Μαύρες τρύπες και ακαδημαϊκές έριδες
(της Ιωάννας Σουφλέρη, ΤΟ ΒΗΜΑ, 18/3/2007)
Για τον Chandra η ιδέα ήταν σχετικά παλιά: την ενεπνεύσθη σε ηλικία 19 ετών, όταν παρακολουθούσε τα άστρα από το κατάστρωμα του πλοίου που τον έφερνε από την πατρίδα του, την Ινδία, για σπουδές στο φημισμένο Πανεπιστήμιο Κέιμπριτζ. Οταν μάλιστα την παρουσίασε στο κοινό της Βασιλικής Αστρονομικής Εταιρείας, η ιδέα, η οποία είναι αποτέλεσμα της θεωρίας της σχετικότητας του Αϊνστάιν, δεν ήταν μόνο θεωρητική αλλά ήταν στηριγμένη σε μαθηματικές εξισώσεις. Αντί να λάβει το χειροκρότημα των συναδέλφων του όμως ο Chandra γελοιοποιήθηκε από τον ισχυρό άνδρα της αστρονομίας, τον σερ Arthur Eddington, ο οποίος λογικά θα έπρεπε να αντιληφθεί τον συλλογισμό του νεαρού που περιέγραφε τις μαύρες τρύπες. Απαιτήθηκαν περισσότερο από 30 χρόνια για να ανακαλυφθούν επιτέλους οι μαύρες τρύπες και 50 χρόνια ώσπου ο Chandra να τιμηθεί με το βραβείο Νομπέλ.
Με αφορμή το παραπάνω ιστορικό γεγονός ο Arthur Ι. Miller διηγείται την ιστορία της αστροφυσικής (και όχι μόνο) του περασμένου αιώνα στο βιβλίο του Οι μονομάχοι του Μεσοπολέμου, που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Τραυλός. «Το Βήμα» μίλησε με τον βρετανό καθηγητή και συγγραφέα εν όψει των επικείμενων διαλέξεών του στη χώρα μας.
Πώς επιλέξατε το θέμα του βιβλίου σας;
«Πρόκειται για ένα αμφιλεγόμενο γεγονός το οποίο ήταν μεν γνωστό αλλά χωρίς τις λεπτομέρειές του. Ολοι το γνώριζαν αλλά κανείς δεν μιλούσε γι' αυτό. Ακόμη και ο Chandra, τον οποίο συνάντησα κάποτε στο Σικάγο και συνομιλήσαμε για διάφορα θέματα, αρνήθηκε να μιλήσει για το συγκεκριμένο. Απαιτήθηκε αναζήτηση στα αρχεία προκειμένου να αναδυθεί αυτή η ιστορία, που δεν είναι μόνο επιστημονική αλλά και ιστορία προσωπικοτήτων: ο Eddington φέρθηκε με απίστευτη σκληρότητα στον "νεαρό από τις αποικίες"».
Πώς θα εξηγούσατε το γεγονός ότι η επιστημονική κοινότητα ποτέ δεν στήριξε ανοιχτά τον Chandra, ενώ κατ' ιδίαν δήλωναν ότι συμφωνούσαν με τη θεωρία του;
«Δεν ήταν εύκολο να αντέξει κανείς στην κριτική του Eddington. Επρόκειτο για έναν επιστήμονα μεγάλου κύρους, ο οποίος όχι μόνο ενέπνεε σεβασμό αλλά διέθετε και δύναμη ικανή να καταστρέψει μια επαγγελματική σταδιοδρομία. Στο παρελθόν ο Eddington είχε εκφράσει περίεργες απόψεις που αργότερα αποδείχθηκαν ορθές αλλά είχε κάνει και λάθη. Παρ' όλα αυτά, η επίδραση του Eddington στην αστροφυσική διήρκεσε ως τη δεκαετία του '60, αν και ο ίδιος ήταν νεκρός ήδη από το 1944».
Και πώς εξηγείτε το ότι ο Chandra αναφερόταν πάντα με σεβασμό στον Eddington;
«Αυτό συνέβαινε στην επιφάνεια. Αλλά αν ανατρέξει κανείς στα προσωπικά σημειώματά του και σε αυτά που έλεγε σε δικούς του ανθρώπους, διαπιστώνει μια άλλη: η αλήθεια είναι ότι ο Chandra ποτέ δεν συνήλθε από αυτή την προσβολή».
