον να κάνει με σχέσεις εξουσίας. Οι ιεράρχες χρησιμοποιούν την ελληνική ιστορία για να δείξουν στην κυβέρνηση ποιος κάνει κουμάντο στον τόπο. Αφήνουν να εννοηθεί ότι οι ταυτότητες ήταν ο πρώτος γύρος, αλλά παραμένουν με το «όπλο παρά πόδα». Και υπονοούν ότι αν η κυβέρνηση επιμείνει στην αναθεώρηση του συνιδρυτικού μύθου, τα «θρυλικά λάβαρα» θα ξανανεμίσουν στην Πλατεία Συντάγματος.

Η τουρκοκρατία, μέρος V

(Παραπομπή στο πρώτο μέρος >>>)

Ο Νεοελληνικός «Διαφωτισμός» β'

Οι φυσικές επιστήμες, γύρω στα 1780, διδάσκονταν στις παρίστριες ηγεμονίες όχι μόνο θεωρητικά, αλλά και πειραματικά. Νέα μέθοδος που εισήχθη στην εκπαίδευση ήταν η «αλληλοδιδακτική», η οποία επέτρεπε τη συγκέντρωση μεγαλύτερου αριθμού μαθητών στον ίδιο διδακτικό χώρο, κάτω από την επίβλεψη ενός μόνο δασκάλου. Πρόκειται για τη «Λανγκαστεριανή» μέθοδο, που συστηματοποιήθηκε στην Αγγλία από τους A. Bell και J. Lancaster στα τέλη του 18^ου και τις αρχές του 19^ου αιώνα. Ο κύριος εισηγητής της στον ελληνικό χώρο, Γεώργιος Κλεόβουλος (1785-1828) και οι υποστηρικτές της μεθόδου τόνιζαν τη δυνατότητα να εκπαιδευτούν περισσότερα παιδιά με λιγότερα μέσα, υπογραμμίζοντας το μαζικό της χαρακτήρα. Αλλά κι αυτές οι προσπάθειες που αφορούσαν την οργάνωση και όχι το περιεχόμενο της εκπαίδευσης συνάντησαν, όπως σε όλες τις ανάλογες περιπτώσεις, την αντίθεση του εκκλησιαστικού μηχανισμού, καθώς το πατριαρχείο απαγόρευσε την εφαρμογή της στα σχολεία της Κων/πολης. (Βουλή των Ελλήνων: Πολιτισμός & Παιδεία)

Σχεδόν όλοι οι ανώτεροι κληρικοί της προεπαναστατικής εποχής δυσφορούσαν που πήραν τα πράγματα τέτοια τροπή και άρχισε να χάνει ο εκκλησιαστικός μηχανισμός τον έλεγχο στις εκπαιδευτικές δραστηριότητες, αφού αρχικός προορισμός των σχολείων που δημιουργούσε ή στήριζε η Εκκλησία ήταν να εκπαιδεύουν κληρικούς, όπως προαναφέρθηκε. Οι εξελίξεις ήταν, βέβαια, τόσο ραγδαίες ώστε ανέτρεψαν κάθε δυνατότητα ελέγχου, ιδίως μακριά από την Κων/πολη και τις έδρες των επισκόπων. Το πατριαρχείο εξέδιδε αφορισμούς σε βάρος των ανανεωτών, συχνά καίγονταν δε τα βιβλία τους, επειδή προέβαλαν με αυτά τις ιδέες του Καρτέσιου, του Λοκ, του Λάιμπνιτς, του Βολταίρου και άλλων επιφανών εκπροσώπων του ευρωπαϊκού Διαφωτισμού. Η λυσσαλέα αυτή αντίδραση στη διάδοση του Ορθολογισμού είχε και έχει εξήγηση: και οι τέσσερις ορθόδοξοι πατριάρχες διέθεταν έναντι αντίτιμου, ήδη από το 15^ο αιώνα, συγχωροχάρτια (βλέπε προηγούμενα) και μαγικές «ιαματικές σκόνες» (Οι περιηγήσεις του Σουασέλ Γκουφιέ, ΙΣΤΟΡΙΚΑ της Ελευθεροτυπίας). Η έλευση των ορθολογικών ιδεών θα μείωνε μέχρι μηδενισμού τέτοιες δυνατότητες πλουτισμού των μελών του εκκλησιαστικού μηχανισμού.

Την ίδια περίπου εποχή περιγράφει επιφανής Ευρωπαίος περιηγητής τα μέλη του εκκλησιαστικού μηχανισμού στον ελληνόφωνο χώρο ως μία σπείρα που συμμετέχει σε εγκλήματα και πλουτίζει! Γράφει ο Choiseul Gouffier (1752-1817), φιλέλληνας περιηγητής και πρεσβευτής της Γαλλίας στην Κων/πολη στο βιβλίο του «Voyage Pittoresque de la Grece»: «Όλη η Ελλάδα είναι γεμάτη από μοναχούς, από τους οποίους σχεδόν κανένας δεν γνωρίζει ανάγνωση ... Έχουν καθυποτάξει τη μωροπιστία των συμπολιτών τους και τους εξουσιάζουν όπως εκείνοι θέλουν, συχνά όντας συνένοχοι στα εγκλήματα του λαού, τα μοιράζονται μαζί του και επωφελούνται από τα κέρδη ... Δεν υπάρχουν πειρατές που να μην έχουν μαζί τους ένα καλόγερο ή ένα παπά, προκειμένου να τους συγχωρήσει τα κρίματά τους τη στιγμή που τα διαπράττουν.» (Οι περιηγήσεις του Σουασέλ Γκουφιέ).

Φυσικά, ουδέποτε ενοχλήθηκε ο εκκλησιαστικός μηχανισμός από αυτή την πρακτική πλουτισμού των αλφαβητισμένων πατριαρχών και των αναλφάβητων κληρικών και μοναχών του. Αργότερα, όταν δεν ήταν πια δυνατόν να συγκρατηθεί η διάδοση της παιδείας, επιβιβάστηκε και η Εκκλησία στο νέο όχημα του εθνικού κράτους και του πολιτισμού και άρχισε να διαδίδει φανταστικές ιστορίες περί κρυφών σχολείων - τα οποία κρυφά σχολεία, αν και δεν προκύπτουν από ιστορικά στοιχεία, λογικό είναι να τα οργάνωναν σε ώρα ανάγκης μέσα στην εκτεταμένη αυτοκρατορία κάποιοι μεμονωμένοι, γραμματιζούμενοι κληρικοί, γραφιάδες, έμποροι ή βιοτέχνες.

Το 1798, έντεκα χρόνια μετά την έκρηξη της γαλλικής επανάστασης, όταν στην Πελοπόννησο είχε απογοητευτεί ο κόσμος με την κατάληξη των «Ορλωφικών» και τοποθετούσαν στο εικονοστάσι απεικονίσεις του Ναπολέοντα, μαζί με εικόνες των αγίων, κυκλοφόρησε από το πατριαρχείο Ιεροσολύμων ποιμαντική εγκύκλιος του πατριάρχη Άνθιμου με τίτλο «Πατρική διδασκαλία για τους πιστούς και εκλεκτούς ορθοδόξους χριστιανούς», στην οποία παρέχονταν στους υποδουλωμένους Έλληνες εκκλησιαστικές οδηγίες για οπισθοχώρηση στο Μεσαίωνα: «Αδελφοί... κλείσατε τα αυτία σας και μη δώσετε καμμίαν ακρόασιν εις ταύτας νεοφανείς ελπίδας της ελευθερίας... που είναι εναντίαι εις τα ρητά της θείας γραφής και των αγίων αποστόλων, οπού μας προστάζουν να υποτασσόμεθα εις τας υπερεχούσας αρχάς, όχι μόνον εις τα επιεικείς αλλά και τας σκολιάς, δια να έχωμεν θλίψιν εις αυτόν τον κόσμον και να παραστήσωμεν καθαράς τω Χριστώ τας αισθήσεις ημών... Παντού το φαντασιώδες αυτό της ελευθερίας σύστημα του πονηρού επροξένησε πτωχείαν, φόνους, ζημίας, αρπαγάς, ασέβειαν τελείαν και ανωφελή μεταμέλειαν … Φυλάξατε στερεάν την πατροπαράδοτόν σας πίστιν και, ως οπαδοί του Χριστού, απαρασάλευτον την υποταγήν εις την πολιτικήν διοίκησιν» - εννοεί φυσικά υποταγή στην οθωμανική διοίκηση, με στόχο την μακροημέρευσή της. Τον συγκεκριμένο Άνθιμο, ο οποίος ήταν δραστήριος πωλητής συγχωροχαρτιών, ονόμασε ο Αδαμάντιος Κοραής με κάποια αφορμή: «'Ασπονδο εχθρό των Γραικών, φίλο πιστό των Oθωμανών». Στη συγκεκριμένη «Πατρική διδασκαλία» απάντησε δε ο Κοραής με κείμενό του που είχε τίτλο «Αδελφική διδασκαλία»

Η μοίρα των πρωτοπόρων του νεοελληνικού διαφωτισμού δείχνει την αντιμετώπιση που είχαν από την «εθναρχούσα εκκλησία» (Ν. Δήμου: Διακόσια πενήντα χρόνια αναμονή - μία εξομολόγηση):

• ο Μεθόδιος Ανθρακίτης (1650/60-1736), ο πρύτανης των Ελλήνων διαφωτιστών, καταδικάστηκε το 1721 για τις φιλοσοφικές απόψεις του από το πατριαρχείο και υποχρεώθηκε το έτος 1725 σε δημόσια καύση των χειρογράφων του,
• ο Ευγένιος Βούλγαρις (1716-1806) αυτοεξορίστηκε στη Ρωσία,
• ο Ιώσηπος Μοισιόδαξ (1725/1730- ~1800) εδιώχθη,
• Ο Χριστόδουλος Παμπλέκης (1733-1793) αφορίζεται το 1793 μετα την έκδοση του έργου του «Περί Φιλοσόφου, Φιλοσοφίας, Φυσικών».
• ο Δημήτριος Καταρτζής (1730-1807) αναγκάζεται να απαρνηθεί τη δημοτική γλώσσα,
• ο Ρήγας Φεραίος (1757-1798) εισέπραξε το επίσημο πατριαρχικό ανάθεμα και
• ο Αδαμάντιος Κοραής (1748-1833) δέχεται ακόμα και σήμερα υβριστικές επιθέσεις από τον εκκλησιαστικό μηχανισμό.

Βέβαια, ούτε οι ξένοι νεωτεριστές γλίτωναν από τη μανία του ελληνικού εκκλησιαστικού μηχανισμού! Για παράδειγμα, το έτος 1776 «καταδικάστηκε» και «αναθεματίστηκε» πανηγυρικά από τον πατριάρχη Κων/πόλεως, Σοφρώνιο Β', ο Βολταίρος και το ίδιο επαναλήφθηκε το έτος 1793 από τον πατριάρχη Νεόφυτο Ζ', δεκαπέντε χρόνια μετά το θάνατο του μεγάλου διανοητή!

