Τσενγκίς Χαν (~1160-1227)
Η επιδρομή των Μογγόλων στην Ευρώπη κατά το 13ο αιώνα υπό τον Τσενγκίς Χαν (Dsinghis Khan) αποτελεί, από μακροϊστορικής σκοπιάς, ανταπόδοση των Ασιατών μετά από περίπου 1500 χρόνια, για την εκστρατεία του Μεγ. Αλεξάνδρου σε βάρος της Ασίας.
Το ακριβές έτος γεννήσεως του Τεμουντζίν που ονομάστηκε Τσενγκίς Χαν (ο υπέρτατος όλων των Χαν) είναι άγνωστο, υπάρχουν ενδείξεις για τα έτη 1155, 1162 ή 1167. Ιστορικά τεκμηριωμένο φαίνεται να είναι ότι ο πατέρας του ήταν ηγεμόνας μιας ολιγάριθμης μογγολικής φυλής. Ο Τεμουντζίν συνένωσε τους νομαδικούς λαούς στην περιοχή της σημερινής Μογγολίας, καταλύοντας τις μέχρι τότε παραδοσιακές φυλετικές δομές, σε μια πανίσχυρη στρατιωτική δύναμη.
Η ζωή αυτού του ηγεμόνα που δημιούργησε δια πυρός και σιδήρου το εδαφικά μεγαλύτερο κράτος στην παγκόσμια Ιστορία, ταυτίζεται με τις επιδρομές και τις κατακτήσεις του λαού του. Στη συνέχεια της ανακήρυξής του σε μεγάλο Χαν το έτος 1206 ακολούθησαν επιδρομές στα γειτονικά προς τη Μογγολία εδάφη, αρχικά της βόρειας Κίνας και αργότερα της υπόλοιπης ανατολικής και κεντρικής Ασίας, μέχρι την Περσία.
Κύρια χαρακτηριστικά των μογγολικών στρατευμάτων ήταν η αυστηρή πειθαρχία στη διαβίωση και στις μάχες, η άριστη εκπαίδευση και η μεθοδευμένη σκληρότητα, με την οποία αντιμετωπίζονταν οι αντίπαλοι. Ενώ οι φυλές και οι πόλεις που παρεδίδοντο οικιοθελώς στους επελαύνοντες Μογγόλους, υφίσταντο απλώς λεηλασία και παρέμεναν φόρου υποτελείς, οι πόλεις των ηττημένων μετά από μάχες, ισοπεδώνονταν και όσοι κάτοικοι επιζούσαν, είτε σφάζονταν αδιάκριτα, είτε, εφόσον ήταν αξιόμαχοι, τοποθετούντο στην πρώτη γραμμή του επιτιθέμενου στρατού.
Πέρσες χρονικογράφοι της εποχής συσχετίζουν με τις διελεύσεις των Μογγόλων εκατομμύρια νεκρούς και περιγράφουν με τα πιο μελανά χρώματα τις επιπτώσεις λόγω καταστροφών της γεωργικής παραγωγής και της αρδευτικής υποδομής. Αυτές οι καταστροφικές πρακτικές των μογγόλικων στρατευμάτων, μαζί με διαδιδόμενες ιστορίες για τις φρικαλεότητες, είχαν δημιουργήσει και στη χριστιανική Ευρώπη διάφορους μύθους με διπλή χρήση: αφενός περί βάναυσης θεϊκής τιμωρίας των αμαρτωλών, αν οι Μογγόλοι κατελάμβαναν και χριστιανικά εδάφη και, αφετέρου, περί θεϊκής παρέμβασης με στόχο την εκδίωξη του Ισλάμ, αν οι επιδρομείς έμεναν έξω από τα γεωγραφικά όρια της Ευρώπης. Ένα «σχολικό παράδειγμα» για την αξιοποίηση της θεολογίας στις καθημερινές ανάγκες της εξουσίας!
Αντίστοιχες ισλαμικές επινοήσεις εκείνης της εποχής εξηγούν την επέλαση των Μογγόλων με υποβολή σε δικιμασία των πιστών μουσουλμάνων από το θεό, αν θα αντέξουν στην πίεση των «απίστων» ή θα αλλαξοπιστήσουν! Η θεοκρατική κοσμοαντίληψη δίνει την ευχέρεια να υποστηρίξεις και να πιστέψεις ό,τι εξυπηρετεί σε κάθε εποχή και σε κάθε συγκυρία!
