(συνέχεια από α' μέρος)
Διαφορετικά από τον Αχιλλέα, ο Οδυσσέας είναι αναγκασμένος να εκτελεί και τεχνικά έργα για να ξεπεράσει τα προβλήματα κατά την επιστροφή του. Για να διαφύγει από τη νύφη Καλυψώ, η οποία τον κρατάει στο νησί της, ο Οδυσσέας κατασκευάζει ένα πλοίο. Στα σχετικά σημεία του έπους περιγράφει ο Όμηρος όλες τις διαδικασίες κατασκευής, από το κόψιμο των δέντρων και την επεξεργασία του ξύλου, μέχρι τη συναρμολόγηση του καταρτιού και την τοποθέτηση του πανιού. Ο Οδυσσέας γνωρίζει, εκτός από τις διαδικασίες κατασκευής και τη χρήση των εργαλείων, πράγμα που εξυπηρετεί μεν την οικονομία της διήγησης, δεν φαίνεται όμως να παραξενεύει τους ακροατές ή αναγνώστες του έργου εκείνης της εποχής.
Επίσης, κατά την επιστροφή του ήρωα στην Ιθάκη επιστρατεύονται οι χειρονακτικές ικανότητες για να αναγνωρίσει η Πηνελόπη τον άντρα της. Ο Οδυσσέας περιγράφει στη γυναίκα του, πώς αξιοποίησε μια παλιά ελιά ως πάσαλο για να στηρίξει σταθερά το κρεβάτι, πώς κατασκεύασε μόνος τις ξύλινες πόρτες του σπιτιού (ανάκτορο θα ήταν προφανώς), διακόσμησε τα έπιπλα με χρυσό, ασήμι και ελεφαντόδοντο... Όλες αυτές οι εργασίες περιγράφονται με διάφορες λεπτομέρειες και δείχνουν το επίπεδο επιδεξιότητας των τεχνιτών της εποχής αλλά και το επίπεδο κατανοήσεως του ακροατηρίου κατά την περιγραφή τεχνικών εργασιών.
Η τοποθέτηση του ποιητή απέναντι στον πολιτισμό φαίνεται από τη συνάντηση του Οδυσσέα, αφενός με τον απολίτιστο Κύκλωπα και αφετέρου με τους Φαίακες, εκπροσώπους της πόλης. Οι Κύκλωπες περιγράφονται ως (9, 107) «...εμπιστευόμενοι τους θεούς, ποτέ δεν σπέρνουν ή θερίζουν και ποτέ δεν καλλιεργούν τη γη ... Δεν έχουν νόμους και δημόσιες συναθροίσεις αλλά κατοικούν στις κορυφές ψηλών βουνών, καθένας δημιουργεί αυθαίρετα οικογένεια και δεν ενδιαφέρεται καθόλου για τους άλλους...» Προφανώς ο Κύκλωπας δεν είναι κανένα εξωγήινο πλάσμα κι ας περιγράφεται ως μονόφθαλμος, αλλά ένας συνηθέστατος άξεστος και απολίτιστος άνθρωπος, τον οποίο θα μπορούσε να συναντήσει κάποιος και στον 21ο αιώνα.
(Stelios Frangopoulos, Στέλιος Φραγκόπουλος) |
Παραστάσεις της τύφλωσης του Κύκλωπα σε αγγεία
|
Ο Όμηρος θεωρεί την απουσία συστηματικής καλλιέργειας και τη διασκορπισμένη κατοίκηση στα βουνά ως έλλειψη πολιτισμού. Όλα αυτά μεταφράζονται σε απουσία τεχνικών δεξιοτήτων που χαρακτηρίζουν ένα ξένο λαό, π.χ. των Κυκλώπων. Η απουσία επαφής αυτών των απολίτιστων ανθρώπων με άλλους λαούς ανάγεται στην άγνοια της ναυπήγησης και της καλλιέργειας. Σε κάποιο σημείο της ομηρικής διήγησης σκέφτεται ο Οδυσσέας, πόσο καλά θα μπορούσε να αξιοποιηθεί το κλίμα και το έδαφος στη χώρα των Κυκλώπων, πόσο υψηλές αποδόσεις θα είχε μια καλλιέργεια και άλλα συναφή.
Σε αντίθεση με τις εμπειρίες του με τους Κύκλωπες, η χώρα των Φαιάκων προσφέρει στον Οδυσσέα μια σύγχρονη για την εποχή εικόνα, με λιμάνι και ναυτικά καταλύματα, πλακόστρωτη πλατεία και στο κέντρο ο ναός του Ποσειδώνα. Ακριβώς τα κτήρια προκαλούν το θαυμασμό του ταλαιπωρημένου επισκέπτη (7,43): «Με έκπληξη κοίταζε το λιμάνι και τα πλοία με ίδια κατασκευή και τους χώρους συναθροίσεως του λαού και τα οχειρωματικά τείχη, ψηλά και με μεγάλο μήκος, περιτριγυρισμένα με πασάλους, ένα θαύμα να τα βλέπεις». Ο Όμηρος περιγράφει μια πόλη που προηγείται των άλλων πόλεων με τα τεχνικά έργα της και της οποίας οι πολίτες ζουν με αφθονία και άνεση.