Το έτος 1819 εξέδωσε το οικουμενικό πατριαρχείο «πατριαρχική εγκύκλιο» για την ανάσχεση της διάδοσης των φυσικομαθηματικών επιστημών με τίτλο «Περί της σημερινής κατάστασης των κοινών τους γένους μας ελληνομουσείων (=σχολείων)» και συνεκάλεσε πατριαρχική σύνοδο στην Πόλη με στόχο «Την καθαίρεσιν των φιλοσοφικών (=φυσικομαθηματικών) μαθημάτων». Η σύνοδος συνήλθε τον Μάρτιο του έτους 1821, μόλις λίγες ημέρες πριν από την έκρηξη της επαναστάσεως στις 23 Μαρτίου στην Καλαμάτα και στην οποία σύνοδο εξεδόθη ένα κατάπτυστο κείμενο κατά των Μαθηματικών, της Φυσικής και των επιστημών γενικότερα, το οποίο μόνο ένας οπισθοδρομικός και ιδιοτελής εκκλησιαστικός μηχανισμός θα μπορούσε να έχει εκδόσει: «...τίς ωφέλεια προσκολλώμενοι οι νέοι εις τα παραδόσεις αυτάς να μανθάνωσιν αριθμούς και αλγέβρας και κύβους και κυβοκύβους και τρίγωνα και τριγωνοτετράγωνα και λογαρίθμους και συμβολικούς λογισμούς και τας προβαλλομένας ελλείψεις και άτομα και κενά και δίνας και δυνάμεις και έλξεις και βαρύτητας, του φωτός ιδιότητας και βόρεια σέλα και θετινά τινά και ακουστικά και μύρια τοιαύτα και άλλα τερατώδη, ώστε να μετρώσι την άμμον της θαλάσσης και τας σταγόνας του υετού και να κινώσιν την γην, εάν αυτοίς δοθή πη στώσι κατά το του Αρχιμήδους, έπειτα εις τας ομιλίας των βάρβαροι, εις τας γραφάς των σόλοικοι, εις τας θρησκείας των ανίδεοι, εις τα ήθη παράφοροι και διεφθαρμένοι, εις τα πολιτεύματα επιβλαβείς και άσημοι πατριώται και ανάξιοι της προγονικής κλήσεως....» (Στέλιος Λαμνής: «Οι μαθηματικές επιστήμες στην περίοδο της τουρκοκρατίας»). Αν και περιττεύει κάθε σχολιασμός, θα έπρεπε να υπογραμμιστεί ότι με την φράση επιβλαβείς εις τα πολιτεύματα εννοούν οι πατριάρχες την οθωμανική διοίκηση, η οποία φαίνεται ότι παρενοχλείτο από τις δραστηριότητες των διαφωτιστών-εκπαιδευτικών.

Ακόμα και σήμερα στηρίζουν απολογητές της σκοταδιστικής πρακτικής του εκκλησιαστικού μηχανισμού με επιχειρήματα που δείχνουν την αγωνία των παραγόντων του: «Μετά την γαλλικήν όμως επανάστασιν δεν επρόκειτο, αυτοί οι οποίοι μετέβαινον δια σπουδάς εις το εξωτερικόν, να υποστούν την διείσδυσιν, ας είπωμεν, του Παπισμού. Αυτό θα ήτο έλασσον κακόν. Επρόκειτο να ενστερνισθούν, ενδεχομένως, τας περί αθεΐας αρχάς των διαφωτιστών και της γαλλικής επαναστάσεως. Αυτό η Εκκλησία δεν θα μπορούσε να το ανεχθή.» και: Αιτία των διώξεων ήταν «η επιμονή των να διδάσκουν τας φυσικάς επιστήμας, τα Μαθηματικά, την Φυσικήν, που κατά κάποιον τρόπον ακόμη και σήμερα -όχι πάντα βεβαίως- η μύησις εις τας επιστήμας αυτάς έχει ως αποτέλεσμα την αθεΐαν.» (Γ. Θ. Γιαννόπουλος: Διαφωτισμός Κλασικισμός, Οι εγχώριες αντιφάσεις).

Ακριβώς αυτή τη λογική που διατυπώνει ο Γ.Θ. Γιαννόπουλος εκφράζει και το ονομαζόμενο «Πηδάλιο», το βιβλίο που περιέχει όλους τους έγκυρους Κανόνες της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Γράφει στην εισαγωγή της έκδοσης του έτους 1864 ο αρχιμ. Ειρηναίος Δεληδήμος: «Εαν επραγματοποιούντο πλήρως τα όνειρα των οπαδών του Διαφωτισμού, οι Ορθόδοξοι λαοί θα εξήρχοντο εκ της θλιβεράς των αμαθείας, θα εισήρχοντο εις τον φωτεινόν δρόμον της προόδου, θα ηγάπων τας επιστήμας και την δύναμιν του ορθού λόγου, θα προέκοπτον κοινωνικώς και οικονομικώς, συγχρόνως όμως θα απεκόπτοντο από τας ρίζας των και αντί της Ορθοδόξου πνευματικότητος, πηγαζούσης εκ της ταπεινώσεως του ανθρώπου ενώπιον της αγάπης του Θεού, θα επεκράτει και εις αυτούς η αλαζονική αυτοπεποίθησις της ανθρωπίνης διανοίας».

Με αυτό το σκεπτικό απερρίφθησαν λοιπόν η πρόοδος, οι επιστήμες, ο ορθός λόγος, η κοινωνική και οικονομική προκοπή και επελέγη η «θλιβερά αμάθεια» και η συνεργασία με τους Οθωμανούς για να μην χάσει ο εκκλησιαστικός μηχανισμός τον έλεγχο του ποιμνίου και την χωρίς κόπους είσπραξη εσόδων.

Οι συνεχιστές των πρωτοπόρων του Νεοελληνικού Διαφωτισμού, αυτοί που με τον αγώνα τους διαφύλαξαν τον Ελληνισμό από τον κίνδυνο να βρίσκεται σήμερα στο πνευματικό επίπεδο των θρησκόληπτων ισλαμιστών, είχαν στο επίσημο ελληνικό κράτος και πάλι υπό την καθοδήγηση του εκκλησιαστικού μηχανισμού, την τύχη του διωκόμενου: Ο Θεόφιλος Καΐρης (1784-1853), θεολόγος, ιερωμένος και φιλόσοφος, υπέστη διώξεις από τον εκκλησιαστικό μηχανισμό και τα πολιτικά δικαστήρια, επειδή διαμόρφωσε το θρησκευτικό σύστημα της θεοσέβειας. Καταδικάστηκε σε φυλάκιση και πέθανε λίγες μέρες μετά.

Ο Εμμανουήλ Ροΐδης (1836-1904), λογοτέχνης, κριτικός και δημοσιογράφος, έγραψε αφηγηματικά έργα με δηκτικά σχόλια για τον εκκλησιαστικό μηχανισμό, με αποτέλεσμα να αφοριστεί για εκφοβισμό και παραδειγματισμό! Παρομοίως αφορίστηκε αλλά και φυλακίστηκε ο Ανδρέας Λασκαράτος (1811-1902), σατιρικός ποιητής και πεζογράφος, ο οποίος έγραψε χλευαστικά σχόλια για τη ζωή και τα μυθεύματα που διέδιδαν (και διαδίδουν) οι κληρικοί!

(Στέλιος Φραγκόπουλος, Stelios Frangopoulos)

(συνεχίζεται)

... με τα πόδια ανοικτά

Οι χώρες έδειξαν (;) την ταυτότητα και την ψυχή τους

Με αφορμή την πεντηκοστή επέτειο της Ενωσης, οι 27 ευρωπαϊκές χώρες μετέσχον σε έκθεση, που εγκαινιάστηκε προσφάτως στη Ρώμη, στέλνοντας από ένα «χαρακτηριστικό» έργο τέχνης... Ο Ρούσσος Βρανάς, σημείωσε στα «Νέα»: «Για να δει κανείς τα έργα τέχνης που έστειλαν οι 27 ευρωπαϊκές χώρες στην έκθεση της Ρώμης για την πεντηκοστή επέτειο της Ενωμένης Ευρώπης, θα πρέπει πρώτα να ξεχάσει πως η Βρετανία και η Γαλλία πολεμούσαν αιώνες μεταξύ τους και να πιστέψει πως οι Αυστριακοί είναι ο πιο ερωτικός λαός της ηπείρου». Ακολουθεί ένα κείμενο που αξιολογεί τη συμμετοχή των κρατών - μελών στην έκθεση:

Μια γυναίκα με τα πόδια ανοικτά

ΤΑ ΝΕΑ/The Times (Rachel Campbell-Johnston)

Η τέχνη δίνει μια ιδέα για την πολιτιστική ταυτότητα μιας χώρας. Από αυτή την άποψη, η επιλογή της Αυστρίας ήταν ίσως κάπως ανεπιτυχής. Τα λαμπερά έργα του Klimt θα ήταν μια προφανής επιλογή. Αντί γι' αυτά έχουμε τον ερωτικό καλλιτέχνη Schiele. Άραγε, έτσι βλέπουν τη χώρα τους οι Αυστριακοί; Μια γυναίκα με ανοιχτά τα πόδια που περιμένει να μπει μέσα ο πρώτος τυχόντας;

Όσο για την Ελλάδα, αυτοκαθορίζεται πάλι με την κλασική της κληρονομιά - με μια κόρη. Έκτοτε δεν δημιούργησαν τίποτα μεγαλύτερο. Το ίδιο και η Κύπρος επιστρέφει με τις εικόνες της σε ένα απώτερο παρελθόν.

Οι Πολωνοί ξεχειλίζουν από εθνικό συναίσθημα. Και οι φυσιολάτρες Φινλανδοί στέλνουν ένα ηλιοβασίλεμα. Γενικά, κάθε έργο δείχνει κάτι από το λαό που εκπροσωπεί.

(Ελευθεροτυπία, ο τύπος των ήλων, 27/3/2007)

Ήλιος και μαγνητικά πεδία

Εντυπωσιακές εικόνες του Ήλιου δείχνουν ταραγμένα μαγνητικά πεδία

Εικόνες υψηλής ανάλυσης που μετέδωσε ένα νέο σκάφος αποκαλύπτουν ότι το μαγνητικό πεδίο του Ήλιου είναι πολύ πιο ταραγμένο και δυναμικό απ' ότι νόμιζαν οι αστροφυσικοί. Το τηλεσκόπιο ακτίνων Χ του σκάφους Hinode («Ανατολή» στα ιαπωνικά) κατέγραψε στήλες αερίου να σηκώνονται από το ηλιακό στέμμα και να αλληλεπιδρούν με το μαγνητικό πεδίο, μια διαδικασία που απελευθερώνει ενέργεια και πιθανώς τροφοδοτεί τις ηλιακές καταιγίδες που επηρεάζουν τη Γη.


Ένα ταραγμένο μαγνητικό πεδίο, αναφέρει το Reuters, θεωρητικά απελευθερώνει περισσότερη ενέργεια από ένα σταθερό. «Οι θεωρητικοί φυσικοί είχαν προτείνει ότι μπορεί να υπάρχουν ταραγμένα, μπερδεμένα μαγνητικά πεδία. Με το Τηλεσκόπιο Ακτίνων Χ μπορούμε να τα δούμε καθαρά για πρώτη φορά», δήλωσε ο Λέον Γκόλουμπ, ερευνητής του Κέντρου Αστροφυσικής Harvard-Smithsonian.

H αποστολή Hinode είναι μια συνεργασία των διαστημικών υπηρεσιών των ΗΠΑ, της Ευρώπης και της Ιαπωνίας και του βρετανικού Συμβουλίου Έρευνας Αστρονομίας Σωματιδιακής Φυσικής. Το σκάφος, που εκτοξεύτηκε το Σεπτέμβριο, είναι εξοπλισμένο με τρία όργανα που παρατηρούν τον Ήλιο στο ορατό και στο υπεριώδες τμήμα του φάσματος καθώς και στην περιοχή των ακτίνων Χ. Το τηλεσκόπιο ακτίνων Χ καταγράφει ακτινοβολία που εκπέμπεται από το ηλιακό στέμμα, το εξώτερο στρώμα της ηλιακής ατμόσφαιρας που προβληματίζει τους επιστήμονες επειδή έχει θερμοκρασία 100 φορές υψηλότερη απ' ότι η επιφάνεια του Ήλιου.