Το γεγονός ότι ο Eddington κατέστρεψε τα αρχεία του δυσκόλεψε την αναζήτηση δεδομένων για το βιβλίο σας. Πού αποδίδετε αυτή την πράξη;
«Ο Eddington κατέστρεψε ένα μέρος των αρχείων του, ενώ τα υπόλοιπα καταστράφηκαν από την αδελφή του μετά τον θάνατό του. Οσο και αν φαίνεται σήμερα παράξενο αυτό, δεν είναι για την εποχή που συνέβη. Υπάρχουν και άλλα τέτοια παραδείγματα καταστροφής αρχείων. Πιστεύω ότι ο Eddington ήταν ομοφυλόφιλος και πως η γνωστοποίηση αυτού του γεγονότος θα ήταν τεράστιο πλήγμα για τη σταδιοδρομία του και την υστεροφημία του».
Η προσωπική σας σταδιοδρομία άρχισε από τη φυσική και κατέληξε στην ιστορία και φιλοσοφία της επιστήμης. Πώς έγινε αυτό;
«Νομίζω ότι ήταν μια φυσική εξέλιξη: η ενασχόληση με τη φυσική με οδήγησε στην αναζήτηση της φύσης των επιστημονικών ερωτημάτων και στον τρόπο με τον οποίο αποκτούμε συνειδητά την αντίληψη του κόσμου που μας περιβάλλει. Από εκεί πέρασα στην αισθητική και στη συμβολή των οπτικών ερεθισμάτων στην αντίληψη αυτή».
«Υπάρχει μια ενδογενής ομορφιά στην επιστήμη και στις ανακαλύψεις και ο τρόπος που αντιλαμβανόμαστε την ομορφιά μάς επηρεάζει. Ας μην ξεχνούμε ότι ο Αϊνστάιν, ο οποίος δεν συμφωνούσε με την ύπαρξη των μαύρων τρυπών, είχε δηλώσει ότι η μαθηματική απόδειξη της ύπαρξής τους είναι "μια άσχημη λύση σε μια όμορφη θεωρία". Ο δε Eddington είχε πει: "Νομίζω ότι θα πρέπει να υπάρχει ένας νόμος της φύσης που να απαγορεύει στα άστρα να φέρονται με αυτόν τον παράλογο τρόπο"».
Βιώνουμε μια περίοδο αύξησης βιβλίων που εκλαϊκεύουν την επιστήμη ή εμπνέονται από αυτήν.Εκτιμάτε ότι πρόκειται για πρόσκαιρο φαινόμενο ή κάτι μονιμότερο;
«Νομίζω ότι είναι κάτι παραπάνω από μόδα: οι άνθρωποι έχουν ανάγκη να γνωρίσουν περισσότερα για τις επιστήμες, να μπουν σε αυτή την περιπέτεια του πνεύματος που είναι η επιστήμη. Μην ξεχνούμε εξάλλου ότι επιστήμες όπως η βιολογία αλλάζουν την καθημερινή μας ζωή, πράγμα που κάνει την ανάγκη μας να τις γνωρίσουμε μεγαλύτερη. Αλλά και η φυσική και η αστρονομία είναι γοητευτικές γιατί αναζητούν λύσεις σε ερωτήματα που πάντα έθετε ο άνθρωπος. Και, ξέρετε, δεν είναι απαραίτητο να αντιληφθεί κανείς όλες τις μαθηματικές εξισώσεις για να μπορέσει να λάβει μέρος σε αυτή την περιπέτεια του πνεύματος που λέγαμε, αρκεί η κατανόηση της γενικότερης ιδέας».
Γράφετε κάποιο άλλο βιβλίο αυτή την περίοδο;
«Ναι, γράφω ένα βιβλίο για την αλληλεπίδραση της επιστήμης και του μυστικισμού».
Ποια βιβλία θα συνιστούσατε στους αναγνώστες μας που θα ήθελαν να αρχίσουν να διαβάζουν εκλαϊκευτικά βιβλία της επιστήμης;
«Χμμ, δύσκολη ερώτηση! Νομίζω ότι το βιβλίο του θεωρητικού φυσικού Lee Smolin "The trouble with physics" είναι εξαιρετικό για το ευρύ κοινό. Επίσης θα συνιστούσα το βιβλίο του Brian Green "The elegant universe" και το βιβλίο τηης Nancy Greenspan "The end of the certain world". Θέλω πάντως να πω ότι, ανεξάρτητα από το βιβλίο που επιλέγει να διαβάσει κανείς, είναι σημαντικό οι άνθρωποι να διαβάζουν βιβλία για την επιστήμη. Πάρτε για παράδειγμα μια βιογραφία ενός επιστήμονα: είναι τεράστιο κέρδος για όλους μας αν διαβάζοντάς την μπορέσουμε να μπούμε στο μυαλό αυτού του επιστήμονα, να δούμε πώς λειτουργεί η επιστημονική σκέψη, να ζήσουμε την περιπέτεια του πνεύματος».