Σε αντίθεση με τις εμπειρίες του με τους Κύκλωπες, η χώρα των Φαιάκων προσφέρει στον Οδυσσέα μια σύγχρονη για την εποχή εικόνα, με λιμάνι και ναυτικά καταλύματα, πλακόστρωτη πλατεία και στο κέντρο ο ναός του Ποσειδώνα. Ακριβώς τα κτήρια προκαλούν το θαυμασμό του ταλαιπωρημένου επισκέπτη (7,43): «Με έκπληξη κοίταζε το λιμάνι και τα πλοία με ίδια κατασκευή και τους χώρους συναθροίσεως του λαού και τα οχειρωματικά τείχη, ψηλά και με μεγάλο μήκος, περιτριγυρισμένα με πασάλους, ένα θαύμα να τα βλέπεις». Ο Όμηρος περιγράφει μια πόλη που προηγείται των άλλων πόλεων με τα τεχνικά έργα της και της οποίας οι πολίτες ζουν με αφθονία και άνεση.
Στα ομηρικά έπη είναι διάσπαρτες περιγραφές εργασιών τεχνιτών διαφόρων ειδικοτήτων αλλά και συγκρίσεις του τρόπου ζωής των Ελλήνων με τη ζωή άλλων πολιτισμένων και απολίτιστων λαών. Πέρα απ' αυτά, υπάρχει επίσης ένα πλήθος από υποδείξεις για ευφυή αντιμετώπιση πολύπλοκων καταστάσεων ή άγνωστων φαινομένων. Για παράδειγμα, ο βασιλιάς Νέστωρ διαπιστώνει ότι στις αρματοδρομίες δεν παίζει ρόλο μόνο η ταχύτητα των αλόγων, αλλά πολύ περισσότερο η εξυπνάδα του οδηγού. Και συνεχίζει ο Νέστωρ, μιλώντας προς το νεαρό οδηγό της άμαξας Αντίλοχο, γενικεύοντας την κουβέντα, ότι αυτό ισχύει για κάθε τεχνική δραστηριότητα (23, 315): «...Η περίσκεψη βοηθάει τον ξυλοκόπο περισσότερο από τη δύναμη, μόνο με περίσκεψη μπορεί ο πλοηγός να οδηγήσει στη σκοτεινή θάλασσα σίγουρα το σκάφος, το οποίο παρασύρεται από τους ανέμους». Το μήνυμα του ποιητή είναι σαφές: δεν αρκεί η χειρονακτική επιδεξιότητα, αλλά χρειάζεται και η ευφυής προσέγγιση κάθε προβλήματος.
Για μία σημαντική περίοδο μετά το έτος 1000 π.Χ. καταγράφουν τα ομηρικά έπη την αντίληψη και την αντιμετώπιση της τεχνικής από τους Έλληνες. Την ίδια αυτή εποχή και σε εποχές κακής αγροτικής εσοδείας, οι συγκροτημένες πόλεις βρίσκονταν στην ανάγκη να στείλουν μέρος του πληθυσμού σε άλλα μέρη για να επιβιώσουν. Οι νέοι οικισμοί των μεταναστών βρίσκονταν συνήθως σε παραλιακές ζώνες, τόσο επειδή αυτές ήταν εύφορες, όσο και επειδή έτσι διατηρούνταν μέσω της ναυσιπλοΐας οι επαφές με την πατρική γη. Τα εμπορικά ενδιαφέροντα έπαιζαν σ' αυτή την πρώιμη φάση δευτερεύοντα ρόλο.
Στα χρόνια από τα μέσα του 8ου π.Χ. αιώνα ιδρύθηκαν έτσι, συνήθως υπό την ηγεσία κάποιων αριστοκρατών, οικισμοί που εξελίχθηκαν σε πόλεις, αρχικά στη Σικελία (Νάξος, Συρακούσες, Ακράγας) και στη νότια Ιταλία (Κύμη, Σύβαρις, Ρήγιον, Κρότων, Τάραντας), στη συνέχεια δε στις μεσογειακές ακτές της σημερινής Γαλλίας (Μασαλία), στη βόρεια Αφρική (Κυρήνη) και στον Πόντο. Οι πόλεις αυτές ονομάζονταν αποικίες, ήταν αυτόνομες στην πολιτική και οικονομική λειτουργία τους, διατηρούσαν όμως στενή επαφή με τις πόλεις προελεύσεως (μητροπόλεις).
Οι συνθήκες εξουσίας στην ανατολική Μεσόγειο δεν επέτρεπαν την ίδρυση ελληνικών αποικιών στις ακτές της Παλαιστίνης και της Αιγύπτου. Υπήρχαν όμως σημαντικές αποστολές με αρμοδιότητα στη διεκπεραίωση του εμπορίου. Στα χρόνια του Φαραώ Ψαμμήτιχου Ι (664-610 π.Χ.) αναφέρονται Έλληνες εμπορικοί αντιπρόσωποι στην Αίγυπτο. Στον πρώιμο 6ο αιώνα π.Χ. αναφέρονται μάλιστα και Έλληνες μισθοφόροι που πολέμησαν ενάντια στο βασίλειο της Νουμιδίας. Η παρουσία των Ελλήνων σ' αυτό το χώρο προκύπτει από επιγραφές που άφησαν οι ίδιοι στο ιερό του Αμπού Σιμπέλ. Γενικότερα, η Αίγυπτος ασκούσε μεγάλη έλξη στους Έλληνες και περί τον 6ο π.Χ. αιώνα ο Φαραώ Άμασις εγκατέστησε πολλούς από αυτούς τους μετανάστες στη Μέμφιδα.
(Η ιστορική συνέχεια περιγράφεται συνοπτικά εδώ!)