Το Hinode ίσως διαφωτίσει τους αστροφυσικούς για το πώς η ενέργεια του μαγνητικού πεδίου διαπερνά τα στρώματα της ηλιακής ατμόσφαιρας και τελικά απελευθερώνεται στο Διάστημα. «Οι εικόνες αυτές ανοίγουν μια νέα εποχή στη μελέτη των διαδικασιών του Ήλιου που επηρεάζουν τη Γη, τους αστροναύτες, τους δορυφόρους και ολόκληρο το Ηλιακό Σύστημα», δήλωσε ο Ντικ Φίσερ, διευθυντής του Τμήματος Ηλιοφυσικής της NASA.

(news.in.gr, 23/3/2007)

Η τουρκοκρατία, μέρος IV

(Παραπομπή στο πρώτο μέρος >>>)

Ο Νεοελληνικός «Διαφωτισμός» α'

Στην οθωμανική αυτοκρατορία βρισκόταν το μορφωτικό επίπεδο του λαού, ανεξαρτήτως εθνικής και θρησκευτικής προελεύσεως, στο απόλυτο μηδέν, δεδομένου ότι η παιδεία δεν αποτελούσε στόχο των Οθωμανών, ούτε για τους μουσουλμανικούς πληθυσμούς. Ειδικότερα για τις περιοχές με ελληνόφωνους πληθυσμούς περιγράφεται στην «Ελληνικήν Νομαρχίαν» (1806) του Ανωνύμου Έλληνος η κατάσταση μορφωτικής και πνευματικής ένδειας ως εξής: «Αι επιστήμαι, όπου πρότερον ήνθιζον, άρχισαν να μαρανθώσι, τα σχολεία εσφραγίσθησαν, οι διδάσκαλοι εμωράνθησαν και η αλήθεια με την φιλοσοφίαν (=θετικές επιστήμες) εξωρίσθησαν, άλλο βιβλίον δεν ευρίσκετο, ει μη τα πονήματα των ιερέων και οι ταλαίπωροι Έλληνες, αγκαλά και φιλελεύθεροι, εστερημένοι όμως από το φως της φιλοσοφίας, έγιναν σχεδόν δούλοι, μεμεθυσμένοι από την αμάθειαν και την δεισιδαιμονίαν».

Ο Ελληνισμός που βρισκόταν κατά την ύστερη Αρχαιότητα στην πολιτισμική πρωτοπορία, είχε καταλήξει στο ύστατο σκαλοπάτι της αμάθειας, μετά από επιτυχείς προσπάθειες πολλών αιώνων των «πατέρων» και των διαφόρων «φωτισμένων» εκκλησιαστικών ηγετών, οι οποίοι συγκάλυπταν επί 11-12 αιώνες την καλλιέργεια και προώθηση ιδιοτελών και δωσιλογικών στόχων με το αναμάσημα αρχαιοελληνικών κειμένων και το «σχολιασμό» φιλοσοφικών ιδεών του Αριστοτέλη και του Πλάτωνα.

Μετά την οριστική κατάλυση του βυζαντινού κράτους οι μαθητές στον ελληνόφωνο χώρο δεν φοιτούσαν σε κάποιο οργανωμένο σχολείο, αλλά μαθήτευαν κοντά σε δάσκαλο, συνήθως κληρικό. Τα μαθήματα γίνονταν όποτε ήταν διαθέσιμος ο δάσκαλος, ο οποίος πληρωνόταν από τους μαθητές. Αυτού του είδους η εκπαιδευτική διαδικασία δεν απείχε πολύ από εκείνη της βυζαντινής εποχής. Από το 17^ο αιώνα άρχισε όμως σταδιακά, με επιρροή από τη Δύση, να δίδεται εκπαίδευση σε εκκλησιαστικές σχολές, αρχικά για την εκπαίδευση κληρικών, οι οποίοι αποκτούσαν έτσι κάποια «επάρκεια στην ανάγνωση, ίσως και στη γραφή» (Ι. Συκουτρής: «Εμείς και οι Αρχαίοι»), αργότερα και για την κατάρτιση εμπόρων και βιοτεχνών. Αυτές οι Σχολές λειτουργούσαν με βάση τα προνόμια του μιλέτ που είχαν παραχωρήσει οι Οθωμανοί στο Πατριαρχείο.

Στο τέλος του 18^ου αιώνα είχαν πληθύνει αυτά τα σχολεία, ώστε όλες οι ευημερούσες πόλεις είχαν τουλάχιστον μία Σχολή (Γιάννενα, Αθήνα, Δημητσάνα, Χίος, Πάτμος, Αθωνιάς Σχολή, Μεσολόγγι, Σμύρνη, Κυδωνιές κ.ά.) Παράλληλα λειτουργούσαν και Σχολές στον ελληνόφωνο χώρο εκτός της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, όπως η Ιόνιος Ακαδημία στα Επτάνησα και άλλες. Στις σχολές δίδασκαν αρχικά δάσκαλοι-κληρικοί παραδοσιακής παιδείας, αλλά από το 18^ο αιώνα έπαιρναν τη θέση τους όλο και συχνότερα νεωτεριστές, οι λεγόμενοι σήμερα «Δάσκαλοι του Γένους». Κατά κανόνα επρόκειτο για εκπαιδευτικούς, επίσης κληρικούς, που είχαν επηρεαστεί από τον ευρωπαϊκό Διαφωτισμό και τη ραγδαία ανάπτυξη των φυσικών επιστημών στη Δύση.

Οι γνώσεις έπρεπε πλέον το 17^ο και 18^ο αιώνα να εισαχθούν από την «καταραμένη Δύση», όπως γίνεται σε μεγάλο βαθμό, ακόμα και για θέματα της Αρχαιότητας αλλά και του Βυζαντίου, μέχρι των ημερών μας. Το πατριαρχείο προσπαθούσε να συντηρήσει την παιδεία στα παραδοσιακά θεοκρατικά πλαίσια, οι φωτισμένοι εκπαιδευτικοί ενδιαφέρονταν να την εξελίξουν και να την αναπλάσουν. Τέτοια εκπαιδευτικοί ήταν οι Γεώργιος Σουγδουρής, Μεθόδιος Ανθρακίτης, Ευγένιος Βούλγαρις, Ιώσηπος Μοισιόδαξ, Νικηφόρος Θεοτόκης κ.ά.

Η Σχολή της Χίου, ιδρυθείσα το 1792, όπως είναι σήμερα.

Οι προσπάθειες των ανανεωτών δασκάλων για μεταρρύθμιση στην παιδεία και βελτίωση των παρεχόμενων γνώσεων, ώστε να ξεφύγει ο λαός από τη διαδεδομένη θεοπληξία, συνοδεύονταν ταυτόχρονα από τη διάδοση μηνυμάτων για απελευθέρωση των υπόδουλων από τον οθωμανικό ζυγό.

Αυτή η περίοδος χαρακτηρίζεται -κατά μερικές απόψεις μάλλον υπερβολικά- ως Νεοελληνικός Διαφωτισμός, στη διάρκεια του οποίου τέθηκαν οι βάσεις, αφενός για τη δημιουργία ενός υποτυπώδους εκπαιδευτικού συστήματος στον ελληνόφωνο χώρο, αφετέρου για τη διάδοση της ιδέας της εθνικής «παλιγγενεσίας»! Βέβαια, η παλιγγενεσία είναι μεταγενέστερη έννοια, αφού ενιαίο ανεξάρτητο ελληνικό κράτος δεν είχε προϋπάρξει ποτέ στην Ιστορία. Με τη σταδιακή μετατροπή όμως διαφόρων θέσεων του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού σε ιδεολογήματα εθνικής κατανάλωσης, τέθηκαν οι ιδεολογικές βάσεις για να αντιμετωπιστεί η «αυτοκρατορική αντίληψη» του εκκλησιαστικού μηχανισμού. 

Η ένσταση περί υπερβολής στο χαρακτηρισμό «Νεοελληνικός Διαφωτισμός» σχετίζεται με το γεγονός ότι η θεωρούμενη ελληνική εκδοχή του Διαφωτισμού είχε συχνά διαφορετικούς στόχους από εκείνους του ευρωπαϊκού. Τη στιγμή που οι Διαφωτιστές στη Δύση επεδίωκαν ένα πολιτισμικό άλμα, πέρα από τις κατακτήσεις της Αναγέννησης και ένα κοινωνικό μετασχηματισμό που θα έδινε περισσότερη εξουσία στη μεσαία τάξη, περιορίζοντας τη δεσπόζουσα θέση των ευγενών και του κλήρου, κύριο ζητούμενο στον ελληνόφωνο χώρο ήταν η άνοδος του μορφωτικού επιπέδου και η απελευθέρωση από την οθωμανική κυριαρχία αλλά και από τους συνεργάτες της, κοτζαμπάσηδες και ανώτερους κληρικούς.

Αυτή η αξιοποίηση στην ιστοριογραφία ιστορικά κατοχυρωμένων ονομασιών για διαφορετικές δραστηριότητες και διεργασίες δεν είναι, φυσικά, καινοφανής. Για παλαιότερες ιστορικές περιόδους αξιοποιήθηκαν οι έννοιες «Ουμανισμός» και «Αναγέννηση» για δραστηριότητες που ουσιαστικά αφορούσαν στην αυξημένη μελέτη της αρχαίας ελληνικής γραμματείας και όχι στην εισαγωγή και καθιέρωση νέων ιδεών ή στην παραγωγή πρωτότυπων καλλιτεχνικών αποτελεσμάτων. Ίσως, λοιπόν, ο λεγόμενος Νεοελληνικός Διαφωτισμός θα έπρεπε να ονομάζεται Μορφωτική Αναγέννηση των Ελλήνων.

Οι πρώτες ιδέες του ευρωπαϊκού Διαφωτισμού είχαν αρχίσει να διαδίδονται στις βαλκανικές χώρες ήδη στις αρχές του 18^ου αιώνα, αλλά στα γραπτά εμφανίζονται στο δεύτερο μισό αυτού του αιώνα. Ο Ευγένιος Βούλγαρις (1716-1806) αναφέρεται στα έργα του περί το τέλος της δεκαετίας του 1760 στον Βολτέρο (Francois Marie Arouet-Voltaire, 1694-1778). Στη Λογική του Βούλγαρι που γράφτηκε το έτος 1766 υπάρχουν κολακευτικές αναφορές στο μεγάλο Γάλλο φιλόσοφο και ιστοριογράφο του Διαφωτισμού. Επίσης το 1766 μεταφράζει ο Βούλγαρις το έργο Μέμνων και το έτος 1768 το δοκίμιο του Βολτέρου Περί των διχονοιών των εν ταις εκκλησίαις της Πολωνίας. Αυτό το δοκίμιο εκδόθηκε μάλιστα σε δίγλωσση, ελληνο-γαλλική μορφή και εμπλουτίστηκε με αναλυτικό κριτικό σχολιασμό και επεξηγήσεις του Βούλγαρι. 

Ο Βούλγαρις παίρνει μέρος με το Σχεδίασμα περί Ανεξιθρησκείας στον προβληματισμό σχετικά με τη θρησκευτική ανοχή που ήταν σημαντικό θέμα στις συζητήσεις της ευρωπαϊκής διανόησης εκείνης της εποχής. Ενώ όμως ο Βολτέρος αμφισβητούσε στα σχετικά έργα του κάθε δογματικό φανατισμό και αναδείκνυε την υπεροχή της φυσικής θρησκείας, ο Βούλγαρις προβάλλει στο «Σχεδίασμά» του την ελεύθερη θρησκευτική συνείδηση ως χριστιανικό προνόμιο ('Αννα Ταμπάκη στο «Βολτέρος, Ο εμπνευστής μιας επανάστασης, τ.18, Ιαν. 2006» ένθετο "Ελευθεροτυπίας" οι «Οι πρωτοπόροι»).