Μετά την κατάληψη της Περσίας και τη διαφυγή του Σάχη σε ένα νησί της Κασπίας Θάλασσας, τοποθέτησε ο Τσενγκίς Χαν διάφορους αντιβασιλείς και επεδόθη στην καταδίωξη του Σάχη, κατευθυνόμενος όλο δυτικότερα. Έτσι πλησίαζαν οι Μογγόλοι την Ευρώπη και το έτος 1223 κατέλαβαν την Αρμενία, όπου συνέτριψαν ένα στρατό Κουμάνων και Ρώσων. Από το όνομα της φυλής των Τατάρων (που είναι όμως τουρκογενής) και από την ελληνική λέξη τάρταρα για τον αρχαίο «κάτω κόσμο» ή για τη χριστιανική κόλαση, οι Βυζαντινοί ονόμασαν τους επερχόμενους Μογγόλους του Τσενγκίς Χαν «Ταρτάρους».
Οι θρησκόληπτοι κύκλοι ταύτισαν την εμφάνιση των Μογγόλων στις παρυφές της Ευρώπης με τους λαούς Γκογκ και Μαγκόγκ της «Αποκάλυψης», τον δε Τσενγκίς Χαν με τον αρχάγγελο της καταστροφής. Η αναπάντεχη επιστροφή των μογγόλικων στρατευμάτων στην Ασία εξηγήθηκε δε ως θεϊκό μήνυμα για μία ακόμα ευκαιρία στους αμαρτωλούς να συνετισθούν...
Η ευκαιρία αυτή για «συνετισμό» απεδείχθη χωρίς ημερομηνία λήξης, αφενός επειδή ο Τσενγκίς Χαν πέθανε το 1227 στη μακρινή Μογγολία, ύστερα από ένα κυνηγετικό ατύχημα, αφετέρου επειδή οι μεταγενέστερες επελάσεις των Μογγόλων στην Ευρώπη, μετά από συντριπτικές ήττες των Ρώσων, Πολωνών και Ούγγρων, τερματίστηκαν χωρίς προφανείς λόγους. Πιθανόν οι επιδρομείς επέστρεψαν στην Ασία επειδή είχε πεθάνει και ο νεώτερος ηγέτης τους, εγγονός του Τσενγκίς Χαν και έπρεπε να επιστρέψουν στη βάση τους για να επιλέξουν με διαπραγματεύσεις μεταξύ των νομαδικών φυλών ένα καινούργιο Χαν. Η «σωτηρία» της Ευρώπης από μακρόχρονη υποταγή στα μογγολικά στρατεύματα οφείλεται, λοιπόν, σε τυχαίες συμπτώσεις.
Ενδιαφέρον είναι ότι το τεράστιο κράτος που δημιούργησε ο Τσενγκίς Χαν διατηρήθηκε σημαντικά περισσότερο από αυτά άλλων κατακτητών. Ανατολίτες εθνικιστές θεωρούν ότι οι επελάσεις των Μογγόλων στην Ευρώπη έφεραν τον ανατολικό πολιτισμό στη Δύση, κάτι ανάλογο που ισχυρίζονται οι αντίστοιχοι Δυτικοί για τις εκστρατείες του Μεγ. Αλεξάνδρου στην Ασία και των Σταυροφόρων στη Μέση Ανατολή. Ο Τσενγκίς Χαν δεν ονομάζεται Μέγας, αφενός γιατί το όνομα Τσενγκίς σημαίνει ήδη «υπέρτατος», αφετέρου επειδή η Ιστορία που διδασκόμαστε έχει γραφτεί από Ευρωπαίους, οι οποίοι «απονέμουν» και τους τίτλους.
Κατά τις δεκαετίες του κομμουνιστικού καθεστώτος στη Μογγολία, οι αναφορές στον Τσενγκίς Χαν ήταν ελάχιστες, δεδομένου ότι μια προβολή του θα προκαλούσε αντιδράσεις και στη γειτονική Κίνα που είχε υποστεί πολλές ήττες από τους πολεμοχαρείς βόρειους γείτονες. Μετά την ομαλοποίηση του καθεστώτος χρηματοδοτούνται, όμως, εντατικά έρευνες για εντοπισμό του τάφου αυτού του ηγέτη, ενώ παράλληλα διοργανώνονται γιορτές για την τόνωση της εθνικής περηφάνειας του μογγόλικου λαού. Στα τέλη του 20ου αιώνα έκρινε μια επιτροπή Ιστορικών από αμερικάνικα πανεπιστήμια ότι ο Τσενγκίς Χαν ήταν ο σημαντικότερος πολιτικός-στρατιωτικός ηγέτης της δεύτερης χιλιετίας μ.Χ.
