Ο φάρος της Τριγωνομετρίας
Τα «βιβλία αναφοράς» είναι πολύτιμα για όλους μας και, κυρίως, για τους ερευνητές και μελετητές εξ ημών. Το ογκώδες πόνημα του μηχανολόγου-ηλεκτρολόγου Γιαννούλη Βρατσάνου ανήκει κάλλιστα σε αυτήν την κατηγορία, καθ' όσον συνιστά πραγματικό θησαυρό μαθηματικών πληροφοριών.
Λογικά, θα έλεγε κανείς ότι η αγορά του προτείνεται για μια θέση στο ράφι της βιβλιοθήκης και όποια χρήση του στο μέλλον. Ωστόσο το θέμα του είναι τέτοιο και η συγκυρία «τεχνητής ανάπαυλας» φοιτητών και καθηγητών τόσο ταιριαστή ώστε να το προτείνουμε για εαρινή απόλαυση. Συγκεκριμένα, ο μερακλής συγγραφέας παίρνει τη σκυτάλη του άλλου μνημειώδους βιβλίου για την ελληνιστική επιστήμη που σας παρουσιάσαμε (Η Λησμονημένη Επανάσταση, Lucio Russo, εκδόσεις «Δίαυλος»). Δεν το κάνει με κείμενα εξιστορητικά και κατανοητά από τον μέσο αναγνώστη, αλλά με μαθηματικά κατανοητά από τον καλό μαθητή του Λυκείου και άνω. Με αυτή την επιστημονική γλώσσα μάς ξεναγεί στα «ελληνικά μυστήρια» που ανακάλυψαν οι Ευρωπαίοι μέσω των αραβικών μεταφράσεων και κυρίως της περίφημης Αλμαγέστης (Almagesti), δηλαδή της «Μαθηματικής Σύνταξης» του Κλαύδιου Πτολεμαίου.
Ο συγγραφέας ξεκινάει με μια εξοικείωσή μας με το αριθμητικό υπόβαθρο των αρχαίων και προχωρεί ακάθεκτος στην εξέταση της πτολεμαϊκής χορδομετρίας και τριγωνομετρίας. Στο 5ο Κεφάλαιο (και έπειτα από 200 σελίδες) παίρνει μια ανάσα για να μας παραθέσει ένα εξαίρετο σύντομο ιστορικό της τριγωνομετρίας, από τα μαθηματικά της Αιγύπτου και της Βαβυλώνας σε εκείνα των Ελλήνων και των ελληνιστών, έως των Ινδών, των Αράβων, των Ευρωπαίων... έως σήμερα. Διανθίζει την αριθμολάγνα περιήγησή του με επεξηγηματικά παραδείγματα εφαρμογής (όπως τα ζιγκουράτ και ο Φάρος της Αλεξάνδρειας). Συγκρίνει τα μαθηματικά που ανέπτυξαν οι Αλεξανδρινοί για την προώθηση της αστρονομίας και των μηχανικών κατασκευών τους με τη σύγχρονη τριγωνομετρία και αποφαίνεται ότι η τελευταία αποτελεί εξέλιξή τους. Τέλος, κλείνει με παράθεση εδαφίων της Αλμαγέστης, μαθηματικών και γλωσσικών βοηθημάτων και εκτενούς βιβλιογραφίας.
Είναι μια εργασία ακριβείας, με ιδιαίτερα προσεγμένα σχήματα και εικόνες, γεμάτη από πολύτιμη πληροφορία. Τη θεωρώ εξαίρετη όσο και σπάνια συνδρομή στη διαμόρφωση γνώσης, τόσο μαθηματικής όσο και πολιτισμικής. Ιδιαίτερα για τους φυσικομαθηματικούς μας που διδάσκουν στα σχολειά μας είναι εκ των ων ουκ άνευ.
Λογικά, θα έλεγε κανείς ότι η αγορά του προτείνεται για μια θέση στο ράφι της βιβλιοθήκης και όποια χρήση του στο μέλλον. Ωστόσο το θέμα του είναι τέτοιο και η συγκυρία «τεχνητής ανάπαυλας» φοιτητών και καθηγητών τόσο ταιριαστή ώστε να το προτείνουμε για εαρινή απόλαυση. Συγκεκριμένα, ο μερακλής συγγραφέας παίρνει τη σκυτάλη του άλλου μνημειώδους βιβλίου για την ελληνιστική επιστήμη που σας παρουσιάσαμε (Η Λησμονημένη Επανάσταση, Lucio Russo, εκδόσεις «Δίαυλος»). Δεν το κάνει με κείμενα εξιστορητικά και κατανοητά από τον μέσο αναγνώστη, αλλά με μαθηματικά κατανοητά από τον καλό μαθητή του Λυκείου και άνω. Με αυτή την επιστημονική γλώσσα μάς ξεναγεί στα «ελληνικά μυστήρια» που ανακάλυψαν οι Ευρωπαίοι μέσω των αραβικών μεταφράσεων και κυρίως της περίφημης Αλμαγέστης (Almagesti), δηλαδή της «Μαθηματικής Σύνταξης» του Κλαύδιου Πτολεμαίου.
Ο συγγραφέας ξεκινάει με μια εξοικείωσή μας με το αριθμητικό υπόβαθρο των αρχαίων και προχωρεί ακάθεκτος στην εξέταση της πτολεμαϊκής χορδομετρίας και τριγωνομετρίας. Στο 5ο Κεφάλαιο (και έπειτα από 200 σελίδες) παίρνει μια ανάσα για να μας παραθέσει ένα εξαίρετο σύντομο ιστορικό της τριγωνομετρίας, από τα μαθηματικά της Αιγύπτου και της Βαβυλώνας σε εκείνα των Ελλήνων και των ελληνιστών, έως των Ινδών, των Αράβων, των Ευρωπαίων... έως σήμερα. Διανθίζει την αριθμολάγνα περιήγησή του με επεξηγηματικά παραδείγματα εφαρμογής (όπως τα ζιγκουράτ και ο Φάρος της Αλεξάνδρειας). Συγκρίνει τα μαθηματικά που ανέπτυξαν οι Αλεξανδρινοί για την προώθηση της αστρονομίας και των μηχανικών κατασκευών τους με τη σύγχρονη τριγωνομετρία και αποφαίνεται ότι η τελευταία αποτελεί εξέλιξή τους. Τέλος, κλείνει με παράθεση εδαφίων της Αλμαγέστης, μαθηματικών και γλωσσικών βοηθημάτων και εκτενούς βιβλιογραφίας.
Είναι μια εργασία ακριβείας, με ιδιαίτερα προσεγμένα σχήματα και εικόνες, γεμάτη από πολύτιμη πληροφορία. Τη θεωρώ εξαίρετη όσο και σπάνια συνδρομή στη διαμόρφωση γνώσης, τόσο μαθηματικής όσο και πολιτισμικής. Ιδιαίτερα για τους φυσικομαθηματικούς μας που διδάσκουν στα σχολειά μας είναι εκ των ων ουκ άνευ.
(του Τάσου Καφαντάρη, ΒΗΜΑ, 11/03/2007)