Στην «Αλληλογραφία» του Αδαμάντιου Κοραή (1748-1833) εκφράζονται αισθήματα ευγνωμοσύνης για τους φιλοσόφους του Διαφωτισμού, οι οποίοι θεωρούσαν την οθωμανική δεσποτεία στίγμα για τον ευρωπαϊκό πολιτισμό και έβλεπαν ευνοϊκά τη συγκρότηση ενός ελληνικού κράτους. Ο ίδιος ο Κοραής είναι από το 1788 στο Παρίσι αυτόπτης μάρτυρας της κατάργησης των προνομίων της καθολικής Εκκλησίας στη Γαλλία. Αυτή η εξέλιξη κατατρομοκράτησε τον εκκλησιαστικό μηχανισμό στην Ανατολή, ο οποίος εξαρτούσε πλέον την επιβίωσή του από τη μακροημέρευση του οθωμανικού κράτους. Έτσι εξηγούνται η σφοδρή αντίδραση των ανώτερων κληρικών της ορθόδοξης Εκκλησίας και οι διώξεις κατά των οπαδών του Διαφωτισμού.

Σε πατριαρχική εγκύκλιο του έτους 1793 περικλείεται στο όνομα του Βολτέρου, ο οποίος είχε ήδη πεθάνει και ταφεί τελικά στο Πάνθεον με μεγάλες τιμές, το σύνολο των «πονηρών και μισάνθρωπων δαιμόνων», των διαφωτιστών φιλοσόφων. Αυτή τη διαστροφή των εννοιών καταγράφει και ο Χριστόδουλος Παμπλέκης (1733-1793), ο οποίος στο δοκίμιό του «Περί Θεοκρατίας» (1793) υπερασπίζεται τις ιδέες του Διαφωτισμού, εκθειάζοντας τον Βολτέρο και τον Ρουσό και υπογραμμίζοντας ότι οι θρησκόληπτοι σκοταδιστές «ποτέ δεν αξιώθηκαν ούτε καν να διαβάσουν τα συγγράμματα των φιλοσόφων». Με την έναρξη του 19^ου αιώνα, ένα πλήθος Ελλήνων λογίων αναφέρεται, με προεξάρχοντα τον Κοραή, με σεβασμό και θαυμασμό στους Ευρωπαίους φιλοσόφους (Φιλιππίδης, Βάμβας, Βαρδαλάχος, Οικονόμος, Γουλέλης κ.ά.) Στην «Ελληνική Νομαρχία» επαναφέρει ο Ανώνυμος Έλληνας (μάλλον ο Κοραής) το σκεπτικό του Βολτέρου για την παρακμή των Ελλήνων και τα αίτιά της (Άννα Ταμπάκη).

Συνέπεια της ανανεωτικής δραστηριότητας αυτών και άλλων φωτισμένων δασκάλων αυτής της εποχής ήταν να προκαλείται η αντίδραση, όχι των Οθωμανών αλλά του ορθόδοξου εκκλησιαστικού μηχανισμού, ο οποίος έβλεπε να χάνει τον έλεγχο στον εκπαιδευτικό τομέα και τη δυνατότητα χειραγώγησης του πληθυσμού. Τους Οθωμανούς δεν τους ενδιέφεραν οι ιδέες και οι απόψεις των μη μωαμεθανών υποδούλων - φτάνει να πλήρωναν τον κεφαλικό φόρο (χαράτσι). Οι συνεργαζόμενοι σε πνεύμα συναλληλίας με τους Οθωμανούς ανώτεροι κληρικοί προσπαθούσαν όμως να ελέγξουν το είδος και το εύρος των γνώσεων, απαγορεύοντας τις διδασκαλίες του Κοπέρνικου, του Νεύτωνα και του Γαλιλαίου. Γράφει ο Νεόφυτος Βάμβας (1770-1855): «Είτε από αδιαφορία, είτε ως αρχή, η Υψηλή Πύλη (=Σουλτάνος) ποτέ δεν εναντιώθηκε στην αναγέννηση των γραμμάτων στην Ελλάδα. Οι πραγματικοί εχθροί σ' αυτήν την ευτυχισμένη αποκατάσταση βρίσκονται μέσα στους κόλπους μας. Κι αν οι προσπάθειές μας κατορθώσουν να δαμάσουν τις προκαταλήψεις ή την αδιαφορία αυτού τού πανίσχυρου κλήρου (=Πατριαρχείο) πού αποτελεί σήμερα το πρώτο σώμα τού ελληνικού έθνους, πολύ λίγα θα απομένουν να γίνουν από τους Τούρκους» (Ιστορία Ελλ. Έθνους). (Στέλιος Φραγκόπουλος, Stelios Frangopoulos)

(συνεχίζεται)

Smetana: Vltava/Moldau

Ο «Μολδάβας» (Vltava, Moldau) είναι τμήμα από το έργο με προγραμματική
μουσική «Η πατρίδα μου» (ma vlast) του Bedrich Smetana (1824-1884) που
γράφτηκε το έτος 1874. Την Czech Philharmonic Orchestra διευθύνει ο Rafael
Kubelik.



Αφιερωμένο, όπως πάντα, στους φίλους και τις φίλες της καλής μουσικής!

Βιβλία, βιβλία

Μαύρες τρύπες και ακαδημαϊκές έριδες

Η επιστημονική αποδοχή της έννοιας της μαύρης τρύπας έχει μακρά και πονεμένη ιστορία που γλαφυρά περιγράφει στο νέο του βιβλίο «Οι μονομάχοι του Μεσοπολέμου» ο καθηγητής Αρθουρ Μίλερ. Ο συγγραφέας μας μίλησε για τη... μονομαχία και την εκλαΐκευση της επιστήμης

(της Ιωάννας Σουφλέρη, ΤΟ ΒΗΜΑ, 18/3/2007)

Την Παρασκευή 11 Ιανουαρίου 1935 ο 24χρονος Subrahmanyan Chandrasekhar ή Chandra στάθηκε μπροστά στο ακροατήριο της Βασιλικής Αστρονομικής Εταιρείας στο Λονδίνο προκειμένου να παρουσιάσει μια 30λεπτη διάλεξη για τους λευκούς νάνους. Κατά τη διάλεξη εξήγησε ότι η κατάρρευση άστρων μιας συγκεκριμένης μάζας δεν μπορεί παρά να δημιουργεί δυνάμεις τέτοιες που να εμποδίζουν ακόμη και το φως να δραπετεύσει από αυτά.

Για τον Chandra η ιδέα ήταν σχετικά παλιά: την ενεπνεύσθη σε ηλικία 19 ετών, όταν παρακολουθούσε τα άστρα από το κατάστρωμα του πλοίου που τον έφερνε από την πατρίδα του, την Ινδία, για σπουδές στο φημισμένο Πανεπιστήμιο Κέιμπριτζ. Οταν μάλιστα την παρουσίασε στο κοινό της Βασιλικής Αστρονομικής Εταιρείας, η ιδέα, η οποία είναι αποτέλεσμα της θεωρίας της σχετικότητας του Αϊνστάιν, δεν ήταν μόνο θεωρητική αλλά ήταν στηριγμένη σε μαθηματικές εξισώσεις. Αντί να λάβει το χειροκρότημα των συναδέλφων του όμως ο Chandra γελοιοποιήθηκε από τον ισχυρό άνδρα της αστρονομίας, τον σερ Arthur Eddington, ο οποίος λογικά θα έπρεπε να αντιληφθεί τον συλλογισμό του νεαρού που περιέγραφε τις μαύρες τρύπες. Απαιτήθηκαν περισσότερο από 30 χρόνια για να ανακαλυφθούν επιτέλους οι μαύρες τρύπες και 50 χρόνια ώσπου ο Chandra να τιμηθεί με το βραβείο Νομπέλ.

Με αφορμή το παραπάνω ιστορικό γεγονός ο Arthur Ι. Miller διηγείται την ιστορία της αστροφυσικής (και όχι μόνο) του περασμένου αιώνα στο βιβλίο του Οι μονομάχοι του Μεσοπολέμου, που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Τραυλός. «Το Βήμα» μίλησε με τον βρετανό καθηγητή και συγγραφέα εν όψει των επικείμενων διαλέξεών του στη χώρα μας.

Πώς επιλέξατε το θέμα του βιβλίου σας;

«Πρόκειται για ένα αμφιλεγόμενο γεγονός το οποίο ήταν μεν γνωστό αλλά χωρίς τις λεπτομέρειές του. Ολοι το γνώριζαν αλλά κανείς δεν μιλούσε γι' αυτό. Ακόμη και ο Chandra, τον οποίο συνάντησα κάποτε στο Σικάγο και συνομιλήσαμε για διάφορα θέματα, αρνήθηκε να μιλήσει για το συγκεκριμένο. Απαιτήθηκε αναζήτηση στα αρχεία προκειμένου να αναδυθεί αυτή η ιστορία, που δεν είναι μόνο επιστημονική αλλά και ιστορία προσωπικοτήτων: ο Eddington φέρθηκε με απίστευτη σκληρότητα στον "νεαρό από τις αποικίες"».

Πώς θα εξηγούσατε το γεγονός ότι η επιστημονική κοινότητα ποτέ δεν στήριξε ανοιχτά τον Chandra, ενώ κατ' ιδίαν δήλωναν ότι συμφωνούσαν με τη θεωρία του;

«Δεν ήταν εύκολο να αντέξει κανείς στην κριτική του Eddington. Επρόκειτο για έναν επιστήμονα μεγάλου κύρους, ο οποίος όχι μόνο ενέπνεε σεβασμό αλλά διέθετε και δύναμη ικανή να καταστρέψει μια επαγγελματική σταδιοδρομία. Στο παρελθόν ο Eddington είχε εκφράσει περίεργες απόψεις που αργότερα αποδείχθηκαν ορθές αλλά είχε κάνει και λάθη. Παρ' όλα αυτά, η επίδραση του Eddington στην αστροφυσική διήρκεσε ως τη δεκαετία του '60, αν και ο ίδιος ήταν νεκρός ήδη από το 1944».

Και πώς εξηγείτε το ότι ο Chandra αναφερόταν πάντα με σεβασμό στον Eddington;

«Αυτό συνέβαινε στην επιφάνεια. Αλλά αν ανατρέξει κανείς στα προσωπικά σημειώματά του και σε αυτά που έλεγε σε δικούς του ανθρώπους, διαπιστώνει μια άλλη: η αλήθεια είναι ότι ο Chandra ποτέ δεν συνήλθε από αυτή την προσβολή».

Το γεγονός ότι ο Eddington κατέστρεψε τα αρχεία του δυσκόλεψε την αναζήτηση δεδομένων για το βιβλίο σας. Πού αποδίδετε αυτή την πράξη;

«Ο Eddington κατέστρεψε ένα μέρος των αρχείων του, ενώ τα υπόλοιπα καταστράφηκαν από την αδελφή του μετά τον θάνατό του. Οσο και αν φαίνεται σήμερα παράξενο αυτό, δεν είναι για την εποχή που συνέβη. Υπάρχουν και άλλα τέτοια παραδείγματα καταστροφής αρχείων. Πιστεύω ότι ο Eddington ήταν ομοφυλόφιλος και πως η γνωστοποίηση αυτού του γεγονότος θα ήταν τεράστιο πλήγμα για τη σταδιοδρομία του και την υστεροφημία του».

Η προσωπική σας σταδιοδρομία άρχισε από τη φυσική και κατέληξε στην ιστορία και φιλοσοφία της επιστήμης. Πώς έγινε αυτό;

«Νομίζω ότι ήταν μια φυσική εξέλιξη: η ενασχόληση με τη φυσική με οδήγησε στην αναζήτηση της φύσης των επιστημονικών ερωτημάτων και στον τρόπο με τον οποίο αποκτούμε συνειδητά την αντίληψη του κόσμου που μας περιβάλλει. Από εκεί πέρασα στην αισθητική και στη συμβολή των οπτικών ερεθισμάτων στην αντίληψη αυτή».