Το ακριβές έτος γεννήσεως του Τεμουντζίν που ονομάστηκε Τσενγκίς Χαν (ο υπέρτατος όλων των Χαν) είναι άγνωστο, υπάρχουν ενδείξεις για τα έτη 1155, 1162 ή 1167. Ιστορικά τεκμηριωμένο φαίνεται να είναι ότι ο πατέρας του ήταν ηγεμόνας μιας ολιγάριθμης μογγολικής φυλής. Ο Τεμουντζίν συνένωσε τους νομαδικούς λαούς στην περιοχή της σημερινής Μογγολίας, καταλύοντας τις μέχρι τότε παραδοσιακές φυλετικές δομές, σε μια πανίσχυρη στρατιωτική δύναμη.
Η ζωή αυτού του ηγεμόνα που δημιούργησε δια πυρός και σιδήρου το εδαφικά μεγαλύτερο κράτος στην παγκόσμια Ιστορία, ταυτίζεται με τις επιδρομές και τις κατακτήσεις του λαού του. Στη συνέχεια της ανακήρυξής του σε μεγάλο Χαν το έτος 1206 ακολούθησαν επιδρομές στα γειτονικά προς τη Μογγολία εδάφη, αρχικά της βόρειας Κίνας και αργότερα της υπόλοιπης ανατολικής και κεντρικής Ασίας, μέχρι την Περσία.Κύρια χαρακτηριστικά των μογγολικών στρατευμάτων ήταν η αυστηρή πειθαρχία στη διαβίωση και στις μάχες, η άριστη εκπαίδευση και η μεθοδευμένη σκληρότητα, με την οποία αντιμετωπίζονταν οι αντίπαλοι. Ενώ οι φυλές και οι πόλεις που παρεδίδοντο οικιοθελώς στους επελαύνοντες Μογγόλους, υφίσταντο απλώς λεηλασία και παρέμεναν φόρου υποτελείς, οι πόλεις των ηττημένων μετά από μάχες, ισοπεδώνονταν και όσοι κάτοικοι επιζούσαν, είτε σφάζονταν αδιάκριτα, είτε, εφόσον ήταν αξιόμαχοι, τοποθετούντο στην πρώτη γραμμή του επιτιθέμενου στρατού.
Πέρσες χρονικογράφοι της εποχής συσχετίζουν με τις διελεύσεις των Μογγόλων εκατομμύρια νεκρούς και περιγράφουν με τα πιο μελανά χρώματα τις επιπτώσεις λόγω καταστροφών της γεωργικής παραγωγής και της αρδευτικής υποδομής. Αυτές οι καταστροφικές πρακτικές των μογγόλικων στρατευμάτων, μαζί με διαδιδόμενες ιστορίες για τις φρικαλεότητες, είχαν δημιουργήσει και στη χριστιανική Ευρώπη διάφορους μύθους με διπλή χρήση: αφενός περί βάναυσης θεϊκής τιμωρίας των αμαρτωλών, αν οι Μογγόλοι κατελάμβαναν και χριστιανικά εδάφη και, αφετέρου, περί θεϊκής παρέμβασης με στόχο την εκδίωξη του Ισλάμ, αν οι επιδρομείς έμεναν έξω από τα γεωγραφικά όρια της Ευρώπης. Ένα «σχολικό παράδειγμα» για την αξιοποίηση της θεολογίας στις καθημερινές ανάγκες της εξουσίας!
Αντίστοιχες ισλαμικές επινοήσεις εκείνης της εποχής εξηγούν την επέλαση των Μογγόλων με υποβολή σε δικιμασία των πιστών μουσουλμάνων από το θεό, αν θα αντέξουν στην πίεση των «απίστων» ή θα αλλαξοπιστήσουν! Η θεοκρατική κοσμοαντίληψη δίνει την ευχέρεια να υποστηρίξεις και να πιστέψεις ό,τι εξυπηρετεί σε κάθε εποχή και σε κάθε συγκυρία!