Πώς συνδέεται η αισθητική με το συγκεκριμένο βιβλίο;

«Υπάρχει μια ενδογενής ομορφιά στην επιστήμη και στις ανακαλύψεις και ο τρόπος που αντιλαμβανόμαστε την ομορφιά μάς επηρεάζει. Ας μην ξεχνούμε ότι ο Αϊνστάιν, ο οποίος δεν συμφωνούσε με την ύπαρξη των μαύρων τρυπών, είχε δηλώσει ότι η μαθηματική απόδειξη της ύπαρξής τους είναι "μια άσχημη λύση σε μια όμορφη θεωρία". Ο δε Eddington είχε πει: "Νομίζω ότι θα πρέπει να υπάρχει ένας νόμος της φύσης που να απαγορεύει στα άστρα να φέρονται με αυτόν τον παράλογο τρόπο"».

Βιώνουμε μια περίοδο αύξησης βιβλίων που εκλαϊκεύουν την επιστήμη ή εμπνέονται από αυτήν.Εκτιμάτε ότι πρόκειται για πρόσκαιρο φαινόμενο ή κάτι μονιμότερο;

«Νομίζω ότι είναι κάτι παραπάνω από μόδα: οι άνθρωποι έχουν ανάγκη να γνωρίσουν περισσότερα για τις επιστήμες, να μπουν σε αυτή την περιπέτεια του πνεύματος που είναι η επιστήμη. Μην ξεχνούμε εξάλλου ότι επιστήμες όπως η βιολογία αλλάζουν την καθημερινή μας ζωή, πράγμα που κάνει την ανάγκη μας να τις γνωρίσουμε μεγαλύτερη. Αλλά και η φυσική και η αστρονομία είναι γοητευτικές γιατί αναζητούν λύσεις σε ερωτήματα που πάντα έθετε ο άνθρωπος. Και, ξέρετε, δεν είναι απαραίτητο να αντιληφθεί κανείς όλες τις μαθηματικές εξισώσεις για να μπορέσει να λάβει μέρος σε αυτή την περιπέτεια του πνεύματος που λέγαμε, αρκεί η κατανόηση της γενικότερης ιδέας».

Γράφετε κάποιο άλλο βιβλίο αυτή την περίοδο;

«Ναι, γράφω ένα βιβλίο για την αλληλεπίδραση της επιστήμης και του μυστικισμού».

Ποια βιβλία θα συνιστούσατε στους αναγνώστες μας που θα ήθελαν να αρχίσουν να διαβάζουν εκλαϊκευτικά βιβλία της επιστήμης;

«Χμμ, δύσκολη ερώτηση! Νομίζω ότι το βιβλίο του θεωρητικού φυσικού Lee Smolin "The trouble with physics" είναι εξαιρετικό για το ευρύ κοινό. Επίσης θα συνιστούσα το βιβλίο του Brian Green "The elegant universe" και το βιβλίο τηης Nancy Greenspan "The end of the certain world". Θέλω πάντως να πω ότι, ανεξάρτητα από το βιβλίο που επιλέγει να διαβάσει κανείς, είναι σημαντικό οι άνθρωποι να διαβάζουν βιβλία για την επιστήμη. Πάρτε για παράδειγμα μια βιογραφία ενός επιστήμονα: είναι τεράστιο κέρδος για όλους μας αν διαβάζοντάς την μπορέσουμε να μπούμε στο μυαλό αυτού του επιστήμονα, να δούμε πώς λειτουργεί η επιστημονική σκέψη, να ζήσουμε την περιπέτεια του πνεύματος».

Ο ρόλος των θρησκειών

Είναι οι θρησκείες τοξικές;

της Βίκης Τσιώρου

Το θέμα του ρόλου των θρησκειών στη ζωή των απλών ανθρώπων αλλά και των κρατών αποτελεί πηγή διαλόγου και συγκρούσεων ανά τον κόσμο. Σε ένα μεγάλο αφιέρωμα, το περιοδικό «Μαριάν» ζητά τη γνώμη γνωστών φιλοσόφων για τους θρησκευτικούς πολέμους, ενώ στην εφημερίδα «Λε Μοντ» παρουσιάζεται το βιβλίο του Ζακ Μπουβρές με θέμα την πίστη.

Αν γίνονται θαύματα, έλεγε ο Πασκάλ, σημαίνει πως υπάρχει Θεός. Αν γίνονται θαύματα, αντέτεινε ο Σπινόζα, σημαίνει πως δεν υπάρχει Θεός. Τι ακριβώς σημαίνει «πιστεύω στο Θεό»; Σε τι πιστεύουμε, όταν πιστεύουμε σ' Αυτόν; Αυτή η πίστη είναι όμοια με εκείνων που πίστεψαν πως ο Ιησούς πολλαπλασίασε τα ψωμιά; Το να πιστεύεις στην ανάσταση του Λαζάρου είναι το ίδιο πράγμα με το να πιστεύεις στα φαντάσματα ή στην ατυχία που φέρνει ένας σπασμένος καθρέπτης, οι μαύρες γάτες και οι Τρίτες και 13; Αν πιστεύουμε σε ό,τι λες, έχουμε κάποιους λόγους να μη σε θεωρούμε ψεύτη. Αλλά αν πιστεύουμε σε σένα, δεν έχουμε ανάγκη αποδείξεων για να θεωρήσουμε πως είσαι ο καλύτερος. Το αν απλώς πιστεύουμε ότι την Κυριακή θα κάνει καλό καιρό ή ότι θα νικήσει η ποδοσφαιρική μας ομάδα, σημαίνει πως δεν έχουμε αρκετά στοιχεία για να το γνωρίζουμε με σιγουριά.

Οπως φαίνεται, πρόκειται για μια πραγματική σπαζοκεφαλιά να προσδιορίσεις τι σημαίνει «πιστεύω». Οταν πιστεύουμε μπορεί να είμαστε πιστοί ή εύπιστοι, να πιστεύουμε σε μια θρησκεία, σε κάποια αρχή ή σε προλήψεις, να πιστεύουμε στον Αλλο, στον Ανθρωπο ή στην Επιστήμη, να περιμένουμε να μας μιλήσουν οι νεκροί ή να γυρίσουν τα τραπεζάκια, να ελπίζουμε.... Ομως είναι δυνατόν να μην πιστεύουμε; Τι πρέπει να προσφέρουμε ή να αφαιρέσουμε από έναν άνθρωπο ώστε να μπορέσει, όχι να μην πιστεύει σε τίποτα ή να πιστεύει τα πάντα και οτιδήποτε, αλλά «να μην πιστεύει πια»; Αν υπάρχει ένας τέτοιος φανταστικός άνθρωπος, τι θα κέρδιζε με το να μην πίστευε;

Στις πρώτες σελίδες του βιβλίου του «Μπορούμε να μην πιστεύουμε;», ο Ζακ Μπουβρές παραθέτει αυτή την απάντηση του Νίτσε: «Ο πιστός είναι αναπόφευκτα ένα ανθρωπάκι. Από εδώ προκύπτει πως "η ελευθερία του πνεύματος", δηλαδή η απιστία ως ένστικτο, είναι προϋπόθεση της ανωτερότητας».

Στο ίδιο μήκος πνεύματος με τον Ρόμπερτ Μούζιλ και τον Καρλ Κράους, ο Μπουβρές είναι ειδικός της σκέψης του Βιτγκενστάιν, την οποία και εισήγαγε στη Γαλλία. Από βιβλίο σε βιβλίο επιμένει να υπερασπίζεται, σε φιλοσοφικό πεδίο, το σεβασμό των πλεονεκτημάτων της λογικής σκέψης, την προσήλωση στο πραγματικό, το «ρεαλισμό χωρίς μεταφυσική», το διαχωρισμό ανάμεσα στις αληθινές ή εξακριβωμένες και τις ψευδείς προτάσεις. Βασικά αξιώματα για τα οποία είναι πεισμένος ότι αγνοούνται από τους στοχαστές του συρμού -και από τους δημοσιογράφους-ταχυδακτυλουργούς των «μεγάλων ιδεών». Ειδικοί στις γενικότητες, είναι πρόθυμοι να παραγάγουν ψευδοεπιστήμες, χρεοκοπημένες φιλοσοφίες και φανταστικές πολιτικές προκειμένου η πλειονότητα, που μετριέται με την ακροαματικότητα, να θεωρεί το λόγο τους πλούσιο και ωραίο.

Ο Μπουβρές συγκεντρώνει στο βιβλίο του τους πιο λογικούς λόγους προκειμένου να εγγραφεί «το πνεύμα της πίστης» στις «σύγχρονες λογικές» και δείχνει ότι αν και έχουμε λόγους να πιστεύουμε, συχνά πιστεύουμε για κακούς σκοπούς. Οτι ορισμένες μορφές πίστης δεν αξίζουν το σεβασμό μας, ότι η ψεύτικη πίστη είναι το ίδιο ισχυρή με την αληθινή, ότι θα έπρεπε να αναπτυχθούν «επιστημονικές αξίες» ικανές να κάνουν τη «θρησκευτική συνείδηση», όπως και την «κοσμική συνείδηση», πιο επικριτικές απέναντι στις ίδιες και περισσότερο πρόθυμες να περιορίσουν με λογικό τρόπο την έπαρσή τους και κυρίως ότι η μη πίστη έχει σοβαρούς λόγους ύπαρξης γιατί «δεν υπάρχει λόγος να φοβόμαστε πως ακολουθώντας το δρόμο μιας υποτιθέμενης άθεης επιστήμης οδηγούμαστε επίσης στο δρόμο της ανηθικότητας και του εγκλήματος».

Για τον Μπουβρές το πραγματικό «έγκλημα» είναι μάλλον η περιφρόνηση κάθε απόπειρας για μια προσέγγιση -ακόμη και ελάχιστα αντικειμενική- τής πραγματικότητας ή κάτι που τελικά είναι εξίσου εγκληματικό, δηλαδή ο εγκωμιασμός εκείνων που καθιστούν τον άνθρωπο αναίσθητο απέναντι στο αληθινό ως αξία και οδηγούν στο να θεωρείται φυσικό, στο όνομα μιας «ριζοσπαστικής σχετικότητας», ότι στις μοντέρνες και μεταμοντέρνες κοινωνίες -όπου η επιστήμη ενίοτε κατηγορείται για «αστυνομική δικτατορία» πάνω στο πνεύμα, «το 42% των ενηλίκων πιστεύει στα στοιχειωμένα σπίτια, το 41% στον εξορκισμό, το 36% στην τηλεπάθεια, το 32% στη μαντεία, το 28% στην αστρολογία και το 45% στην κυριολεκτικά πιστή άποψη της δημιουργίας του κόσμου, όπως τη γνωρίζουμε από τη Γένεση».

(Ελευθεροτυπία, 27/02/2007)

Η ασθένεια των μονοθεϊσμών

Από μιαν άλλη σκοπιά ασχολούνται με το θέμα της θρησκείας κάποιοι στοχαστές, με αφορμή την έκδοση του βιβλίου του Ελί Μπαρναβί με τίτλο «Φονικές θρησκείες». Στο βιβλίο αυτό ο συγγραφέας διερωτάται αν σήμερα οι θρησκείες ξανάγιναν ανθρωποκτόνες λόγω της κρίσης ταυτότητας.

Πρόκειται για μια ασθένεια που αγγίζει το σύνολο των μονοθεϊσμών και πρωτίστως του ισλαμισμού. Η αποκάλυψη της αλήθειας απέναντι σε μιαν άλλη αποκάλυψη της αλήθειας, το ένα δόγμα εναντίον του άλλου δόγματος, το σοκ των απολυτοτήτων δεν προκάλεσε, όπως το επαναλαμβάνουν οι νεο-συντηρητικοί, ένα σοκ πολιτισμών. Η υπερβολική ευλάβεια που έχει κυριεύσει τον πλανήτη τα τελευταία χρόνια έχει εξαπολύσει αυτό που ο Μαξ Βέμπερ ονόμαζε «πόλεμο θεών». Από τις ιερατικές σχολές του Πακιστάν έως τις αμερικανικές μεγκα-Εκκλησίες, η θρησκεία δεν είναι πια αυτό που ενώνει αλλά αυτό που λύνει τον κοινωνικό δεσμό, ωθώντας τον άνθρωπο εναντίον του άλλου.

«Σήμερα, δεν έχουμε να κάνουμε τόσο με την επιστροφή των θρησκευτικών πολέμων όσο με τον πολλαπλασιασμό πολέμων που έχουν κάποιο θρησκευτικό κίνητρο», ισχυρίζεται ο Ισπανός φιλόσοφος Φερνάντο Σαβατέρ: «Περισσότερο από τους νέους θρησκευτικούς πολέμους, αυτό που μας απειλεί είναι ο πολλαπλασιασμός των εμφύλιων πολέμων, τόσο στα δυτικά κράτη όσο και στον υπόλοιπο κόσμο. Η διεθνής τρομοκρατία λειτουργεί σαν ένα είδος πλανητικού εμφύλιου πολέμου περισσότερο επίβουλου και λιγότερο θεαματικού.

Στο τελευταίο του βιβλίο, ο Αμάρτια Σεν αποδεικνύει πως η έννοια της ταυτότητας δίνει σε κάθε άνθρωπο την ψευδαίσθηση πως έχει κάποιο πεπρωμένο, χωρίς να πραγματώνει κάτι πραγματικά προσωπικό. Αυτές οι «ταυτότητες» έχουν το χαρακτηριστικό γνώρισμα να είναι αποκλειστικές και απομονωτικές, συγχρόνως. Δεν αφήνουν κανένα περιθώριο διαπραγμάτευσης σε αυτούς που τις υφίστανται. Για έναν φανατικό οπαδό της θεωρίας των διαφορετικών ταυτοτήτων, η συμμετοχή σε κάτι λόγω ίδιας ταυτότητας είναι ένα κλειδί για την απόλυτη εξήγηση του κόσμου. Η σύγχρονη μορφή των θρησκευτικών πολέμων είναι αυτή η έκρηξη των ισχυρών παθών λόγω ταυτότητας, που μας υπόσχεται μια σειρά πολέμων».

(Ελευθεροτυπία, 27/02/2007)

Πολιτικές παρεμβάσεις στην Ιστορία

(click)

Οικειοποίηση ξένων έργων - στα γραπτά λέμε: λογοκλοπή

Το μουσικό σκάνδαλο της Τζόις Χάτο

Στην αρχή ήταν ένα ανθρώπινο δράμα, ύστερα έγινε απάτη. Μια ταλαντούχα πιανίστρια, που είχε καλή αν και όχι διάσημη καριέρα στη Βρετανία, αρρωσταίνει και αποτραβιέται σε μια μικρή πόλη. Εκεί, στα τελευταία χρόνια της ζωής της επιδίδεται σε ένα μοναδικό εγχείρημα· να ηχογραφήσει ολόκληρο το καθιερωμένο πιανιστικό ρεπερτόριο. Οι ηχογραφήσεις της αυτές, καμωμένες γύρω στα 70 της χρόνια, είναι καταπληκτικές, αποκαλύπτοντας μια εξαιρετική τεχνική, μια ασυνήθιστη ικανότητα να προσαρμόζεται σε διαφορετικά στυλ και ένα, πρωτοφανές σχεδόν, βάθος σύλληψης.

Γεννημένη το 1928, η Τζόις Χάτο ήταν κόρη ενός φιλόμουσου παλαιοπώλη στο Λονδίνο. Αργότερα, ισχυριζόταν πως είχε γνωρίσει τον Βον Ουίλιαμς, τον Μπέντζαμιν Μπρίτεν και τον Καρλ Ορφ, ότι μελέτησε Σοπέν κοντά στον Αλφρέ Κορτό και ότι άκουσε τις συμβουλές της Κλάρας Χάσκιλ. Εκανε και κάποιες ηχογραφήσεις από το 1950 ώς το 1970, κάποια του Μότσαρτ και το 2ο Κοντσέρτο για πιάνο του Ραχμάνινοφ, αλλά κυρίως ελαφρά κλασική μουσική, το Κοντσέρτο της Βαρσοβίας του Αντισελ κ.ά. παρόμοια. Το 1972, όταν η καριέρα της είχε αρχίσει να φθίνει, της διαγνώσθηκε καρκίνος. Αποσύρθηκε σε ένα χωριό κοντά στο Κέμπριτζ με τον σύζυγό της, χειριστή μηχανημάτων ηχοληψίας Ουίλιαμ Μπάρινγκτον Κουπ, έχοντας μαζί τους ένα παλιό πιάνο Σταϊνγουέι που λέγεται ότι είχε χρησιμοποιήσει ο ίδιος ο Ραχμάνινοφ, προπολεμικά στη Βρετανία.

Από εκεί αρχίζει μία από τις πιο αλλόκοτες και μυστηριώδεις ιστορίες στην πορεία της κλασικής μουσικής. Από το 1989 και μετά η Χάτο άρχισε να ηχογραφεί σε cd, για μια μικρή δισκογραφική εταιρεία που διηύθυνε ο σύζυγός της. Πρώτα Λιστ, ύστερα γύρισε στον Μπαχ, όλες τις σονάτες του Μότσαρτ και συνέχισε με ολόκληρο τον κύκλο από τις 32 σονάτες για πιάνο του Μπετόβεν. Συνέχισε με Σούμπερτ, Σούμαν, Σοπέν και Λιστ. Επαιξε Μεσιάν και τις 9 σονάτες του Προκόφιεφ με απίστευτη δεξιοτεχνία. Συνολικά ηχογράφησε πάνω από 120 cd, ανάμεσά τους μερικά από τα δυσκολότερα έργα για πιάνο, παιγμένα με μεγάλη ορμή και ακρίβεια. Αλλαζε στυλ σαν χαμαιλέων. Επαιζε από τη μια Σούμπερτ και από την άλλη Προκόφιεφ σαν να ήταν διαφορετικό πρόσωπο σε διαφορετικό πιάνο.

Το 2006 στα 77 της χρόνια, τελικά υπέκυψε στον καρκίνο με τελευταία της ηχογράφηση τη Σονάτα του Αποχαιρετισμού του Μπετόβεν, από αναπηρικό καροτσάκι. Η «Γκάρντιαν» την αποκάλεσε «μία από τις μεγαλύτερες πιανίστριες που έβγαλε ποτέ η Βρετανία». Αποχαιρετισμός, αναπηρικό καροτσάκι, εικόνα ταιριαστή με την ιδέα του αδάμαστου πνεύματος και μιας χαριτωμένης προσωπικότητας, όπως προέκυπτε από τις έντυπες και ραδιοφωνικές συνεντεύξεις της. Και με συναίσθηση της αποστολής της, του μουσικού ερμηνευτή γενικά, όπως είπε στην «Μπόστον Γκλόουμπ» έναν χρόνο πριν από τον θάνατό της. «Καθήκον μας είναι να μεταδίδουμε το πνευματικό περιεχόμενο της ζωής, όπως αυτό εκφράζεται στη μουσική. Εμείς δεν είμαστε τίποτα, αλλά αυτό που μεταδίδουμε». Αυτό το «εμείς» όμως είναι το πρόβλημα. Ενας κριτικός του έγκυρου βρετανικού μουσικού περιοδικού «Γκράμοφον» έβαλε ένα από τα cd της Χάτο με τις «Υπερβατικές σπουδές» του Λιστ, στο κομπιούτερ του όπου η μουσική βιβλιοθήκη ήταν συνδεδεμένη με έναν κατάλογο 4 εκατομμυρίων cd. Τούτο, εντόπισε και αναγνώρισε αμέσως την ηχογράφηση, όχι όμως ως έργο της Χάτο αλλά του Ούγγρου βιρτουόζου Λάσλο Σίμον.

Περαιτέρω έρευνες από επαγγελματίες μηχανικούς ηχογραφήσεων αλλά και θερμούς φιλόμουσους και γνώστες της ηχογραφημένης φιλολογίας του πιάνου σε ολόκληρο τον κόσμο, απέδειξαν ότι όλο το έργο της Χάτο από το 1989 και μετά ήταν απλώς κλεμμένο από cd άλλων πιανιστών. Ούτε ένα cd του συνόλου δεν είναι δικό της. Πρόκειται για σκάνδαλο δίχως προηγούμενο στα χρονικά της κλασικής μουσικής.

Οι αληθινοί δημιουργοί

Στόχος της Χάτον ήταν μη διάσημοι μουσικοί που, όμως επί τη βάσει των κριτικών που αυτή έλαβε παρουσιάζοντας τις ηχογραφήσεις τους ως δικές της θα έπρεπε να είναι διάσημοι. Οι Μαζούρκες της του Σοπέν είναι του Οϊγκεν Ιντγικ, οι Σπουδές Γκοντόφσκι - Σοπέν (εξαιρετικά δύσκολο έργο) είναι του Ιταλού πιανίστα Κάρλο Γκράντε και του Μαρκ Αντρέ Αμλέν, ο Μεσιάν της του Πολ Σ. Κιμ, οι σπουδές του Σοπέν του Γιούκι Ματσουζάβα, οι Παραλλαγές Γκόλντμπεργκ του Μπαχ, εν μέρει τουλάχιστον της Τσεν Πι Χσιέν. Τα άπαντα για πιάνο του Ραβέλ, του Ρότζερ Μουράρο, τα πρελούδια του Ραχμάνινοφ του αποδημήσαντος Τζον Μπράουνινγκ. Και οι αποκαλύψεις συνεχίζονται.

Πιο σκανδαλώδη είναι τα κοντσέρτα. Λέγεται ότι εκεί συνοδεύεται από μια Εθνική Φιλαρμονική Συμφωνική Ορχήστρα, την οποία διευθύνει πάντα ένας Ρενέ Κότλερ. Ο σύζυγος της Χάτο Ουίλιαμ Μπάρινγκτον Κουπ είπε πέρυσι σε ένα Αυστραλό δημοσιογράφο ότι πρόκειται για ορχήστρα αποτελούμενη από Πολωνούς μετανάστες που ηχογράφησαν στο Λονδίνο για μια εταιρεία που αρνήθηκε να αποκαλύψει. Κανείς δεν βρήκε ίχνος αυτού του μαέστρου Ρενέ Κότλερ, εκτός των ηχογραφήσεων της Χάτο ούτε και κανένα μέλος της ιδιότυπης αυτής ορχήστρας εμφανίσθηκε για να επιβεβαιώσει τους ισχυρισμούς του συζύγου.

Σε μια ενθουσιαστική κριτική του για το Τρίτο Κοντσέρτο του Ραχμάνινοφ από τη Χάτο, ένας κριτικός το σύγκρινε με ηχογραφήσεις του Μπάιρον Τζάνις και της Μάρθας Αργκεριχ, επισημαίνοντας και την εξαιρετική συνοδεία της ορχήστρας «μη έχοντας σημασία ποιοι είναι μιας και το παίξιμό τους έχει συνοχή και πάθος».