Μετά την κατάληψη της Περσίας και τη διαφυγή του Σάχη σε ένα νησί της Κασπίας Θάλασσας, τοποθέτησε ο Τσενγκίς Χαν διάφορους αντιβασιλείς και επεδόθη στην καταδίωξη του Σάχη, κατευθυνόμενος όλο δυτικότερα. Έτσι πλησίαζαν οι Μογγόλοι την Ευρώπη και το έτος 1223 κατέλαβαν την Αρμενία, όπου συνέτριψαν ένα στρατό Κουμάνων και Ρώσων. Από το όνομα της φυλής των Τατάρων (που είναι όμως τουρκογενής) και από την ελληνική λέξη τάρταρα για τον αρχαίο «κάτω κόσμο» ή για τη χριστιανική κόλαση, οι Βυζαντινοί ονόμασαν τους επερχόμενους Μογγόλους του Τσενγκίς Χαν «Ταρτάρους».
Οι θρησκόληπτοι κύκλοι ταύτισαν την εμφάνιση των Μογγόλων στις παρυφές της Ευρώπης με τους λαούς Γκογκ και Μαγκόγκ της «Αποκάλυψης», τον δε Τσενγκίς Χαν με τον αρχάγγελο της καταστροφής. Η αναπάντεχη επιστροφή των μογγόλικων στρατευμάτων στην Ασία εξηγήθηκε δε ως θεϊκό μήνυμα για μία ακόμα ευκαιρία στους αμαρτωλούς να συνετισθούν...
Η ευκαιρία αυτή για «συνετισμό» απεδείχθη χωρίς ημερομηνία λήξης, αφενός επειδή ο Τσενγκίς Χαν πέθανε το 1227 στη μακρινή Μογγολία, ύστερα από ένα κυνηγετικό ατύχημα, αφετέρου επειδή οι μεταγενέστερες επελάσεις των Μογγόλων στην Ευρώπη, μετά από συντριπτικές ήττες των Ρώσων, Πολωνών και Ούγγρων, τερματίστηκαν χωρίς προφανείς λόγους. Πιθανόν οι επιδρομείς επέστρεψαν στην Ασία επειδή είχε πεθάνει και ο νεώτερος ηγέτης τους, εγγονός του Τσενγκίς Χαν και έπρεπε να επιστρέψουν στη βάση τους για να επιλέξουν με διαπραγματεύσεις μεταξύ των νομαδικών φυλών ένα καινούργιο Χαν. Η «σωτηρία» της Ευρώπης από μακρόχρονη υποταγή στα μογγολικά στρατεύματα οφείλεται, λοιπόν, σε τυχαίες συμπτώσεις.
Ενδιαφέρον είναι ότι το τεράστιο κράτος που δημιούργησε ο Τσενγκίς Χαν διατηρήθηκε σημαντικά περισσότερο από αυτά άλλων κατακτητών. Ανατολίτες εθνικιστές θεωρούν ότι οι επελάσεις των Μογγόλων στην Ευρώπη έφεραν τον ανατολικό πολιτισμό στη Δύση, κάτι ανάλογο που ισχυρίζονται οι αντίστοιχοι Δυτικοί για τις εκστρατείες του Μεγ. Αλεξάνδρου στην Ασία και των Σταυροφόρων στη Μέση Ανατολή. Ο Τσενγκίς Χαν δεν ονομάζεται Μέγας, αφενός γιατί το όνομα Τσενγκίς σημαίνει ήδη «υπέρτατος», αφετέρου επειδή η Ιστορία που διδασκόμαστε έχει γραφτεί από Ευρωπαίους, οι οποίοι «απονέμουν» και τους τίτλους.
Κατά τις δεκαετίες του κομμουνιστικού καθεστώτος στη Μογγολία, οι αναφορές στον Τσενγκίς Χαν ήταν ελάχιστες, δεδομένου ότι μια προβολή του θα προκαλούσε αντιδράσεις και στη γειτονική Κίνα που είχε υποστεί πολλές ήττες από τους πολεμοχαρείς βόρειους γείτονες. Μετά την ομαλοποίηση του καθεστώτος χρηματοδοτούνται, όμως, εντατικά έρευνες για εντοπισμό του τάφου αυτού του ηγέτη, ενώ παράλληλα διοργανώνονται γιορτές για την τόνωση της εθνικής περηφάνειας του μογγόλικου λαού. Στα τέλη του 20ου αιώνα έκρινε μια επιτροπή Ιστορικών από αμερικάνικα πανεπιστήμια ότι ο Τσενγκίς Χαν ήταν ο σημαντικότερος πολιτικός-στρατιωτικός ηγέτης της δεύτερης χιλιετίας μ.Χ.