Εχει σημασία γιατί όπως αποδείχθηκε, πρόκειται για την πασίγνωστη Φιλαρμόνια του Λονδίνου υπό τη διεύθυνση του Εσα Πέκα Σαλόνεν. Η σύγκριση με την Αργκεριχ και τον Τζάνις δεν είναι μακράν της αλήθειας, μια και πιανίστας είναι ο αξιοθαύματος Γιέφιμ Μπρόνφμαν. Η ηχογράφηση της Χάτο με το Δεύτερο Κοντσέρτο του Μπραμς στην πραγματικότητα είναι του Βλάντιμιρ Ασκενάζι με τη Φιλαρμονική της Βιέννης υπό τον Μπέρναρντ Χάιτινγκ. Η Χάτο δεν είναι πλαστογράφος. Θα ήταν αν πουλούσε στον κόσμο μια δική της ηχογράφηση της Χαμερκλαβίερ του Μπετόβεν (σονάτα έργο 106) ως χαμένη ηχογράφηση του Αρτουρ Ρουμπινστάιν. Είναι, όμως, εργοκλόπος. Εκλεψε άλλων πιανιστών το έργο από ηχογραφημένα cd και, με ελάχιστες ηλεκτρονικής φύσεως αλλαγές, το πούλαγε για δικό της. Μπορεί οι κριτικοί να εξαπατήθηκαν, οι κρίσεις τους όμως δεν ήταν λαθεμένες, γιατί οι κατά κανόνα νέοι καλλιτέχνες, των οποίων το έργο υπεξαίρεσε, έχουν αληθινό ταλέντο. Το παίξιμό τους είναι υπέροχο.

Πώς να κρίνουμε

Η κριτική είναι πολύπλοκη υπόθεση. Προσωπικά είμαι σίγουρος ότι υπάρχει μια αληθινή, αντικειμενική σοφία στις ύστερες ηχογραφήσεις του Ρουμπινστάιν. Αυτή η δική του συγκεκριμένη ιδιότητα ενυπάρχει και στη μουσική και δεν συνάγεται υποκειμενικά βλέποντας τις ρυτίδες στο γέρικο πρόσωπό του - για λόγους δηλαδή έξω από τη μουσική την ίδια. Αλλά το σκάνδαλο Χάτο μας δείχνει ότι εξωμουσικοί λόγοι μπορεί να επηρεάσουν την κρίση μας - η ιστορία της ζωής της εν προκειμένω.

Η ωφέλεια των νέων

Υπάρχει ένα μάθημα σε όλα αυτά και είναι σπουδαίο· ότι υπάρχουν στην αφάνεια πολλοί εξαιρετικοί νέοι μουσικοί που δεν τους ξέρουμε. Εάν δεν υπήρχε η Χάτο, πώς θα μαθαίναμε γι' αυτές τις δυνατές σονάτες του Προκόφιεφ; Τόσο συγκινήθηκα από τον Σούμπερτ της Χάτο, ώστε αμέσως θα παραγγείλω το σωστό cd, όταν μάθω ποιανού είναι. Γι' αυτόν και για άλλους όμως σαν και αυτόν, κάτι καλό θα βγει από όλη αυτή την ιστορία.

(International Herald Tribune, Καθημερινή, 16/3/2007, ο Ντένις Ντάτον διδάσκει αισθητική στο Πανεπιστήμιο Καντέρμπουρι της Νέας Ζηλανδίας. Το βιβλίο του The Art Instinct (Το καλλιτεχνικό ένστικτο) θα δημοσιευθεί στο τέλος του έτους.)

Βλέπε επίσης: http://www.pristineclassical.com/HattoHoax.html#, http://www.andrys.com/hatto.html

Ludwig van Beethoven, κοντσέρτο για βιολί

...

O Yehudi Menuhin παίζει το κοντσέρτο για βιολί και
ορχήστρα του Λ.β. Μπετόβεν, διευθύνει ο Colin Davis

Αφιερωμένο σε κάθε φίλο και φίλη της καλής μουσικής.

Τοιούτος έπρεπεν ημίν αρχιερεύς

Μία σεμνή φωνή, την οποία ακούει και διαβάζει κάθε καλοπροαίρετος, ανεξάρτητα από διαφωνίες για βασικές επιλογές. Ο Κώστας Μπέης υπήρξε καθηγητής της Νομικής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, υπηρεσιακός υπουργός Δικαιοσύνης και για κάποια χρόνια Γ.Γ. στο Υπουργείο Παιδείας και στην Προεδρεία της Δημοκρατίας. Στη δεκαετία του 1990 σκοτώθηκε η κόρη του κ. Μπέη, Θεοφανώ, σε αυτοκινητιστικό δυστύχημα και έκτοτε απεσύρθη ο ίδιος από το κοινωνικό προσκήνιο, ενώ τελευταία έγινε κληρικός σε ένα χωριό της Ηπείρου. Ακολουθεί ένα άρθρο από την τακτική συνεργασία του με την «Ελευθεροτυπία» και στη συνέχεια προστίθενται κάποια σχόλια.

(του Κώστα Μπέη, ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ - 14/03/2007)

Μια εκ βαθέων δημόσια εξομολόγηση

Την προπερασμένη Κυριακή, καθώς έπαιρνα την εφημερίδα μου, πρόσεξα στην πρώτη σελίδα άλλου φύλλου τον τίτλο για νέα σκανδαλιστικά κατορθώματα ιεράρχη, που συχνά απασχολεί την επικαιρότητα. Ήταν μάλλον λάθος μου που παρακινήθηκα και συναποκόμισα κι αυτό το φύλλο. Γιατί το πλήρωσα με ταραχή και απόγνωση. Δύο μεγάλες εσωτερικές σελίδες, με πλούσια εικονογράφηση, ήταν αφιερωμένες στη χλιδή και στην υπονοούμενη ευωχία του ήρωα: συγκατοίκηση και συνδιανυκτέρευση με ανώνυμο συνοδό σε πανάκριβο δωμάτιο πολυτελέστατου ξενοδοχείου. Συνολικός λογαριασμός για δύο νύχτες: 3.527 ευρώ. Όταν τ' απόγευμα πια, συνήλθα από την ταραχή, προσπάθησα να βρω δικαιολογίες που να με πειθαναγκάζουν σε αποδοχή της πραγματικότητας, όσο οδυνηρή κι αν μου είναι. Θυμήθηκα το 1947, στη Σύρο, που ήμουν παρών, όταν ο μακαρίτης ο πατέρας μου είχε εκφράσει στον τότε μητροπολίτη της περιοχής Φιλάρετο την έκπληξή του, καθώς εκείνος διηγείτο τις ευφρόσυνες εμπειρίες του από πολυτελέστατο ξενοδοχείο των Αθηνών.

Ο δεσπότης είχε με αυστηρότητα παρατηρήσει: «Αλλ' οι αρχιερείς, κύριε εισαγγελεύ, είμεθα οι πρίγκηπες της Εκκλησίας!» Καθώς ο πατέρας μου, εμβρόντητος, είχε σιωπήσει, έτσι τώρα κι εγώ προσπάθησα ή μάλλον πίεσα τη συνείδησή μου ν' αποδεχτεί το ενδεχόμενο, μήπως λόγοι υγείας τού δι' ου το σκάνδαλο σύγχρονου ιεράρχη είχαν παρεξηγηθεί. Παρακίνησα τον αυτοσεβασμό μου στην ταπεινή παραδοχή ότι όλοι έτσι κάνουμε. Φυσικά, όχι κατ' ακριβολογίαν. Ούτε όλοι, μήτε ακριβώς έτσι. Οπωσδήποτε, όμως, περίπου έτσι. Κι εγώ, όταν ταξιδεύω οικογενειακώς, αφού ήδη στην ηλικία μου δεν έχω πιεστικό οικονομικό πρόβλημα, προτιμώ για την οικογένειά μου ένα καλό ξενοδοχείο, φυσικά όχι πανάκριβο, οπωσδήποτε όμως μήτε και φτηνό. Και πάντως, όχι, όταν ταξιδεύω μόνος μου. Τότε -κι αυτό συμβαίνει σταθερά μία φορά τον μήνα- προτιμώ τη λιτότητα και την πνευματική θαλπωρή σε κάποιο εκκλησιαστικό κελί. Κι είμαι ευγνώμων για την καλή μου τύχη να έχω μοναδικά συναρπαστικές συζητήσεις με τον γέροντα Μελέτιο, στο μεταίχμιο της θεολογίας και της φιλοσοφίας.

Αφού ανέφερα τον γέροντα Μελέτιο, καιρός είναι να σημειώσω σ' αυτήν εδώ τη στήλη, που επί τριάντα χρόνια απλόχερα με φιλοξένησε, ότι σ' εκείνον οφείλω την ευλογία, μία φορά τον μήνα να κάνω τη διαδρομή Αθήνα-Πρέβεζα-Κορυφούλα και να φροντίζω εκεί τους 50 κατοίκους αυτού του ξεχασμένου ορεινού οικισμού ν' ανεβαίνουν κάποια σκαλοπάτια της κλίμακας, που μετάγει τους εκ γης προς ουρανόν.

Πριν από δύο χρόνια, όταν έπρεπε να εφοδιαστώ με πιστοποιητικό υγείας από δημόσιο νοσοκομείο, η παθολόγος, στην οποία είχα καταλήξει, ήταν έκπληκτη: «Διορισμό στο Δημόσιο; Μα, πόσων χρόνων είστε;» Προτού να προχωρήσω, σπεύδω να σημειώσω ότι ο μισθός μου δεν περνάει από τα χέρια μου. Έχω φροντίσει και πηγαίνει κατ' ευθείαν στο φιλόπτωχο ταμείο της μητρόπολης. Επανέρχομαι, λοιπόν, στη διήγηση: Είχα απαντήσει στην έκπληκτη γιατρό πως είμαι (δηλαδή ήμουν τότε) 72 χρόνων! -Και σε ποια δημόσια θέση υπάρχει διορισμός για την ηλικία σας; Σαν άκουσε για ιερέα, ύψωσε υστερικές φωνές: Και τι της βρήκατε της Εκκλησίας; Δεν βλέπετε πως είναι βουτηγμένη σε βρωμερά σκάνδαλα; Απάντηση: Μα, ακριβώς γι' αυτό. Για να νομιμοποιούμαι να πληγώνομαι, δίχως να ντρέπομαι πως είμαι λιποτάκτης...

Είναι εύκολη κι ανέξοδη η κριτική εκ του ασφαλούς. Οπωσδήποτε, όμως, είναι κούφια σκάγια στον αέρα. Θετική διάσταση μπορεί να έχει αποκλειστικά η μοναχική, όσο και χαμηλών τόνων, προσπάθεια. Μελετώντας την Ιστορία δεν μπόρεσα, πάρα πολύ σπάνια, να βρω θετικούς καρπούς συλλογικής προσπάθειας. Ακόμη και ο Ιησούς, όταν βάδιζε προς την επικείμενη σταύρωσή του, ένιωσε την πικρία της ματαιότητάς του να στηρίζεις προσδοκίες σε άλλους, ακόμη και ευεργετημένους - ή, ίσως πιο σωστά, ιδίως απ' αυτούς. Είχαν επισπεύσει, λοιπόν, οι υιοί Ζεβεδαίου το βήμα τους να τον ξεμοναχιάσουν, καθώς βιαστικά προπορευόταν. Και του ζήτησαν να τους αναδείξει πρωτόθρονους δίπλα του, όταν έλθει εν τη βασιλεία του. Τ' άκουσαν οι άλλοι απόστολοι και εξοργίστηκαν: Γιατί αυτοί, κι όχι εμείς; Εκτοτε η ιστορία της χριστιανικής Εκκλησίας είναι μια αδιάκοπη εναντιοτροπή.

Από τη μια, η ακόρεστη βουλιμία για εξουσία, πλούτο και χλιδή. Και από την άλλη, οι σεμνές κατατρεγμένες εξαϋλωμένες αγιότητες, σαν τον Γρηγόριο τον Ναζιανζηνό και τον Ιωάννη τον Χρυσόστομο. Εχει γράψει ο Γρηγόριος: «Αν πρέπει να πω την αλήθεια, έμαθα ν' αποφεύγω τις συντροφιές των επισκόπων, αφού καμιάς συνόδου δεν βίωσα αγαθό τέλος, μήτε ορθή λύση προβλημάτων. Και τούτο, γιατί πάντα πρυτάνευαν οι έριδες και η φιλαρχία. Γι' αυτό κλείστηκα στον εαυτό μου και βρήκα στη μοναξιά την ασφάλεια της ψυχής μου και την ηρεμία μου»⁽¹⁾. Κι αυτά εξακολουθούν ν' ανακυκλώνονται επί 17 αιώνες, παρά τη μαρτυρία του Χρυσοστόμου: «Ματαιότης ματαιοτήτων, και πάντα ματαιότης. Πού νυν η λαμπρά της υπατείας περιβολή; Πού δε αι φαιδραί λαμπάδες, πού δε οι κρότοι; (...) και των θεατών αι κολακείαι;»⁽²⁾

Ετσι είναι τα ανθρώπινα. Ακόμη και στην Εκκλησία... Και γιατί όχι; Κατάγομαι από τη Χαλκίδα, όπου τα νερά του Ευρίπου κυλούν έξι ώρες από Ανατολή προς Δύση, κι άλλες έξι ώρες ανάποδα, από Δύση προς Ανατολή. Είμαι, λοιπόν, εξοικειωμένος με την αδιάκοπη εναντιοτροπή. Κι είναι χιμαιρική η προσδοκία, την οποία εκφράζει η τελευταία στροφή του τρίτου εγκωμίου της Μ. Παρασκευής: παύσον Εκκλησίας τα σκάνδαλα...

Οφείλω να παραδεχτώ πως άργησα πολύ ν' αποδεχτώ την πραγματικότητα της εναντιοτροπής και πολύ περισσότερο την αποφυγή των προσωπικών επιθέσεων εναντίον ανίερων ηρώων της επικαιρότητας, που σκανδαλίζουν ή ακόμη και ταράσσουν τη συνείδησή μου. Την ανάγκη να εναντιωνόμαστε σε πρακτικές, δίχως να κακολογούμε συμπολίτες μας, πρωτόμαθα, αν και καθυστερημένα, από τους στίχους του Ευριπίδη: όλβιος όστις της Ιστορίας έσχε μάθησιν... και δεν δειλιάζει να μετέχει στον δημόσιο διάλογο, καυτηριάζοντας τακτικές, δίχως να κακολογεί και να στραπατσάρει τους συμπολίτες του... Κι ευλόγως, καθώς άβυσσος είναι η ψυχή και ο νους του ανθρώπου: άγρια πάθη και λαμπρές αρετές, ανάκατα κληρονομημένα διά μέσου του γονιδιώματος (DNA), επίκτητες διαστροφές από παιδικά τραύματα και ανασφαλείς φιλοδοξίες της νεότητας, δίπλα ακόμη και σε ενδεχόμενες ευγενικές προθέσεις, που πνίγονται στην άβυσσο της ανικανοποίητης φιλαυτίας. Υπάρχουν βέβαια, κατ' εξαίρεση, και οι διαρκείς καταστάσεις. Ακόρεστη ροπή για αυτοπροβολή και επίδειξη λαμπρότητας, στον βωμό των οποίων καμιά αναστολή δεν είναι ικανή ν'αποτρέψει τη βάναυση διάσταση λόγων και έργων. Ιδε ο άνθρωπος... Για το κατάντημα του οποίου μοναδική οδός απολογίας απομένει η παρατήρηση της αθηναϊκής υπεροψίας στο μάταιο σθένος των άτυχων Μηλίων, ότι και σείς τα ίδια θα κάνατε, αν ήσασταν στη δική μας πλεονεκτική θέση! Συνεχίστε λοιπόν ν' ασχημονείτε... Σας ταιριάζει!

Ίσως ο αναγνώστης αδιαφορεί με την πικρή παραδοχή ότι έτσι κυλούν τα ανθρώπινα. Όμως  για να γίνει κάποιος ιεράρχης, θα πρέπει να έχει καρεί προηγουμένως μοναχός, δηλαδή να έχει δώσει διαβεβαίωση ενώπιον Θεού και ανθρώπων ότι θα τηρεί σεξουαλική αποχή, ότι αποξενώνεται από κάθε περιουσιακό αγαθό, από τις ηδονές του βίου κι απ' την ακόρεστη δίψα για δόξα και εξουσιαστικές αντιδικίες. Και πάντως πως, αν του βγει βαρειά η καλογερική, θα το παραδεχτεί με παρρησία, εγκαταλείποντας το καθαγιασμένο σχήμα. Αλλιώς είναι κοινός θεομπαίχτης. Δεν είναι; Γι' αυτό φρόνιμο είναι να καλλιεργεί σχέσεις διαπλοκής με αστυνομικές, ανακριτικές και δικαστικές αρχές, ώστε να ξεφεύγει από την αρπάγη του νόμου, κατά την εύστοχη παρατήρηση του Σόλωνα, που παρομοίαζε τη νομιμότητα με τον ιστό της αράχνης, καθώς αυτός συλλαμβάνει τα μικρά κουνουπάκια, αλλά ξεσκίζεται αν εμπλακεί σ' αυτόν κάποιος θρασύς ποντικός.

1. Επιστολαί, Γ' Προκοπίω, 130.1.1-3.5.
2. Εις Ευτρόπιον, 52.393.31-48.

Ο κ. Μπέης σίγουρα δεν είναι αφελής, δείχνει όμως να πιστεύει ότι οι αλαζόνες και οι βολεψάκηδες, οι αυτοχαρακτηριζόμενοι ως «πρίγκηπες», αποτελούν την εξαίρεση στο χώρο του εκκλησιαστικού μηχανισμού! Τόσο η Ιστορία, όσο και η προσωπική εμπειρία του καθενός δείχνει, αντίθετα, ότι εξαίρεση αποτελούν οι ταπεινοί και αφοσιωμένοι, ενώ η συντριπτική πλειοψηφία, ιδίως των ανώτερων ιερωμένων, αποτελείται από αναρριχητές και καιροσκόπους. Δεν βρίσκονται, βέβαια, μόνο στην Εκκλησία τέτοιου είδους άνθρωποι, αλλά εκεί είναι που ισχυρίζονται ότι αυτοθυσιάζονται για να «υπηρετήσουν» μιαν ιδέα, όχι στη βιομηχανία και στο εμπόριο.
Εφόσον ο κ. Μπέης γνωρίζει το ποιον της πλειοψηφίας των νεοαποκτηθέντων συναδέλφων του, πράγμα που είναι και το πιθανότερο, λόγω της ευφυΐας και της μόρφωσής του, αναρωτιέμαι αν του πέρασε κάποια στιγμή από το μυαλό η ιδέα, μήπως το συγκεκριμμένο περιβάλλον και η καλλιεργούμενη «φιλοσοφία» του χώρου είναι αυτά που έλκουν αυτό το είδος ανθρώπινων χαρακτήρων.
Η εντύπωση που πιθανόν να επικρατεί, ότι παλαιότερα ήταν τα πράγματα καλύτερα, αλλά χάλασαν τις τελευταίες δεκαετίες, είναι ανακριβέστατη: ήδη ο απόστολος Παύλος παρότρυνε να κάψουν οι νεοφώτιστοι χριστιανοί ιερά και βιβλία των Εθνικών (Πράξεις, ΙΘ' 19), οι δε «πατέρες» και οι διάδοχοί τους ήταν ως εκκλησιαστικοί άρχοντες εριστικοί και εμπαθείς με τους χριστιανούς συναδέλφους τους και φιλοπόλεμοι με τους αλλόθρησκους και αλλοεθνείς. Στα χρόνια μας, επειδή γίνονται γνωστά διάφορα σκάνδαλα, αναγκάζονται να ομολογήσουν οι ίδιοι με προσποιητή συντριβή ότι είναι μια παρέα «φιλοχρήματων, φιλήδονων και εξουσιομανών».
Όσον αφορά δε τη φαντασίωση περί πριγκήπων που αναφέρει στο κείμενό του ο κ. Μπέης, δεν φαίνεται να αποτελεί αυτό μεμονωμένο ευφυολόγημα του συγκεκριμένου μητροπολίτη, αλλά εμπεδωμένη ιδεοληψία των εκκλησιαστικών αρχόντων. Πριν από λίγα χρόνια έγραψε ο Χ. Γιανναράς σε επιφυλλίδα του στην Καθημερινή (26-08-01):
«Λέγεται ότι, πριν από κάποια χρόνια, ιεράρχης μεγάλης στην Ελλάδα μητρόπολης, λίγο προτού πεθάνει, είπε σε δικό του άνθρωπο: "Δεν έχω παράπονο. Ενα χωριατόπουλο ήμουν, πάμφτωχο και όχι ικανό για επιστήμες. Αλλά χάρη στο παραμύθι του Χριστούλη πέρασα τη ζωή μου σαν πρίγκιπας". Αν η πληροφορία αληθεύει, ο κυνισμός εκπλήσσει. Γιατί συνήθως όποιος υπηρετεί μια πίστη που δεν την πιστεύει, δεν τολμάει να ομολογήσει ούτε στον εαυτό του την καπήλευση. Εθίζεται στα προσωπεία της πίστης που επαγγελματικά του επιβάλλονται, παρασύρεται από τις ψυχολογικές ψευδαισθήσεις της πίστης που συχνά και σε πολλούς υποκαθιστούν την πίστη»...
Ο κ. Γιανναράς αποκαλύπτεται ως ένας ακόμη απογοητευμένος! Θα έπρεπε να ξέρει όμως, τόσα χρόνια που ζει ο ίδιος μέσα στον και από τον εκκλησιαστικό μηχανισμό, ότι οι περισσότεροι ανώτεροι κληρικοί είναι συνηθέστατα ταπεινής καταγωγής και ανακαλύπτουν τον εύκολο δρόμο κοινωνικής ανόδου μέσω της Εκκλησίας, υποκρινόμενοι πίστη και αφοσίωση και προβάλλοντας ως προσωπική θυσία την περιφορά με ράσο και γενειάδα, την (κατά δήλωσιν) αποχή από σεξουαλικές σχέσεις, τον ασκητισμό και την παραίτηση από περιουσιακά στοιχεία. Το τελευταίο δεν ισχύει, φυσικά, για τους μητροπολίτες, γι' αυτό πάμπολλοι εξ αυτών (ή στενά συγγενικά τους πρόσωπα) αποκτούν σημαντική προσωπική περιουσία.
Και η αποκάλυψη από μένα: Ο ιεράρχης που "συγκατοίκησε και συνδιανυκτέρευσε με ανώνυμο συνοδό σε πανάκριβο δωμάτιο πολυτελέστατου ξενοδοχείου" στο Παρίσι, ήταν ο μακαρίτης αρχιεπίσκοπος Χριστόδουλος. Ο δε ιεράρχης που αναφέρει ο Γιανναράς ότι από χωριατόπουλο έγινε πρίγκιπας, ήταν ο μακαρίτης αρχιεπίσκοπος Σεραφείμ.

Σύγκριση μεγέθους πλανητών και αστέρων...

...
Το βίντεο (στο τέλος) που δείχνει τη σχέση του όγκου των πλανητών με μερικά γνωστά αστέρια του Γαλαξία μας, παρουσιάστηκε πριν από λίγο καιρό σε διάφορα blogs. Ενδιαφέρουσα είναι όμως και η σύγκριση μεγεθών με στατικές εικόνες για να πάρει ο αναγνώστης μια ιδέα, τί υπάρχει έξω από το Ηλιακό μας σύστημα...

(Click)

(Stelios Frangopoulos, Στέλιος Φραγκόπουλος)